کاشت، داشت و برداشت میوه خربزه

در دل زمین‌های حاصلخیز و زیر آسمان‌های آفتابی، فرآیندی زیبا و پرثمر در جریان است: کاشت، داشت و برداشت خربزه.

این مقاله به بررسی دقیق و عمیق این سه مرحله حیاتی در تولید خربزه، میوه‌ای خوش‌طعم و مغذی که در بسیاری از فرهنگ‌ها محبوبیت دارد، می‌پردازد.

از انتخاب دانه‌های مناسب و آماده‌سازی خاک تا روش‌های مراقبت و نگهداری در طول دوره رشد و نهایتاً به لحظه شیرین برداشت محصول، هر بخش از این فرآیند نقشی کلیدی در تعیین کیفیت و میزان محصول نهایی دارد.

این مقاله نه‌تنها برای کشاورزان و علاقه‌مندان به کشاورزی بلکه برای هرکسی که به دنبال درک بهتری از روند تولید مواد غذایی و اهمیت کشاورزی پایدار است، ارزشمند خواهد بود.

بیایید باهم سفری دانش‌بنیان به دل این فرآیند شگفت‌انگیز آغاز کنیم و با دقت بیشتری به هر یک از مراحل کاشت، داشت و برداشت خربزه بپردازیم.

تاریخچه این میوه

خربزه گیاهی است یک‌ساله و علفی که به‌صورت وحشی یافت نمی‌شود.

دکاندول معتقد بود که مرکز اولیه‌ی خربزه و طالبی، مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر آفریقا است ولی برخی از محققان مبدأ اولیه میوه خربزه را مناطق جنوب آسیا، آسیای مرکزی و آسیای صغیر به‌ویژه ایران و افغانستان می‌دانند و به همین دلیل معتقدند کشاورزان ایرانی و افغانی بهترین و مرغوب‌ترین خربزه را پرورش می‌دهند.

در زمان ساسانیان خربزه در کشور ایران وجود داشته که شواهد تاریخی و باستان شناسی این حقیقت را تأیید می‌کند.

مطالعات سایر تاریخ نویسان نشان می‌دهد در زمان انوشیروان پادشاه ساسانی کشت و پرورش گیاه خربزه رواج داشته است و از خربزه به‌عنوان یک میوه استفاده می‌کردند.

کاشت خربزه در مناطق خشک، حاشیه کویرها و در مناطقی مانند گرمسار، ورامین، خراسان رضوی و خراسان جنوبی از تولید کمی و کیفی بالایی برخوردار است.

بررسی گیاه خربزه (ریشه، ساقه، برگ، میوه و بذر)

خربزه گیاهی یک‌ساله و رونده بوده که بوته‌های آن شباهت زیادی به بوته‌های خیار دارد. البته بوته‌های خربزه رشد طولانی‌تری دارند.

ریشه

سیستم ریشه‌ای خربزه و طالبی از یک ریشه اصلی باریشه‌های فرعی تشکیل‌شده که به عمق خاک فرو می‌رود.

طول ریشه‌ی اصلی تا یک متر می‌رسد و طول انشعابات ریشه‌های جانبی به ۲ تا ۳ متر گسترش پیدا می‌کند لذا نتیجه می‌گیریم که طول ریشه اصلی کوتاه‌تر از طول ریشه‌های جانبی است.

انشعابات جانبی اکثراً در نزدیکی سطح زمین پراکنده می‌شوند. گیاه خریزه به علت سیستم ریشه‌ای قوی در مناطقی که بارندگی به میزان مناسب می‌باشد به‌صورت دیم کشت می‌شود.

ساقه

ساقه خربزه و طالبی حالت رونده داشته و پوشیده از کرک‌های ریز می‌باشد. طول ساقه به 3 تا 4 متر و قطر آن به 5/2 تا 3 سانتی‌متر می‌رسد.

مقطع ساقه زاویه‌دار و سطح آن از کرک‌های ریزی پوشیده شده است. زاویه‌دار بودن ساقه به علت وجود بافت کلانشیم در گوشه‌های آن است.

خربزه یک ساقه اصلی بلند با چند شاخه جانبی تولید می‌کند که ساقه اصلی به‌صورت عمودی به سمت بالا رشد می‌کند سپس به‌صورت خزنده روی زمین به رشد خود ادامه می‌دهد.

همانند ساقه‌های دیگر روی آن گل‌ها ظاهر می‌شوند. شاخه‌های فرعی روی زمین رشد کرده و گل‌های ماده و بر روی آن‌ها تشکیل می‌شوند.

تعداد شاخه‌های فرعی 3 تا 8 عدد است. معمولاً در زاویه برگه‌های ساقه‌های جانبی، ساقه‌های فرعی درجه ۲، همچنین ساقه‌های فرعی درجه ۳ به وجود می‌آیند، به‌طوری‌که اگر بوته خربزه هرس نشود سطح وسیعی را با شاخه‌های فرعی خود می‌پوشاند.

برگ

برگه‌ای خربزه و طالبی پوشیده از کرک با دم برگی بلند به‌طور متناوب در روی ساقه قرار می‌گیرند. پهنک برگ‌ها در هنگام جوانی کمی گوشه دارند که با افزایش سن، به شکل قلبی و سپس گرد درمی‌آیند.

