همیشه از درختان پسته به‌عنوان درختانی که مقاومت بسیار زیادی نسبت به کم‌آبی و شوری آب و خاک دارند یاد می‌شود. اما باید به یاد داشته باشید که این موضوع به این معنی نیست که در هر شرایطی می‌توان اقدام به باغ پسته نمود. درصورتی‌که میزان شوری آب برای پسته بیشتر از حد مجاز شود، کاشت و پرورش این درختان با شکست مواجه خواهد شد. به دلیل اهمیت این موضوع، در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به بررسی Ec (شوری) مناسب آب و خاک کشاورزی برای پسته پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.
کیفیت آب کشاورزی پسته
کیفیت آب آبیاری کشاورزی پسته از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. این موضوع به دلیل اثراتی است که کیفیت آب بر عملکرد درختان، طول عمر و درنهایت میزان کیفیت و کمیت محصولات می‌گذارد که در ادامه مقاله در ارتباط با برخی از آن‌ها صحبت کرده‌ایم.
در روش آبیاری به‌صورت غرقابی، Ec مناسب آب و خاک کشاورزی برای کاشت پسته 8000 میکرو موس بر سانتی‌متر است که در این میزان شوری آب می‌توان بدون محدودیت اقدام به کاشت درختان پسته نمود.
آب‌های تا شوری 12000 میکرو موس بر سانتی‌متر نیز با کاهش 15 تا 20 درصد عملکرد، قابل‌استفاده است. البته مصرف این آب نیاز به اعمال مدیریت مناسب شوری و تأمین آبشویی لازم دارد.
برای شوری بالاتر، کشت و کار پسته اقتصادی نبوده و توصیه نمی‌شود.
حد مجاز شوری آب کشاورزی برای احداث باغ
در نظر داشته باشید، درصورتی‌که قصد احداث باغ و بهره‌برداری اقتصادی را دارید، Ec مناسب آب و خاک کشاورزی برای کاشت پسته 8000 میکرو موس بر سانتی‌متر خواهد بود.
بر اساس مطالعات انجام‌شده و رعایت جوانب احتیاطی، می‌توان از نکات زیر به‌عنوان راهنما جهت بررسی میزان شوری آب پسته استفاده نمود. لازم به ذکر است که محدوده‌های ارائه‌شده با فرض انجام آبشویی لازم سالانه جهت جلوگیری از تجمع نمک در خاک می‌باشد.
- درصورتی‌که EC آب آبیاری كمتر از 0/7 دسی زیمنس بر متر (dS/m) بوده و SAR آن كمتر از 3/5 باشد، كاربرد آب هیچگونه محدودیتی ندارد.
- درصورتی‌که EC آب از 2 دسی زیمنس بر متر (dS/m) بیشتر باشد، سبب تجمع املاح در خاكها شده و قلیا می‌شوند. به این دلیل استفاده از چنین آبهایی محدودیت ایجاد میكند.
- آب آبیاری كه SAR آن از 7 بیشتر باشد، سبب كاهش نفوذ آب در خاك می‌شود. در این حالت، عدم تعادل بین سدیم محلول با كلسیم و منیزیم موجب پراكندگی ذرات، سله بستن و گرفتن خلل و فرج خاك خواهد شد.
- اگر مقدار بر آب آبیاری از 0/7 میلی گرم بر لیتر و كلر آن از 3 میلی اكی والان در لیتر تجاوز كند، سبب تجمع این دو عنصر می‌شود. این تجمع باعث ایجاد مسمومیت‌های خاصی در پسته می‌گردد.
راهنمای ارزیابی آب‌وخاک در افزایش شوری خاک در باغ‌های پسته (واحد: دسی زیمنس بر متر)
| بدون محدودیت | کم | متوسط | شدید | |
| خاک | 6> | 8-6 | 12-8 | 12< |
| آب | 4> | 8-4 | 12-8 | 12< |
علائم میزان شوری زیاد آب بر روی مغز پسته
افزایش Ec مناسب آب و خاک کشاورزی برای کاشت پسته در ناحیه ریشه بر روی مغز پسته تأثیرات منفی می‌گذارد. این موضوع بازارپسندی محصول و سوددهی اقتصادی کشاورز را کاهش می‌دهد. ازجمله این اثرات می‌توان به رشد ناکافی مغز و چروکیدگی مغز اشاره نمود.
