پیوند زدن هنری است که توسط آن بخشی از یک گیاه بر روی بخشی از گیاه دیگر متصل می‌شود. تقسیم معمولی سلول‌ها در محل اتصال باعث می‌شود که زخم‌های حاصله ترمیم و رشد بافت ها ادامه یافته و بخش‌ها در هم می‌آمیزند و گیاه واحدی حاصل آید. عملیات پیوند زدن نیاز به هرس سر برداری دارد که در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به بررسی بهترین روش هرس درخت پسته برای پیوند پرداخته‌ایم.
سه روش مرسوم پیوندزنی در ایران
هم‌اکنون استفاده از پیوند ماسوره‌ای (لوله‌ای) به دلیل سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن بین پایه و پیوندک رواج یافته و 99 درصد درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر می‌شوند.
ازآنجاکه درخت پسته از نوع درختان صمغ دار است، ایجاد هرگونه خراش در تنه یا شاخه‌های آن موجب تراوش صمغ می‌گردد؛ بنابراین در پیوند شکمی نهال پسته، شکاف افقی در پایین شکاف عمودی و به شکل تی (T) انگلیسی معکوس زده می‌شود. تا صمغ مترشحه از شکاف افقی مانع رویش و رشد جوانه پیوندک نشود.
1. پیوند لوله‌ای درخت پسته
2. پیوند شکمی درخت پسته
3. پیوند اسکنه‌ای درخت پسته
آماده‌سازی پایه، تهیه پیوندک و انجام عمل پیوندزنی
در اسفندماه نهال‌های 2 الی 3 ساله پسته در زمین اصلی سر برداری می‌شوند. پس از رشد جوانه‌های جانبی، بسته به نوع آرایش تنه درخت، 1 الی 3 شاخه جانبی بر روی پایه اصلی نگهداری می‌شود. سایر شاخه‌ها حذف و بر روی شاخه‌های باقی‌مانده عملیات پیوند انجام می‌گیرد.
در پیوند لوله‌ای هم‌اندازه بودن قطر پایه و پیوندک ضروری است، به همین منظور ابتدا پایه و شاخه مناسب پیوندک انتخاب می‌شود.
زمان روش هرس درخت پسته برای پیوند
زمان مناسب برای پیوند نهال‌های پسته به‌طور عمده در اواخر اردیبهشت‌ماه تا اوایل خرداد، یعنی هنگامی است که درخت به‌راحتی پوست می‌دهد و دمای هوا در حد معتدل قرار دارد.
برای تهیه پیوندک حدود 3- 2 سانتی‌متر بالاتر از جوانه شاخه را قطع کرده سپس از 2 سانتی‌متری زیر جوانه با چاقوی پیوندزنی پوست دورتادور بریده می‌شود.
بعد با انگشت پوست برش خورده را به‌آرامی چرخانده تا پوست حاوی جوانه به‌راحتی و به‌طور کامل از چوب جدا شود.
پیوندک آماده‌شده به شکل استوانه‌ای حاوی جوانه می‌باشد. شاخه‌های جانبی بر روی پایه نیز سر برداری شده و سپس به فاصله 3- 2 سانتی‌متر از بالا دورتادور شاخه برش داده می‌شود و به روش تهیه پیوندک، پوست جدا می‌شود.
پس از آماده شدن پایه و پیوندک، پیوندک را که به شکل استوانه است روی چوب پایه قرار داده و به‌آرامی در محل خود مستقر می‌نمایند. درنهایت محل پیوند با نوار به‌طور مناسب بسته می‌شود. لازم است پیوند در ارتفاع 40 تا 50 سانتی‌متری پایه صورت گرفته و نهال به‌صورت تک تنه هدایت شود.
عملیات لازم بعد از پیوند درخت
حداقل تا یک هفته پس از عملیات پیوند زدن، آبیاری انجام نشود و سپس آبیاری باید منظم و به فواصل 14 روز یک‌بار انجام گیرد. شاخه‌ها و پاجوش‌هایی که از زیر محل پیوندک و بر روی پایه ایجاد می‌شود باید قطع گردد.
حدود 20 – 15 روز پس از عملیات پیوندزنی، با اطمینان کامل از جوش خوردن پیوند، نوار پیوند باز شود.
اشکال مختلف هرس در درختان پسته
هرس درختان پسته به دو روش کلی هرس فرم دهی و هرس باردهی انجام می‌گیرد. هرکدام از این عملیات فواید و تأثیرات مخصوص به خود را دارند و هر دو حائز اهمیت هستند. در ادامه به بررسی هر دو نوع هرس درخت پسته پرداخته‌ایم.
