آفات مرکبات از جمله عوامل تهدید کننده مرکبات و از بین رفتن محصول می باشد. درختان مرکبات از جمله درختان آشنا برای ایرانیان به حساب آمده و میوه های تولیدی آن از بازار پسندی فوق العاده ای برخوردار است. شناخت درست بیولوژی آفات مرکبات و به کار گیری روش های اصولی و صحیح علاوه بر کنترل موثر آفات منجر به کاهش مصرف سموم نیز می شود.

آفات رایج و مهم درختان مرکبات در باغ

1.نرم تنان مضر مرکبات

حلزون ها و راب از مهم ترین آفات درختان مرکبات به ویژه پرتقال به حساب می آیند و هر ساله موجب خسارت زیادی به باغداران در سراسر کشور می شوند. این آفات در فصل بهار در خزانه ها از برگ ها به ویژه برگ نهال های جوان تغذیه کرده و فصل تابستان را اغلب با خواب تابستانه می گذرانند. با شروع بارش های پاییزه و خنک تر شدن هوا شروع به فعالیت کرده و از میوه برگ های مرکبات تغذیه کرده و شرایط را برای قارچ ها مناسب می کنند.

روش کنترل و مبارزه با نرم تنان مضر

مبارزه زراعی:محلول پاشی با علف کش و روتیواتور زدن بین خطوط کاشت در مزرعه، از بین بردن علف های هرز به وسیله وجین کردن

مبارزه شیمیایی:سمپاشی بعد از اولین بارندگی شهریور ماه روی علف های هرز در سطح باغ و پای درختان

استفاده از تله های جاذب:بطری های پلاستیکی حاوی 10-5 میلی متر ماء الشعیر به عنوان تله جاذب، به این صورت که در ابتدا در پای درختان بطری های پلاستیکی در عمق 5 سانتی متری داخل خاک قرار می گیرند. سپس در دو طرف بطری در سطح خاک شیاری به ابعاد 3*3 سانتی متر ایجاد می شود تا این آفات بتوانند به راحتی وارد بطری شوند. سپس اقدام به جمع آوری بطری ها و از بین رفتن راب ها و حلزون ها نمود. همچنین می توان سموم حلزون کش را به داخل بطری نیز اضافه کرد. طعمه مسموم متالدهید به صورت نواری در اطراف طوقه درختان مرکبات و پرتقال قرار داده تا آفات در صورت نزدیک شدن به تنه درخت از آن تغذیه کنند.

2.شپشک آرد آلود مرکبات (Planococcus citri Risso)

شپشک آرد آلود یک آفت غیر بومی بوده که به برگ، شاخه ها و میوه حمله کرده و سطح آن ها را می پوشاند.در اثر فعالیت و حضور این آفت بر روی درختان و ترشح زیاد عسلک، سبب تکثیر زیاد و بیش از حد فوماژین شده و در بازار پسندی محصول به ویژه پرتقال تاثیر منفی می گذارد. زمستان گذرانی این حشرات نیز به صورت تمام مراحل زندگی می تواند انجام پذیرد.

روش کنترل و مبارزه با شپشک آرد آلود

کنترل شیمیایی:کنترل شیمیایی در از بین بردن این آفت اندکی دشوار است. دلیل این موضوع این می باشد که بعضی از گونه ها در زیر پوست ساقه و یا بر روی ریشه مستقر شده اند. زمان استفاده از کنترل شیمیایی نیز زمانی است که جمعیت حشره زیاد بوده و در حد بحرانی می باشد.

سموم توصیه شده در مبارزه شیمیایی با شپشک آرد آلود:

کلروپیرفوس
اتیون 2 در هزار (جهت سمپاشی با روغن امولسیون در فصل زمستان)

کنترل زراعی:

پیشگیری از آبیاری و کوددهی زیاد در باغ مرکباتی که درختان آن دارای مقدار بالایی نیتروژن در سطح برگ هستند.
استفاده از فشار آب یا باد در روی ساقه های قوی برای کم کردن جمعیت شپشک ها
از بین بردن مورچه ها در باغ. زیرا مورچه ها سبب از بین رفتن دشمنان طبیعی این آفت می شوند.

