نحوه کاشت بذر پسته چگونه است؟

پسته به عنوان یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی شناخته شده است که نه تنها از دیرباز به عنوان یک ماده غذایی مغذی و خوشمزه مورد استفاده قرار گرفته، بلکه به دلیل ارزش اقتصادی بالایی که دارد، به یکی از محورهای اصلی توسعه کشاورزی در بسیاری از مناطق جهان تبدیل شده است. کاشت بذر پسته، که اولین گام در فرایند پرورش این درخت ارزشمند است، نیازمند دانش و تخصص خاصی است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

در این مقاله، قصد داریم تا با بررسی دقیق تمامی جنبه‌های مربوط به کاشت بذر پسته، از انتخاب بذر مناسب گرفته تا آماده‌سازی خاک و روش‌های کاشت بذر در این زمینه را مورد بحث قرار دهیم. هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی برای کشاورزان، باغداران و علاقه‌مندان به کشاورزی است تا با استفاده از این دانش، به بهترین نتایج ممکن در زمینه کاشت و پرورش پسته دست یابند.

طرح باغ برای کاشت بذر پسته باید چگونه باشد؟

قبل از کاشت پسته ابتدا باید منطقه موردنظر را برای کاشت از لحاظ آب و هوا و شرایط خاک بررسی نمود. اگر منطقه و زمین موردنظر برای پسته‌کاری مناسب بود اقدام به آماده سازی و تسطیح آن کنید.

برای احداث باغ پسته بهتر است ابتدا نقشه دقیقی با مقیاس مناسب از زمین تسطیح شده بر روی کاغذ رسم کرده و روی آن فواصل بین درختان و ردیف‌ها (فواصل بین درختان 3-2 متر و بین ردیف‌ها 7-6 متر) را مشخص کنید. محل احداث ساختمان و یا تأسیس مورد نیاز احتمالی، مسیر جاده و خیابان‌های باغ، شبکه آبیاری باغ، وزش باد غالب و شیب زمین را مشخص نمایید.

انتخاب بذر مناسب برای کاشت پسته

بذر در نظر گرفته شده باید سالم و بدون هیچ گونه آفت یا بیماری و از محصول همان سال باشد. معمولاً بذرهایی که برای کاشت پسته استفاده می‌شود ارقام بادامی زرندی، بنه و آتلانتیکا است.

از نوعی هیبرید به نام بنه باغی نیز می‌توان به عنوان پایه استفاده نمود. بنه باغی فوق العاده به نماتد ریشه حساس می‌باشد. بنابراین باید با توجه به معایب و محاسن هر یک از بذرها و نیز با توجه به نوع خاک محل کاشت و بیماری‌های منطقه به انتخاب پایه مبادرت نمود.

بذر بنه

انتخاب بنه به عنوان بذر دارای مزایا و معایبی است.

مزایای آن مقاومت بیشتر در برابر خشکی در مقایسه با بذر پسته اهلی و مقاومت نسبی در برابر آلودگی به نماتد مولد غده ریشه است.

معایب آن رشد کند در سال‌های اولیه کاشت و حساسیت به گموز و ورتیسیلیوم بوده که به علت این عیوب، کمتر مورد توجه باغداران به عنوان پایه قرار می‌گیرد.

بذر بادامی زرندی

بذر بادامی زرندی ظاهری نسبتاً کشیده دارد و شکل کلی آن شبیه بادام است همچنین از نظر ابعاد و اندازه ریز هستند. محل اصلی پیدایش رقم بادامی زرندی، شهرستان زرند استان کرمان است.

این بذر مقاومت بالایی در مقابل قارچ فیتوفترایی و مقاومت زیاد در مقابل کم آبی و شوری خاک دارد. در نتیجه مقاومت در برابر شوری خاک و کم آبی، نهال به دست آمده از بذر پسته بادامی زرندی از بهترین پایه‌های پیوندی در کشور است.

