درمان سرخشکیدگی پسته، بیماری مخرب باغات پسته!

پسته، به عنوان یکی از محصولات باغی اصلی و عمده در صادرات غیرنفتی کشورمان، نقش مهمی در اقتصاد ملی ایفا می‌کند. با این حال، چالش‌هایی نظیر کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک، شوری خاک و گاهی شرایط آب و هوایی نامناسب، به ویژه در برخی مناطق، تهدیدی جدی برای کشت و تولید پسته ایجاد کرده‌اند. یکی از این چالش‌ها، سرخشکیدگی شاخه‌های پسته است که به میزان قابل توجهی بر سطح زیر کشت آن تأثیر گذاشته است.

در خاک‌های شور و مناطق کم آب، تأثیر منفی برخی یون‌ها مانند کلر، بی‌کربنات، بور و سدیم و همچنین عدم تعادل میان عناصر غذایی، می‌تواند به عنوان عوامل اصلی محدود کننده رشد گیاهان پسته شناخته شود. این شرایط می‌توانند باعث تنش شده و در نهایت منجر به مشکلاتی از جمله بروز سرخشکیدگی درخت پسته شوند که به طور گسترده‌ای در باغات پسته رفسنجان مشاهده شده و در سال‌های اخیر به کاهش چشمگیر محصول منجر شده است.

در ادامه به راه های درمان تنه سرخی درختان پسته و درمان سرخشکیدگی خواهیم پرداخت.

آیا سرخشکیدگی درخت پسته جدی است؟

سرخشکیدگی درختان پسته، یکی از بیماری‌های جدی و رو به گسترش در باغات پسته است. این بیماری که در سال‌های اخیر با تغییرات اقلیمی، کاهش کیفیت و کمیت آب آبیاری و ناکافی بودن مدیریت تغذیه‌ای درختان شدت گرفته، اکنون به یک چالش عمده برای تولیدکنندگان پسته تبدیل شده است. سرخشکیدگی یکی از علت‌های رشد نکردن درخت پسته است.

به ندرت باغی یافت می‌شود که از این بیماری در امان مانده باشد، این نشان‌دهنده گستردگی و جدیت مسئله است. توجه به این موضوع و اتخاذ رویکردهای مناسب برای مقابله با آن، برای حفظ سلامت باغات پسته و پایداری تولید این محصول استراتژیک، ضروری است. در ادامه این مقاله، با ما همراه باشید تا به بررسی راهکارها و روش‌های مقابله با سرخشکیدگی پسته و تنه سرخی پسته بپردازیم.

اولین گزارشات از مشاهده بیماری سرخشکیدگی پسته در ایران

اولین بار بیماری سرخشکیدگی در سال 1364 توسط آقای امینایی در استان کرمان گزارش شد. اما در آن زمان زیاد جدی گرفته نشد!

همچنین در سال 1373 اشکان و ابوسعیدی این بیماری را از باغات پسته رفسنجان و سیرجان گزارش نمودند. تا اینکه در سال 1386 آقای امینایی و ارشاد، عامل بیماری را قارچی به نام Paecilomyces variotii معرفی کردند.

در نهایت در سال 1387، علیزاده و همکاران نشان دادند که سه گونه قارچ به ترتیب به نام های Nattrassia mangifera ، Cytospora sp.، Pecilomyces variotii باعث بروز سرخشکیدگی و شانکر در پسته می‌شوند.

علت سرخشکیدگی درختان

سرخشکیدگی، چگونه درختان پسته را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟ این بیماری ابتدا با حمله به سرشاخه‌ها و تغییر رنگ آن‌ها به قرمز شروع می‌شود. با گذشت زمان، لکه‌های سیاه رنگ کوچکی بر روی شاخه‌ها ظاهر می‌شوند که به تدریج گسترش یافته و شکل نامنظمی به خود می‌گیرند. این لکه‌ها به پوسته شدن شاخه‌ها منجر شده و انتقال مواد غذایی به سرشاخه‌ها را مختل می‌کنند که در نتیجه منجر به خشک شدن سر شاخه‌ها می‌شود.

بیماری از بالای درخت شروع شده و به تدریج به پایین تنه گسترش می‌یابد. در صورت عدم درمان و کنترل، خشک شدن شاخه‌ها از بالا به پایین ادامه یافته و در نهایت فقط یک تنه خشک و ضعیف باقی می‌ماند.