اندازه برگ‌ها بسیار متغیر است. عرض برگ‌ها از 7 تا 13 سانتی‌متر تغییر می‌نماید. رنگ برگ‌ها به رنگ سبز روشن است. در محل اتصال برگ به ساقه پیچک دیده می‌شود که ساده و بدون انشعاب است و در موقع رسیدن میوه‌ها تغییر رنگ می‌دهد.

این پیچک‌ها بدون انشعاب بوده و موقع رسیدن و برداشت خربزه را مشخص می‌کنند.

دم برگ‌ها تقریباً دراز، توپر، آبدار و پوشیده از کرک هستند که در قسمت رویی خود شیار نسبتاً بلندی دارند. شیار روی دم برگ در نزدیکی پهنک عمیق، دروسط نیمه عمیق و در نزدیکی ساقه مسطح است و شش دسته آوند در برش عرضی آن مشاهده می‌شود.

میوه

میوه خربزه ازنظر گیاه‌شناسی از نوع سته بوده و قسمت لوله گل به فرابر چسبیده است. اندازه، شکل، رنگ، نرمی و سفتی میوه در بین ارقام مختلف در دنیا و ایران متفاوت است.

میوه خربزه به اشکال گرد، بیضوی، تخم‌مرغی، شلجمی، کشیده، استوانه‌ای و … دین می‌شود. رنگ پوست میوه سبز، سفید، زرد، نارنجی و گاهی لکه‌دار می‌باشد.

بذر

بذرها به اشکال تخم‌مرغی، کتابی، بیضی، کشیده، عمدتاً نوک تیز، با پوسته غشایی سفید تا زرد کرم و با مغزی سفید یا سفید مایل به سبز مشاهده می‌شوند.

بذرها به‌صورت سه تا چهار لایه در طول میوه درون یک بافت اسفنجی نرم قرارگرفته‌اند. قوه نامیه ی بذرهای خربزه معمولاً به مدت طولانی (یک تا چهار سال) حفظ می‌شود.

بذرهای زنده و فعال که مشکل فیزیولوژیکی یا محیطی ندارند، بین هفت تا ده روز جوانه می‌زنند.

کاشت، داشت و برداشت خربزه

حالا که به‌طور کامل با این گیاه و خصوصیات آن آشنا شدید، در ادامه با ما همراه باشید تا مراحل کاشت، داشت و برداشت خربزه را بررسی کنیم.

کاشت خربزه

برای کاشت این میوه شرایطی لازم است که در این قسمت بررسی خواهیم کرد.

دمای مناسب جهت کاشت خربزه

چون خربزه و طالبی گیاهان حساسی هستند و بذر آن‌ها در درجه حرارت‌های پایین جوانه نمی‌زند بنابراین کشت آن‌ها در مزرعه بعد از گرم شدن هوا صورت می‌گیرد.

بذر خربزه در دمای 12 تا 15 درجه سانتی گراد شروع به جوانه زدن می‌کند و مناسب‌ترین دما برای رشد و نمو آن 25 تا 35 درجه سانتی گراد است.

خاک، تغذیه و ph موردنیاز کاشت خربزه

هر چند که خربزه و طالبی در طیف وسیعی از خاک‌ها کشت می‌شوند، ولی خواهان زمین‌هایی هستند شنی یا سیلتی لومی حاصلخیز که مواد غذایی آلی و معدنی کافی داشته باشند و به‌طورکلی در خاک‌های رسی و سنگین رشد خوبی ندارند.

مناسب‌ترین pH برای رشد آن‌ها بین ۶ تا ۷ است و چنانچه کاشت خربزه در خاک‌هایی با pH اسیدی صورت گیرد رشد گیاه کاهش پیدا کرده و برگ‌ها به رنگ زرد مایل به سبز درمی‌آیند.

خربزه و طالبی به مقدار زیادی به عناصر کلسیم، پتاسیم، ازت و به مقدار کمتری به اسید فسفریک نیاز دارند.

بیشتر عنصر کلسیم توسط بوته (غیر از میوه) مصرف می‌شود که مجدداً به خاک برمی‌گردد ولی گوشت و بذر میوه دارای مقادیر قابل توجهی ازت و پتاس می‌باشند که آن‌ها را از خاک می‌گیرند و چنانچه این محصولات در خاک‌هایی که ازنظر این مواد ضعیف هستند کشت شوند باید این عناصر را به‌صورت کودهای شیمیایی به خاک اضافه کرد.

نحوه استفاده کود در زمین‌های تحت کشت خربزه

کودهای شیمیایی را در مراحل پایانی آماده‌سازی بستر بذر یعنی چندین روز قبل کشت بذر استفاده می‌کنند. مقدار و نوع کود بستگی به حاصلخیزی و نوع خاک دارد. میزان مصرف کودهای شیمیایی برابر است با: ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار

ازت خالص ۸۰ – ۶۰ کیلوگرم در هکتار فسفر خالص و ۱۵۰ – ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار پتاس خالص (کود شیمیایی پتاس در تشکیل میوه تأثیر زیادی دارد).
میزان ۱۰۰ – ۸۰ کیلوگرم در هکتار ازت در خاک‌های سیلتی لومی حاصل خیز به کار می‌رود درحالی‌که در خاک‌های سبک و ماسه‌ای میزان ازت و تعداد دفعات مصرف آن بیشتر می‌شود.

