پسته یکی از محصولات مهم کشاورزی است که برای کشاورزان سودآوری زیادی دارد. برای افزایش بازارپسندی آن باید کیفیت آن ایده آل باشد. ازجمله عواملی که در افزایش کیفیت پسته تأثیرگذارند می‌توان به عدم حضور آفات، خندان بودن و تولید پسته‌های یکدست در یک خوشه و عدم تشکیل پسته‌های ریز اشاره کرد. ازجمله مشکلاتی که در باغات پسته مشاهده می‌شود ریز و درشت شدن پسته‌ها در خوشه‌هاست. این بدین معنی است که فرآیند گرده‌افشانی انجام‌شده است، پسته تشکیل‌شده ولی اندازه آن‌ها یکنواخت نیست. عوامل مختلفی می‌توانند باعث ریز و درشت شدن محصول پسته شوند. در این مقاله به بررسی علت ریز و درشت شدن پسته می‌پردازیم تا با ارائه‌ی راهکارهایی بتوان محصولی باکیفیت تولید کرد.
علت ریز و درشت شدن پسته
در پدیده‌ی ریز و درشت شدن پسته در یک خوشه یا به‌اصطلاح علت شتر گربه شدن پسته، برخی از دانه‌ها رشد کرده و به‌سرعت بزرگ‌شده و برخی دیگر رشد کندی داشته، ریز باقی می‌مانند و سپس خشک می‌شوند و می‌ریزند. به‌طورکلی از دلایل این مشکل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تنش‌های محیطی
- عدم مدیریت صحیح کشاورزان در کود دهی، آبیاری، هرس درختان
- عدم تأمین نیاز سرمایی گیاه
- نوسانات دمایی در دوره گلدهی و رشد خوشه
- عدم گرده‌افشانی مناسب در دوره گلدهی به دلایل مختلف
- تغذیه و کود دهی نامناسب درخت
- عدم تعادل در میزان تنظیم‌کننده‌های رشد داخل گیاه
- وجود آفاتی ازجمله سن و سنک
در ادامه به‌طور مفصل به شرح هرکدام از این عوامل می‌پردازیم.
تغذیه و کود دهی نامناسب
عناصر غذایی دارای نقش ساختاری و عملکردی در گیاه هستند. عنصر پتاسیم با افزایش انتقال مواد مغذی به مغز پسته در پر شدن مغز پسته و خندان شدن آن تأثیر دارد.
در صورت تقویت نشدن درخت پسته مخصوصاً پس از تشکیل میوه به دلیل فراهم نشدن عناصر مغذی درخت، باعث کاهش کیفیت محصول می‌شود. از جمله علت ریز و درشت شدن پسته عدم تغذیه صحیح درخت است.
می‌توان با برنامه منظم کود دهی با تأمین مواد مغذی در درشت شدن مغز پسته تأثیر گذاشت.
نقش کود کلسیم برای درشت شدن مغز پسته
کلسیم باعث مقاومت خوشه در برابر تنش‌های محیطی و افزایش رشد ریشه می‌شود. گسترش ریشه باعث جذب بهتر عناصر غذایی می‌شود و با جذب عناصر غذایی و انتقال آن‌ها به سایر اندام‌های درخت باعث افزایش رشد اندام‌های رویشی و زایشی خواهد شد.
کلسیم علاوه بر درشت شدن مغز پسته باعث جلوگیری از علت ریز و درشت شدن پسته، زودرس شدن پسته و کاهش خسارات ناشی از آفتاب‌سوختگی نیز می‌شود. برای تأمین کلسیم درخت پسته می‌توان از کودهای نیترات کلسیم استفاده کرد. این کود علاوه بر تأمین کلسیم به افزایش جذب پتاسیم و منیزیم نیز کمک می‌کند.
نقش عنصر بور در تقویت دانه گرده
عنصر بور بهترین ریزمغذی برای پسته است که با افزایش طول عمر دانه‌ی گرده در گرده‌افشانی و میوه دهی درخت پسته مؤثر است؛ بنابراین با برطرف کردن نیاز درخت پسته به عنصر بور می‌توان با تقویت دانه‌ی گرده، کیفیت مغز پسته را افزایش داد. کمبود بور در پسته باعث پوک شدن پسته می‌شود.