هرس فرم دهی درخت پسته
هدف از اجرای هرس فرم دهی در درختان میوه، ایجاد شکل مناسب و موردنظر، اسکلت قوی و دارای استحکام بالا و رشد مناسب و بالای شاخه‌های حفظ‌شده می‌باشد. متأسفانه در غالب باغات پسته هرس فرم دهی انجام‌نشده و درختان به‌صورت درختچه‌ای و چند تنه پرورش می‌یابند.
در این باغات به دلیل تراکم بالای شاخ و برگ و عدم نفوذ نور کافی به داخل تاج میوه، کمیت و کیفیت محصول کاهش می‌یابد. هرس فرم جامی یا شلجمی جهت رسیدن به کمیت و کیفیت مناسب میوه در درختان پسته، توصیه می‌گردد.
مراحل اجرای هرس فرم جامی
در فصل خواب اولین سال بعد از پیوند، شاخه‌های پیوندی از ارتفاع 90 – 80 سانتی‌متری سر برداری می‌گردد.
لازم به ذکر است با توجه به اینکه در درختان پسته معمولاً چند شاخه پیوند شده وجود دارد، لذا بایستی شاخه‌ای که نسبت به سایر شاخه‌ها رشد عمودی و به‌طرف بالا داشته را جهت سر برداری انتخاب کنید. سایر شاخه‌های پیوندی را از ته قطع نمایید و سپس سایر عملیات هرس فرم دهی را بر روی آن انجام دهید.
معمولاً باغداران تمامی شاخه‌های پیوندی را نگه‌داشته و این باعث می‌شود که پس از چند سال رشد، درختان حالت انبوه و درختچه‌ای به خود بگیرند و نتوان شکل مناسبی به آن‌ها داد.
بعد از سر برداری سال اول، تعدادی شاخه جانبی از شاخه سر برداری شده تولید می‌گردد که بایستی شاخه‌های رشد کرده در پایین نهال به‌محض مشاهده از ته قطع و فقط به شاخه‌های بالایی اجازه رشد داده شود.
در دومین فصل خواب، سر برداری شاخه‌های اولیه که اسکلت اولیه درختان را تشکیل می‌دهند از ارتفاع 30 – 25 سانتی‌متری صورت می‌گیرد.
نحوه انتخاب شاخه برای هرس
در انتخاب شاخه‌هایی که اسکلت اولیه درخت را تشکیل می‌دهند بایستی به‌صورت زیر عمل نمود:
- 3 تا 4 شاخه و ترجیحاً در 4 جهت اصلی شمال، جنوب، شرق و غرب درخت انتخاب گردد.
- فاصله شاخه‌ها از یکدیگر حداقل بین 5 تا 10 سانتی‌متر باشد.
- -محل انشعاب شاخه‌های اصلی از یک نقطه واقع بر روی تنه نباشد.
- زاویه شاخه‌ها با شاخه اولیه حدود 45 درجه باشد، یعنی نه خیلی بسته و نه خیلی باز باشند.
بعد از سرزنی این شاخه‌ها، شاخه‌های ثانویه جانبی رشد می‌کنند که بایستی در فصل خواب بعدی این شاخه‌ها نیز مانند سال قبل سر برداری شوند. بایستی در فصل خواب شاخه‌هایی که باریک بوده و رشد عمودی داشته و در محل ناخواسته رشد کرده‌اند را از ته قطع نماییم. روش هرس سر برداری درخت پسته برای پیوند لوله‌ای کاربرد دارد.
درخت پسته که به‌صورت تک تنه و به فرم جامی تربیت‌شده است.
هرس باردهی درخت پسته
جهت کنترل اندازه درخت و سال آوری درختان پسته، انجام هرس باردهی ضروری است. هرس باردهی یکی از روش‌های کنترل سال آوری می‌باشد. هرس شدید درختان پسته پس از سال پر محصول باعث تولید شاخه‌های رویشی خیلی قوی در سال کم محصول می‌شود.
چنانچه این شاخه‌های قوی پس از سال کم محصول سر برداری شوند، در سال پر محصول بعدی باعث تولید شاخه‌های جانبی همراه با جوانه‌های گل فراوان می‌گردند؛ بنابراین در سال کم محصول بعدی محصول بیشتری تولید می‌شود.
همچنین تحقیقات انجام‌شده نشان می‌دهد سرزنی درختان پسته قبل از سال کم محصول باعث ایجاد تغییراتی در رشد شاخه، تنه و بقایای جوانه‌های گل و کاهش سال آوری خواهد شد.
نحوه سر برداری پسته
روش هرس سر برداری درخت پسته برای پیوند، معمولاً از بالای 2 تا 3 جوانه رویشی واقع در انتهای شاخه‌های رشد فصل جاری صورت می‌گیرد. این هرس بایستی توسط کارگران ماهر که قدرت تشخیص جوانه‌های رویشی و گل را دارند، صورت گیرد.