دو عامل اصلی در بروز و گسترش سرخشکیدگی نقش دارند: عامل اول، شامل عوامل غیرزنده مانند گرما، کم آبی، تابش شدید نور خورشید، شوری آب و کمبود مواد غذایی است؛ و عامل دوم، شامل عوامل زنده مانند قارچ‌ها و باکتری‌ها.

عوامل غیر زنده

عوامل زیادی در افزایش عارضه سرخشکیدگی درخت پسته نقش دارند و موثر هستند. مهم‌ترین آن ها عبارتند از:

• کم آبی
• کاهش کیفیت آب و بالا رفتن میزان سدیم و منیزیم در آب آبیاری (بالا رفتن نسبت جذب سدیم یا SAR)
• کاشت ارقام حساس مثل کله قوچی و فندقی (اوحدی) و یا استفاده از پیوندک این ارقام روی پایه
• ضعف مواد غذایی به خصوص کمبود پتاسیم، کلسیم، مس، روی، سیلیس و …
• بروز تنش های محیطی مثل آبیاری نامنظم و بالا رفتن دمای هوا به خصوص در فصل گرم تابستان
• استفاده از کودهای حاوی ازت مثل اوره یا سولفات آمونیوم بیش از حد مجاز
• عدم رعایت بهداشت باغ و استفاده از ابزار آلات آلوده مثل قیچی و اره که باعث انتشار آلودگی و بیماری از درختی به درخت دیگر می‌شوند.

تنه سرخی پسته

بیماری تنه سرخی پسته، به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد سرخشکیدگی در درختان پسته شناخته می‌شود. علت تنه سرخی پسته قارچ‌های مختلف است. این بیماری معمولا با علائمی نظیر قرمز شدن تنه و ترشح مایعات از آن همراه است.

تأثیرات آن بر درختان پسته می‌تواند بسیار جدی باشد، به گونه‌ای که منجر به کاهش شدید عملکرد و حتی مرگ درختان می‌شود. در نتیجه، تشخیص به موقع و اعمال روش‌های مدیریتی مناسب، از جمله استفاده از تدابیر بهداشتی و در موارد لازم، استفاده از قارچ‌کش‌ها، برای جلوگیری از گسترش این بیماری در باغ‌های پسته از اهمیت بالایی برخوردار است.

محل اصلی خسارت بیماری سرخشکیدگی کجاست؟

خسارت سرخشکیدگی درخت پسته در قسمت های بالایی شاخه هایی که در معرض مستقیم و شدید نور خورشید و دمای بالا قرار دارند، نسبت به قسمت سایه، بسیار بیشتر است. شاخه ها زودتر پژمرده و خشک می‌شوند.

بیماری سرخشکیدگی در باغاتی که ریزبرگی یا ریزش برگ دارند بیشتر مشاهده می‌شود. در باغاتی که تغذیه مناسب با کودهای حاوی روی داشته اند. میزان برگ و سطح برگ افزایش یافته و از ریزش برگ جلوگیری کرده و به خوبی مقاومت پسته را در برابر بیماری افزایش می‌دهد.

در چه خاک هایی خسارت سرخشکیدگی بیشتر است؟

بیماری سرخشکیدگی در خاک هایی که در آن ها سدیم و نسبت جذب سدیم(SAR) بالا است، بیشتر خسارت زده است.(مظفری و همکاران 1382)

در این نوع خاک، بالا بودن سدیم سبب کاهش جذب پتاسیم، کلسیم و روی شده و افزایش بیماری سرخشکیدگی را به همراه خواهد داشت. در این باغ‌ها با افزایش میزان مصرف کودهای حاوی پتاسیم، کلسیم و روی می‌توانیم به کاهش اثرات منفی سدیم و در نهایت کاهش بیماری کمک زیادی کنیم.

علائم بیماری سرخشکیدگی درخت پسته

اگر در باغتان به درختی برخورد کردید که شاخه ها و یا حتی تنه آن قرمز رنگ شده بود (تنه سرخی پسته)، به بیماری سرخشکیدگی پسته شک کنید! قسمتی از شاخه که روبروی نور خورشید بوده است را با قسمتی که در سایه بوده مقایسه کنید.

اگر در قسمتی که در معرض نور خورشید نبوده، تنه سفید باشد و در قسمت رو به آفتاب قرمز باشد، نشانه شیوع بیماری سرخشکیدگی می‌باشد و باید نسبت به درمان آن اقدام کنید.

اگر در باغ مشاهده کردید، تنه درختان سیاه شده است، نشان دهنده این است که بیماری پیشرفت کرده است و دیگر کاری از دست کسی بر نمی آید!

اگر در نقاطی مانند سرشاخه و یا روی تنه حالت نکروز یا بافت مردگی مشاهده کردید و شیره ای هم از آن خارج شده است، نشان دهنده این بیماری است.

نکته مهم: در میان پایه های مختلف پسته، پایه بادامی زرند مقاوم ترین پایه و پایه فندقی حساسترین پایه نسبت به بیماری سرخشکیدگی درخت پسته می باشند.

اقدامات باغداران برای کاهش بیماری در باغات 

بسیاری از باغداران برای کاهش خسارت این بیماری، هر ساله سرشاخه‌های خشک شده را قطع کرده و منهدم می کنند. اگر این بیماری درمان نشود این کار را ادامه می دهند تا دیگر چیزی جز یک تنه از درخت باقی نماند.

به طور کلی هر چه درخت پسته ضعیف‌تر باشد و تنش‌های محیطی، آبی و غذایی بیشتری را تحمل کند، مقاومت آن در برابر بیماری کمتر خواهد شد. همچنین سرعت انتشار بیماری در آن نیز افزایش خواهد یافت.

عوامل موثر کنترل کننده سرخشکیدگی

باید توجه داشت که این بیماری بیشتر در درختان ضعیف شده ناشی از عوامل محیطی مشاهده شده است. در باغ‌هایی با تغذیه و آبیاری مناسب و به‌ موقع، این بیماری کمتر وجود دارد. بنابراین انجام مدیریت صحیح باغ همراه با عملیات به زراعی مناسب، می‌تواند در مدیریت کنترل این بیماری نقش مهمی داشته باشد.

انجام تغذیه صحیح و مخصوصا مصرف کودهای حاوی پتاسیم، کلسیم و روی تأثیر زیادی در کاهش بیماری دارد.

بهترین راهکارها برای مدیریت و درمان بیماری سرخشکیدگی پسته

نمی‌توان یک راه کلی را برای درمان قطعی قرمزی تنه درخت پسته در نظر گرفت. برای مدیریت و کنترل این بیماری یک راه به تنهایی کافی نیست! مجموعه ای از اقدامات باعث کمتر شدن خسارت این بیماری و در نهایت حفظ درختان می شود. هر یک از این اقدامات را به صورت خلاصه، در زیر مطالعه کنید.

1.مدیریت صحیح آبیاری و تغذیه

اگر درختان دچار تنش های آبی و تغذیه ای شوند، بیماری گسترش می یابد. برای جلوگیری از این مشکل، باید از بروز تنش‌های آبی و تغذیه ای جلوگیری شود. همچنین بالا رفتن دور آبیاری به همراه کم‌آبی و شور شدن آب، به همراه افزایش میزان سدیم و منیزیم در آب نسبت به کلسیم سبب افزایش شدت بیماری می شود.

2.انتخاب کردن ارقام مقاوم به بیماری

همان طور که قبلا هم گفته شد، یکی از بهترین راه‌های پیشگیری و درمان بیماری، استفاده از ارقام مقاوم است. بنابراین در مناطقی که آب و خاک شور است، توصیه می‌شود از ارقام مقاومی مثل رقم سفید پسته، احمدآقایی، پسته اکبری و عباسعلی استفاده کرد. این ارقام، مقاومت بسیار زیادی نسبت به این بیماری دارند.

نکته مهم: ارقام کله قوچی و اوحدی (فندقی) ارقام حساسی هستند. بیماری سرخشکیدگی درخت پسته در این باغات بسیار دیده می شود. توصیه به باغداران این است که هر چه سریع تر نسبت به تغییر رقم اقدام نمایند.

3.مدیریت تغذیه درختان بر پایه عناصر ضروری

درختان در طول دوره رشدی خود به عناصر غذایی خاصی نیاز دارند. در باغات پسته برای جلوگیری از گسترش بیماری مهم ترین اقدام، استفاده از کودهای مناسب است. استفاده از کودهای حاوی سیلیس، پتاسیم، روی، کلسیم کمک زیادی به افزایش مقاومت و کاهش بیماری می کند.

نکته مهم: پیشرفت بیماری در ماه‌های گرم سال از اواخر بهار تا اواسط تابستان افزایش می‌یابد. در این ماه‌ها پیشنهاد می‌گردد با تغذیه متعادل گیاه و به کار بردن کودهای حاوی پتاسیم، سیلیس، روی، مس و منگنز ضمن افزایش مقاومت درخت پسته به بیماری به بهبود کیفیت و کمیت محصول پسته نیز کمک نمایید.

4.هرس راهکاری ضربتی در مدیریت بیماری

هرس کردن شاخه های آسیب دیده، امری ضروری در باغات آلوده است. بهتر است شاخه های آلوده را چند سانتی متر پایین تر از محل آلودگی هرس کنید. سپس با چسب مخصوص هرس و یا مخلوط بردو بپوشانید.

5.آخرین راهکار کنترل بیماری، مبارزه شیمیایی

برای مبارزه شیمیایی، انتخاب سم قارچکش مناسب در اولویت قرار دارد. بهترین انتخاب برای باغداران، اکسی کلرور مس یا ترکیب بردو است. بهترین زمان استفاده در پاییز، بعد از ریزش برگ ها است.

اگر از اکسی کلرور مس استفاده می‌کنید، نسبت 3 در هزار را مصرف نمایید. اگر از ترکیب بردو استفاده می کنید بهتر است از نسبت 5 تا 10 درهزار استفاده کنید. فراموش نکنید که در اسفند ماه نیز پس از هرس، بلافاصله سمپاشی را تکرار کنید.

نکته مهم: ترکیب بردو یک ترکیب معدنی و ارگانیک است. با آزادسازی بیش از 5 یون مس، ضمن پیشگیری از بیماری سرخشکیدگی درخت پسته خاصیت درمان‌کنندگی هم دارد. اما اکسی‌ کلرور مس به دلیل اینکه 1 یون مس را آزاد می‌کند، بیشتر خاصیت پیشگیری کنندگی دارد. همچنین میزان ماندگاری و چسبندگی بردو نسبت به اکسی‌ کلرور مس خیلی بیشتر می‌باشد.

درمان تنه سرخی درختان پسته

1.انجام دقیق هرس خشک (زمستانه یا در دوره خواب گیاه) و هرس سبز (در فصل رشد)، همراه با پوشاندن محل هرس با چسب باغبانی.

2.پیشگیری از ایجاد زخم بر روی شاخه‌ها و ضدعفونی کردن محل‌های زخمی با چسب باغبانی.

3.هرس شاخه‌های آلوده به فاصله حداقل 10 سانتی‌متر از زیر نواحی سیاه‌شده و ضدعفونی کردن این محل‌ها.

4.از بین بردن و سوزاندن شاخه‌های آلوده.

5.ضدعفونی کردن ابزار هرس.

6.با توجه به تنوع و تعدد میزبان‌های ممکن برای برخی از عوامل قارچی این بیماری، لازم است میزبان‌ها و کانون‌های آلودگی در اطراف (میزبان‌های آلوده) نیز منهدم و کاملاً سوزانده شوند.

7.محافظت از شاخه‌های درخت در برابر آفتاب‌سوختگی، به‌طوری‌که بررسی‌ها نشان داده‌اند 55 درصد از شاخه‌های پوشیده شده با رنگ باغبانی و قارچ‌کش بنومیل (به نسبت یک به هزار) اسپری شده‌اند، پس از یک سال سالم باقی مانده‌اند.

8.استفاده از ارقام مقاوم؛ بر اساس تحقیقات، رقم فندقی 48 و بادامی ریز زرندی کمترین حساسیت و رقم اوحدی بیشترین حساسیت را در شرایط بیماری نشان داده‌اند.

9.مصرف مناسب و متعادل از کودهای پتاسیم، کلسیم و روی با توجه به توصیه کارشناسان تغذیه و خاکشناسی.

10.آبیاری مناسب و به موقع درختان برای پیشگیری از تنش‌های آبی.

11.مبارزه با آفاتی مانند چوب‌خوار و سرشاخه‌خوار پسته که باعث ضعیف شدن و آسیب پذیرتر شدن درختان می شوند.

کود مایع ماهی بیواگری 1,430,000 تومان

فروت ست 525 نوتریتک 410,000 تومان

کود زیستی باکتولند پسته 20 لیتری 2,175,000 تومان

آمینو کلات روی 710 420,000 تومان

کود زیستی هوکر 470,000 تومان

کود سولفات مس کیمیا آژند بوتیا (10 کیلوگرم) 2,100,000 تومان

کود گوگرد مایع بیواگری 1,630,000 تومان

کود هیومیک اسید مایع بیواگری 1,430,000 تومان

کود مایع مرغی بیواگری 830,000 تومان

کود پریونت کلسیم 420 آکوافارما اسپانیا 590,000 تومان

کود سولفات آهن کنجاله ساز 395,000 تومان

کود کلات آهن (6%) رویش 320,000 تومان