نقش کودهای سیلیکات پتاسیم
پتاسیم با تنظیم باز و بسته شدن روزنه‌های گیاه در تنظیم آب گیاه نقش مؤثری دارد؛ بنابراین عنصر پتاسیم با افزایش مقاومت درخت پسته در برابر کم‌آبی، شوری و آفات باعث افزایش عملکرد درخت پسته می‌شود.
محلول‌پاشی کودهای سیلیکات پتاسیم طبق برنامه زمان‌بندی دقیق با تسریع انتقال قند از برگ به میوه باعث درشت شدن مغز پسته و افزایش درصد خندانی آن می‌شود. درنتیجه می تواند استفاده از کود برای خندان شدن پسته نیز علت ریز و درشت شدن پسته را از بین ببرد.
برای اینکه کودهای سیلیکات پتاسیم بیشترین اثر را در درختان پسته داشته باشند، توصیه می‌شود در زمان پر شدن مغز همراه با آبیاری استفاده شوند.
اهمیت محلول‌پاشی فروت ست پس از برداشت پسته
تغذیه درخت پسته پس از برداشت محصول علاوه بر ساخت هورمون‌ها و آنزیم‌های ضروری درخت و ذخیره‌ی مواد غذایی در ریشه و جوانه به افزایش جوانه‌های زایشی و رویشی سال بعد کمک زیادی می‌کند؛
بنابراین استفاده از کود فروت ست پس از برداشت محصول با تأثیر در گلدهی درختان پسته و افزایش درصد تبدیل شکوفه به میوه در درشت شدن مغز پسته نقش به سزایی دارد. بنابراین از فروت ست می توان به عنوان کود برای درشت شدن پسته نام برد. از سایر مزایای محلول‌پاشی فروت ست برای درختان پسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- ایجاد توازن در تولید پسته طی سال‌های متوالی
- جلوگیری از ریزش جوانه‌های زایشی
- افزایش مقاومت درخت پسته به سرمازدگی و کاهش خسارات ناشی از آن
- جلوگیری از ریزش میوه پسته
برنامه‌ی کود دهی مناسب
برنامه زیر زیر برای کود دهی مناسب برای جلوگیری از علت ریز و درشت شدن پسته پیشنهاد می‌شود.
- استفاده از کودهای حاوی عناصر روی، بور، کلسیم، پتاسیم و اسیدآمینه
- استفاده از کودهای اسید هیومیک برای تقویت ریشه‌ی درخت پسته و تأمین املاح و مواد معدنی درخت
- مصرف کودهای حیوانی در فصل زمستان. این کودها به دلیل ارگانیک بودن و مغذی بودن باعث افزایش عملکرد درخت می‌شوند.
- محلول‌پاشی کلات کلسیم بور برای شکل‌گیری سریع‌تر پوسته‌ی استخوانی پسته
تأثیر رقابت پسته‌های موجود در یک خوشه
پس از تشکیل پسته، پسته‌های موجود در یک خوشه بر سر منابع مختلف مثل آب و مواد غذایی با یکدیگر رقابت می‌کنند. در این شرایط برخی از پسته‌ها در گرفتن مواد مغذی از برگ موفق عمل کرده و درشت می‌شوند.
تغذیه مناسب درخت سبب می‌شود مواد مغذی به همه‌ی قسمت‌های درخت منتقل شود و از علت ریز و درشت شدن پسته‌ها در یک خوشه جلوگیری کند. علاوه بر کود دهی مناسب، تعادل در مصرف کودها و زمان مناسب برای استفاده از آن‌ها در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت پسته مؤثر است.
نقش درخت پسته‌ی نر
کیفیت دانه‌ی گرده می تواند علت ریز یا درشت شدن پسته دارد. برخی از ارقام پسته با تولید دانه‌های گرده قوی باعث افزایش درصد خندانی و درشت شدن مغز پسته می‌شوند.
