همه چیز درباره آفات و بیماری های برنج

برنج یکی از محصولات پرمصرف است که نقش مهمی در رونق بخشیدن به سفره‌های هر خانوار ایرانی دارد. با این حال، مزارع برنج همواره در معرض تهدیدات متعددی از جمله آفات و بیماری ها قرار دارند که می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بر کمیت و کیفیت محصول تأثیر بگذارند. شناخت این آفات و بیماری های برنج و به‌کارگیری روش‌های طلایی، برای حفظ و افزایش تولید این محصول ضروری است.

آفات رایج در مزارع برنج

در ادامه به معرفی مهمترین آفات مزارع برنج اشاره می‌کنیم:

کرم ساقه‌خوار نواری برنج (Chilo suppressalis)

حشرات بالغ ماده به رنگ زرد روشن یا قهوه‌ای روشن و حشرات نر مایل به خاکستری و کمی تیره دیده می‌شوند. ماده‌ها از نظر اندازه بدن کمی درشت‌تر از حشرات نر هستند. تخم‌ها به رنگ زرد روشن به صورت دسته‌جمعی روی برگ در ردیف‌های چندتایی گذاشته می‌شوند. لاروها دارای سر بزرگ و به رنگ قهوه‌ای روشن هستند.

لاروها با نفوذ به داخل ساقه برنج از بافت‌های داخلی تغذیه می‌کنند که منجر به خشک شدن جوانه مرکزی و کاهش عملکرد محصول می‌شود. ​

مقابله با کرم ساقه خوار نواری برنج

1 – روش‌های زراعی

• شخم عمیق پس از برداشت: انجام شخم عمیق در پاییز و غرقاب کردن زمین برای از بین بردن لاروهای زمستان‌گذران.​
• مدیریت بقایای گیاهی: جمع‌آوری و از بین بردن بقایای گیاهی آلوده به‌منظور کاهش منابع آلودگی در فصل بعدی.​

2 – روش‌های مکانیکی

• نصب تله‌های نوری: استفاده از تله‌های نوری برای جذب و شکار شب‌پره‌های بالغ.​

3 – روش‌های بیولوژیکی

• رهاسازی زنبور تریکوگراما: این زنبور با تخم‌گذاری در داخل تخم‌های کرم ساقه‌خوار، از تفریخ آن‌ها جلوگیری می‌کند.​

4 – روش‌های شیمیایی

• استفاده از حشره‌کش‌های مناسب: در صورت لزوم و با مشاوره کارشناسان، از حشره‌کش‌های تأییدشده استفاده شود.​

کرم سبز برگ‌خوار برنج (Naranga aenescens)

لاروهای این آفت به رنگ سبز روشن بوده و در بسیاری از کشورهای آسیایی گسترش دارند. ​
لاروها از پارانشیم برگ تغذیه کرده و با ایجاد سوراخ‌های متعدد، فرآیند فتوسنتز را مختل می‌کنند که می‌تواند منجر به کاهش رشد و عملکرد گیاه شود. بیشترین انتشار این آفت در استا‌های گیلان و مازندران گزارش شده است.

روش‌های مقابله با کرم سبز برگ خوار

1 – روش‌های زراعی

• مدیریت آبیاری: خشک کردن موقت خزانه به مدت 24 ساعت برای کاهش جمعیت لاروها.

2 – روش‌های بیولوژیکی

• استفاده از شکارچیان طبیعی: حفظ و تقویت جمعیت شکارچیانی مانند زنبورها و مگس‌ها که به‌طور طبیعی لاروهای این آفت را شکار می‌کنند.​

4 – روش‌های شیمیایی

• کاربرد حشره‌کش‌های مناسب: استفاده از حشره‌کش‌های توصیه‌شده برای کنترل لاروهای فعال.​

مگس خزانه (Ephydra afghanica)

