اگر دما در یک فصل (در زمان کوتاهی مثلاً یک یا چند روز ویا حتی به مدت چند ساعت) تغییرات ناگهانی داشته باشد، درخت دچار تنش شده و کشاورز خسارت‌هایی متحمل خواهد شد. تنش‌های شدید گرمایی و سرمایی باعث ضررهای زیادی برای کشاورز می‌شوند. در بیشتر مناطق کشورمان خطر سرمازدگی و یخبندان متداول‌تر است و بیشتر اتفاق می‌افتد. سرمازدگی بهاره برای بیشتر باغات خطرناک بوده و با جلوگیری از این خطر و تهدید می‌توان خسارات ناشی از آن را کمتر کرد. عده‌ای با روشن کردن آتش و ایجاد دود و عده‌ای با آبیاری یا ایجاد پناهگاه برای گیاه سعی در کمتر کردن خسارات دارند. اما سؤالاتی مطرح می‌شود که آیا هیچ نوع کود برای جلوگیری از سرمازدگی وجود دارد؟ آیا محلول‌پاشی روغن یا محلول دیگری برای جلوگیری از سرمازدگی مؤثر است؟ چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم که علاوه بر تأثیرگذاری، مقرون‌به‌صرفه نیز باشد؟
سرمازدگی درختان در چه دمایی اتفاق می‌افتد؟
به‌صورت کلی هرگاه دمای هوا در منطقه به زیر صفر درجه برسد، یخبندان صورت گرفته است. اما یخبندانی که کشاورزان از آن نام می‌برند دمای زیر 4 درجه سانتی‌گراد را شامل می‌شود.
یخبندانی که منجر به یخ زدن آب داخل آوند و سایر اندام گیاه می‌شود را سرمازدگی گیاه می‌نامند.
با انواع سرمازدگی درختان آشنا شویم!
سرمازدگی درختان در زمستان
این نوع سرمازدگی در زمستان اغلب ایجادشده و دلیل آن جابه‌جایی توده‌هوا سرد از سیبری و انتقال آن به زمین کشاورزی است. چون این جبهه هوا در طول شبانه‌روز در منطقه حضور دارد مقابله با آن بسیار سخت و غیر مؤثر است.
سرمازدگی تشعشعی
سرمازدگی تشعشعی که اغلب در بهار صورت می‌گیرد و در کشور ما متداول است، خسارات زیادی را به بخش کشاورزی می‌زند. بر اثر گرم شدن زمین در طول روز و از دست دادن این گرما در شب و سرد شدن محیط پیرامون گیاه (به دلیل انتقال گرما به سطوح بالای جو) صورت می‌گیرد.
علائم سرمازدگی در درختان
بروز علائم، تحمل سرمازدگی و میزان خسارت آن در هر گیاه متفاوت است. در اکثر گیاهان و درختان، اندام جوان و جوانه‌ها تیره و پژمرده می‌شوند.
بیشترین حساسیت را جوانه های گل و شاخه های جوان و بعد ریشه در برابر یخبندان دارند. می‌توان گفت بیشترین تأثیری کود برای جلوگیری از سرمازدگی، بر روی همین شاخه‌ها و تقویت آن‌ها انجام می‌گیرد.
عوامل مؤثر بر روی سرمازدگی
در کل عوامل مؤثر برای کمتر کردن خسارات این پدیده به دودسته تقسیم می‌شوند.
جلوگیری از سرمازدگی درختان در زمستان
- نوع خاک: خاک‌های درشت‌تر انتقال گرمای بهتری دارند و خاک‌های تیره‌تر گرمای بهتری جذب می‌کنند.
- محل احداث باغ: احداث باغ در نقاط پستی‌وبلندی، همچنین در مناطق بادخیز یا پناه باد، اهمیت ویژه‌ای در سرمازدگی و یخبندان دارد.
- انتخاب نوع درخت: با اطلاع دقیق از نقشه‌های هواشناسی سالانه و سایر فاکتورهای مهم اقلیم، کشاورزان باید اقدام به احداث باغی کنند که محصول موردنظر در این آب هوا و این نوع خاک دارای کمیت و کیفیت بیشتری باشد.