با تقویت درختان نر می‌توان تولید دانه‌ی گرده باکیفیت و بزرگ را افزایش داد؛ بنابراین تغذیه و آبیاری مناسب در تولید کیفی و کمی دانه‌های گرده‌ی درختان نر پسته تأثیر زیادی دارد. از عناصر غذایی که در فرآیند باروری و گرده‌افشانی درخت پسته اهمیت زیادی دارند می‌توان به
- منگنز
- روی
- بور
- کلسیم
- پتاسیم
- نیتروژن
اشاره کرد.
تداخل در گرده‌افشانی درختان پسته
درختان پسته ازجمله درختان دوپایه است که گل‌های نر و ماده در دوپایه‌ی جداگانه قرارگرفته‌اند. گرده‌افشانی درختان پسته با باد انجام می‌شود.
برای افزایش راندمان گرده‌افشانی ظروف آب حاوی شاخه‌های گل را به درختان کم شاخ و برگ آویزان می‌کنند. تا با جریان باد دانه‌های گرده در کل باغ منتشر شوند و گرده‌افشانی به شکل مطلوب انجام شود.
یکی از مهم‌ترین علت ریز و درشت شدن پسته، تداخل در روند گرده‌افشانی است. هر عاملی که باعث کاهش کارایی گرده‌افشانی شود باعث کاهش خواص کمی و کیفی پسته نیز خواهد شد.
از عوامل مختلفی که در کاهش کارایی گرده‌افشانی مؤثرند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- انتقال دانه‌ی گرده‌ی یک رقم از پسته بر روی گل ماده‌ی رقم دیگری از پسته
- دانه‌ی گرده ضعیف (دانه‌ی گرده‌ی ارقام اهلی دارای کیفیت بالاتری است)
- تأثیر کمبود عناصر غذایی روی و بور در عقیم‌سازی دانه‌ی گرده‌ی نر
- بارندگی به دلیل شستن دانه‌های گرده و عدم پراکندگی آن‌ها باعث اختلال در گرده‌افشانی می‌شود.
- گردوغبار قدرت نامیه ی دانه‌ی گرده و کیفیت کلاله گل ماده را کاهش می‌دهد.
- دمای پایین، پراکنش دانه‌های گرده را کاهش می‌دهد.
تنش شوری علت ریز و درشت شدن پسته ؟
در خاک‌های شور، افزایش فشار اسمزی باعث کاهش جذب عناصر مخصوصاً پتاسیم می‌شود. در صورت کاهش پتاسیم در سلول فعالیت سوخت‌وساز گیاه مختل شده و با کاهش تولید کربوهیدرات‌ها باعث ریز شدن مغز پسته می‌شود.
همچنین با ایجاد عدم تعادل عناصر و کاهش حلالیت کودها عملکرد درخت و کیفیت مغز پسته کاهش می‌یابد. می‌توان با به کار بردن شیوه‌های صحیح کود دهی و بالا بردن کیفیت آب‌های کشاورزی جهت رفع شوری خاک، علاوه بر افزایش کیفیت محصول پسته میزان بازارپسندی آن را افزایش داد و علت ریز و درشت شدن پسته را رفع کرد.
تأمین نیاز سرمایی درختان پسته
عدم تامین نیاز سرمایی می تواند به طور غیر مستقیم علت ریز و درشت شدن پسته باشد. درختان پسته نیاز به ساعات سرمایی مشخص (دماهای بین 0 تا 7 درجه سانتی گراد) در طول دوره‌ی خواب زمستانی دارند. نیاز سرمایی در ارقام مختلف پسته متفاوت است.
نیاز سرمایی در رشد جوانه‌های زایشی درخت پسته تأثیر زیادی دارد. به‌طوری‌که عدم تأمین نیاز سرمایی درختان پسته با تأخیر در گلدهی و یا گلدهی نامنظم باعث کاهش کیفیت محصول پسته می‌شود.