3.بالشتک مرکبات (Pulvinaria aurantii Cockerell)

این حشره یکی از مهم ترین و شایع ترین آفات باغات مرکبات در ایران به ویژه در شمال ایران می باشد که فعالیت خود را از اواخر فروردین ماه شروع می کند. این آفت دارای دیاپوز اختیاری (توقف رشد طولانی در مرحله رشدی کاملا معین) بوده و حشرات ماده بکر زا 100 درصد ماده زا هستند.

روش کنترل و مبارزه با بالشتک مرکبات

موثر ترین روش مبارزه و کنترل آفت استفاده از کفشدوزک استرالیایی Novius cardinalis می باشد. این حشره از مهم ترین دشمنان طبیعی این آفت بوده که در طی 6-4 هفته جمعیت این آفت را کنترل می کند.
هرس و حذف شاخه های خشک شده و متقاطع خصوصا در درختان مسن که محل تجمع این آفات هستند. هرس قسمت های پایینی تاج درختان نیز از اهمیت زیادی در کنترل و مبارزه با این آفت برخوردار است.
در صورت لزوم استفاده از مبارزه شیمیایی، بهترین زمان اواخر خرداد تا اوایل تیر ماه می باشد. این زمان، معمولا همزمان با اوج حضور جمعیت پوره های سن یک می باشد.

4.سپر دار زرد شرقی مرکبات (Aonidiella orientalis)

این آفت بیشتر در مناطق گرمسیر ظاهر شده و به درختان مرکبات حمله می کند. از میان مرکبات لیمو شیرین حساس، لیمو ترش نیمه حساس، نارنگی، پرتقال و نارنج به این آفت مقاوم هستند. این آفت بیشتر بر روی میوه و برگ درختان دیده شده و در صورت مساعد بوده شرایط به ویژه دما بسیار خسارت زا می باشد. زمستان گذرانی این آفت بیشتر به صورت ماده های کامل بر روی میوه و گل انجام می شود.

روش کنترل و مبارزه با سپر دار زرد شرقی مرکبات

در سنین اول پورگی استفاده از زنبور پارازیتوئید Encarsia aurantii
کفشدوزک شکارچی

برای کنترل و مبارزه با این آفت نیاز به استفاده از هیچ گونه سموم شیمیایی وجود ندارد. این حشره به خوبی توسط دشمنان طبیعی مهار شده و از بین می رود.

5.شپشک استرالیایی (Icerya purchasi)

این آفت حشره ای پلی فاژ است که خسارت زیادی را به مرکبات وارد می کند و از مهم ترین آفات مرکبات به حساب می آید. پوره سن اول به سرعت منتشر شده و خسارت به دلیل تغذیه شدید این پوره ها و حشرات کامل از شیره گیاهی می باشد که سبب ترشح عسلک بسیار زیادی می شود. زمستان گذرانی این حشره بیشتر به صورت ماده کامل و پوره سن 1 و 3 می باشد. این پوره ها در اطراف رگبرگ اصلی و زیر برگ بیشتر دیده می شوند و بالعکس حشرات کامل و بالغ بر روی شاخه ها فراوان ترند.

روش کنترل و مبارزه با شپشک استرالیایی

استفاده از لارو کفشدوزک استرالیایی novius cardinalis که از تمامی حالات و سنین این حشره تغذیه می کند در کنترل و مهار این آفت بسیار موثر است.

6.سپردار قهوه ای مرکبات (Chrysomphalus dictyospermi)

حشرات ماده این آفت در بهار شروع به فعالیت و ادامه فعالیت خود داده و در اردیبهشت ماه شروع به تخم ریزی می کنند. زمستان گذرانی این حشره به صورت پوره های سن 1 و 2 انجام می شود. این حشرات بعد از خروج از تخم، در جستجوی محل مناسب برای تغذیه در سطح میوه و برگ حرکت کرده و در اولین فرصت خرطوم خود را در نسج برگ فرو می کنند. زمانی که خرطوم خود را در برگ فرو کردند برای همیشه ثابت می مانند. این آفت بیشتر بر روی میوه و برگ دیده می شوند و به ندرت روی تنه و سرشاخه ها متمرکز می شوند. بیشتر خسارتی که توسط این آفت ایجاد می شود مربوط به نسل 2 و 3 حشره می باشد.