کود ازت را به‌صورت یک سوم قبل از کاشت خربزه، یک سوم پس از تنگ کردن مزرعه و یک سوم آخر را به هنگام آغاز میوه دهی مورداستفاده قرارمی‌دهند.

از کاربرد دیرتر کود ازت باید خودداری کرد، زیرا بلوغ و رسیدن میوه‌ها را به تأخیر می‌اندازد. معمولاً به‌جای این‌که کود شیمیایی در زمین پخش شود میزان موردنیاز را در یک نوار پهن در زیر ردیف به گیاه داده می‌شود.

کود سولفات پتاسیم قبل از کاشت خربزه به خاک اضافه می‌شود اما در صورت استفاده از کلرور پتاسیم عملیات کوددهی باید به‌صورت سرک و در زمان آبیاری صورت گیرد.

کاربرد کودهای پتاسیم باید با توجه به نتایج آزمایش در زمین‌های شور از کود سولفات پتاسیم قبل از کشت استفاده شود زیرا پس از آن باعث تشدید شوری خاک می‌گردد. کاربرد کودهای آلی مانند کودهای دامی از سابقه دیرینه‌ای برخوردار است. استفاده از کودهای آلی در تولید محصولات ارگانیک است که کودهای سبز باعث افزایش عملکرد خربزه می‌شوند.

تناوب خربزه چگونه است؟

با توجه به عمق نفوذ ریشه گیاه خربزه بهتر است با گیاهانی در تناوب قرار بگیرد که ریشه آن‌ها از قسمت‌های سطحی خاک به جذب آب و مواد غذایی می‌پردازند براین اساس خربزه را می‌توان با گیاهانی مانند گندم و جو در تناوب قرار داد.

در کاشت خربزه بهتر است برنامه‌ی تناوب چهار ساله رعایت گردد. خربزه بعد از کشت چغندرقند، سیب زمینی و علوفه یک ساله عملکرد خوبی دارد. کشت خربزه بعد از خیار، هندوانه و طالبی به علت داشتن بیماری‌های مشترک توصیه نمی‌شود. کشت خربزه بعد از محصولاتی که به‌عنوان کود سبز به کار می‌روند باعث بهبود عملکرد و کیفیت آن می‌گردد.

انواع روش‌های کشت خربزه

کاشت خربزه ممکن است به‌صورت بذرکاری یا نشاء کاری انجام شود. همچنین خربزه به دو صورت کشت آبی و کشت دیم کشت می‌شود.

کشت خربزه به‌صورت کشت آبی

کشت سنتی با ایجاد جوی و پشته عمیق روش کشت سنتی با ایجاد جوی و پشته عمیق بیشتر در مناطق گرم و خشک با بافت سنگین و در سطح کوچک استفاده می‌شود. در این روش زمین را در فصل پاییز یا اواخر اسفندماه شخم عمیق زده و سپس کود حیوانی را به خاک اضافه و با خاک مخلوط می‌کنند.

سپس به‌وسیله نهرکن و در سطح کوچک به‌وسیله بیل، نهرهایی به عمق ۵۰ سانتی‌متر و عرض ۷۵ سانتی‌متر عمود بر شیب زمین حفر می‌کنند.

معمولاً خاک کف نهرها را در روی پشته انباشته کرده و بدین‌صورت عمق خاک را افزایش می‌دهند. فاصله نهرها از وسط یک نهر تا وسط نهر دیگر ۴ متر است.

پس از حفر نهرها و ایجاد پشته‌ها با توجه به شیب زمین به فاصله هر ۵ تا ۱۰ متر در مسیر نهرها، کاه و کلش جدید نایلون و قرار می‌دهند.

کاشت خربزه به‌صورت دیم

برای کشت دیم خربزه، زمین موردنظر را قبلاً با مرزهای بلند کرت بندی کرده و در اواخر زمستان آب را به مدت طولانی به داخل این کرت‌ها هدایت می‌کنند تا زمین به مقدار زیادی سیراب گردد.

سپس در اوایل بهار پس از تبخیر رطوبت نسبی و گاو رو شدن زمین، آن را شخم زده و با دیسک و ماله آن را نرم و صاف می‌کنند و بعد بذر خیس خورده خربزه را به فاصله یک متر از یکدیگر روی خطوط موازی و به فاصله سه متر از یکدیگر روی ردیف کشت می‌نمایند.

در دیم‌کاری اگر کلیه جوانب کار یعنی انتخاب زمین مناسب (زمینی که قدرت نگهداری رطوبت را در خود داشته باشد)، کشت به‌موقع به منظور جلوگیری از تبخیر رطوبت خاک، جلوگیری از تبخیر خاک (ازجمله با کنترل علف‌های هرز و خراش دادن سطح خاک) و کشت رقم مناسب خربزه دیم‌کاری و… رعایت گردد، محصول مرغوب و کافی به دست می‌آید.