تأثیر نوسانات دمایی
تغییرات دمایی باعث می‌شوند درختان نر زودتر باز شوند. در این صورت ارقام دیر گل با کمبود دانه‌ی گرده مواجه خواهند شد. علاوه بر این در دماهای پایین انتقال دانه‌ی گرده مشکل می‌شود. درنتیجه باعث علت ریز و درشت شدن پسته می‌شود.
تأثیر سرمازدگی
درختان پسته به سرمای بهار بسیار حساس‌اند. دماهای خیلی پایین باعث یخ زدن شیره‌ی گیاهی می‌شود. در این صورت آوندهای گیاه نمی‌توانند مواد غذایی را به اندام‌های هوایی منتقل کنند.
سرمازدگی به دلیل عقیم کردن دانه‌های گرده و از بین رفتن بافت‌های گل در اثر یخ‌زدگی، باعث علت ریز و درشت شدن پسته می‌شود. سرمازدگی در موارد شدیدتر مانع از تولید محصول می‌شود.
تأثیر آبیاری اصولی
میزان، فواصل و شیوه‌ی آبیاری در کیفیت محصول پسته تأثیر زیادی دارد. آبیاری در جذب عناصر از طریق ریشه دارای نقش مؤثری است.
بهترین زمان برای آبیاری پسته برای درشت شدن مغز پسته، هم زمان پر شدن پسته، اواخر خرداد تا اواسط تیر است. در شرایط کم‌آبی در باغات پسته درخت عناصر مغذی را جذب نمی‌کند و باعث ناخندانی و علت ریز و درشت شدن پسته می‌شود.
علاوه بر کم‌آبی آبیاری سنگین یا غرقاب کردن زمین، به دلیل اشباع بودن خاک و عدم جابه‌جایی هوا، جذب آب و عناصر مغذی مختل می‌شود.
این مشکل در خاک‌ها با نفوذپذیری کم و خاک‌های شور بیشتر مشاهده می‌شود؛ بنابراین با رفع مشکلات خاک و جلوگیری از آبیاری کم در خاک‌های با نفوذپذیری کم در زمان گلدهی می‌توان کیفیت محصول پسته را افزایش داد.
تأثیر تعداد دفعات آبیاری
درخت پسته به دلیل داشتن ریشه‌ی عمیق در شرایط کم‌آبی مقاوم است؛ بنابراین پسته در شرایط کم‌آبی می‌تواند محصول تولید کند؛
اما آنچه مهم است تولید اقتصادی پسته است؛ زیرا با تأمین آب کافی برای پسته و تنظیم تعداد دفعات آبیاری باعث درشت شدن مغز پسته می‌شود. تعداد دفعات آبیاری تحت تأثیر شرایط آب و هوایی، بافت خاک و سن درخت متغیر است. با آبیاری صحیح می توان از علت ریز و درشت شدن پسته جلوگیری نمود.
اهمیت هرس درختان پسته
با هرس کردن اصولی و صحیح درختان پسته در زمستان و حذف برخی از شاخه‌ها و جوانه‌های زایشی باعث حفظ جوانه‌های قوی و تعادل بین بخش‌های مختلف درخت خواهید شد.
اندام‌های زایشی و رویشی باقی‌مانده، از منابع موجود حداکثر استفاده را کرده و درنهایت سبب تولید پسته‌های درشت و محصولی باکیفیت خواهند شد. بنابراین این علت ریز و درشت شدن پسته نیز رفع می شود.
نقش سلامت ریشه بر درشت شدن مغز پسته
درست است که نوع کود برای درشت شدن پسته از اهمیت زیادی برخوردار است اما ریشه‌ها نیز دارای نقش مهمی در جذب عناصر موردنیاز گیاه هستند؛ بنابراین با افزایش رشد ریشه، مقاومت در برابر قارچ‌ها و جلوگیری از پوسیدگی آن می‌توان عملکرد درخت پسته را افزایش داد.
برای جلوگیری از خسارات وارده به ریشه‌ی درخت پسته باید در برخی از عملیات باغداری (چالکود به روش غیراصولی) احتیاط لازم صورت گیرد. بنابراین یکی از راه ها برای جلوگیری از علت ریز و درشت شدن پسته، مراقبت از ریشه درخت است.
نقش تعادل هورمون‌های گیاهی
هورمون‌های گیاهی نوعی تنظیم‌کننده‌ی رشد هستند که در رشد و نمو و عملکرد محصولات تأثیر زیادی دارند. انواع مختلف هورمون‌های گیاهی دارای نقش‌های ریشه‌زایی، جلوگیری از ریزش میوه، تشکیل میوه و… می‌باشند.
عدم تعادل این هورمون‌ها در درختان پسته باعث کاهش عملکرد و کیفیت پسته می‌شود.
نقش آفات سن بر رشد مغز پسته
آفات می توانند علت ریز و درشت شدن پسته باشند. آفات سن با سوراخ کردن پوست پسته از مغز پسته تغذیه کرده و مانع از رشد مغز می‌شوند. می‌توان با جمع‌آوری بقایای گیاهی از باغ مانع زمستان گذرانی این آفات شد.
همچنین با استفاده از حشره‌کش‌های اختصاصی مثل سم پرمترین می‌توان این آفات را از بین برد. محلول‌پاشی سیلیکات پتاسیم با افزایش استحکام پوست پسته مانع از ورود آفات شده و خسارات ناشی از آن‌ها را کاهش می‌دهد.
مدیریت و پیشگیری این عارضه
برای رفع علت ریز و درشت شدن پسته ابتدا باید عامل به وجود آورنده آن را به‌درستی تشخیص دهید و بعد اقدام نمایید.
در مورد آفات باید در زمان مناسب و با استفاده از راه‌های مؤثر مبارزه صورت گیرد. ولی در سایر موارد قضیه کمی متفاوت بوده و رفع عارضه بستگی به حسن مدیریت باغدار در کنترل عوامل به وجود آورنده این عارضه دارد.
دقت کنید که گیاه و باغ همان‌طور که به شما محصول می‌دهد، نیاز به دریافت مواد غذایی و نگهداری مناسب از سوی شما را دارد، این موضوع از این نظر اهمیت پیدا می‌کند که متأسفانه بعضی از پسته کاران فقط در سال آور به فکر گیاه و باغ هستند و فعالانه به بحث تغذیه و مدیریت توجه می‌کنند.
ولی در سال نیاور توجه زیادی به نیازهای گیاه نداشته و معمولاً هیچ حمایتی از گیاه خود ندارند و اینجاست که آسیب‌های جدی را به‌صورت پنهان به گیاه خود وارد می‌کنند.
سخن پایانی
پسته ازجمله محصولات کشاورزی است که دارای ارزش اقتصادی زیادی می‌باشد. برای به دست آوردن سود زیاد از راه تولید محصول پسته توجه به کیفیت و سلامت محصول تولیدی اهمیت زیادی دارد. از طرفی پرورش پسته برای کشاورزان زحمت و هزینه‌ی زیادی را می‌طلبد؛ بنابراین با شناخت مشکلات احتمالی و ارائه‌ی راهکارهایی برای آن‌ها می‌توان ضمن تولید محصولی باکیفیت، از خسارات واردشده به محصول پسته جلوگیری کرد.
یکی از این مشکلات، تشکیل پسته‌های ریز و درشت در یک خوشه است. عوامل مختلفی مثل عدم تغذیه صحیح، شیوه‌های نادرست آبیاری، تنش شوری، دانه‌ی گرده ضعیف، عدم تأمین نیاز سرمایی درختان پسته، عدم هرس زمستانه، عدم تعادل هورمون‌های گیاهی، کاهش کارایی گرده‌افشانی، آفات، نوسانت دمایی و… علت ریز و درشت شدن پسته هستند. با فراهم کردن شرایط مساعد در باغات پسته علاوه بر رفع این مشکل می‌توان با افزایش بازارپسندی این محصول ارزشمند سود زیادی را به دست آورد.