بذر آتلانتیکا

بذر رقم آتلانتیکا را که نخودی شکل و ریزتر از پسته معمولی است، در اواخر شهریور ماه یعنی موقعی که کاملاً بر روی درخت رسیده باشد از درخت می‌چینند. پوسته نرم رویی آن را جدا می‌کنند، آنگاه بذرهای عاری از پوسته رویی را در روی زمین می‌گسترانند تا در جریان هوا کاملاً خشک شود.

برای کاشتن این بذر حتماً باید پوسته نرم بذر جدا شود، زیرا با برداشتن پوسته نرم قارچ‌ها و حشراتی که احتمالاً در زیر این پوسته نفوذ کرده‌اند از بین می‌روند، در نتیجه آفت و آلودگی برای جوانه در حال رویش و موضع کاشت ایجاد نمی‌شود. در صورت خشک شدن این پوسته بر روی بذر، مانع بزرگی برای جوانه زدن ایجاد می‌شود و درصد رویش بذر را کاهش می‌دهد.

برای کاشت بذر پسته چه اقداماتی نیاز است؟

• در اواخر اسفند و اوایل بهار بذرها را حدود 24 تا 48 ساعت (ترجیحاً 24 ساعت) در آب بخیسانید.
• پس از شستشوی مجدد بذر، با استفاده از سموم قارچ‌کش نظیر کاربوکسین تیرام و بنومیل به نسبت 2.5 تا 3 در هزار و هیپوکلرید سدیم (مایع سفید کننده) 5 درصد به مدت 5 تا 10 دقیقه ضدعفونی کنید.
• پس از ضدعفونی بذرها آن‌ها را در کیسه‌های پارچه‌ای که به طور منظم به مدت 4 تا 5 روز مرطوب نگه‌داشته شده، قرار دهید (دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذرها 20-25 درجه سانتی‌گراد می‌باشد).
• بعد از جوانه زدن بذرها بایستی آن‌ها را با قارچ‌کش مناسب ضدعفونی کرده و در محل موردنظر کاشت.

جوانه زدن بذر پسته به چه چیزی بستگی دارد؟

توانایی جوانه‌زنی در بین بذر گونه‌های مختلف پسته متفاوت است. جوانه‌زنی بستگی به سختی پوست استخوانی (آندوکارپ) دارد. خراش‌دهی با اسید سولفوریک به مدت 1.5 ساعت و سپس غوطه‌ور کردن در آب به مدت 24 ساعت، سرعت و درصد جوانه‌زنی پسته (مغز) را افزایش می‌دهد. استفاده از بذرهای بدون پوست استخوانی برای جوانه‌زنی به دلیل سبزشدن یکنواخت می‌تواند مورد توجه واقع شود.

روش‌های کاشت بذر پسته

بهترین راه ازدیاد درخت پسته از نظر اقتصادی کاشت بذر آن می‌باشد که در ادامه به روش‌های مختلف کاشت بذر اشاره می‌شود.

کاشت بذر در زمین اصلی

برای کاشت مستقیم بذر در زمین مراحل زیر را دنبال کنید:

• پس از آماده‌سازی زمین به منظور احداث باغ، باید ابتدا جوی و پشته‌هایی به عرض 50-100 سانتی‌متر و عمق 50 تا 70 سانتی‌متر ایجاد گردد.
• بعد از خیساندن و ضدعفونی بذور با قارچ‌کش، در یک طرف پشته گودال‌هایی با عمق 2-3 سانتی‌متر و با فاصله 2-3 متر از یکدیگر ایجاد و پس از قرار دادن بذور در داخل هر گودال روی آن را با ماسه بپوشانید.
• در مناطقی که دارای شرایط شوری خاک و آب هستند، عرض جوی‌های کشت 1-1.5 متر و عمق آن‌ها حدود 20-30 سانتی‌متر در نظر گرفته و کشت بذور در وسط جوی انجام می‌شود.
• لازم است محل کاشت بذر از سطح جوی حدود 5-10 سانتی‌متر بالاتر باشد تا در هنگام آبیاری، آب حدود 5 سانتی‌متر روی بذر را بپوشاند.
• طول جوی‌های کشت در این روش بین 30-50 متر و فواصل ردیف‌ها حدود 6-5 متر در نظر گرفته می‌شود.
• آبیاری بسته به شرایط آب و هوایی و میزان آب موجود، پس از سبز شدن بذور هر 7-4 روز یکبار انجام می‌شود.