- تغذیه مناسب: کود برای جلوگیری از سرمازدگی (تغذیه مناسب گیاه می‌تواند به مقاوم بودن درختان در برابر سرما کمک کند.)
- رنگ زدن و پوشاندن تنه درختان: رنگ زدن و پوشاندن تنه درختان می‌تواند از درختان در برابر سرمای بیش‌ازحد محافظت نماید.
- آبیاری صحیح: در برخی از گیاهان و درختان برای جلوگیری از سرمازدگی می‌توان روش آبیاری بارانی را در نظر گرفت. با این روش آبیاری آب بر روی شاخ و برگ درختان یخ می‌بندد. آب در حال یخ زدن گرما آزاد می‌کند که باعث حفظ گیاه از سرمازدگی خواهد شد.
- پوشاندن روی خاک: مالچ پاشی روی سطح خاک یکی از راه‌های دیگر برای جلوگیری از سرمازدگی درختان است. مالچ به رنگ تیره توانایی در جذب اشعه خورشیدی را دارد که می‌تواند گرمای ذخیره‌شده را در طول شب و خنک شدن دما، آزاد سازد.
عوامل کوتاه‌مدت و در زمان یخبندان
- بکار گیری انواع بخاری‌ها: استفاده از این نوع بخاری‌ها باید با تائید کارشناس باشد و تنظیم دمای آن‌ها به صورتی باشد که گیاه و درختان آسیب نبینند.
- استفاده از دود: گاهی کشاورزان برای گرم کردن درخت، لاستیک‌ها و پوست بادام و پسته و … را آتش زده که دود حاصل از آن برای گرم کردن مقداری از درختان مؤثر است. این روش بسیار زیاد استفاده می‌شود اما بشدت برای محیط‌زیست مخرب است.
- روغن پاشی برای جلوگیری از سرمازدگی: روغن‌های ولک و روغن‌های طبیعی و سایر روغن‌های محلول‌پاشی باعث تأخیر گلدهی و کم شدن میزان سرمازدگی در زمان اوایل تورم جوانه‌ها می‌شود.
- دستگاه‌های ایجاد مه و همچنین چاهک معکوس: دستگاه ایجاد مه، یک لایه مانند ابر را بالای درختان ایجاد می کند. درنتیجه مانع بالا رفتن هوای گرم و پایین آمدن هوای سرد می‌شود. دستگاه چاهک معکوس نیز با انتقال هوای سرد از پایین به بالای تاج درخت اقدام مؤثری برای رفع سرمازدگی است.
- آبیاری: تبدیل آب به یخ واکنشی گرماده است. اما این روش برای کم کردن خطرات سرمازدگی دارای پیچیدگی خاصی است لذا ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد.
سرمازدگی نهال چگونه اتفاق می‌افتد؟
نهال‌ها اصولاً به دلیل نازک بودن قطر ساقه و ریشه دوانی کمتر نسبت به درختان بزرگ‌تر، در برابر تنش‌های محیطی و بیماری‌ها حساس‌تر هستند.
بیشترین آسیب سرمازدگی در درختان مسن، در جوانه‌ها و شاخه‌های نو دیده می‌شود. نهال‌ها به دلیل جوان بودن بافت و ریشه‌ها آسیب بیشتری خواهند دید.
درنتیجه جوانه‌های تازه یک نهال قهوه‌ای و تیره‌رنگ شده و بعداً خشک خواهند شد. این پدیده رشد نهال را گاهی تا یک یا دو سال عقب می‌اندازد، حال نهال ما باید تحت مراقبت و تغذیه مناسبی قرار گیرد تا دوباره رشد عادی خود را از سر بگیرد.
جلوگیری از سرمازدگی نهال
برای جلوگیری از سرمازدگی نهال کارهایی که برای سایر درختان انجام می‌دهیم را می‌توانیم بکار ببریم مانند دود، چاهک معکوس، ایجاد پشته بادشکن، گیاهان پوششی و غیره؛ اما چند راه بسیار کاربردی و کم‌هزینه‌تر هستند که تأثیر سرمازدگی را کمتر کنیم.
کود برای جلوگیری از سرمازدگی نهال
نهال‌ها برای رشد بهتر و باکیفیت‌تر و همچنین به دلیل داشتن ریشه‌های کوچک‌تر بایستی همیشه تحت مراقبت باشند و تمامی عناصر مصرفی را تا حد امکان در اختیار داشته باشند.