علائم شوری بر روی برگ درختان پسته
علاوه بر مغز پسته، نوک و حاشیه برگ‌های درخت نیز براثر شوری زیاد از حد دچار خشکیدگی خواهند شد. البته این علامت در صورت کمبود پتاسیم نیز مشاهده می‌شود که در این حالت خشکیدگی به رنگ قهوه‌ای است.
ابتدا این علائم در برگ‌های پیر و نوک برگ‌ها ظاهر می‌شوند. به‌ندرت به سمت برگ‌های جوان و از نوک به سمت حاشیه و رگبرگ‌های درونی توسعه می‌یابند.
علائم شوری بر روی میوه پسته
نوک پسته‌ها در اثر میزان شوری زیاد آب پسته سیاه شده و ازآنجا شیره گیاهی تراوش می‌کند. به‌مرورزمان درصورتی‌که شوری تداوم یابد، کل میوه سیاه و خشک خواهد شد.
توصیه های مدیریتی جهت کاهش اثرات شوری آب و خاک
جهت کاهش اثرات شوری آب و خاک و رسیدن به Ec مناسب خاک کشاورزی، می‌توان نکات متعددی را به کار گرفت که در این بخش به آن‌ها پرداخته‌ایم.
کاشت زراعت هایی مانند جو، گندم در اراضی بکر
حد مجاز شوری برای پسته 8 دسی زیمنس بر متر می‌باشد. البته شوری تا 12 دسی زیمنس بر متر نیز قابل‌قبول است و شوری بیش از آن موجب خشکیدن نهال و خسارت به آن می‌شود.
در اراضی بکر باید قبل از کشت یا توأم با کشت پسته در سالهای اولیه، به‌منظور کاهش شوری خاک عملیاتی مثل زراعت جو و امثال آن انجام گیرد تا بدین‌وسیله با آبیاری‌های مرتب و با دور كم، شوری خاك کاهش‌یافته و به حد مجاز نزدیك شود؛ وگرنه خشكیدن تعدادی نهال در هر آبیاری، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
تأمین زهکشی درونی لازم
در برخی موارد استثنایی، دادن خاک رس به اراضی بسیار شنی و یا اضافه كردن شن به اراضی رسی، با اطمینان از شور نبودن شن و یا رس اضافه‌شده، توصیه می‌گردد. این مورد جهت بهبود نفوذپذیری خاک و افزایش راندمان آبشویی با توجه به جنبه اقتصادی مسئله می‌باشد.
فاصله درخت پسته از آب
كاشت نهال و یا بذر خصوصاً در مناطقی كه منابع آب و خاک شور است، نباید در داغ آب و نوك پشتهها انجام شود و بهتر است محل كاشت كمی پایین‌تر از محل داغ آب انتخاب گردد. اگر قبلاً نهال در وسط پشته کشت‌شده باشد، توصیه می‌شود به‌مرور از حالت جوی و پشته درآمده و به كرتی تبدیل شوند و خاك اطراف طوقه‌ها برداشته شود.
درصورتی‌که كاشت پسته در اراضی بسیار شور، قلیا و سدیمی، مدنظر می‌باشد، به‌جای جوی و پشته، نواری به عرض حداقل یك متر و با عمق مناسب (جهت آبگیری به حجم کافی) ایجادشده و نهال درست در وسط این نوار كشت شود (شكل نوار مستطیل بوده و با عمق مربوطه، در حقیقت مكعب مستطیلی است كه در كف و روی زمین آن نهال‌ها كاشته می‌شوند).
تأمین آب موردنیاز آبشویی
درصورتی‌که از Ec مناسب خاک کشاورزی برای کاشت پسته برخوردار نیستید و میزان شوری خاک بالا باشد، می‌توانید از آبشویی استفاده نمایید. انجام آبیاری‌های سنگین قبل از احداث باغ جهت کاهش شوری خاک توصیه می‌شود.
استفاده از نهال و پایه مناسب
جهت کاشت درخت در اراضی شور، نیاز است که نهال و پایه مقاوم به شوری را انتخاب نمایید. نهال‌هایی که از ابتدا با آب‌شور آبیاری شده‌اند می‌توانند مناسب باشند. همچنین ازجمله پایه‌های مقاوم به شوری می‌توان به پایه های پسته بادامی زرندی، قزوینی و سرخس اشاره نمود.