زمان و عمق کاشت بذر پسته در زمین اصلی

پس از اینکه جوی و پشته‌ها را ایجاد کردید، آن‌ها را آبیاری نموده و در اواخر فصل زمستان نسبت به کشت مستقیم بذور پسته اقدام کنید. عمق کاشت بذر بستگی به اندازه بذر دارد. میزان تقریبی عمق کاشت حدود 2 تا 3 برابر بزرگ‌ترین قطر بذر است.

کاشت بذر در خزانه

• از اواسط اسفند تا اواسط فروردین ماه، بذر پسته را به مدت 24 ساعت خیسانده و ضدعفونی کنید.
• در قطعه مورد نظر ردیف‌هایی به فواصل 20-30 سانتی‌متر ایجاد و بذور را در ردیف‌هایی به فاصله 10-15 سانتی‌متر و در عمق 3 سانتی‌متر کشت کنید.
• پس از کاشت بذر، روی آن را با استفاده از ماسه بادی همراه با کود دامی بپوشانید.
• آبیاری نهال‌ها ابتدا 7-4 روز یک مرتبه و بعد هر 10-7 روز یک مرتبه انجام دهید.
• میزان بذر مصرفی پسته در هکتار خزانه 250 تا 300 کیلوگرم می‌باشد و حدود 250 هزار نهال در یک هکتار می‌توان تولید نمود.

آماده سازی زمین برای کاشت بذر در خزانه

در این روش از یک قطعه زمین به مساحت‌های10×20 یا 20×30 متر استفاده می‌شود. آماده سازی زمین با افزودن کود حیوانی پوسیده (20 تن در هکتار)، ماسه با رس (60 تن) و مقداری کود شیمیایی (فسفات آمونیوم به میزان 400 کیلوگرم در هکتار) نسبت به اصلاح و تقویت زمین اقدام می‌گردد.

نکات مهم در هنگام انتقال نهال‌ها از خزانه به زمین اصلی

نهال‌های تولید شده در خزانه در زمستان سال اول یا دوم (فصل خواب) به زمین اصلی منتقل می‌شوند. در هنگام انتقال و جابه‌جایی این نهال‌ها از خزانه به زمین اصلی باید نکات زیر را رعایت کنید.

• در هنگام انتقال نهال‌ها باید دقت لازم در زمان بیرون آوردن آن‌ها از زمین خزانه صورت گیرد تا از قطع شدن نوک ریشه اصلی و پوشش ریشه جلوگیری شود. در صورت عدم رعایت این مسئله ممکن است میزان تلفات به 30-40 درصد برسد.
• معمولاً در خزانه، راهروهایی در فواصل 1.5 تا 2 متر تعبیه می‌شود که این عمل به رفت و آمد کارگران برای حذف علف‌های هرز، انجام عملیات آبیاری و در صورت نیاز پیوند زدن نهال‌ها کمک می‌کند.
• چنانچه کف خزانه به وسیله سیمان و یا موزاییک فرش شود از رشد عمودی ریشه‌ها جلوگیری می‌کند. بنابراین جابه‌جایی نهال‌ها آسان‌تر و تلفات آن‌ها نیز کمتر خواهد بود.
• در اکثر باغ‌های پسته فواصل کاشت رعایت نشده و باغ‌هایی با شکل‌های نامنظم و متراکم مشاهده می‌گردد. به منظور جلوگیری از بروز این مشکل، فاصله مناسب بین دو ردیف 6-7 متر و روی ردیف 3-2.5 متر توصیه می‌شود.
• به دلیل طولانی بودن طول دوره نونهالی درختان پسته باغداران اقدام به کاشت گیاهان مناسب (کشت مخلوط) در فاصله بین درختان پسته می‌کنند تا علاوه بر تأمین بخشی از هزینه‌های تولید، سبب اصلاح و بهبود ساختمان خاک نیز شود.
• از گیاهان زراعی مناسب و متداول در کشت مخلوط می‌توان گندم، جو، صیفی‌جات و زعفران و از گیاهان باغی می‌توان انگور، انار را نام برد.