روش کنترل و مبارزه با سپردار قهوه ای مرکبات

کنترل شیمیایی:مبارزه شیمیایی عمدتا زمانی انجام می شود که 75 درصد پوره ها از زیر سپر خارج شده باشند.

مبارزه شیمیایی با استفاده از سموم زیر انجام می شود:

آزینفوس متیل(گوزاتیون) EC 20% به نسبت ۲ در هزار
اتیون EC 47% به نسبت ۱/۵ درهزار
اتریمفوس(اکامت) EC 50% به نسبت ۱در هزار
کلرپیریفوس(دورسبان) EC 40.8% به نسبت ۱/۵- ۱ درهزار
روغن امولسیون شونده O 80% به نسبت ۰.۵ درصد

مبارزه زمستانه و دشمنان طبیعی:

استفاده از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک نقاب دار دو لکه ای Chilocorus bipustulatus
سمپاشی زمستانه در اواخر زمستان به صورت روغن پپاشی سموم روغنی از جمله روغن ولک پس از سپری شدن سرمای زمستان و قبل از بیدار شدن درختان

7.کنه زنگ (نقره ای) مرکبات (Phyllocoptruta oleivora)

این آفت از مهم ترین آفات مرکبات است که با پاره کردن و آسیب رساندن به میوه و برگ و همچنین با مکیدن شیره گیاهی باعث ضعف درختان می شود. در شمال کشور این آفت با نام کنه مخملک نیز معروف است. علائم ایجاد خسارت این آفت بر روی پرتقال و نارنج به صورت مخملی و زنگار شدن میوه ها است. ولی خسارت روی درخت لیمو به صورت خاکستری و قهوه ای شدن میوه ها می باشد که به همین دلیل به آن کنه نقره ای می گویند. این کنه زمستان را به صورت حشره کامل روی برگ درختان و شاخه ها می گذراند.

معمولا میوه هایی که مورد حمله این کنه قرار می گیرند دارای پوست ضخیم، ظاهر کوچکتر و طعم ترش هستند.

روش کنترل و مبارزه با کنه زنگ مرکبات

روغن پاشی زمستانه:در صورتی که درخت ها از قبل به این آفت آلوده بوده باشند می توان با روغن پاشی زمستانه آن ها را کنترل کرد.

سمپاشی تابستانه:در صورت مشاهده آلودگی در بهار، تابستان و اوایل پاییز روی برگ یا میوه باید درختان را با استفاده از سموم کنه کش اختصاصی سمپاشی کرد. این سموم شامل نئورون 1.5 در هزار، ورتیمک 0.2 در هزار، سان مایت 0.5 در هزار و زینب یا مانکوزب (200 گرم در یک صد لیتر آب) می باشند.

کنترل شیمیایی:

نئورون EC 25% و ۱.۵ در هزار
پیریداین WP 25% و ۰.۴- ۰.۵ در هزار
آبامکتین EC 1.8% و ۰.۲ در هزار
نیسورون Ec 10% و ۲.۵ درهزار

8.پروانه برگخوار مرکبات (Papilio demoleus)

این حشره زمستان را به صورت شفیره روی درختان مرکبات و یا حتی گیاهان مجاور این درختان به سر می برد. این حشره در بهار به حشره کامل تبدیل شده و بعد از جفت گیری تخم های خود را در سطح برگ ها قرار می دهد. لارو این حشرات پس از خروج از تخم شروع به تغذیه از برگ می نمایند.

روش کنترل و مبارزه با پروانه برگخوار مرکبات

مبارزه با این آفت،؛ نیازمند سموم و عملیات های سخت نمی باشد. بلکه تنها با جمع آوری لارو ها و در صورت لزوم مصرف سموم شیمیایی می توان این آفت را کنترل کرد.

9.پروانه مینوز مرکبات (Phyllocnistis citrella)

این حشره از مهم ترین آفات مرکبات است که در مناطق گرمسیر در بیشتر فصول سال اغلب فعال می باشد. در مناطقی که دارای زمستان های سردی هستند این حشره زمستان را به صورت حشره کامل در زیر برگ های خشک شده و یا در پناهگاه های دیگر به سر می برد. حشرات کامل این آفت معمولا تخم های خود را در سطح زیرین برگ و یا در داخل پارانشیم می گذارند. این آفت بر روی درختان مسن اهمیت و خسارت چندانی ندارد اما ممکن است در برگ های جوان را مانند شته لوله کرده و یا در بعضی از قسمت ها خشکیدگی ایجاد نماید.