این کار باعث مقاومت بهتر نهال در برابر یخبندان می‌شود و اگر در معرض سرمازدگی قرار گرفت سریع‌تر به رشد عادی خود برمی‌گردد و اندام آسیب‌دیده را بهتر ترمیم می‌کند.
پوشاندن نهال
در اکثر درختان، نهال‌ها قد و شاخسار زیاد بلندی ندارند. برای این نوع نهال‌ها می‌توانیم با پوشاندن پلاستیک ضخیم که دارای چند روزنه برای تنفس نهالمان است، آن‌ها را تا حدودی از سرما حفظ کنیم.
البته پوشش‌های دیگری نیز برای این کار وجود دارد مانند پوشش‌های فایبرگلاس (پشم‌شیشه)، پلی اورتان، فوم‌های پلی‌اتیلنی و غیره.
اگر از این پوشش‌ها استفاده کردید بایستی در آخر (زمانی که احتمال یخبندان بسیار کم است) پلاستیک‌ها یا هر پوششی از سطح باغات جمع شود تا به محیط‌زیست آسیبی نرسد.
البته هیچ راهی وجود ندارد تا تأثیر یک سرمازدگی شدید را به صفر برساند اما این راه‌ها باعث کاهش خسارات احتمالی می‌شود و آسیب کمتری به نهال می‌رسد.
تغذیه مؤثر جهت جلوگیری از سرمازدگی درختان
یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر که تا حدودی می‌توان گفت مقرون‌به‌صرفه تر و متداول‌تر است، استفاده از کود برای جلوگیری از سرمازدگی درختان است.
تغذیه مناسب درختان برای جلوگیری از اکثر تنش‌ها و بیماری‌ها می‌تواند مؤثر باشد. درختان بیمار تا حدود بسیار زیادی نسبت به تنش‌های محیطی (تغییرات آب و هوایی) حساس‌ترند.
به‌طورمعمول درختانی که کود دهی و تغذیه مناسبی نداشته‌اند، در فصل پاییز دچار برگ‌ریزی زودتری می‌شوند. درنتیجه زودتر به خواب زمستانه رفته و از طرف دیگر در بهار هم زودتر گل‌ها و جوانه‌ها باز خواهد شد.
اگر برای یک درخت تمام نیازهای تغذیه‌ای فراهم باشد، رشد سالم و بهتری دارد. درنتیجه این درخت نسبت به سایر درختان بیمار (تغذیه نامناسب) مقاومت بیشتری دارد و سرمازدگی و خسارت ناشی از این تنش برای آن کمتر خواهد بود.
کود برای جلوگیری از سرمازدگی
کودهای مقوی با خاصیت‌های ضد تنش برای درختان مانند فروت ست یا سامانتین و سایر کودهای مقوی برای درخت که دارای اسیدآمینه موردنیاز درخت و عناصر دیگر (مانند ازت که نقش اساسی در تأمین پروتئین‌های گیاهی دارد) می‌توانند تا میزان زیادی، خاصیت ضد استرس و تنش را در درختان و گیاهان به وجود بیاورند.
با توجه به خاصیت جوی ناآرام در برخی مناطق کشورمان و ایجاد تنش‌های زیادی ازجمله شوری خاک، عوامل دمایی، سرمازدگی، کم‌آبی و دیگر مواردی که برای درختان و گیاهان ایجاد استرس و تنش می‌کنند، باید با کود دهی مناسب و رفع نیازهای گیاه از طریق این نوع کودها، مقاومت بیشتری در آن‌ها ایجاد کرد که بتوانند با این تنش‌ها مقابله کنند.
این کودها با داشتن انواع عناصر موردنیاز گیاه در برابر چندین تنش مقاوم هستند. همچنین به کیفیت محصول و میزان آن نیز کمک بسیار زیادی می‌کنند.
برای مثال کود فروت ست باکیفیت می‌تواند باعث افزایش گلدهی و جوانه‌زنی، فعال کردن آنزیم‌های گیاهی، افزایش مقاومت در برابر سرمازدگی شود.