کاشت بذر در گلدان

• برای این منظور از کیسه‌های پلاستیکی سیاه به قطر 10-15 سانتی‌متر و ارتفاع 25-30 سانتی‌متر استفاده می‌شود. البته هر چه ارتفاع کیسه‌ها بیشتر باشد (45 سانتی‌متر و یا بیشتر) رشد نهال بهتر است.
• برای برآورده ساختن احتیاجات گیاه، خاک درون کیسه‌ها را مخلوطی از یک تا دو قسمت ماسه، یک قسمت خاک زراعی مرغوب (لومی) و یک قسمت کود دامی (ترجیحاً کود گاوی) یا خاک برگ پوسیده انتخاب می‌شود.
• زمین را به اندازه ارتفاع گلدان‌ها خاکبرداری کرده، سپس گلدان‌ها را طوری می‌چینند که در فواصل 1.5-2 متری، راهروهایی برای عبور و مرور کارگران وجود داشته باشد. قسمت بالای گلدان‌ها معمولاً هم سطح زمین بوده، در نتیجه آبیاری به طریقه غرقابی امکان‌پذیر می‌شود.
• پس از خیساندن بذور موردنظر و ضدعفونی آن‌ها، 2 عدد بذر در عمق 2-3 سانتی‌متر خاک گلدان کاشته که پس از سبز شدن و چهار و پنج برگی شدن گیاهچه، قوی‌ترین آن‌ها را انتخاب نموده و دیگری را حذف می‌کنند.
• حتماً بایستی در ته کیسه‌ها یا گلدان سوراخ‌های کوچکی به عنوان زهکش ایجاد نمود. در آخر روی بذرها را با ماسه یا خاک اره پوشاند.
• در موقع انتقال نهال از گلدان به زمین اصلی، کیسه‌ها را به آهستگی بدون آنکه صدمه‌ای به ریشه‌ها وارد شود و خاک اطراف آن بریزد، پاره کرده، گیاه را به زمین اصلی انتقال می‌دهند.

زمان کاشت بذر پسته در گلدان

زمان کاشت بذر پسته در گلدان اواخر زمستان و اوایل بهار می‌باشد. در صورت تولید نهال گلدانی در خزانه یا گلخانه، می‌توان در پاییز یا اوایل زمستان نیز اقدام به کاشت بذر نمود. از مزایای این روش بالا بودن بازده تولید نهال، سهولت و عدم محدودیت زمانی در امر جابه‌جایی گلدان می‌باشد.

برای یادگیری بیشتر می‌توانید مقاله کاشت بذر پسته در گلدان را مطالعه فرمایید.

خصوصیات خاک برای کاشت بذر پسته

کشت پسته در رده‌های مختلفی از خاک با موفقیت انجام می‌شود. در مناطق پسته‌کاری ایران بافت لومی‌شنی که یک بافت متوسط می‌باشد بهترین محصول را تولید می‌نماید. همچنین در بافت‌های سنگین‌تر خاک مثل لوم-رسی-سیلتی و حتی لوم-رسی محصول مناسبی تولید شده است.

وجود زهکش‌های طبیعی همانند یک لایه شنی در عمق بیش از 2 متر از سطح خاک، می‌تواند سنگینی بافت را جبران نماید. مناسب‌ترین خاک برای کشت و پرورش پسته از نظر عمق، خاک‌هایی که در عمق، همراه با بافت یکنواخت می‌باشند، مناسبند.