این مگس که دارای طولی حدود 4 میلی متر است در مزارعی که آبیاری می‌شوند زندگی کرده و از برگ‌های گیاه تغذیه می‌کند. ​لاروها این افت پس از حمله به نشا برنج از گیاهچه‌های برنج تغذیه کرده و باعث زردی، پژمردگی و مرگ آن‌ها می‌شوند که می‌تواند به کاهش تعداد نشاهای سالم منجر شود. ​

روش‌های مقابله با مگس خزانه

1 – روش‌های زراعی

• مدیریت آبیاری: تنظیم مناسب سطح آب در خزانه برای جلوگیری از شرایط مساعد برای تخم‌ریزی مگس‌ها.​

2 – روش‌های مکانیکی

• پوشاندن خزانه: استفاده از پوشش‌های مناسب برای جلوگیری از دسترسی مگس‌ها به خزانه.​

4 – روش‌های شیمیایی

• استفاده از حشره‌کش‌های مناسب: در صورت مشاهده آلودگی، استفاده از سموم مناسب برای کنترل جمعیت مگس‌ها.​
  

زنجرک سبز برنج (Cicadella viridis)

یکی دیگر از آفات برنج زنجرک سبز است. حشره کامل زنجره دارای بدنی باریک، کشیده و معمولا به رنگ سبز می‌باشد. ​زنجرک سبز خرطوم خود را وارد گیاه کرده و از مواد غذایی آن تغذیه می‌کند و علاوه بر آن با وارد کردن سم خود در گیاه منجر به ضعیف شدن بوته‌ها و خشک شدن آن‌ها می‌شود. این آفت نیز بیشتر در شمال کشور دیده شده است.

روش‌های مقابله با زنجرک سبز برنج

1 – روش‌های بیولوژیکی

• حفظ شکارچیان طبیعی: حفظ جمعیت شکارچیانی مانند عنکبوت‌ها و سنجاقک‌ها که زنجرک‌ها را شکار می‌کنند.​

2 – روش‌های شیمیایی

• استفاده از حشره‌کش‌های فسفره: کاربرد حشره‌کش‌های حاوی ترکیبات فسفره برای کنترل زنجرک‌ها.​
  

ملخ آسیایی (Locusta migratoria)

ملخ آسیایی دارای ۵ سن پورگی بوده و معمولا حشره کامل آن به رنگ خاکستری متمایل به سبز می‌باشد. پوره‌ها پس از خروج از تخم از قسمت‌های مختلف گیاه تغذیه می‌کنند. ​

روش‌های مقابله

1 – روش‌های زراعی

• مدیریت پوشش گیاهی: حذف علف‌های هرز و گیاهان میزبان ملخ در اطراف مزارع.​

4 – روش‌های مکانیکی

• شکار دستی: جمع‌آوری و از بین بردن ملخ‌ها در مراحل ابتدایی تهاجم.​
  

3 – روش‌های شیمیایی

استفاده از حشره‌کش‌های مناسب: در صورت طغیان جمعیت، استفاده از حشره‌کش‌های توصیه‌شده برای کنترل ملخ‌ها.​

شکل‌شناسی و زیست‌شناسی: حشره کامل آبدزدک به رنگ قهوه‌ای تیره یا قهوه‌ای روشن می‌باشد. ​
keshavarzbashi.com
نحوه خسارت: این حشره با جویدن قسمت‌های مختلف گیاه مانند ریشه، طوقه و ساقه باعث مرگ آن می‌شود.

بیماری بلاست برنج (Rice Blast) و راه های مبارزه با آن

از مهمترین  بیماری های  برنج  ، به بلاست  برنج     ( Blast )  اشاره  میگردد  که معمولا“ بعلت  انتشار  وسیع  و تاثیر  مخربش  در  شرایط  مناسب  ، بیماری  اصلی  برنج  بشمار  می آید  که به  عملکرد  محصول  خسارت  قابل  توجهی  وارد  می سازد .