محلول‌پاشی برای جلوگیری از سرمازدگی
محلول‌پاشی برخی از کودهای مؤثر، یکی از راه‌های بسیار عالی برای مقاوم‌سازی و جلوگیری از سرمازدگی در درختان است.
به‌عنوان‌مثال فروت ست یکی از کودهایی است که می‌توان به‌صورت محلول‌پاشی از آن بهره برد. فروت ست علاوه بر افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌های محیطی مانند سرمازدگی، مزایای فوق‌العاده دیگری نیز دارد.
افزایش گلدهی و میوه دهی، تحریک رشد جوانه، افزایش کمیت و کیفیت محصولات، افزایش گرده‌افشانی، افزایش سرعت جذب سایر عناصر مغذی و … ازجمله این مزایا هستند.
علاوه بر فروت ست می‌توان از محلول‌پاشی اسیدهای آمینه نیز استفاده نمود. محلول‌پاشی اسیدهای آمینه را می‌توان در دو زمان و به دو منظور انجام داد.
انجام این محلول‌پاشی قبل از سرمازدگی موجب مقاومت درخت در برابر سرما و جلوگیری خواهد شد و محلول‌پاشی بعد از سرمازدگی می‌تواند خسارت ناشی از این تنش محیطی را کاهش دهد.
کودهای پتاس بالا همانند کود سولوپتاس را می‌توانید هم به‌صورت محلول‌پاشی و هم به‌صورت کودآبیاری به‌منظور مقاومت درختان در برابر سرمازدگی استفاده نمایید.
پتاسیم با محکم ساختن دیواره سلولی در گیاهان و درختان موجب می‌شود که خسارت ناشی از تنش‌های سرمایی و گرمایی تا حد زیادی کاهش یابد.
سرمازدگی پسته رفسنجان
مناطق پسته‌کاری ایران ازجمله رفسنجان نیز مانند تمامی باغات کشور، از خسارت ناشی از سرمازدگی مصون نیستند. در برخی از سال‌ها در اثر این تنش محیطی، مقدار زیادی از محصولات پسته از بین رفته‌اند.
یکی از بهترین روش‌های مؤثر در جلوگیری از سرمازدگی در باغات پسته، به کار بردن ارقام و پایه‌های مقاوم به این تنش است.
اگر سرمازدگی در درختان پسته شدید باشد، علاوه بر جوانه‌ها و گل‌ها و اندام‌های لطیف‌تر گیاه، می‌تواند شاخه‌ها را نیز از بین ببرد. خسارت در سرمازدگی بهاره، متوجه ریشه درختان نیست و تنها اندام‌های هوایی درخت را درگیر می‌کند.
خوشبختانه این امر موجب می‌شود که درختان پسته در سال‌های بعد به دلیل فعال و زنده بودن ریشه، دوباره به فعالیت خود ادامه داده و محصول دهد.
کلام آخر
عوامل زیادی در جلوگیری از سرمازدگی مؤثر هستند امروزه شرایط آب و هوایی و تغییرات جوی یک منطقه باعث خسارت جبران ناپذیری به بخش کشاورزی شده است و می‌توانیم با برنامه‌ریزی و هدفمند کردن کار زراعت و کشاورزی مقدار خسارات ناشی از آن پدیده را به کمترین حد ممکن برسانیم.
عده زیادی با تصور از اینکه کودی برای جلوگیری از سرمازدگی وجود دارد، احساس می‌کنند این نوع کودها بیشترین تأثیر را داشته و خسارات ناشی از سرمازدگی را به صفر می‌رسانند.
اما این عقیده اشتباه بوده چرا که کود تأثیر قابل‌توجهی دارد اما بهترین و کامل‌ترین راه جلوگیری از این پدیده شناخت اقلیم، آب‌وهوا و خاک منطقه و درنهایت کاشت محصولی مناسب با اقلیم منطقه است.
اگر محصول مناسبی انتخاب کنیم در همه جوانب صرفه‌جویی داشته و سود بهتر و مناسب‌تری خواهیم داشت. اما اگر به دلیلی با تغییرات آب و هوایی امکان سرمازدگی محصول ما وجود داشته باشد، بهتر است برای جلوگیری از خسارات آن کودپاشی صورت گیرد.
_350x350.webp)
_350x350.jpg)
09131923700
