مشخصات گیاه شناسی سیب زمینی
در کتب طب سنتی سیب زمینی گیاهی غده ای از خانواده سولاناسه است که به نام های «بطاطه» و «بطاطس» گفته می شود. از خانواده Solanaceae و با نام علمی .Solanum tuberosum L می باشد. آنرا به انگلیسی Potato می نامند.
سیب زمینی گیاهی است چند ساله با ساقه های هوایی زاویه دار و منشعب، به ارتفاع 60-40 سانتی متر برگ ها مرکب و برگچه های آن با ابعاد غیر مساوی است.
گلها در رأس شاخه های گل دهنده به رنگ سفید، صورتی و بنفش که رنگ آنها بتدریج تا زمان رسیدن میوه کمرنگ هستند میوه آن کوچک به رنگ سبز یا سبز مایل به زرد است.
معمولا انواع واریته های مختلف سیب زمینی بر مبنای رنگ گل آنها و همچنین رنگ پوست غده های زیرزمینی آنها تقسیم بندی می شود.
سیب زمینی دارای غده های زیرزمینی متورمی است که در حقیقت قسمتی از ساقه زیرزمینی آن محسوب می شود و از نظر گیاهشناسی ساقه تغییر شکل یافته ای است که پر از ماده فکول است.
در روی پوست غده سیب زمینی گودال های کوچکی دیده می شود که در حقیقت جوانه هایی در آن قرار دارد و همین جوانه هاست که هر یک مستقلا در صورتی که کاشته شود منشأ یک ساقه هوایی و یک گیاه جدید خواهد بود.
سیب زمینی به طور وحشی و خودرو بومی آمریکای جنوبی می باشد ولی به سایر مناطق دنیا گسترش یافته و در اغلب کشورها کاشته می شود.
ترکیبات شیمیایی موجود در سیب زمینی
یک سیب زمینی به طور متوسط دارای مواد زیر است:
آب 71 درصد، فکول 18 درصد، سلولوز 1/6 درصد، آلبومین و سایر مواد ازته 2/17 درصد، مواد چربی 0/12 درصد، قند، رزین، اسانس 1/05 درصد، و خاکستر 1/6 درصد و به علاوه املاح معدنی، اسیدهای آلی، فرمان ها ویتامین های B,C در بعضی ارقام مقدار فکول بیشتر است و به حدود 21-20 درصد می رسد.
مقدار سولانین موجود در غده آن خیلی کم است و از 0/01 درصد نیز خیلی کمتر است ولی اگر غده ها در اثر بد نگهداشتن و مدتی در مقابل نور بودن به رنگ سبز درآیند مقدار سولانین آنها زیاد می شود و تا 5-4 درصد بیشتر می گردد و به حدود 0/05 درصد می رسد در این حالت خوردن غده سیب زمینی مسمومیت ایجاد می کند زیرا اگر مقدار سولانین از 0/02 درصد بیشتر باشد عوارض مسمومیت در بدن دارد.
سولانین در سایر اندام سبز گیاه به مقدار بیشتر موجود است به علاوه زیر پوست سیب زمینی و در اطراف چشمک های سیب زمینی نیز بیشتر است و جوانه های سیب زمینی که چشمک ها خارج می شود و دارای سبزینه است، مقدار زیادی سولانین دارد.
در گیاه سیب زمینی یک آلکالوئید سمی شدید به نام سولانین موجود است و فقط غده رسیده آن خوردنی است. برگ و گل و میوه سیب زمینی سمی است و با خوردن آن مسمومیت ایجاد می شود.
به چه ماده ای در سیب زمینی فکول گویند؟
فکول که در غده سیب زمینی به مقدار زیاد وجود دارد ماده معمولا سفید پودر شونده ای است که در عده زیادی از گیاهان ولی بیشتر در غده سیب زمینی درست می شود.
فکول در حقیقت از نظر شیمیایی نشاسته است ولی نشاسته عموما به ماده سفید رنگی که از دانه غلات مانند گندم، برنج، ذرت و … گرفته می شود اطلاق می گردد، ولی ماده محتوی غده سیب زمینی را به جای نشاسته معمولا فکول می گویند.
فکول علاوه بر مصارف وسیع غذایی برای تهیه دکسترین و گلوکوز نیز به کار میرود.
خواص جادویی سیب زمینی که نمی دانستید!
*از اعضای سبز سیب زمینی از جمله از برگ و ساقه چون که سولانین دارد و اثر آن تخدیرکننده است، در استعمال خارجی برای تسکین دردهای روماتیسمی و عصبی استفاده می شود.
*از غده سیب زمینی که دارای مقدار نسبتا خوبی ویتامین C است( حدود 20 میلی گرم تا 100 میلی گرم) می توان برای مقابله با بیماری اسکوربوت یعنی کمی ویتامین C در بدن استفاده کرد. سیب زمینی نارس دارای ویتامین C بیشتری است.