Pyricularia grisea (Tel: Magnaporthe grisea)Ascomycot Phyllum:Pezizomycotina Subphylum:Sordariomycetes Class:Sordariomycetes incertae sedis Order:Magnaporthaceae Fam:Magnaporthe Genus:

ویژگی های مهم بیماری بلاست برنج (Rice Blast)

۱- فرم جنسی این نوع بیماری برنج در طبیعت دیده نمی شود و تنها در آزمایشگاه قابل دیدن است.

۲- پایداری به صورت میسیلیوم و کلیدی در بذر، بقایای گیاهی و یا کلش های انبار شده می باشد.

۳- هرقدر مقدار آب موجود در خاک بیشتر و رطوبت هوا کمتر باشد، تولید اسپور و میزان خسارت کمتر است (در سیستم های غرقابی، برنج در برابر بلاست مقاوم است)

۴- در مناطق مرطوب، اندامهای هوایی خسارت می بینند؛ ولی در مناطق خشک، خسارت متوجه طوقه و گره های پایینی که درون آب هستند می شود.

۵- در شرایط دیم، بیماری مهم تر است و بیشترین خسارت مربوط به بلاست گردن است.

راه های مبارزه با بیماری بلاست برنج (Rice Blast)

۱- تهیه ی بذر سالم و استفاده ی بهینه از ازت (به صورت تقسیط و به فرم آمونیوم).

۲-آب سرد (آب سد) باعث تشدید بیماری می شود. بهتر است از آب چاه که گرمتر است استفاده کرده و یا آب سد را وارد حوضچه هایی کرده و بعد از چند روز آبیاری کنیم.

۳- کنترل شیمیایی با استفاده از محلول پاشی به صورت تری سیکلازول (بیم)، ادیفنفوس (هینوسان)، کارپروپامید(وین)، تیوفانات متیل- تری سیکلازول (ویستا) است.

 

بیماری باکانه، رشد احمقانه و پوسیدگی طوقه (Foolish Seedling) و راه های مبارزه با آن

Fusarium moniliforme (Tel: Gibberella Fujikuroi)Ascomycot Phyllum: Subphylum: PezizomycotinaSordariomycetes Class:Hypocreomycetidae Subclass:Hypocreales Order:Gibberella Genus:

 

 

ویژگی های مهم بیماری باکانه، رشد احمقانه و پوسیدگی طوقه (Foolish Seedling)

۱- در خزانه، گیاهچه های بیمار زرد رنگ، روشن و به طور غیرعادی درازند و در مزرعه مشخص ترین علامت، ظهور پاجوش های دراز و نازک و غیر عادی در گیاه می باشد.

۲- بیمارگر در خاک های خشک و با ۹=pH تولید اسید فوزاریک (کوتولگی) و در شرایط مرطوب و با ۴-pH۳ تولید هورمون جیبرلین (قد کشیدگی) و با توجه به کشت برنج در خاک های اسیدی علائم به صورت قدکشیدگی دیده میشود.

۳- بیماری بذرزاد است و در خاک به صورت ماکرو کنیدی، پریتسیوم و ریسه با دیواره ی ضخیم بقا دارد؛ ولی عمر آن در خاک کوتاه است.

۴- بذرها قبل از برداشت محصول و از طریق آسکوسپورهای هوازاد و در هنگام برداشت نیز از طریق کنیدی ها، آلوده می شود.

۵- درون گیاه سیستمیک می شود؛ ولی خوشه را آلوده نمی کند. گیاه از طریق ریشه و یا طوقه آلوده می شود.

راه های مبارزه با بیماری باکانه، رشد احمقانه و پوسیدگی طوقه (Foolish Seedling)

۱-ارقام مقاوم. استفاده از بذر سالم

۲- تیمار بذر با قارچ کش های سیستمیک؛ مانند فلودیوکسونیل (سلست)، تری فلومیزول(تریفمین)، کاربوکسین تیرام، (ویتاواکس تیرام) و تیوفانات متیل- تیرام (همای کت). با استفاده از آب نمک می توان بذرهای سبک آلوده را جدا کرد.