در طول شاخه‌های رشد فصل جاری در درختان پسته جوانه‌های گل تشکیل و در انتهای آن‌ها چندین جوانه رویشی تشکیل می‌گردد که هرس سرزنی بایستی از بالای این جوانه‌های رویشی انجام شود.
چنانچه هرس سرزنی از بالای جوانه‌های گل صورت گیرد، در سال آینده هیچ شاخه جانبی تشکیل نمی‌گردد و بر روی شاخه‌ها تنها خوشه‌های میوه تشکیل می‌شود.
فواید هرس درخت پسته برای پیوند
از فاکتورهای بسیار مهم در هرس، شدت و زمان انجام هرس می‌باشد. نتایج تحقیقات انجام‌شده در مورد هرس سر برداری درختان پسته نشان می‌دهد که هرس سر برداری درختانی که دارای رشد رویشی زیاد هستند، فواید زیادی دارد.
از جمله این فواید می‌توان به جلوگیری از رشد رویشی بیش‌ازحد، شاخه زایی جانبی، افزایش سطح میوه دهی، تشکیل میوه در سطح پایین‌تر، کنترل اندازه به‌منظور تسهیل عملیات داشت و کنترل سال آوری اشاره نمود.
میزان سر برداری برحسب رقم متفاوت است. نتایج طرحی مشابه نشان داد در هرس سر برداری، تحریک رشد شاخه‌های جانبی در شرایط سال پربار (on year) بیشتر از شرایط سال کم‌بار (off year) است.
سر زنی در سال کم‌بار باعث افزایش محصول در سال کم‌بار بعدی می‌شود و هرس سر زنی در سال پربار منجر به افزایش تعداد میوه در خوشه آن سال می‌شود.
هرس سر برداری پسته برای پیوند در اقلام مختلف
نتایج یک طرح تحقیقاتی روی هرس سر برداری پسته نشان داد عکس‌العمل ارقام نسبت به هرس سر برداری متفاوت است. به‌طوری‌که رقم اوحدی عکس‌العمل بیشتری نسبت به سر برداری نشان می‌دهد.
سر برداری شاخه دوساله در رقم کله قوچی در شرایط کم‌بار حداکثر شاخه‌های جانبی را تولید نمود ولی میزان محصول و تعداد جوانه گل کاهش یافت. سر برداری شاخه یک‌ساله در شرایط سال پربار باعث افزایش شاخه‌های جانبی و افزایش تعداد جوانه‌های گل برای سال بعد می‌شود.
در رقم اوحدی سر برداری شاخه‌های سه‌ساله در شرایط پربار ضمن افزایش تعداد شاخه‌های جانبی باعث افزایش تعداد جوانه‌های گل گردید. همچنین میزان محصول سال بعد را افزایش داد و بدین ترتیب شدت سال آوری هم کاهش یافت.
هرس تنک شاخه
- معمولاً به‌منظور کاهش سال آوری، تعداد شاخه‌های میوه دهنده را قبل از سال پربار به حدود نصف تا 3/ 2 کاهش می‌دهند.
- این عملیات بایستی در دوره خواب زمستانه و در سنین باردهی اقتصادی محصول انجام شود.
- هرس سر برداری شاخه باعث کاهش درصد پوکی و افرایش درصد ناخندانی گردید، گرچه اختلاف معنی‌دار نبوده است.
- هرس سالیانه درختان بارده به‌منظور حذف شاخه‌های خشک و آلوده ضروری می‌باشد.
- در غیر این صورت علاوه بر اینکه این شاخه‌های آلوده باعث ایجاد مشکلاتی در عملیات داشت و برداشت می‌گردند، باعث توسعه و شیوع آفات و بیماری‌های مختلف نیز می‌شوند.
- لذا در صورت عدم هرس، خشکیدگی به سایر قسمت‌های درخت نیز سرایت می‌کند.
در صورت نیاز به اکیپ حرفه‌ای پیوندزن یا هرس کن با ما تماس بگیرید (فقط برای 5 هکتار به بالا)
سخن پایانی
اغلب کشاورزان از اهمیت عملیات پیوند بر روی درختان خود آگاه هستند. پیوند درخت پسته موجب می‌شود که گلدهی و باردهی درخت تسریع پیداکرده و رقم موردنظر و مناسب حاصل شود. عملیات پیوند به روش‌های گوناگون انجام می‌گیرد. آموزش روش هرس درخت پسته برای پیوند ضروری است و انجام این عملیات نیاز به فردی ماهر دارد. برای پاسخگویی به پرسش‌های خود و مشاوره در ارتباط با پیوند و هرس درختان پسته با کارشناسان سایت پسته رفسنجان در تماس باشید.
