پسته، یکی از محصولات کشاورزی ارزشمند و مهم در کشورهای مختلف ازجمله ایران است. این محصول که ازنظر اقتصادی و فرهنگی اهمیت بسیاری دارد، در طول سال‌ها به‌عنوان یکی از محصولات صادراتی اصلی شناخته‌شده است. بااین‌حال، کشت و تولید پسته با چالش‌های متعددی مواجه است که بیماری های مختلف درختان پسته نیز بخش عمده‌ای از این چالش‌ها را تشکیل می‌دهند. در این مقاله قصد داریم مهم‌ترین بیماری‌های درخت پسته را معرفی کنیم، نشانه‌ها و علائم هرکدام را، از جمله علت جمع شدن برگ درخت پسته، بررسی نماییم و راهکارهای پیشگیری و مقابله با این بیماری‌ها را به‌طور مختصری ارائه دهیم. بررسی دقیق این بیماری‌ها می‌تواند کمک شایانی به بهبود عملکرد کشاورزان و توسعه پایدار تولید پسته کند.

به‌منظور مقابله با این بیماری‌ها، لازم است که کشاورزان و متخصصان در حوزه کشاورزی با شناخت دقیق از علل، علائم و راهکارهای مبارزه با این بیماری‌ها مجهز شوند.

محتوا پنهان

1 مهم‌ترین بیماری‌های درخت پسته

1.1 پوسیدگی فیتوفترایی ریشه و طوقه پسته (گموز)

1.2 نماتود (نماتد) ریشه گرهی پسته

1.3 پژمردگی ورتیسیلیومی پسته

1.4 بیماری سر خشکیدگی درختان پسته

1.5 پوسیدگی آرمیلاریایی طوقه و ریشه پسته

1.6 بیماری لکه برگی آلترناریایی

1.7 بیماری لکه برگی سپتوریایی

1.8 بیماری ماسوی پسته

2 برخی بیماری‌های دیگر درختان پسته

2.1 سوختگی خوشه و شاخه

2.2 سوختگی شاخه و شکوفه

2.3 بیماری زنگ پسته

2.4 سوختگی گیاهچه

2.5 بیماری سفیدک پودری

2.6 پوسیدگی آسپرژیلوسی میوه

2.7 پوسیدگی رزلینیایی ریشه یا پوسیدگی سفید ریشه

2.8 زردی و سوختگی برگ درختان پسته

3 نکات مرتبط با جلوگیر از ابتلا به بیماری پسته

4 کنترل و درمان بیماری‌ها در درختان پسته

4.1 کنترل بیماری‌ها پس از برداشت پسته

مهم‌ترین بیماری‌های درخت پسته

هدف ما آشنایی با اکثر بیماری‌های مهم درختان پسته است که می‌تواند کشاورزان و صنعتگران مرتبط را در ارتقاء سلامت باغ‌ها و کیفیت محصولات یاری کند. برای دستیابی به این هدف، به بررسی علائم، عوامل ایجادکننده و روش‌های پیشگیری و کنترل هر یک از بیماری‌های مهم پسته به‌طور جامع می‌پردازیم. امیدواریم کشاورزان بتوانند با شناخت بیماری‌ها در مدیریت صحیح آن‌ها در باغات خود موفق باشند.

پوسیدگی فیتوفترایی ریشه و طوقه پسته (گموز)

به این بیماری گموز پسته، شیره سیاه یا انگومک نیز گفته می‌شود. یکی از مهم‌ترین بیماری‌های درختان پسته است. درصورتی‌که آلودگی درختان پسته به این بیماری، بیشتر از نصف طوقه را درگیر کرده باشد، احتمال معالجه و درمان درخت و باردهی مجدد کاهش می‌یابد. یکی از علت های جمع شدن برگ درخت پسته می تواند بیماری گموز باشد. استفاده از قارچ کش الیت برای مبارزه با این بیماری مناسب است.

خسارات ناشی از گموز عبارتند از:

پوسیدگی ریشه‌ها
کاهش جذب آب و مواد غذایی
ضعف و زوال درخت
کاهش رشد و میزان تاج درخت
برگ‌ریزی زودهنگام
سبز خشک شدن درختان پسته
مرگ درختان بعد چند سال پس از آلودگی
ایجاد شکاف در پوست طوقه درختان
تمایز رنگ بخش‌های آلوده درخت از پوست سالم اطراف آن
ترشح صمغ به رنگ سیاه از شکاف‌های درختان آلوده

نماتود (نماتد) ریشه گرهی پسته

نماتد ها کرم‌های حلقوی ساکن در محیط‌های آبدار می‌باشند. این کرم‌ها در خاک و داخل ریشه‌ها زندگی کرده و از ریشه تغذیه می‌کنند. در صورت بالا بودن جمعیت، می‌توانند خسارت قابل‌توجهی را به درختان پسته وارد نمایند. یک نماتد ماده بالغ، چند صد تا هزار تخم تولید می‌کند و خسارت ناشی از نماتد معمولاً در خاک‌های شنی بیشتر می‌باشد.

