آبیاری صحیح یکی از اقدامات اصلی باغات پسته است. نحوه این عملیات در هر فصل، هر نوع آب‌وهوا، نوع بافت و برای هر سنی از درخت می‌تواند متفاوت باشد. تنها در صورت انجام درست و میزان مناسب آبیاری می‌توان به محصولی اقتصادی دست‌یافت؛ بنابراین آموزش این مرحله از کشاورزی پسته از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و نمی‌توان به‌هیچ‌عنوان از آن گذشت. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان سعی کرده‌ایم به‌تمامی مسائل مربوط به آبیاری درخت پسته، هرچند مختصر بپردازیم. شما می‌توانید مطالب را به‌طور مفصل‌تر در مقالات دیگر ما دنبال کنید.
قدیمی‌ترین روش آبیاری درختان پسته در ایران
ایران سابقه طولانی در مهندسی آب دارد. آن‌ها از زمان‌های بسیار قدیم آب را از صحرا استخراج و انتقال می‌دادند. یکی از قدیمی‌ترین و پیشرفته‌ترین روش‌های استخراج آب در جهان “قنات” نام دارد که توسط ایرانیان اختراع‌شده است. هنوز هم در بسیاری از مناطق ایران تولیدکنندگان از قنات استفاده می‌کنند. برخی از این قنات‌ها حدود 90 کیلومتر طول دارند.
درحالی‌که برخی از تولیدکنندگان هنوز از آب قنات برای آبیاری باغ پسته استفاده می‌کنند، برخی دیگر، از پمپ‌های برقی برای استخراج آب از یک چاه عمیق کمک می‌گیرند.
بهترین زمان برای آبیاری درختان پسته چه وقت است؟
در بیشتر موارد، کشاورزان حداقل 4 تا 6 جلسه آبیاری را در طول دوره تولید در خاک‌های سبک و زهکشی شده ارائه می‌دهند.
الگوی آبیاری معمول شامل آبیاری درختان جوان در زمستان، بلافاصله پس از کاشت است. سپس 8 بار در طول اولین فصل رشد تا پاییز می‌باشد. در سال‌های بعد، آبیاری از بهار تا پاییز در طول 4 تا 8 جلسه آبیاری اعمال می‌شود. درباره زمان آبیاری، نکاتی وجود دارد که باید همیشه مراقب آن‌ها باشیم.
با توجه به تجربیات به‌دست‌آمده طی سال‌های متمادی، تولیدکنندگان کاملاً می‌دانند که درختان پسته در هر فصل به مقدار متفاوتی از آب نیاز دارند.
آن‌ها همچنین می‌دانند که کیفیت و کمیت محصول به میزان مناسب تأمین آب بستگی دارد. معمولاً در فصل شکوفایی و اواسط تابستان، درختان به حداکثر مقدار آب نیاز دارند؛ بنابراین ما معمولاً هر 24 روز آبیاری را انجام می‌دهیم.
بااین‌حال در زمستان درختان به آب کمتری نیاز دارند؛ بنابراین آبیاری هر 45 روز کافی است. دو هفته قبل از زمان برداشت، آبیاری انجام نمی‌دهیم زیرا در این زمان میوه‌ها بیشتر در معرض خطر حشرات و آلودگی آفلاتوکسین هستند.
رطوبت بالا احتمال وقوع آفلاتوکسین را افزایش می‌دهد، بنابراین آبیاری در این زمان از سال بسیار خطرناک است.
آب و آبیاری درختان پسته در فصل رشد
آب مهم‌ترین سرمایه در کویر است. اگرچه پسته در برابر آب‌وهوای گرم و خشک، درخت محکمی است، اما آبیاری مناسب برای یک محصول خوب بسیار مهم است.
هنگامی‌که آب به‌ویژه در تابستان و فصل رشد، در دسترس گیاه است، به‌طور سیستماتیک عملکرد بیشتری خواهد داشت؛ بنابراین آبیاری درختان پسته به‌خصوص در هنگام پر کردن مغزها (تابستان) بسیار ضروری است.
به‌طورکلی، تنش آبی باعث ایجاد پدیده تحمل متناوب می‌شود. بااین‌حال، کشاورزان نباید در چند جلسه در درختان بالغ مقدار زیادی آب تأمین کنند، زیرا پوشش گیاهی درخت می‌تواند بیش‌ازحد رشد کند و این می‌تواند بر عملکرد تولید میوه تأثیر منفی بگذارد.