۳-خزانه گیری به صورت جوی و پشته ای، تهویه مناسب و مرتب خزانه ها زیر پوشش پلاستیکی، عدم کاشت نشانه های آلوده، وجین بوته های آلوده در مزرعه و از بین بردن آنها قبل از گلدهی و جلوگیری از جریان آب از مزراع آلوده به مزراع دیگر.

بیماری سوختگی غلاف برنج یا بلایت ساقه (Sheat Blight) و راه های مبارزه با آن

Rhizoctonia solani (Tel: Thanatephorus cucumeris) AG1-IA

 

ویژگی های مهم بیماری غلاف برنج یا بلایت ساقه (Sheat Blight)

۱- خاکزی، دامنه ی میزبانی وسیع وانتشار به وسیله ی آب و خاک است.

۲- پس از انتقال برنج به زمین اصلی، اسکلرت هایی که در تماس با غلاف های گیاه هستند، تندش کرده و ایجاد میسیلیوم چند هسته ای آلوده کننده می کنند.

۳- سوختگی غلاف برگ برنج تا اواخر مرحله پنجه زنی یا در اوایل زمان طویل شدن فاصله ی میان گره ها ظاهر نمی شود.

۴- اینو کلوم اولیه شامل اسکلرت های خاکزاد و میسیلیوم موجود در بقایا می باشد.

۵- انتشار بیماری توسط آب و جابجایی خاک در موقع تهیه ی زمین و کاشت انجام می شود.

راه های مبارزه با بیماری سوختگی غلاف برنج یا بلایت ساقه (Sheat Blight)

۱- ارقام پاکوتاهی که دارای برگ های وسیع و قدرت پنجه زنی زیادی هستند، نسبت به رقم هایی که پابلند و قدرت پنجه زنی کمتری دارند، حساس ترند (تراکم و رطوبت).

۲- رعایت تناوب زراعی به دو دلیل موثر نیست:

۳- بیمارگر، خاکزی است.

۴- مزارعی که زیر کشت برنج هستند غالبا به صورت تک محصولی کشت می شوند و حتی تناوب با سویا، لوبیا، ماش و سورگوم نیز موثر نبوده (دامنه ی میزبانی وسیع)

۵- محلول پاشی به وسیله ی ایپرودیون – کاربندازیم (رورال TS)، پروپیکونازول (تیلت)، مانکوزب (دیتان ام ۴۵)

بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Rice Stem Rot) و راه های مبارزه با آن

Magnaporthe salvinii Sclerotium oryzea(form scleotia) Nakataea sigmoidae(form conidia)

ویژگی های مهم بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Rice Stem Rot)

۱- سیستماتیک قارچ، در قسمت مربوط به بیماری بلاست گفته شده است.

۲- بقا به صورت اسکلرت، در خاک یا بقایای گیاهی است.

3- چون اسکلرتها همراه با بقایا می باشند، سوزاندن و جمع آوری و یا در معرض تجزیه قراردادن بقایا، جمعیت این اسکلرتها را کاهش می دهد. مدفون کردن بقایا در عمق کم ممکن است اینوکلوم را در حالت مناسبی قرار دهد.

۴- قارچ روی گیاهان آلوده ایجاد کنیدی و آسکوسپور می کند.

۵- کنیدیومها؛ سوسیسی شکل، خمیده و سه حجره ای هستند که روی استریگماهای خمیده و نوک دار قرار دارند.

۶- شدت بیماری به تعداد اسکلرت های واقع در سطح بالایی خاک و مقدار کود شیمیایی از ته افزایش می یابد.

۷- حساس ترین مرحله، مرحله ی طویل شدن فاصله ی میانگره ها است.

راه های مبارزه با بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Rice Stem Rot)

۱- ارقام مقاوم، مدیریت بقایا و کوددهی صحیح، در مهار بیماری موثر است.