خسارات ناشی از نماتد عبارتند از:

ایجاد اختلال در جذب آب و مواد غذایی
ایجاد غده‌های متعدد روی ریشه‌های جوان
ایجاد زخم در ریشه
ایجاد راه برای نفوذ عوامل بیماری‌زای قارچی
ناقل ویروس‌های گیاهی
ضعف درخت، کاهش اندازه برگ‌ها، زردی درختان، کاهش رشد و محصول
سر خشکیدگی شاخه‌ها و برگ‌ریزی شدید

پژمردگی ورتیسیلیومی پسته

عامل اصلی بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پسته، قارچی به همین نام است که تقریباً در تمامی خاک‌های مناطق معتدله و نیمه گرمسیری گسترش دارد. نفوذ قارچ به گیاه از ناحیه نوک ریشه‌ها یا محل تشکیل ریشه‌های فرعی صورت می‌گیرد. درجه حرارت پایین در فصل بهار و تابستان باعث تشدید خسارت این بیماری می‌شود. در درختان مبتلابه بیماری، جداسازی بیمار گر در فصل بهار و به‌خصوص پس از آبیاری راحت‌تر است.

گرما موجب غیرفعال شدن بیمار گر در قسمت‌های هوایی درختان پسته می‌گردد. خسارات و نشانه‌های بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی پسته معمولاً در اواخر بهار یا تابستان قابل‌مشاهده هستند.

خسارات ناشی از پژمردگی ورتیسیلیومی عبارتند از:

پژمردگی ناگهانی یک یا تعدادی از شاخه‌ها در یک‌طرف درخت
خشک شدن برگ‌های درخت و ریزش درصدی از آن‌ها
رنگ‌پریدگی برگ‌ها
کاهش رشد شاخه‌های انتهایی و تاج درخت
تیره‌رنگ شدن آوندهای چوبی که با برش شاخه‌های بیمار مشاهده می‌شوند.

بیماری سر خشکیدگی درختان پسته

یکی از بیماری‌های مهم درختان پسته سر خشکیدگی درختان است که ممکن است دلایل و عوامل متعددی داشته باشد. این بیماری در باغاتی که مدیریت ضعیفی دارند مشاهده‌شده است. ممکن است با توجه به عوامل بیماری‌زا متعدد، نشانه‌های اختصاصی برای این بیماری وجود داشته باشد.

خسارات ناشی از سرخشکیدگی عبارتند از:

خشکیدن شاخه‌های درختان پسته از نوک به‌طرف پایین
ظهور زخم‌های طولی و فرورفته به رنگ قهوه‌ای تیره بر روی شاخه‌ها
وجود ترک‌های ریز عرضی در پوست سطحی نواحی آلوده
پژمردگی برگ‌ها، جوانه‌ها و خوشه‌ها
تغییر رنگ بافت های آوند آبکشی و چوبی در شاخه‌های آلوده
ایجاد لایه پودری سیاه‌رنگ از اندام‌های قارچی زیر پوست شاخه‌های بیمار

پوسیدگی آرمیلاریایی طوقه و ریشه پسته

پوسیدگی آرمیلاریایی بیشتر در مناطقی که زمین آن‌ها قبلاً دارای درختان جنگلی برگ‌ریز بوده، بیشتر مشاهده می‌شود. احداث باغات پسته در زمین‌هایی که سابقه آلودگی داشته، استفاده از نهال‌های آلود و استفاده از کودهای حیوانی مخلوط با مواد پوسیده جنگلی موجب ظهور این بیماری می‌شوند. مهم‌ترین نشانه این بیماری تغییر رنگ، پوسیدگی و ریش‌ریش شدن بافت چوبی در ناحیه طوقه و ریشه اصلی درخت می‌باشد.

خسارات ناشی از پوسیدگی آرمیلاریایی عبارتند از:

سر خشکیدگی و کاهش رشد شاخه‌ها و سرشاخه‌ها
کوچک شدن، پژمردگی و ریزش زودهنگام برگ‌ها
زردی عمومی و یا قسمتی از درختان آلوده
کاهش محصول
سبز خشکی درختان
اسفنجی شدن بافت های چوبی پوسیده

بیماری لکه برگی آلترناریایی

بیماری لکه برگی با نام سوختگی دیرهنگام آلترناریایی نیز شناخته می‌شود. عوامل متعددی می‌توانند موجب این بیماری در باغات پسته شوند. ازجمله این عوامل می‌توان به تراکم بالای درختان در باغ‌های پسته، سیستم آبیاری غرقابی و سنگین، سیستم آبیاری بارانی، وجود علف‌های هرز و گیاهان پوششی فراوان و همچنین نزدیکی باغ‌های پسته به رودخانه اشاره کرد. خسارت لکه برگی آلترناریایی بر روی برگ و میوه، در سال‌هایی که بارندگی بهاره زیاد است، تشدید می‌شود.