در سال‌های اخیر به دلیل امکان استفاده از آب چاه‌های عمیق و نیمه عمیق و نیز کاهش بارندگی، دیم‌کاری معمولاً به‌صورت نیمه دیم‌کاری درآمدهاست بدین‌صورت که تمام عملیات تهیه زمین و کشت بذر را طبق روش کشت دیم انجام می‌دهند ولی از مرحله تشکیل میوه به بعد چندین بار زمین را با روش جدید آبیاری (با ایجاد شیارهای کوچک باریک و کم‌عمق) آبیاری می‌کنند.

البته این کار در درشت شدن میوه‌ها و افزایش عملکرد بسیار مؤثر می‌باشد ولی به‌طور حتم از مرغوبیت و میزان قند میوه کاسته می‌شود و محصول عطر، طعم و شیرینی خربزه دیم را نخواهد داشت.

شرایط پرورش نشاء خربزه

به‌منظور داشتن نشاء زودرس و یا در مناطقی که دوره‌ی رشد کوتاه است می‌توان در گلخانه یا شاسی اقدام به تهیه نشاء کرد.
روش کار بدین‌صورت است که بذر خربزه و یا طالبی را در بستر گرم و یا گلخانه می‌کارند از زمانی که بذر خربزه یا طالبی در شاسی گرم کاشته می‌شود، ۷ تا ۱۰ روز بعد کوتیلدون های بذر ظاهر خواهد شد سپس هر بوته را به یک گلدان منتقل بعد زمانی که گیاهچه ها در خزانه دارای ۲ تا ۳ برگ حقیقی شدند انتقال آن‌ها از گلدان به مزرعه یا زمین اصلی صورت می‌گیرد.

مقاوم کردن بوته‌ها قبل از انتقال آن‌ها به محل اصلی الزامی است.

حجم هنگام انتقال نشاءها به زمین اصلی، روی پشته‌ها چاله‌هایی به‌اندازه‌ی ریشه‌های درون گلدان توربی ایجاد کرده، نشاءها را از گلدان درآورده و جهت جلوگیری از پوسیدگی قارچی 5/2 سانتی‌متر بالاتر از سطح خاک در کف چاله می‌کارند.

اگرچه محل کشت نباید سفت گردد اما آبیاری باید صورت گیرد. در زمان آبیاری باید دقت شود که آب باید دورتر از ساقه‌ی بوته‌ها جریان پیدا کند. نکته دیگر اینکه عملیات نشاء کاری را می‌توان با استفاده از دستگاه نشاء کار انجام داد. این دستگاه قابلیت کشت دو تا شش ردیف نشاء را دارد.

داشت خربزه

بعد از کاشت خربزه، نیاز است که از آن به بهترین نحو تا زمان برداشت خربزه نگهداری کرد. در ادامه با ما همراه باشید تا نکات مهم در مرحله داشت خربزه را بررسی کنیم.

آبیاری

شروع مرحله داشت بعد از مرحله کشت و دادن خاک، آب است. درروش سنتی دوره‌ی آبیاری در اوایل رشد گیاه معمولاً هر ۱۰ تا ۱۲ روز یک‌بار است؛ اما در برخی مناطق کشور بعد از اولین آبیاری و معمولاً پس از مرحله هرس و تراش بوته به مدت ۲۰ تا ۳۰ روز به بوته‌های خربزه تشنگی داده و هیچ گونه آبیاری در این مرحله صورت نمی‌گیرد.

مزیت تنش خشکی در گیاه

با این عمل ریشه‌ها گسترش بیشتری به عمق و اطراف خاک پیدا خواهند کرد و گیاه از رطوبت عمق خاک استفاده بیشتری می‌کند و بازده مصرف آب بالا می‌رود.

مزیت دیگر ازنظر تداخل آبیاری گندم و خربزه می‌باشد. کشت خربزه این مزیت را دارا است که در ابتدا فقط یک آبیاری احتیاج داشته و آب به‌راحتی می‌توان صرف کشت غلاتی چون گندم و جو شود بدون اینکه مشکلی ایجاد شود.

درروش جدید با شیارهای کم‌عمق دور آبیاری کوتاه‌تر و هفته‌ای یک‌بار صورت می‌گیرد و درهرصورت نباید در آبیاری خربزه زیاده‌روی کرد چون آبیاری زیاد باعث کاهش کیفیت محصول می‌شود. ولی گیاه طالبی احتیاج به رطوبت فراوان دارد از زمانی که ساقه‌ها سریعاً رشد می‌نمایند تا زمانی که طالبی‌ها عملاً رشد یافتند. اگرچه باید دقت فراوان شود تا از آب دادن بیش‌ازحد، درست قبل و در طی رسیدن میوه‌ها جلوگیری نمود.

تنک کردن

پس از سبز شدن بوته‌ها در مرحله ۲ تا ۳ برگی باید آن‌ها را تنک کرد. بدین منظور، معمولاً تک بوته سالم و قوی را انتخاب کرده و بقیه بوته‌ها حذف می‌گردند.