*سیب زمینی خام تازه رنده کرده را معمولا به عنوان ضماد برای تسکین سوختگی های سطحی بدن به کار می برند.
*اگر سیب زمینی را با گیاهان لعابدار بپزند و ضماد درست کنند برای تسکین ورم های حاد و کوبیدگی و ضرب خوردگی مفید و اثر آرامبخش دارد.
نظری به تحقیقات علمی جدید در مورد خواص درمانی سیب زمینی
سیب زمینی با اینکه ممکن است در لیست رژیم غذایی اشخاصی که کمتر به سرطان مبتلا می شوند نباشد، اما تحقیقات علمی نشان می دهد که دارای پتانسیل ضد سرطانی و ضد ویروسی است.
سیب زمینی سفید بخصوص در حالت خام دارای مقدار قابل ملاحظه ی مهار کننده است و مطالعات و تحقیقات دانشمندان که جدیدا در دهه 80 انجام و منتشر شده نشان می دهد که در بین مواد خوراکی متعددی که مورد بررسی قرار گرفته اند، سیب زمینی قویترین نیروی ضد ویروسی را دارا بوده است.
ترکیبات شیمیایی که در سیب زمینی وجود دارد در متوقف کردن فعالیت ویروس ها حتی از مهارکننده های موجود در دانه سویا که از نیرومندترین عوامل ضد ویروس می باشند نیز مقتدرتر است.
سیب زمینی بخصوص پوست آن منبع بسیار غنی از مواد کلروژنیک اسید و پولیفنول است. این دو ماده از موادی هستند که در جلوگیری از موتاسیون های سلولی که به ایجاد سرطان ختم می شود بسیار نیرومند و مؤثر هستند.
در آزمایش هایی که در سال 1960 توسط محققان در دانشگاه ایالتی فلوریدا انجام شده نشان داده شده است که پوست سیب زمینی
دارای فعالیت ضد اکسید کننده ها می باشد. معنی آن این است که میتواند از فعالیت رادیکال های آزاد در بدن که از عوامل مخرّب و آسیب زای سلولی بوده و اختلالات سلولی منجر به سرطان ایجاد می کنند، جلوگیری نماید.
البته باید توجه شود که مصرف سیب زمینی بخصوص به عنوان دارو باید با نظر کارشناس گیاه درمانی و پزشک متخصص باشد زیرا در سیب زمینی مقدار زیادی گلیسمیک ایندکس وجود دارد که مقدار قند خون را بسرعت بالا می برد و برای اشخاص مبتلا به بیماری قند مفید نیست.
مشخصات گیاهی سیب زمینی شیرین
در اغلب مناطق ایران به سیب زمینی شیرین معروف است و نام محلی آن در بلوچستان «قجر لاهوری» و به انگلیسی Yam و Sweet potato گویند. گیاهی است از خانواده نیلوفر صحرایی Convolvulaceae و با نام علمی .Ipomoea batatas (L.) Lamk می باشد.
گیاهی چند ساله دارای شاخه های دراز خزنده روی زمین، ریشه آن متورم، دراز و شیرین می باشد. برگ های آن قلبی شکل مخروطی موجدار با دمبرگ دراز و به رنگ های بنفش، ارغوانی و گاهی سفید.
گل های آن منظم، جام گل ها به شکل قیف است. محصول این گیاه معمولا قسمت زیرزمینی آن است که نوعی غده کاذب می باشد چون متورم است و محتوی نشاسته و مواد غذایی و مواد شیرین است.
این گیاه دارای ارقام مختلفی است که برحسب رنگ و بزرگی و کوچکی غده آنها مشخص می شود.
از جمله سیب زمینی شیرین با غده قرمز خاکستری، سیب زمینی شیرین زرد رنگ، نوعی با غده ریز به نام Patate minime که در اسپانیا کاشته می شود و پر محصول است و سرانجام نوعی با غده درشت Patate igname که وزن هر غده آن تا چند کیلوگرم نیز می شود و رنگ گوشت آن سفید است.
چگونه از سیب زمینی شیرین نگهداری کنیم؟
نگهداری سیب زمینی شیرین در انبار خیلی مشکل است زیرا زود فاسد می شود و در درجه حرارت کمتر از 5 درجه در مجاورت رطوبت هوا خراب می شود و در درجه حرارت بالا و رطوبت نیز مدت زیاد به صورت غده نمی توان نگهداشت.
به همین دلیل برای نگهداری غده ها به منظور کشت بهترین راه این است که در ماسه و جای بسیار سالم و مناسبی حفظ شود تا در بهار سال بعد مورد استفاده قرار گیرد.