وجود خاک کم عمق و یا سخت لایه، باعث می‌شود که قسمت‌های هوایی و زیرزمینی درخت، کوتاه مانده، در نتیجه باروری و عملکرد آن به طور محسوسی کاهش یابد. همچنین درختان پسته در شرایط ماندآبی رشد مناسبی ندارند.

آبیاری بذر پسته پس از کاشت

به فاصله 3 تا 4 هفته بعد از کاشتن بذر در زمین خزانه رویش همگی آن‌ها انجام می‌گیرد و نهال‌های ریز سبز ظاهر می‌شوند. در این فاصله در هر هفته یک مرتبه آبیاری سبک انجام می‌گیرد.

در آبیاری جوی‌ها باید کاملاً دقت شود که آب روی گودال محتوی بذر یا نهال کوچک سبز شده را نپوشاند و قبل از رسیدن به سطح گودال‌ها جریان آب قطع شود.

آبیاری هفته‌ای یک مرتبه به طور منظم ادامه می‌یابد تا نهال‌ها به ارتفاع 10-12 سانتی‌متر برسد. پس از آن آبیاری بر مدار 8-10 روز متناسب با شرایط آب و هوایی مناطق، تنظیم و تا اواسط پاییز انجام می‌شود.

تغذیه مورد نیاز خاک برای کاشت بذر پسته

به منظور تغذیه صحیح بهتر است نمونه خاک از محل کاشت تهیه و سپس بر اساس آن کودهای لازم توصیه شود. دستورالعمل کلی برای اراضی که خاک آن‌ها از نظر تغذیه‌ای پایین‌تر از حد متوسط باشد، میزان 300 گرم ازت خالص، 300 گرم P₂O₅ و 300 گرم K₂O به اضافه 5 تا 10 کیلوگرم کود دامی پوسیده برای هر نهال قابل توصیه است.

لازم به ذکر است که مقادیر فوق به ترتیب از 400 گرم اوره (به صورت سرک در طول فصل)، 800 گرم فسفات آمونیوم و 600 گرم سولفات پتاسیم (در 2 الی 3 نوبت)به دست می‌آید.

مراقبت از نهال‌های بذری پسته

پس از آنکه بذرها در خزانه و یا زمین اصلی و یا گلدان (کیسه پلاستیکی) سبز شدند. یک سلسله عملیات باغبانی برای مراقبت از آن‌ها لازم است که عبارتند از:

آبیاری

میزان دفعات آبیاری برحسب آب و هوا و نوع خاک و میزان آب موجود متفاوت است. به طور کلی آبیاری نهال‌های بذری پسته باید به آهستگی صورت گیرد. آبیاری بلافاصله پس از کاشت شروع شده و با دوره‌های حداکثر 7 روزه در سال اول ادامه می‌یابد.

در سال دوم دور آبیاری به مرور به 14 روز یکبار تبدیل شده و در صورتی که آب کافی در اختیار باشد تا زمان پیوند، نهال‌ها با همین دور آبیاری می‌شوند.

میزان آب داده شده در هر دور آبیاری در سال‌های اول و دوم به علت عدم توسعه کامل ریشه بیشتر از نیاز آبی گیاه بوده که عمده آن صرف آبشویی املاح و نفوذ عمقی می‌شود. از سال سوم به بعد با توسعه ریشه مقدار آب آبیاری به میزان 4000 متر مکعب در هکتار در سال به روش غرقابی سنتی، مقدار قابل قبولی می‌باشد.

وجین

بذر علف‌های هرز تقریباً در خاک وجود داشته و با گیاهان اصلی به رقابت می‌پردازند. بنابراین باید آن‌ها را از میان برد. وجین علف‌های هرز باید با دقت صورت گیرد، تا به ریشه گیاهان اصلی صدمه‌ای وارد نشود.