برای تنک کردن نباید بوته‌های اضافی را باریشه از خاک خارج کرد، بلکه باید آن‌ها را به‌صورت سطحی از خاک قطع نمود تا ریشه بوته سالم که باید باقی بماند صدمه نبیند.

پس از تنک کردن برای جلوگیری از صدمه دیدن بوته توسط وزش باد اطراف آن را خاک می‌دهند.

هرس

هرس بوته‌های خربزه یکی از مهم‌ترین عملیاتی است که در مرحله داشت خربزه در روی ارقام خربزه ایرانی و به‌منظور حداکثر باردهی انجام می‌گیرد.

هرس بوته خربزه در اکثر مناطق خربزه کاری ایران ازجمله ایوانکی، گرمسار، اصفهان، مشهد، قم و نواحی اطراف سمنان متداول می‌باشد ولی در بسیاری از مناطق خربزه کاری مانند تربت جام و تایباد خراسان رضوی که کاشت خربزه در سطح وسیع انجام می‌گیرد، هرس بوته صورت نمی‌گیرد.

عملیات هرس بدین‌صورت است که پس از ۴ برگه شدن بوته خربزه و ظهور اولین ساقه‌های فرعی، وقتی که این ساقه‌ها به طول ۱۰ – ۵ سانتی‌متر رشد کردند، ساقه اصلی را بعد از برگ دوم و از بالای دو ساقه فرعی قطع می‌کنند با قطع ساقه اصلی هر بوته خربزه دارای دو ساقه متقابل شده و تمام ساقه‌های فرعی ثانویه که به تدریج ظاهر می‌شوند، مجدداً حذف می‌گردند.

تمام گل‌های نر و ماده بر روی دو ساقه متقابل ظاهر خواهند شد که پس از تلقیح گل ماده، میوه تشکیل می‌شود. درصورتی‌که عمل هرس خربزه به‌طور کامل و خوب انجام گیرد، در افزایش کیفیت میوه‌های خربزه تولیدی تأثیر به سزایی خواهد داشت ولی در سال‌های اخیر با زیاد شدن سطح زیر کشت خربزه کمتر به عملیات هرس توجه می‌شود.

آموزش تراش بوته‌های خربزه

یکی دیگر از کارهایی که در هنگام هرس انجام می‌گیرد، عملیات تراش می‌باشد. بدین‌صورت که تمام ساقه‌های فرعی ثانویه که در محور برگ‌ها به وجود می‌آیند و همچنین گل‌های نر و ماده و میوه‌های تشکیل‌شده را تا برگ ششم الی هشتم حذف کرده و میوه‌ها فقط از برگ ششم یا هشتم به بعد تشکیل می‌شوند و متناسب با قدرت بوته در روی هر ساقه یک یا دو میوه نگهداری می‌شود و بقیه گل‌ها و میوه‌ها حذف می‌گردند.

تراش بوته خربزه ازآن‌جهت دارای اهمیت است که در بسیاری از ارقام ایرانی خربزه، میوه‌هایی که در نزدیکی محور اصلی و قبل از برگ ششم تولید می‌شوند اغلب کوچک‌تر و نامرغوب‌تر از میوه‌هایی خواهند بود که در وسط یا نزدیک به انتهای ساقه تولید می‌شوند.

این موضوع بیشتر متکی به تجربیات کشاورزان جالیز کار بوده و در مورد بعضی ارقام ایرانی صادق بوده و در آزمایشات متعدد به ثبت رسیده است. باید توجه داشت که عکس‌العمل ارقام متفاوت خربزه در مقابل عملیات هرس و تراش بوته یکسان نبوده و عمل تراش تأثیری در کیفیت و کمیت محصول برخی از ارقام ندارد.

لازم به ذکر است که گفته شود ارقامی با میوه درشت حتماً به عملیات هرس نیاز دارند ولی در ارقامی که میوه کوچک تولید می‌کنند فقط عملیات هرس انجام می‌گیرد و عملیات تراش بر روی آن‌ها تأثیری ندارد.

گلگیری میوه چیست؟ و چگونه انجام می‌شود؟

انتخاب و نگهداری یک یا دو میوه و حذف بقیه گل‌ها و میوه‌ها.
معمولاً با عمل گل گیری در کار انجام می‌شود:
۱- انتخاب میوه
۲- نگهداری و حفظ میوه‌های انتخاب شده در مقابل مگس خربزه. برای این منظور وقتی که میوه‌ها به اندازه یک بادام رشد کردند و سالم تشخیص داده شدند آن‌ها را در برگی از همان بوته پیچیده و زیر خاک قرار می‌دهند. به تدریج که میوه‌ها رشد کردند، روی آن‌ها را با خاک می‌پوشانند. این عمل تا زمانی که میوه‌ها به نصف اندازه طبیعی خود رسیدند ادامه خواهد داشت.

وقتی پوست میوه‌ها سفت شد و شبکه برجسته روی میوه‌ها به وجود آمد، آن‌ها را از زیر خاک خارج کرده و با یک گردش جلوی نور خورشید قرار می‌دهند تا عمل رنگ گیری در آن‌ها صورت گیرد. امروزه با استفاده از سموم حشره کشی مانند دیازینون، مالاتیون و … برای مبارزه با مگس خربزه، دیگر زیر خاک کردن خربزه ضرورتی ندارد.