سیب زمینی شیرین بومی آمریکاست ولی در چین و هندوستان و سایر مناطق آسیا و آفریقای شمالی و اروپا نیز کاشته می شود. در ایران در بلوچستان می روید و در برخی مناطق دیگر ایران نیز به مساحت محدود کاشته می شود.
خواص سیب زمینی شیرین در کشورهای مختلف
- در چین از غده آن به عنوان مقوی برای معده و طحال و کلیه استفاده می شود.
- در هندوچین برای تقویت اشخاصی که دوره نقاهت بیماری را می گذرانند و همچنین برای اشخاص مبتلا به بیماری دریا گرفتگی تجویز می شود.
در شبه جزیره مالایا از آن مشروبی درست می کنند که برای رفع تشنگی در موارد تب می خورند. - در اندونزی برگ های خرد شده آن را روی محل سوختگی و مفاصل سفت شده می مالند. ساقه ها و شاخه های آن را روی مفاصل روماتیسمی سفت شده می بندند.
- نوعی از آنکه دارای غده قرمز قهوه ای رنگ است که برای اسهال خونی مفید است و شیره غده خام گیاه را روی سوختگی می مالند تسکین می دهد.
- از غده ارغوانی رنگ آن در موارد بیماری قند به کار برده می شود.
- در هندوستان از ریشه گیاه به عنوان ملین استفاده می شود و از سرشاخه های له شده گیاه به صورت ضماد برای رسانیدن دمل استفاده می شود.
آیا سیب زمینی هندی در ایران وجود دارد؟
سیب زمینی هندی نوعی غده زیرزمینی گیاهی است که خیلی شبیه سیب زمینی می باشد. آن را «سیب زمینی هندی» و در جنوب آمریکای شمالی و برخی مناطق دیگر آن را نیز «سیب زمینی شیرین» Sweet Potato نامند. به انگلیسی به آن Yam گویند.
گیاهی است از پیچک های بالارونده از خانواده Dioscoreaceae و از جنس Dioscorea دارای گونه های مختلفی است که در چین و ژاپن کاشته می شود و می روید. گونه های فوق بیشتر در هندوستان می رویند ولی در سایر مناطق گرم دنیا نیز انتشار دارند.
مشخصات گیاهی سیب زمینی هندی
سیب زمینی هندی گیاهی است پایا از پیچک های بالارونده دارای ساقه زیرزمینی ضخیم و غده زیرزمینی آن مملو از نشاسته و کمی قند است و در مناطق گرم هر دو نیمکره شمالی و جنوبی می روید و اغلب به عنوان گیاه غذایی کاشته می شود.
در آفریقا و آمریکای جنوبی و هندوستان و برخی مناطق دیگر غده آن به مصرف تغذیه می رسد.
غده ها شبیه سیب زمینی و این گیاه در ابعاد یک تخم مرغ یا کوچکتر است.
چگونه سمیت سیب زمینی هندی را از بین ببریم؟
ریشه های ضخیم سیب زمینی هندی دارای تانن و ساپونین و چند آلکالوئید سمی است. در بعضی گونه ها مقدار آلکالوئید بیشتر و در برخی کمتر است و به هرحال لازم است که قبل از خوردن با تمهیداتی سمیت غده ها رفع شود.
برای این کار معمول است غده ها را خرد کرده چندین بار خوب بشویند و پس از آن خوب بپزند که در اثر شستن مکرر و پختن آن آلکالوئید از بین برود شستن آن باید متناوبا با آب نمک و آب خالص انجام گیرد و پس از آن پخته شود.
روش دیگر این است که در آب مخلوط با خاکستر چوب آن را مدت زیادی می جوشانند تا سمیت آن رفع شود. از اکثر قریب به اتفاق گونه های این گیاه در طب سنتی به عنوان دارو استفاده می شود.
خواص شگفت آور درمانی سیب زمینی هندی
- در هندوستان از غده های گونه (D .alata) به عنوان ضد کرم و برای کنترل جذام و بواسیر و سوزاک خورده می شود.
- غده گونه D. bulbifera در موارد بواسیر و اسهال خونی و سیفیلیس توصیه می شود.
- در Pentsao (کتاب طب سنتی معروف چینی) خوردن میوه این گیاه توصیه می شود.
- در چین آن را تونیک و بازساز و درعین حال غده های این گیاه را سرد و خنک کننده و تونیک می دانند و معتقدند که اگر مدت مدیدی در رژیم غذایی وارد شود و مرتبا خورده شود برای طول عمر و افزایش قوای فکری خوب است.
- قابض است و در موارد اسهال تجویز می شود و ضماد آن را در استعمال خارجی روی آبسه و زخم های کفگیرک و جوش و کورک می اندازند.