آبیاری درخت پسته در پاییز و زمستان
پس از برداشت محصولات، درختان پسته به یک دور آبیاری در مهرماه نیاز دارند. این آبیاری به‌منظور جلوگیری از وارد شدن تنش به درخت و بهبود جذب عناصر برای ایجاد جوانه‌های سال بعد، توصیه می‌شود.
همچنین با بررسی وضعیت خاک، در صورت شور بودن، نیاز به آبشویی وجود دارد که بهترین زمان این عملیات نیز فصل پاییز و زمستان خواهد بود. در فصل خواب درختان و زمستان نیز آبیاری به چند منظور انجام می‌شود.
حفظ رطوبت خاک و همچنین ایجاد یخ آب زمستانه ازجمله این اهداف هستند.
علاوه بر آن یکی از بهترین زمان‌های آبیاری، بعد از کود دهی زمستانه به‌صورت چالکود خواهد بود. کشاورزان باید توجه داشته باشند که آب دهی درخت پسته در فصل پاییز و زمستان، به دلیل رطوبت بیشتری که وجود دارد با دور آبیاری بیشتری انجام می‌شود.
آبیاری نهال پسته
آبیاری نهال پسته باید در همان ساعات ابتدایی بعد از کاشت، شروع شود. بعداز آن بسته به سن نهال و بافت خاک، دور آبیاری را تعیین می‌کنند. به‌طورکلی هرچه سن نهال پسته کمتر باشد به دور آبیاری کمتری نیاز دارد و هر چه سن بیشتر می‌شود و نهال تبدیل به درخت می‌شود، و سیستم ریشه ای توسعه پیدا کرده است و به عمق بیشتری نفوذ می کند، دور آبیاری بیشتر خواهد شد. همچنین در خاک های سبک و شنی به دلیل اینکه آب سریع تر از دسترس ریشه خارج می شود، نسبت به خاک های سنگین و رسی، دور آبیاری کوتاه تر می باشد.
به‌طورکلی نهال‌های یک تا سه‌ساله را هر 7 الی 10 روز یک‌بار آبیاری می‌کنند. البته در فصل سرد می‌توان این فاصله را بیشتر نمود.
میزان آب موردنیاز درخت پسته
میزان آب موردنیاز جهت آبیاری درختان پسته به عوامل متعددی وابسته است. ازجمله این عوامل می‌توان به روش آبیاری، بافت خاک، آب‌وهوا، سن درخت و … اشاره نمود.
به‌طورکلی نیاز آبی برای نهال‌های 4 تا 5 ساله در روش غرقابی، 4 هزار مترمکعب در هکتار در سال خواهد بود. برای درختان نیز در روش آبیاری غرقابی به 9 هزار مترمکعب آب، در روش آبیاری بابلر، 7 هزار مترمکعب و در روش آبیاری قطره‌ای، 5 هزار مترمکعب در هکتار در سال نیاز است.
بهترین روش آبیاری درخت پسته
بر همه عموم واضح است که جهت آبیاری باغات باید از روشی استفاده کرد که علاوه بر افزایش عملکرد و تولید محصول، در مصرف آب صرفه‌جویی شود. همچنین از خسارت و شسته شدن خاک جلوگیری گردد.
به‌طورکلی دو روش آبیاری در کشور رایج است که عبارت‌اند از:
- روش آبیاری سنتی و قدیمی که شامل آبیاری غرقابی، نواری و جوی و پشته‌ای است.
- روش آبیاری مدرن یا تحت‌فشار که شامل آبیاری قطره‌ای، فواره‌ای و اسپری است.
در ادامه با انواع سیستم آبیاری آشنا خواهید شد.
آبیاری درختان پسته به روش غرقابی
ایران در حال حاضر با بحران و مشکلات کمبود آب مواجه است. به دلیل مصرف نادرست از آب، استفاده بیش‌ازحد از آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق زیرساخت‌های هیدرولیکی و چاه های عمیق، خشک‌سالی‌های مکرر به وجود آمده است.
متأسفانه هنوز برخی از کشاورزان و باغداران پسته از روش غرقابی برای آبیاری درختان پسته استفاده می‌کنند.