گرده افشانی در مزارع خربزه

در مزارعی که تعداد زنبورهای وحشی برای گرده افشانی مزارع خربزه کم است، باید این کمبود به‌وسیله قرار دادن کندوهای کمکی در اطراف مزارع برطرف شود زیرا عملکرد و کیفیت محصولات خانواده کدوئیان تحت تأثیر گرده افشانی موفق می‌باشد و یکی از دلایل عدم توسعه کامل بذرها، گرده افشانی ضعیف می‌باشد.

با وجود این‌که دماهای زیان‌آور می‌توانند قدرت حیات دانه گرده و کارآیی گرده افشانی را کاهش دهند، ولی مشکل عمده در تولید محصول خربزه، فعالیت ناکافی زنبورها برای گرده افشانی است.

دانه‌های گرده در خربزه به علت بزرگ و چسبنده بودن نمی‌توانند به‌وسیله باد منتقل و گرده افشانی شوند بنابراین گرده افشانی در آن توسط زنبور انجام می‌گیرد. کندوها بایستی در اوایل گلدهی در مزرعه مستقر شوند. گل‌های خربزه معمولاً تولید شهد مناسبی می‌کنند، ولی تعداد کم گل در هکتار می‌تواند زنبورها را به‌سوی منابع شهد گل‌های دیگر بکشاند.

حداقل در یک هکتار ۳ تا ۷ کندوی فعال و قوی موردنیاز است. فاصله کندوها از یکدیگر باید حدود ۱۶۰ متر در نظر گرفته شود و معمولاً کندوها در انتهای مزرعه قرار می‌گیرند.

با توجه به تحقیقات انجام شده در بعضی کشورها، اگر استفاده از زنبورعسل جهت گرده افشانی در بعضی مزارع خربزه امکان‌پذیر نباشد، استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی مانند اسید جیبرالیک جایگزین مناسبی برای زنبورعسل یا سایر گونه‌های زنبور جهت گرده افشانی و تشکیل میوه خواهد بود.

طبق نتایج تحقیقات، تفاوتی در محتوای قند کل در میوه‌های حاصل شده از گرده افشانی حشرات و میوه‌های حاصل شده از مصرف تنظیم کننده‌های رشد گیاهی مشاهده نمی‌گردد. با این وجود، طول و عرض میوه‌های تولید شده با استفاده از تنظیم کننده‌های رشد گیاهی، به‌طور معنی داری بیشتر از میوه‌های حاصل از میوه‌های تولید شده از گرده افشانی حشرات بوده که در بازار پسندی میوه مؤثر است.

مهم‌ترین علف‌های هرز مزارع خربزه

گل جالیز

مهم‌ترین علف هرز خربزه، گیاهی انگلی و بدون کلروفیل می‌باشد که به‌وسیله بذر تکثیر می‌یابد. ارتفاع این بوته ۱۵ تا ۴۵ سانتی‌متر و اغلب به‌صورت کپه‌ای و به تعداد ۱۰ بوته در کنار هر بوته‌ی میزبان می‌روید.

برگ‌های گل جالیز فلس مانند و با رشد تدریجی بوته، گل و کپسول‌های محتوای بذرهای ریز تشکیل می‌گردد. گیاهانی که در اوایل فصل موردحمله گل جالیز قرار می‌گیرند رشدشان کند و به‌اندازه‌ی طبیعی نمی‌رسند و بوته‌هایی که در اواخر فصل رویش خسارت وارده به آن‌ها کم و فقط به کیفیت برگ‌ها صدمه وارد می‌شود.

گیاهان درسطح مزرعه ممکن است به‌صورت لکه‌ای و یا تا حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد تمام مزرعه موردحمله‌ی گل جالیز قرار گیرد.

روش‌های پیشگیری و مبارزه

بایستی بذر بوجاری شده کاشته شود و از استعمال کود، خاک، شن و آب آلوده به بذر گل جالیز خودداری به عمل آید و در مبارزه مکانیکی، بوته‌های گل جالیز قبل از: به گل بروند بایستی به‌دقت و بدون صدمه به ریشه‌ی میزبان کنده و سوز شوند.

گاهی وجین و کندن بوته‌ها در فصل رویش ممکن است تا ۸ نوبت نیز لازم باشد چون قوه‌ی نامیه بذر گل جالیز ۱۳ سال و یا حتی بیشتر می‌باشد.
بنابراین برقرار نمودن تناوب زراعی و آیش گذاشتن زمین تأثیری در از بین بردن بذور گل جالیز ندارد. در مبارزه‌ی بیولوژیکی علیه گل جالیز که در مزارع دیده می‌شود از یک نوع مگس به نام Phytorhiza robarichia استفاده می‌شود.

لارو این مگس به شدت از کپسول گل جالیز استفاده می‌نماید و درواقع بذری در کپسول تشکیل نمی‌شود. در موقعی که تخمدان گل جالیز در حال رسیدن است حشره‌ی کامل مگس در آن تخم‌گذاری می‌نماید و سپس لاروها از آن تغذیه می‌کنند.