بیماری لکه قهوه ای برنج (Rice Brown Spot) و راه های مبارزه با آن

ipolaris oryzae (Tel: Cochliobolus miyabeanus)Ascomycot Phyllum: Subphylum: PezizomycotinaDotidiomycetes Class:Pleosporomycetidae Subclass:Pleosporales Order:Pleosporaceae Fam:Cochliobolus Genus:

ویژگی های مهم بیماری لکه قهوه ای برنج (Rice Brown Spot)

۱- در نواحی معتدل منبع اصلی اینو کلوم، بذر آلوده و مقدار کمی بقایا است؛ ولی در مناطق گرمسیر، مایهی بذر زاد اهمیت کمتری دارد (در مجموع بیمارگر بذرزاد محسوب می شود)

۲- نقش آسکوسپورها در بیماری شناخته نشده است

۳- تصور برخی بر این است که افت عملکرد در این بیماری اساسا در اثر کمبودهای غذایی است که گیاه را مستعد بیماری می کند.

راه های مبارزه با بیماری لکه قهوه ای برنج (Rice Brown Spot)

۱-مهم ترین عامل در کنترل این بیماری کاربرد صحیح مواد غذایی در حد صحیح و جلوگیری از تنش آب است بنابراین می توان علت اصلی بیماری را تنش محیطی به حساب آورد. این بیماری بیشتر فیزیولوژیکی است تا انگلی.

۲-استفاده از ارقام مقاوم.

۳-مصرف متعادل کود ازته و توجه به حاصلخیزی خاک.

۴- جلوگیری از تنش آبی و از بین بردن علف های هرز و بقایا

۵-تیمار بذر به وسیله ی بنومیل و کاربوکسین تیرام.

بیماری نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Rice White Tip) و راه های مبارزه با آن

Aphelenchiodes besseyi

ویژگی های مهم بیماری نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Rice White Tip)

۱- نماتد به صورت بالغ و به مدت سه سال روی بذر، بقا دارد.

۲- عامل گسترش نماتد در مزرعه، آب آبیاری است. بیماری پلی سیکل و نماتد هر ۱۵ روز یک نسل دارد.

راه های مبارزه با بیماری نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Rice White Tip)

۱-برای مبارزه، بذر مشکوک را به مدت ۲۴ ساعت خیس می کنیم (فعال شدن نماتد)؛ سپس به مدت ۵ دقیقه در آب که ۵۲ قرار می دهیم.

۲-ضدعفونی ریشه ی نشاها با نماتدکشها یا پاشیدن نماتدکش در آب خزانه در موقع نشاکاری نیز موثر است.

بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Bacterial Leaf Blight) و راه های مبارزه با آن

Xanthamonas oryzae pv. Oryzae

ویژگی های مهم بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Bacterial Leaf Blight)

۱- در شرایط آب و هوایی گرم دیده می شود. علائم به صورت سیستمیک است (وارد آوند چوبی می شود).

۲- پایداری در سطح بذر (نه به طور یقین)؛ همچنین روی میزبانهای وحشی جنس Oryzae (در خاک و بذر دوام کمی دارد)

۳- باکتری ها اصولا بیمارگرهای فعالی نیستند و برای نفوذ به میزبان به زخم (زمان نشاکاری، قطع برگها، برخورد قطرات باران به سطح برگها، عمق زیاد کاشت، باد شدید، مصرف زیاد ازت) و منافذ طبیعی (روزنه ها، هیداتودها و غیره) وابسته هستند که در مدیریت باید در نظر گرفته شوند.

راه های مبارزه با بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Bacterial Leaf Blight)

۱- ارقام مقاوم و استفاده از بذر سالم.

۲-دقت در جلوگیری از زخمی شدن نشاها هنگام انتقال به زمین اصلی، خودداری از مصرف غیر ضروری ازت، رعایت عمق کاشت، شخم زدن و از بین بردن علف های هرز.

بیماری لکه نواری برگ برنج (Leaf Stripe Spot Bacterial) و راه های مبارزه با آن

Xanthamonas oryzae pv. Oryzicola

ویژگی های مهم بیماری لکه نواری برگ برنج (Leaf Stripe Spot Bacterial)

۱- پایداری و مبارزه، مانند بیماری قبلی است با این تفاوت که علائم؛ سیستمیک نبوده و به صورت نواری دیده شود.