خسارات ناشی از لکه برگی آلترناریایی عبارتند از:

لکه‌های زردرنگ یا رنگ‌پریده دایره‌ای تا نامنظم
با پیشرفت بیماری لکه‌ها به حالت به‌هم‌پیوسته و نکروزه درمی‌آیند.
ممکن است این لکه‌ها کل پهنک برگ را فرا بگیرند.
در اواخر فصل یا در آب‌وهوای مرطوب هم‌زمان با اسپورزایی قارچ، لکه‌ها تیره‌رنگ شده و اطراف آن‌ها به‌وسیله هاله‌ای زردرنگ پوشیده می‌شود.
برگ‌ریزی شدید و زودهنگام در صورت آلودگی شدید درخت
لکه‌های سیاه‌رنگ کوچک روی میوه‌ها
بزرگ شدن لکه‌ها هم‌زمان با رسیدن میوه‌ها
درنهایت کاهش کیفیت میوه

بیماری لکه برگی سپتوریایی

لکه برگی سپتوریایی یک بیماری مشابه با لکه برگی آلترناریایی پسته است. این بیماری در باغ‌های پسته‌ای که در مناطق با آب‌وهوای مرطوب احداث می‌شوند بیشتر دیده‌شده است. یکی دیگر از علت های جمع شدن برگ درخت پسته بیماری سپتوریا است. در مناطقی که آلودگی شدید است می‌توان از قارچ‌کش‌های مناسب به‌صورت ماهیانه استفاده کرد. یکی دیگر ازعلت های جمع شدن برگ درخت پسته بیماری سپتوریا است.

خسارات ناشی از لکه برگی سپتوریایی عبارتند از:

لکه‌های سبز متمایل به زرد در هر دو سطح برگ
با پیشرفت بیماری، لکه‌ها به‌هم‌پیوسته و به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند.
نقاط قهوه‌ای کوچک بر روی میوه، دم برگ و دم میوه‌ها

بیماری ماسوی پسته

ماسوی پسته بیماری فساد مغز پسته است. ناقلان اصلی این بیماری در درختان پسته، سن‌ها هستند. به همین دلیل برای کنترل آن نیاز است که از کندن و از بین بردن میزبان‌های آفت سن جلوگیری شود. البته این تنها درزمانی است که سن‌ها به باغ پسته هجوم آورده‌اند. در اوایل فصل قبل از هجوم سن‌ها و همچنین اواخر فصل بعد از برداشت محصول، از بین بردن علف‌های هرز به کنترل بیماری کمک می‌کند.

علائم بیماری ماسوی پسته عبارت‌اند از:

مشاهده مغزهای کوچک یا ترشیده به رنگ سبز تیره با بند تخمک قهوه‌ای در میوه‌های آلوده
مغزهای غیرطبیعی با رنگ سفید یا زرد روشن و حالت ژله‌ای

برخی بیماری‌های دیگر درختان پسته

در ادامه برخی از بیماری‌های دیگری که ممکن است درختان پسته را درگیر کنند را معرفی نموده‌ایم. با خواندن لیستی از نشانه‌ها و خسارت هر نوع بیماری می‌توانید به تشخیص آن در باغات خود بپردازید.

سوختگی خوشه و شاخه

شاخه‌ها و برگ‌های پژمرده در میان اندام سبز گیاه
ریزش برگ‌ها
ایجاد لکه‌های ریز، سیاه و گرد روی برگ‌ها
ایجاد لکه‌های گرد سیاه‌رنگ نزدیک عدسک‌ها روی میوه
ایجاد زخم‌های سیاه‌رنگ در قاعده شاخه‌های به وجود آمده از جوانه‌های آلوده
قهوه‌ای شدن خوشه
باقی ماندم دم‌گل‌های لخت و سیاه روی درخت به مدت 3 تا 4 سال

سوختگی شاخه و شکوفه

پژمردگی و مرگ شاخه‌های نازک و حساس
خمیده شدن شاخه‌های مرده با برگ‌های چسبیده به آن‌ها
قهوه‌ای و متورم شدن قاعده شاخه‌های آلوده و آلودگی شکوفه‌ها
تشکیل لکه‌های V شکل در قسمت نوک برگچه‌ها
تشکیل لکه‌های گرد و بزرگ با حاشیه سبز مایل به زرد در پهنک برگ‌ها

بیماری زنگ پسته

ایجاد لکه‌های گرد و نامنظم قهوه‌ای مایل به قرمز روی برگ
بدشکلی و خشک شدن میوه‌های آلوده
ریزش برگ‌ها در آلودگی‌های شدید

سوختگی گیاهچه

قهوه‌ای و خشک شدن برگ‌ها روی شاخه‌ها
کوتولگی گیاهچه ها
مشاهده بافت های پوسیده و آفتاب‌سوخته

بیماری سفیدک پودری

پوشش سفیدرنگ روی پوست رویی میوه‌ها، محور خوشه‌ها، دم برگ و پشت و روی برگ‌ها
تشکیل لکه‌های قهوه‌ای‌رنگ در بافت های میوه و برگ در مراحل پیشرفته بیماری

پوسیدگی آسپرژیلوسی میوه

رنگ‌پریدگی و آب سوختگی پوست سبز
خشک شدن میوه‌ها در زمان برداشت
وجود اسپور های پودری سیاه‌رنگ در زیر پوست
ایجاد سم آفلاتوکسین در دانه‌های پسته

پوسیدگی رزلینیایی ریشه یا پوسیدگی سفید ریشه

ضعف، زردی، ریزی برگ‌ها
رشد کم اندام هوایی
برگ‌ریزی زودهنگام
سبز خشکی درختان
پوسیدگی ریشه‌ها

زردی و سوختگی برگ درختان پسته

برگ‌های زرد و رنگ‌پریده
علت جمع شدن برگ درخت پسته
حالت سوختگی در حاشیه برگ‌ها به‌خصوص برگ‌های انتهایی سرشاخه‌ها
احتمال برگ‌ریزی زود از موعد درختان

نکات مرتبط با جلوگیر از ابتلا به بیماری پسته

ابتلا به بیماری‌های پسته می‌تواند خسارات زیادی را به درختان وارد کند و تمامی هزینه‌های مالی و زمانی را که برای پرورش یک درخت و تولید محصول صرف شده، به هدر دهد. از طرفی بهترین راه کنترل بیماری‌های گیاهی، رعایت اقدامات بهداشتی و جلوگیری از ورود بیمار گر و آلودگی درختان است. ازاین‌رو توصیه می‌شود که قبل از احداث باغات پسته به یک سری نکات توجه داشته باشید.

در هنگام کاشت بذر پسته در زمین اصلی، آن‌ها را با قارچ‌کش ضدعفونی کنید. (در صورت امکان خاک اطراف ریشه نهال را با قارچ های مناسب ضد عفونی کرد).
نهال‌های سالم را از نهالستان‌های دارای گواهی بهداشت تهیه نمایید.
خاک سالم و عاری از آلودگی به عوامل بیماری‌زا را انتخاب کنید.
قبل از احداث باغات پسته از ترکیبات شیمیایی مناسب برای ضدعفونی خاک استفاده نمایید.

کنترل و درمان بیماری‌ها در درختان پسته

از روش‌های متعددی می‌توان برای جلوگیری و حتی درمان بیماری‌های پسته اقدام نمود. این روش‌ها بسته به نوع بیماری و شدت آن متفاوت هستند؛ بنابراین بهترین توصیه برای کنترل بیماری‌ها مشورت با کارشناسان متخصص در این زمینه طبق شرایط باغات می‌باشد. به‌طورکلی می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد.

استفاده از قارچ‌کش‌های مناسب در زمان صحیح
مدیریت آبیاری
هرس قسمت‌های آلوده و معدوم نمودن آن‌ها
تهیه پایه و پیوندک مقاوم به بیماری‌ها
جلوگیری از انتقال خاک و آب آلوده به قسمت‌های سالم
کنترل صحیح علف‌های هرز

کنترل بیماری‌ها پس از برداشت پسته

مطمئناً شیوه کنترل بیماری‌ها در درختان پسته تفاوت‌هایی با کنترل آفات در آن‌ها دارد. به‌عنوان‌مثال می‌دانیم که یخبندان زمستانه یکی از روش‌های مبارزه با آفات درختان پسته است. این اقدام در ارتباط با بیماری‌ها نه‌تنها آن‌ها را از بین می‌برد بلکه به حفظ بیشتر آن‌ها نیز کمک می‌کند. علاوه بر آن مبارزه با بیماری‌ها پس از برداشت پسته بسته به قارچی یا باکتریایی بودن آن‌ها نیز متفاوت است. در اواخر زمستان که هوا رو به گرمی می‌رود، استفاده از ترکیبات قارچ‌کش‌ها برای کاهش جمعیت قارچ‌ها توصیه می‌شود.