میزان فعالیت این حشره زیاد و کمتر کپسول‌هایی است که به‌وسیله‌ی لارو این حشره از بین نرود. در مبارزه‌ی شیمیایی علیه گل جالیز موفقیت کمتری حاصل‌شده است.

سمومی که برای ضدعفونی خاک به کار می‌روند، روی بذر گل جالیز مؤثر خواهند بود مثلاً گاز متیل بروماید، اگر خاک حدود یک ماه قبل از کشت توسط این گاز ضدعفونی گردد بذر گل جالیز از بین خواهد رفت.

سس

سس گیاهی یک‌ساله، انگلی و بدون کلروفیل می‌باشد. این گیاه غالباً بالا رونده و پیچنده بوده و ازجمله روش‌های کنترل آن ایجاد تناوب زراعی، شخم عمیق و کنترل بیولوژیکی می‌باشد. مؤثرترین روش کنترل و حذف سس مبارزه مکانیکی می‌باشد که این عمل بایستی قبل از استقرار کامل انگل روی بذر صورت پذیرد.

تاج‌خروس

تاج‌خروس علف هرز یک‌ساله‌ای است که با بذر تکثیر می‌یابد و اصولاً در خاک‌های سرشار از هوموس و غنی از مواد غذایی و مخصوصاً غنی از ازت و خاک‌های تراوا به‌خوبی رشد می‌کند. برای مبارزه با آن از علف‌کش Chloramben (Vegiben به میزان ۳/۴- ۱/۱ کیلوگرم در هکتار قبل از جوانه زدن گیاه استفاده می‌شود. البته در خاک‌های سبک از مقادیر کمتری استفاده می‌شود.

باشد چون قوه‌ی نامیه بذر گل جالیز ۱۳ سال و یا حتی بیشتر می‌باشد بنابراین برقرار نمودن تناوب زراعی و آیش گذاشتن زمین تأثیری در از بین بردن بذور گل جالیز ندارد.

در مبارزه‌ی بیولوژیکی علیه گل جالیز که در مزارع دیده می‌شود از یک نوع مگس به نام Phytorhiza robarichia استفاده می‌شود. لارو این مگس به‌شدت از کپسول گل جالیز استفاده می‌نماید و درواقع بذری در کپسول تشکیل نمی‌شود.
در موقعی که تخمدان گل جالیز در حال رسیدن است حشره‌ی کامل مگس در آن تخم‌گذاری می‌نماید و سپس لاروها از آن تغذیه می‌کنند. میزان فعالیت این حشره زیاد و کمتر کپسول‌هایی است که به‌وسیله‌ی لارو این حشره از بین نرود. در مبارزه‌ی شیمیایی علیه گل جالیز موفقیت کمتری حاصل‌شده است.

سمومی که برای ضدعفونی خاک به کار می‌روند، روی بذر گل جالیز مؤثر خواهند بود مثلاً گاز متیل بروماید، اگر خاک حدود یک ماه قبل از کشت توسط این گاز ضدعفونی گردد بذر گل جالیز از بین خواهد رفت.

تلخه

گیاهی چندساله، تلخ مزه و جزء علف‌های هرز مزارع صیفی‌کاری و زمین‌های بایر می‌باشد. ریشه ‌این گیاه راست وعمیق، ساقه‌ی آن راست و حاوی انشعابات متعددی است و انتهای ساقه به گل آذین تخم‌مرغی شکل ختم می‌شود که رنگ آن صورتی یا بنفش است. پیچک صحرایی، سوروف، داتوره، اویارسلام، ارزن وحشی و علف‌های جنس دجیتاریا از دیگر علف‌های هرز مزارع خربزه می‌باشند.

روش‌های کنترل علف‌های هرز مزارع خربزه

تناوب

ایجاد تناوب درواقع یک روش کلیدی است که با افزایش رشد گیاه زراعی و توان رقابتی آن در کنترل و کاهش تهاجم علف‌های هرز مؤثر می‌باشد. رعایت یک تناوب صحیح از بهترین راه‌های کاهش آلودگی مزرعه به علف‌های هرز محسوب می‌شود.

گیاهانی که قدرت رقابتی بالایی دارند با سایه‌اندازی روی علف‌های هرز موجب خفگی آن‌ها می‌شوند بنابراین قرار دادن این گیاهان در تناوب زراعی به کنترل بسیاری از علف‌های هرز کمک خواهد کرد. نتایج بسیاری از تحقیقات نشان می‌دهد که محصولات سبزی و صیفی نباید در یک دوره‌ی چندساله در یک زمین به‌طور مداوم کشت شوند. ارزن وحشی ازجمله علف‌های هرزی است که تناوب یک روش مدیریتی برای کنترل آن می‌باشد.

تهیه زمین

شناخت کافی از گونه‌های علف‌های هرز موجود در مزرعه در تهیه بستر کشت بسیار سودمند می‌باشد. چنانچه علف‌های هرز چندساله مانند اویارسلام در مزرعه زیات رشد کند، بهتر است تا جایی که ممکن است از کشت سبزیجات و خربزه جلوگیری شود در غیر این صورت زمین به‌گونه‌ای شخم زده شود که ریشه‌ها و ریزومها و اندام‌های رویشی زیرزمینی این گیاهان به سطح خاک آیند تا در معرض گرفته و در اثر باد و نور خورشید تا حدی از بین بروند.