روش کنترل و مبارزه با پروانه مینوز مرکبات

مصرف سموم زیر برای نهالستان ها و باغات مرکبات برای مبارزه و کنترل این آفت پیشنهاد می شود:

دیفلوبنزورون 0/5 در هزار
ایمیداکلوپراید 0/4 در هزار

این سموم را باید حتما با 0/3 درصد روغن ترکیب کرد و بعد مورد استفاده قرار داد.

10.عسلک مرکبات (Aleurolobus marlati)

میزبان این آفت، مرکبات به ویژه لیمو شیرین، پرتقال و لیمو ترش می باشد. این آفت اغلب در سطح زیرین برگ ها زندگی کرده و از شیره گیاهی درختان تغذیه می کند. معمولا در پشت برگ هایی که آلوده به این آفت هستند، نقاط سیاه رنگ زیادی دیده می شود که آن ها در واقع پوره های عسلک می باشند.

روش کنترل و مبارزه با عسلک مرکبات

خسارتی که توسط این آفت در ایران ایجاد می شود، بسیار کم بوده و سمپاشی علیه آن الزامی نیست. بلکه تنها با رعایت چند نکته اعم از رعایت فاصله کاشت و هرس شاخه های متراکم می توان این آفت را مهار کرد.

11.شته سبز مرکبات (Aphis citricola)

این حشره از جمله حشرات دو میزبانه بوده که می تواند زمستان را به صورت غیر جنسی بر روی درختان مرکبات بگذراند. درختانی که دچار آلودگی به این شته شده اند اغلب حالت شادابی خود را از دست داده و برگ ها نیز حالت چرب مانند خود را از دست می دهند. این آفت سبب پیچیدگی برگ های تازه رشد کرده و همچنین پیچیدگی سرشاخه های جوان نیز می شود. شاخه هایی که به شته سبز مرکبات آلوده شده باشند اغلب کوتاه و پیچیده به نظر می رسند. این حشرات به دلیل این که شیره گیاهی را می مکند، موجب ترشح عسلک شده و این عسلک باعث ایجاد دوده (فوماژین) بروی میوه ها، شاخه ها و برگ ها می شود. در صورت آلودگی های شدید این آفت، میوه ها کوچک شده و در نهایت شاهد ریزش برگ ها و گل ها خواهید بود.

12.شته سیاه مرکبات (Toxoptera aurantii)

شته هایی بالغ و به رنگ سیاه هستند که همانند شته های سبز از شیره گیاهی تغذیه کرده و موجب پیچیدگی برگ ها می شوند. تولید عسلک نیز منجر به ایجاد دوده بر روی درختان می شود.

روش کنترل و مبارزه با شته های مرکبات

مبارزه شیمیایی:در صورت وجود جمعیت زیاد شته ها در اوایل فصل و در هنگام شروع رشد جوانه های درخت، باید درختان آلوده را با سموم اختصاصی شته کش سمپاشی کرد. همچنین شته هایی که موجب پیچیدگی برگ می شوند، باید قبل از پیچیدگی برگ ها سمپاشی را انجام داد.

استفاده از دشمنان طبیعی:دشمنان طبیعی و پارازیتوئید های مختلفی در باغ مرکبات حضور دارند که منجر به کنترل و حذف این شته ها می شوند. از جمله کفشدوزک ها، مگس های خانواده سیرفیده، لارو پشه، لارو بالتوری ها و تعدادی از زنبور ها.

**13.تریپس مرکبات (Thrips tabaci)**

این حشره تخم های خود را روی برگ ها، سر شاخه های جوان و میوه ها می گذارد. و معمولا به سر شاخه های جوان و جوانه های حامل میوه و گل حمله می کند. با رشد میوه، پوست در محل خسارت به سمت بیرون رشد کرده و بافت چوب پنبه ای روی پوست ایجاد می شود. در برگ های جوان، خسارت این آفت منجر به ایجاد رگه های خاکستری در دو طرف رگبرگ میانی و همچنین بد شکلی برگ ها می شود.