آبیاری زمستانه
یکی دیگر از راه‌های کاهش میزان شوری آب و خاک برای پسته و اثرات ناشی از آن، آبیاری زمستانه است. به این منظور می‌توانید از اواخر پاییز تا اواسط زمستان و زمان خواب درختان اقدام به آبیاری نمایید.
اندازه‌گیری Ec آب و خاک کشاورزی برای کاشت پسته
بهتر است كه نمونه‌برداری قبل از احداث باغ و یا در حین آن انجام شود. نمونهبرداریهای مداوم نیز در سالهای اولیه ایجاد باغ، برای شناسایی و تشخیص میزان عناصر و شرایط شوری و دفع مشكلات آن صورت گیرد.
زیرا در این حالت كنترل املاح و رسیدگی به مشكلات بسیار آسانتر بوده و هزینه یا خسارت كمتری برای باغدار به همراه خواهد داشت. تهیه نمونه‌ی آب و خاک باید به نحوی انجام شود كه بیانگر نماینده واقعی محل باشد.
تهیه نمونه خاك کشاورزی
نمونه‌برداری باید در یك زمان معین و مداوم، با توجه به روش آبیاری و تا عمق 1/2 متری در اعماق 120-80 ، 80 – 40 ، 40 – 0 سانتیمتری از سطح خاك انجام گیرد.
در محل انتخاب‌شده جهت نمونه‌برداری، نباید تخلیه موادی مثل كود حیوانی، کود شیمیایی، مصالح ساختمانی و… صورت گرفته باشد. درصورتی‌که زمین شكل هندسی داشته باشد، قطرهای آن را به‌طور تقریبی رسم نموده، سپس از محل تلاقی آن‌ها یك نمونه و از محل راسلها با كمی فاصله از مركز، چهار نمونه تهیه می‌گردد.
اگر زمین موردبحث شكل هندسی نداشته باشد، در این صورت به‌صورت زیگزاگ و یا مارپیچی حركت كرده، به‌نحوی‌که در محل هر تغییر جهت، یك نمونه تهیه گردد. مهم‌ترین مرحله در تهیه نمونه خاك، دقت از مخلوط كردن صحیح نمونهها به‌منظور تهیه نمونه مركب می‌باشد.
تهیه نمونه برای به دست آوردن میزان شوری آب برای پسته
برای اندازه‌گیری Ec مناسب برای کاشت پسته، نیاز است که از آب آبیاری نمونه‌گیری کنید. نمونه‌برداری آب به‌سادگی امکان‌پذیر است، بدین ترتیب كه ظرف نمونه‌برداری بایستی تمیز و عاری از هرگونه ماده دیگر باشد.
در زمان نمونه برداری، حتی ظروف تمیز و نو را ابتدا با نمونه آب موردنظر کاملاً شستشو داده، سپس کاملاً پر می‌گردد. بهطوریكه فضای خالی برای هوا باقی نماند؛ زیرا وجود هوا، باعث رسوب كردن كربنات كلسیم خواهد شد.
پس از تهیه نمونه آب تا زمان تجزیه باید آن را حتماً در یخچال نگهداری كرد. در غیر این صورت در درجه حرارت معمولی اتاق، كلسیم ( ++Ca ) و بیكربنات ( Hco3 – ) رسوب‌کرده و شوری كل آب كاهش مییابد.
ناگفته نماند كه در زمان تهیه نمونه آب لازم است كه حداقل چند ساعت از شروع پمپاژ آب گذشته باشد.
حفر پروفیل خاک
پس از تهیه نمونه‌‌های آب‌وخاک، درصورتی‌که نتیجه آزمایشات برای احداث باغ مثبت باشد، پروفیلهایی به عمق حداكثر 2 متر برای شناسایی كامل خاك، در صورت امكان طبقه‌بندی آن، حفر می‌شود.
برای شروع كار (درصورتی‌که لایه سطحی خاك قبل از تسطیح خیلی شور باشد) لازم است لایه‌نازکی از سطح خاك را كه محل تجمع املاح است كنار زده و خاک‌های جمع شده را از مزرعه خارج نمود.