روش‌های مکانیکی

روش‌های مکانیکی برای از بین بردن علف‌های هرز با استفاده از خاک‌ورزی اولیه و ثانویه انجام می‌گیرد که با تهیه بستر بذر آغاز می‌شود و در مرحله داشت با استفاده از ابزارهایی مانند کولتیواتورها ادامه می‌یابد. وجین کردن از روش‌های کنترل مستقیم علف‌های هرز است. وجین کردن علف‌های هرز، رقابت و تولید بذر آن‌ها را کاهش می‌دهد.

بسیاری از علف‌های هرز پس از وجین مجدداً رشد می‌کنند بنابراین برای تأثیر بیشتر وجین باید آن‌ها را به‌طور مرتب وجین کرد. گیاهانی که به وجین سازگار شده‌اند، طی چند سال وجین‌های مکرر بقای خود را حفظ کرده و تعدادشان زیاد می‌شود.

کشت مخلوط

کشت دو یا چند گیاه زراعی در یک زمان در مجاورت یکدیگر را کشت مخلوط می‌گویند. سیکل زندگی این گیاهان باید باهم تطبیق داشته باشد. این روش شامل مزایایی از قبیل:

• استفاده بهتر از فضا، نور و سایر منابع.
• حفاظت فیزیکی از یکدیگر.
• تعادل حرارتی مطلوب.
• کاهش آفات و بیماری‌ها.
• کاهش مشکلات مربوط به علف‌های هرز (به علت پوشش گیاهی در سطح خاک).
• معایب این روش:
• مشکلات مکانیزاسیون
• وجین دستی علف‌های هرز

استفاده از خاک پوش

استفاده از این روش یکی از روش‌های پیشگیرانه در مدیریت علف‌های هرز است. خاک‌پوش از رسیدن نور به خاک جلوگیری می‌کند و علف‌های هرز نمی‌توانند در زیر آن به‌اندازه کافی نور دریافت کنند و زنده بمانند. کاغذهای مخصوص، پلاسیک سیاه، کاه و کلش و بقایای گیاهی از مهم‌ترین موادی هستند که می‌توان از آن‌ها برای جلوگیری از رشد علف‌های هرز استفاده کرد.

روش‌های شیمیایی

در حال حاضر کنترل شیمیایی علف‌های هرز، بهترین روش در کنترل آن‌ها محسوب می‌شود. مصرف علف‌کش‌ها در سطح بسیار وسیع در کنترل علف‌های هرز موجب بروز نگرانی‌های زیادی به‌خصوص در مورد آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی شده است.

برداشت خربزه

برداشت خربزه، نقطه اوج یک فرآیند زمان‌بر و دقیق است که با کاشت دانه‌ها آغاز می‌شود و پس از حدود 120 روز به بلوغ می‌رسد.

در این مرحله، خربزه‌ها تغییرات ظاهری قابل توجهی را نشان می‌دهند که نشان‌دهنده آمادگی آن‌ها برای برداشت است. این تغییرات شامل درشت و خشن شدن تورهای روی پوست میوه، تغییر رنگ زمینه از سبز به زرد و از دست دادن درخشندگی، خشک و قهوه‌ای شدن ساقه و نرم شدن بافت میوه هنگام لمس است.

برداشت خربزه با دقت و مهارت خاصی انجام می‌شود. معمولاً با پیچاندن آرام میوه از ساقه‌اش انجام می‌پذیرد. در زمان بلوغ کامل، خربزه به‌راحتی از ساقه جدا می‌شود.

این فرآیند نیازمند صبر و دقت است، زیرا همه خربزه‌ها به‌طور هم‌زمان به بلوغ نمی‌رسند. برای تشخیص زمان مناسب برداشت خربزه، به تغییر رنگ برگ نزدیک به میوه و ناهموار شدن سطح آن توجه کنید.

گاهی اوقات، برای اطمینان از بلوغ خربزه، ممکن است لازم باشد یکی از آن‌ها را به‌صورت آزمایشی برداشت کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا از کیفیت و طعم میوه اطمینان حاصل کنید.

برداشت خربزه‌ها می‌تواند برای مدتی تا سه هفته ادامه یابد و هر گیاه ممکن است چندین میوه را در این مدت تولید کند.

یکی از مزایای برداشت خربزه در باغ خود این است که می‌توانید آن‌ها را در زمانی دیرتر از خربزه‌های تجاری برداشت کنید که این امر به آن‌ها فرصت بیشتری برای رسیدن و تولید قند طبیعی می‌دهد.

نتیجه این امر، خربزه‌هایی با طعم شیرین‌تر است که تجربه‌ای متفاوت از خرید از فروشگاه‌ها ارائه می‌دهد. برداشت خربزه ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما طعم و کیفیت بی‌نظیر آن‌ها ارزش تلاش را دارد.

سوالات متداول