معرفی سیب زمینی ترشی از نظر علمی
در کتب طب سنتی با نام های «سیب زمینی» و «یرآلماسی» و «قلقلاس» نامیده می شوند. گیاهی است از خانواده Compositae با نام علمی .Helianthus tuberosus L می باشد که به انگلیسی آنرا Topinambur و Girasol گویند.
نام انگلیسی و یکی از نام های محلی فرانسوی آنکه ظاهرا با کنگرفرنگی ارتباط دارد یک اصطلاح قدیمی است که از نظر گیاهشناسی صحیح نیست.
زیرا این گیاه هیچ شباهتی با کنگرفرنگی ندارد، جز اینکه از یک خانواده هستند ولی نام علمی جنس آن که Helianthus است به این دلیل می باشد که گل آن شبیه به آفتابگردان است و به طرف آفتاب نیز گردش می کند. شاید لغت Jerusalem که جزئی از نام آن است نیز در اصل Girasole بوده است.
مشخصات گیاهی سیب زمینی ترشی
گیاهی است علفی پایا که ارتفاع آن به 2-1/5 متر می رسد. ساقه های آن چوبی و یکساله است و برگ های آن بیضی و نوک تیز با دندانه های ریز، گل های آن زرد و شبیه گل آفتابگردان ولی خیلی کوچکتر که در مهر و آبان ماه ظاهر می شوند.
ریشه آن به صورت غده های گوشتی و مملو از ماده ای به نام Inuline است که شبیه نشاسته می باشد. سیب زمینی ترشی در اغلب شرایط آب و هوایی می روید و در مقابل خشکی مقاوم است.
غده های آن در صورتی که برداشت نشوند بخوبی در زمین می مانند و سرمای تا 15 درجه سانتیگراد زیر صفر را تحمل می نمایند. کاشت آن از طریق کاشت غده های آن خیلی زود یعنی اوایل اسفند البته در روزهایی که رطوبت خاک مناسب برای به هم زدن و کاشت باشد صورت می گیرد.
فواصل بوته ها 70*60 سانتی متر و برای کاشت می توان از غده کامل یا از نصف غده استفاده کرد. همین که گیاه روییده و به ارتفاع 35-30 سانتی متر برسد خاک دادن پای بوته ها آغاز می شود.
برداشت محصول را می توان از اواخر مهر و اواسط آبان بسته به شرایط اقلیمی شروع کرد. در ایران در اغلب مناطق کاشته می شود. به طور کلی سه رقم آن کاشته می شود یک رقم با غده نخودی رنگ، یک رقم با غده صورتی رنگ و یک رقم با غده قرمز مانند سیب زمینی شیرین.
خواص و کاربرد سیب زمینی ترشی
سیب زمینی ترشی در غده های آن ماده Inuline وجود دارد. این ماده که از هیدرات های کربن است شبیه به نشاسته می باشد ولی مانند نشاسته معمولی بسادگی در معده تبدیل به قند نمی شود. مزه آن کمی شیرین و شبیه سیب زمینی معمولی است.
خیلی سریع الهضم و زودپز می باشد، به طوری که سیب زمینی ترشی ظرف 15-10 دقیقه در آب جوش پخته می شود.
- در ایران معمولا به طور ناپخته و خام با سرکه و ترشی آن را می خورند ولی پخته آن نیز خیلی لذیذ است و چون نشاسته آن بخصوص در غده های تازه به سختی تبدیل به قند می شود.
- برای اشخاصی که بیماری قند دارند در رژیم غذایی جانشین خوبی برای سیب زمینی است.
- سیب زمینی ترشی باید تازه مصرف شود زیرا اگر مدتی بماند ممکن است اینولین آن تبدیل به قند بشود و خاصیت رژیمی خود را از دست بدهد.
- از نظر طبیعت طبق نظر حکمای طب سنتی غده آن کمی گرم و تر است برای چاق شدن خوب است و محرک نیروی جنسی می باشد.
- برای سرفه و خشونت سینه نیز نافع می باشد.
برای خرید انواع گیاهان دارویی به فروشگاه ما مراجعه کنید!!
لطفا در مصرف انواع سیب زمینی احتیاط کنید!
خوردن جوانه های سیب زمینی که روی سیب زمینی در اثر بد نگهداری کردن یا در مقابل نور بودن یا مدت طولانی در هوای نامناسب نگهداشتن ایجاد می شود، مسلما مسمومیت ایجاد می نماید و مسمومیت آن با عوارضی مانند سردرد، تهوع، سرگیجه، ضعف و ضربان نبض آغاز می شود که فورا باید برای خنثی کردن مسمومیت اقدام کرد و به پزشک مراجعه نمود.
مشاهده تمامی محصولات فروشگاه
منبع مورد استفاده در نوشته:
-میرحیدر، حسین. معارف گیاهی. دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 597 صفحه