محافظت از گرما و تابش مستقیم آفتاب

در روزهای گرم، مخصوصاً در روش کاشت در گلدان باید هر چند روز یکبار روی نهال‌ها آب پاشید. برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب، می‌توان پایه‌هایی به ارتفاع 1-1.5 متر در زمین قرار داده، با استفاده از حصیر و ایجاد سایبان روی آن را پوشانده و بدین ترتیب از تابش مستقیم نور خورشید جلوگیری کرد.

انتقال نهال پسته به زمین اصلی

محلی که قرار است نهال در آن کشت شود، باید گودالی به عمق 60 و به قطر 40 سانتی‌متر حفر کرد و آن را با خاک سطح الارض همراه با کود دامی پر نمود. نهال‌های بذری را باید به نحوی در گودال کاشت که طوقه (حدفاصل بین ریشه و ساقه) آن، هم سطح زمین قرار گیرد.

چنانچه طوقه گیاه در خاک فرو رود، ممکن است پوسیده شود و یا مورد حمله قارچ‌های عامل پوسیدگی طوقه (گموز) واقع شود. اگر هم بالاتر از خاک قرار گیرد، قسمت‌هایی از ریشه که در معرض هوا قرار گرفته‌اند از بین می‌رود.

بعد از قرار دادن نهال در گودال، خاک اطراف نهال را فشار داده تا گیاه در آن مستقر شود. نهال‌های بذری را باید بلافاصله پس از انتقال آبیاری کرد.

به غیر از بذر از چه روش‌هایی برای تکثیر پسته می‌توان استفاده کرد؟

اخیراً موفقیت‌هایی در زمینه تکثیر پسته از طریق کشت بافت حاصل شده است. از مزایای عمده تکثیر از طریق کشت بافت، یکنواختی نهال‌ها به علت تکثیر غیرجنسی (کلون)، تکثیر سریع در فضای کم و تولید نهال‌های عاری از بیماری و نیز کوتاه نمودن طول دوره نونهالی است.

در ایران نیز ازدیاد پایه‌های اهلی (قزوینی و بادامی زرند) و وحشی (بنه و آتلانتیکا) و نیز ارقام تجاری از طریق پیوند زدن امکان‌پذیر بوده است. خوابانیدن یکی از روش‌های تکثیر می‌باشد که با این روش می‌توان تعداد معدودی گیاه ریشه‌دار را از گیاه مادری به دست آورد که در گیاه پسته موفقی این روش بسیار پایین می‌باشد.

نهال‌هایی که از کاشت بذر حاصل می‌شوند به پیوند نیاز دارند. عمل پیوند نهال‌ها در داخل گلدان‌های مخصوص و همچنین پس از کاشت در موضع اصلی و دائمی آن در باغ میسر است اما معمولاً روش دوم مورد توجه باغداران است.

صحبت پایانی

کاشت بذر پسته، فرآیندی است که نیازمند دقت، صبر و دانش فنی است. انتخاب بذر مناسب، آماده‌سازی خاک، تامین آب و نور خورشید به میزان کافی و مدیریت آفات و بیماری‌ها، همگی نقش حیاتی در موفقیت کاشت پسته دارند. با توجه به اینکه پسته یکی از محصولات با ارزش اقتصادی بالا محسوب می‌شود، توجه به جزئیات در هر مرحله از کاشت تا برداشت، اهمیت ویژه‌ای دارد.

ضمناً، توجه به شرایط اقلیمی و خاک منطقه‌ای که در آن کاشت انجام می‌شود برای تضمین بهترین عملکرد ممکن، ضروری است. در نهایت، با در نظر گرفتن اینکه پسته‌ها سال‌ها طول می‌کشد تا به تولید محصول برسند، صبور بودن و ارائه مراقبت مستمر، کلید دستیابی به موفقیت در کاشت و پرورش پسته است.

بذر پسته بادامی زرندی 345,000 تومان