درصورتی‌که پروفیل و نمونه‌برداری نشان داد كه بافت خاك کاملاً شنی بوده و یا تا عمق 2 متری دارای سخت لایه باشد، باید از احداث باغ در چنین محلی اجتناب نمود.
در غیر این صورت اگر یك لایه شنی و یك لایه رسی یا برعکس وجود داشت، قبل از انجام هر كاری، با توجه به نقشه باغ و تعیین جهت و امتداد ردیفی در محل كاشت، خاك را حداقل به عرض یك متر و به عمق یك تا دو متر با بیل مكانیكی و یا لودر کاملاً مخلوط و یكدست مینمایند.
با این كار اگر در عمق مذكور سخت لایه‌ای وجود دارد شكسته می‌شود. پس‌ازاین می‌توان سایر عملیات را طبق نقشه انجام داد. چنانچه سیستم آبیاری غرقابی مدنظر باشد، بایستی شیب نهایی به حدود 2 – 1 درصد برسد.
اگر در محل كاشت با توجه به نتایج، عملیات اصلاحی لازم باشد، در این صورت ممكن است در نوار محل كاشت، گچ یا گوگرد و كود حیوانی پوسیده را به خاك اضافه كرده و سپس كاشت نهال را انجام داد.
کاهش pH آب کشاورزی
لازم به ذكر است جهت اصلاح خاك (درصورتی‌که pH خاک بالاتر از 7/5 یا 8 باشد) با اندازه‌گیری سدیم قابل‌تبادل و در نظر گرفتن مقدار بهینه آن، مقدار گچ و یا گوگرد لازم در هر هكتار را محاسبه و به زمین داده شود. البته باید در نظر داشت كه آثار این اصلاح خاک در طولانی‌مدت و حداقل 2 تا 4 سال بعد بروز كرده و مشاهده خواهد شد.
درصورتی‌که كود حیوانی مورداستفاده کاملاً پوسیده‌شده و عاری از بذر علفهای هرز باشد، می‌توان آن را در نوار محل كاشت نهال ریخته و گوگرد را نیز به آن اضافه نمود. لازم است تأکید شود دادن گچ به‌تنهایی، میتواند خاك را اصلاح كند ولی دادن گوگرد بدون كود حیوانی هیچ فایدهای ندارد.
خلاصه عملیات زمان بندی شده برای یک سال
| شرح عملیات موردنظر | زمان پیشنهادی |
| تهيه و تجزيه نمونه آب | اولين فرصت |
| حفر پروفيل و تشريح افقها | اواخر پائيز تا اوايل زمستان |
| تهيه نمونه مركب خاك از محل سایه‌انداز از اعماق 40-0، 80-40 و 120-80 سانتيمتر | اواخر پائيز تا اوايل زمستان |
| انجام تجزيههاي فيزيكي و شيميايي نمونههاي خاك و تعيين غلظت عناصر غذايي | اوايل زمستان |
| حفر كانال كود به عمق و عرض 50-40 سانتيمتر | اوايل زمستان |
| مصرف كودهاي شيميايي و حيواني | نيمه اول زمستان |
| مصرف نوبت اول كود سرك ازته | قبل از شروع فصل رشد |
| مصرف نوبت دوم كود سرك ازته | بهار |
| مصرف نوبت سوم كود سرك ازته | تابستان (موقع مغز) |
| يادداشتبرداريهاي لازم از وضعيت رشد رويشي و زايشي گياه | در طول فصل رشد |
| تهيه نمونه برگ | نيمه دوم تير تا نيمه اول مردادماه |
| برداشت محصول و تعيين ميزان عملكرد و خصوصيات كيفي دانه | شهريور تا مهرماه |
| تنظيم برنامه كودي سال آينده | نيمه اول پائيز |
سخن پایانی
همان‌طور که می‌دانید آب‌وخاک ازجمله مهم‌ترین مسائل حیاتی برای کاشت گیاهان و درختان هستند. دانستن میزان شوری آب و Ec مناسب خاک کشاورزی برای کاشت پسته اولین موردی است که لازم است برای احداث باغ به آن توجه داشته باشید. کارشناسان مجموعه پسته رفسنجان آماده ارائه مشاوره رایگان دراین‌ارتباط و تمامی موضوعات مربوط به آموزش کشاورزی پسته هستند.