در آبیاری غرقابی آب داخل باغ و در ردیف درختان پسته رها می‌شود. صد درصد منافذ خاک را پوشش می‌دهد و هوای موجود در خاک را با آب می‌پوشاند. از بین رفتن تنفس ریشه و خفگی درخت و شستشوی مواد غذایی از معایب آبیاری غرقابی است.
امروزه به دلیل کمبود آب شیرین و منابع آب زیرزمینی، روش آبیاری غرقابی مناسب باغات نیست.
آبیاری نواری (کرتی) درختان پسته
این روش آبیاری به زمینی نسبتاً مسطح و بدون شیب (شیب کمتر از ۱%) و آبی با دبی زیاد نیاز دارد. طول و عرض این نوارها به شیب، بافت خاک و مقدار آب وابسته است. راندمان این روش آبیاری بین ۴۰ تا ۸۰ درصد می‌باشد.
درصورتی‌که سیستم جمع‌آوری روان آب در انتهای نوارها موجود باشد، راندمان افزایش می‌یابد.
در این روش خاک و مواد غذایی شسته شده و سبب سله بستن خاک می‌شود. در این روش زمین باید به صورتی مسطح شود که جریان آب در کرت‌ها با سرعت نباشد و مقدار فرسایش خاک کاهش یابد.
آبیاری شیاری (جوی و پشته‌ای) درختان پسته
در این روش آبیاری شیارهایی که محل جریان آب هستند را “جوی” و خاک بالاآمده در دو طرف جوی را “پشته” می‌نامند. شیارها در شکل‌های مختلفی درست می‌شوند تا آب را به پایین شیب هدایت کنند.
شیارها بسیار طویل و کم‌عرض به کمک شیار ساز ساخته می‌شوند. این روش معمولاً در اراضی که شیب آن‌ها از ۲% تجاوز نمی‌کند بکار برده می‌شود. در شیب‌های بیش از این مقدار، فرسایش خاک به وجود می‌آید که مشکل جدی خواهد بود.
سیستم آبیاری قطره‌ای در باغات پسته
آبیاری به روش قطره‌ای عبارت است از پخش آهسته آب بر سطح یا زیر خاک به‌صورت قطرات مجزا، پیوسته، جریان باریک یا اسپری ریز به کمک قطره‌چکان‌هایی که در طول خط انتقال آب قرار دارند. آبیاری قطره‌ای به چند دسته تقسیم می‌گردند که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.
در آبیاری قطره‌ای آب از یک شبکه لوله کم‌فشار به‌صورت یک الگوی از قبل تعیین‌شده پخش می‌گردد. آب به‌وسیله قطره‌چکان خارج‌شده و به خاک می‌ریزد. در سیستم‌های قطره‌ای دور آبیاری یک روز و حتی در صورت نیاز کمتر امکان‌پذیر است.
ادوات و ابزارآلات آبیاری قطره‌ای
ازجمله ادوات و اتصالات لازم جهت آبیاری قطره‌ای عبارت‌اند از:
- پمپ
- پایه شیر تنظیم فشار
- شیر تخلیه هوا
- شیر کنترل
- شیر لوله اصلی
- فشارسنج
- دبی سنج
- صافی
- واحد کنترل
- قطره‌چکان
- کور کن قطره‌چکان
- سه راه قطره‌چکان
- لوله‌های اصلی و نیمه اصلی آبیاری از جنس P.V.C یا پلی اتیلی
پنج نوع از شکل‌های استقرار قطره‌چکان‌ها که رایج‌تر بوده و بیشتر مورداستفاده قرار می‌گیرند، عبارت‌اند از:
- آرایش مستقیم یک‌طرفه
- آرایش مستقیم دو ردیفه
- آرایش قطره‌چکان‌های چند شاخه‌ای
- آرایش قطره‌چکان‌های به‌صورت زیگزاگ
- آرایش قطره‌چکان‌های بارانی
روش آبیاری فواره‌ای یا بابلر برای درختان پسته
این روش در حقیقت به‌نوعی آبیاری سطحی محسوب می‌شود. آب به‌وسیله لوله‌های پلی‌اتیلن به پای درخت انتقال‌یافته و به‌وسیله یک فواره پلاستیکی (بابلر) آب به داخل کرت، حوضچه و یا کرت چه منتقل می‌شود.
دبی قطره‌چکان در این آبیاری از سرعت نفوذ نهایی خاک بیشتر است و ایجاد یک حوضچه برای نگهداری یا کنترل پخش آب ضروری می‌باشد؛ بنابراین بهتر است که زیر هر درخت تشتکی به قطر یک متر و حداکثر به قطر تاج درختان ایجاد و داخل آن آبیاری شود.
آبیاری درختان پسته با سیستم آبیاری ناحیه‌ای (نقطه‌ای)
روش آبیاری نقطه‌ای شامل آبیاری قطره‌ای (drip یا trickle) روی زمین، آبیاری قطره های زیرزمینی، آبیاری زیرزمینی با لوله‌های سفالین یا لوله‌های متخلخل (تراوا از جنس پلی‌اتیلن)، آبیاری بارانی میکرو یا میکروجت می‌باشد.
در این روش مقداری آب به‌صورت دائمی به حجم محدودی در خاک از درون لوله‌ای باریک یا وسایل مکانیکی دیگری که امیتر (قطره‌چکان) نام دارد، داده می‌شود. در این روش حجم خاک خیس شده در اطراف درختان از حجم خاک خیس شده توسط سایر روش‌ها کمتر است.
پیشنهادشده است که درختان بارور و مسن ۴۰ تا ۶۰ درصد (بیشتر) حجم خاک را به‌عنوان سطح خیس شده نیاز دارند. این مقدار برای درختان جوان 5 تا 10 درصد می‌باشد.
درصورتی‌که نفوذپذیری خاک یا حرکت موئینه آب در خاک کم بوده و یا خوب نباشد، برای رسیدن به حجم خیس موردنیاز لازم است تعداد خیس‌کننده و یا محل خروج آب افزایش یابد.
درختان بزرگ‌تر و مسن ممکن است در یک خاک لومی به بیش از 6 تا 8 و درختان جوان به یک قطره‌چکان نیاز داشته باشند.
آبیاری به‌صورت اسپری یا مه پاش
پخش آب به‌وسیله یک اسپری یا مه پاش کوچک بر سطح خاک به ” آبیاری اسپری” معروف است. مه پاش‌ها نوعی نازل هستند که آب را به‌صورت پودری اسپری می‌کند و از جنس استیل می‌باشند. در این روش هوا در پخش آب نقش اساسی را به عهده دارد. در حالیکه در روش‌های فواره‌ای و زیرسطحی، خاک عامل اصلی محسوب می‌گردد.
محاسن و معایب آبیاری سنتی و مدرن را بشناسید.
مزایا و محاسن آبیاری غرقابی (سنتی)
- بومی کشور ایران است
- درصورتی‌که شور بودن آب یا خاک، روش غرقابی بهتر از سایر روش‌ها می‌تواند شستشو انجام دهد.
- این روش به ادوات و ابزارآلات خاصی نیاز ندارد.
- روش آبیاری غرقابی نیازمند مهارت و تخصص خاصی نیست.
معایب آبیاری غرقابی (سنتی)
- میزان هدر رفت آب زیاد است.
- مواد غذایی را از خاک خارج می‌کند.
- درصورتی‌که مقدار آب در دسترس کم باشد، روش غرقابی مناسب نیست.
- همه گیاهان را نمی‌توان از این روش آبیاری کرد.
- نیازمند تسطیح اولیه زمین می‌باشد.
مزایا و محاسن آبیاری قطره‌ای (مدرن)
- امکان استفاده از آب‌شور در روش قطره‌ای وجود دارد.
- این روش در خاک‌های صخره‌ای و شیب‌های تند قابل‌استفاده است.
- ازآنجایی‌که سطح کمتری از خاک خیس می‌شود، عملیات زراعی و باغی آسان‌تر شده و رشد علف‌های هرز کاهش می‌یابد.
- در روش آبیاری قطره‌ای میزان مصرف آب به حداقل می‌رسد.
- کود و عناصر غذایی را می‌توان در آب آبیاری تزریق کرد. در این صورت نیازی به نیروی کارگر و پخش کود نیست.
- به دلیل برقرار شدن تعادل بین میزان تبخیر و تعرق، از هدر رفت آب به‌صورت رواناب جلوگیری می‌شود.
معایب آبیاری قطره‌ای (مدرن)
- قطره‌چکان‌ها به دلیل خروجی بسیار ریزی که دارند، دچار گرفتگی توسط ذرات معدنی یا آلی می‌شوند. در این صورت باید تصفیه شیمیایی انجام گردد.
- تجربه نشان داده است که خاک‌های با ذرات ریز و سنگین بافت برای آبیاری قطره‌ای مناسب نیستند. به همین جهت رواناب تولید می‌کنند؛ بنابراین خاک‌های متوسط بافت برای این روش مساعد می‌باشند.
- این روش سبب تجمع موضعی نمک می‌شود.
- درصورتی‌که حوادث کنترل نشده‌ای سبب قطع جریان آب شود، گیاه به‌سرعت صدمه می‌بیند؛ زیرا توان ریشه‌ها برای جذب آب و مواد غذایی محدودشده است.
آبیاری زیرسطحی درخت پسته
روش آبیاری زیرسطحی درواقع همان آبیاری قطره‌ای سطحی تکامل‌یافته است. در این سیستم آبیاری بسیاری از معایب و مشکلات آبیاری قطره‌ای سطحی وجود ندارند.
به‌عنوان‌مثال طبق تحقیقات انجام‌شده، رطوبت خاک در آبیاری غیر سطحی 30 درصد بیشتر از آبیاری غیر سطحی است. برخی از مزایای دیگر این روش نسبت به آبیاری قطره‌ای سطحی عبارت‌اند از:
- میزان صرفه‌جویی در آب بیش از 50 درصد است.
- میزان تولید محصول پسته و شاخص رشد سالیانه، تقریباً دو برابر روش سطحی است.
- مشکلات تبخیر آب وجود ندارد.
- گرفتگی منافذ، آسیب‌پذیری لوله‌ها و مزاحمت لوله‌ها برای ادوات کشاورزی رفع می‌شود.
- در این روش نیازی به استخر، پمپاژ و قطره‌چکان نخواهد بود.
- آب به‌صورت یکنواخت برای ریشه‌ها توزیع خواهد شد.
آبیاری درخت پسته با آب‌شور
درختان پسته نیاز به آب شیرین دارند و در صورت تأمین این آب، عملکرد بهتر و محصول دهی بیشتر و باکیفیت‌تری خواهند داشت. از طرفی نیز تأمین آب شیرین برای باغات پسته، به دلیل کمبود منابع آبی، کاری بسیار سخت است؛
بنابراین نیاز است که کشاورزان بدانند که برای کاشت پسته، درختان تا چه میزان حد تحمل شوری را دارند. حد مجاز شوری برای پسته 8 دسی زیمنس بر متر می‌باشد. البته شوری تا 12 دسی زیمنس نیز با رعایت برخی نکات، قابل‌قبول است.
شوری بیش از 12 دسی زیمنس بر متر، موجب خشکیدن نهال و درخت و خسارت به آن خواهد شد. جهت کاهش اثرات شوری آب‌وخاک، برخی نکات از طرف کارشناسان توصیه می‌شوند که در مقاله میزان شوری آب برای پسته مطرح‌شده‌اند.
آبیاری درختان پسته بعد از پیوند
یک سری نکات وجود دارند که باید قبل و بعد از عملیات پیوند، به آن‌ها توجه شود. یکی از این نکات در ارتباط با آبیاری درخت پسته می‌باشد. توصیه کارشناسان این است که آبیاری درختان را به مدت 7 تا 15 روز قبل از پیوند زدن و 3 تا 4 روز بعدازآن انجام ندهید.
البته این میزان پیشنهادی است و می‌تواند در شرایط مختلف و بسته به عوامل متعدد مانند ماندگاری رطوبت در زمین، نوع بافت خاک و آب‌وهوای منطقه متفاوت باشد.
سخن پایانی
همان‌طور که گفتیم آبیاری بحث مهمی در باغداری پسته است که نیازمند آموزش می‌باشد. این عملیات یکی از فاکتورهای اصلی در تولید محصول اقتصادی بیشتر و باکیفیت‌تر است؛ بنابراین توصیه می‌کنیم دراین‌ارتباط با کارشناسان مجموعه پسته رفسنجان در تماس باشید.