۲- این باکتری بذرزاد می باشد. این دو باکتری می توانند توام با هم باشند؛ بنابراین تفکیک آنها از طریق علائم در این حالت امکان پذیر نیست.

۳- هر دو باکتری در تمام مراحل رشد گیاه قادر به ایجاد خسارت هستند که در هنگام کاشت بذر در خزانه بیشترین خسارت را وارد می سازنند.

بیماری سیاهک دروغی یا گالزای برنج یا سیاهک سبز (Rice False Smut/ Green Smut) و راه های مبارزه با آن

(laginoides virenes (Tel: Claviceps oryzea-sativa

ویژگی های مهم بیماری سیاهک دروغی یا گالزای برنج یا سیاهک سبز (Rice False Smut/ Green Smut)

۱- این قارچ جزء اسکومیست ها است. به همین دلیل به آن سیاهک دروغی گفته می شود. ( سیاهکهای حقیقی جزء بازیدیومیست ها می باشند).

۲- روی برنج ایجاد گال و روی خوشه ایجاد اسکلرت می کند که این بیماری از نظر سیکل بیماری و محل حمله بیمارگر، شبیه ارگوت غلات است.

۳- تخمدان را در مراحل اولیه ی گلدهی آلوده می کند؛ ولی قادر است، دانه های رسیده نیز آلوده کند.

۴- به صورت اسکلرت یا اندام اسپورزایی سخت به نام Pseudomorph بقا دارد.

۵- جهت کنترل بیماری باید در زمان خوشه دهی محلول پاشی کرد.

بیماری برگ سفیدی برنج (Rice Hoja Blanca) و راه های مبارزه با آن

(Rice hoja blanca virus (RHBV

ویژگی های مهم بیماری برگ سفیدی برنج (Rice Hoja Blanca)

۱- گیاه آلوده کوتوله و برگها دارای خطوط زرد هستند ودر آلودگی های شدید، برگها کاملا سفید می شوند.

۲- خوشه ی بوته های بیمار، کامل نشده و معمولا نشاها می میرند.

۳- از SSRNA و در جنس Tenutivirus

۴- ناقل این ویروس زنجرک می باشد. عامل بقای ویروس زنجرک و گیاه برنج می باشد و آلودگی اولیه تنها توسط ناقل صورت می گیرد.

راه های مبارزه با بیماری برگ سفیدی برنج (Rice Hoja Blanca)

– جهت کنترل بیماری می توان از ارقام مقاوم به ویروس یا ناقل استفاده کرد.

– زمان کاشت را باید وقتی انتخاب کرد که جمعیت ناقل حداقل باشد.

بیماری تونگروی برنج (Rice Tungro) 

Rice sall dwarf virus,Rice Tungro

ویژگی های مهم بیماری تونگروی برنج (Rice Tungro)

۱- گیاه کوتوله و برگها زرد یا نارنجی مایل به زرد می شوند.

۲- عامل بیماری، دو ویروس مرتبط باهم است که ویروس دومی برای انتقال، به اولی وابسته است.

ویروس کوتولگی گالی برنج (Rice sall dwarf virus)

Rice sall dwarf virus

نکاتی در مورد بیماری

۱- ایجاد گال های سیاه در پشت برگه که این گال ها در اثر هیپرپلازی بافت آبکشی می باشد.

۲-انتقال ویروس توسط زنجرک صورت می گیردجزء phytoreovirus می باشد.

منبع:

بیماری های زراعی ایران و راهنمای تشخیص در مزرعه (محسن امانی مهر)

برای مشاهده اخبار روز صنعت پسته و مطالب مفید کشاورزی و پسته به کانال پسته رفسنجان بپیوندید 

برای عضویت در کانال بر روی تصویر زیر کلیک کنید: