همه ما می‌دانیم که سرما گاهی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به باغ‌های مرکبات وارد کند و منجر به خسارت‌های سنگین شود. اگر درختان شما در زمانی حساس، مثلاً هنگام شکوفه‌دهی، دچار سرمازدگی شوند، این اتفاق ممکن است کل محصولتان را تحت تأثیر قرار دهد و باعث شود در آن سال برداشت خوبی نداشته باشید. در این مقاله می‌خواهیم درباره راهکارهای جلوگیری از سرمازدگی مرکبات صحبت کنیم و روش‌های مختلفی را برای کاهش آسیب در هنگام مواجهه با سرما بررسی کنیم.
صدمه یخ‌زدگی زمانی رخ می‌دهد که آب داخل میوه، برگ، شاخه و حتی تنه یخ می‌زند و سلول‌های گیاهی از درون متلاشی می‌شوند. پس لازم است با اقدامات پیشگیرانه، باغ مرکبات خود را در برابر سرمای زمستانی محافظت کنیم.
در ادامه خواهیم دید که سرمازدگی درختان در چه دمایی اتفاق می‌افتد و چگونه می‌توان با روش‌های مختلف زراعی، تغذیه‌ای و حتی با استفاده از بخاری‌های باغی و روغن‌پاشی، جلوی این اتفاق ناگوار را گرفت. همچنین اشاره مختصری به جلوگیری از سرمازدگی درخت زردآلو خواهیم داشت تا باغدارانی که در کنار مرکبات خود درخت زردآلو هم دارند، از این توصیه‌ها بهره‌مند شوند. در انتهای مقاله نیز درباره اقدامات بعد از سرمازدگی درختان صحبت خواهیم کرد تا اگر خدای‌نکرده سرمازدگی اتفاق افتاد، بدانید چطور درختان را بازیابی و حفظ کنید.
سرمازدگی چیست و چرا خطرناک است؟
قبل از اینکه درباره جلوگیری از سرمازدگی درختان در زمستان توضیح دهیم، بهتر است اول بفهمیم سرمازدگی دقیقاً چیست. سرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که دمای هوا در حدی پایین بیاید که موجب یخ‌زدن آب درون سلول‌های گیاهی شود. در این حالت، غشای سلولی پاره شده و برگ‌ها، شاخه‌ها و میوه‌ها آسیب می‌بینند. متأسفانه در درختان همیشه‌سبز مثل مرکبات، ریزش برگ‌ها شبیه درختان برگریز نیست که به کمک آن بخواهند خودشان را از سرما حفظ کنند.
بنابراین مرکبات در طول سال به رشد خود ادامه می‌دهند و حساسیت بیشتری به سرما دارند. این همان مسئله‌ای است که باعث می‌شود سرمازدگی در مرکبات گسترده‌تر و زیان‌بارتر باشد. نکته دیگر اینکه سرما می‌تواند کیفیت میوه را هم به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد؛ گاهی میوه ظاهراً سالم است اما طعم آن تلخ شده و دیگر قابل مصرف و فروش نخواهد بود.
عوامل مؤثر بر سرمازدگی مرکبات
تا اینجا گفتیم سرما چگونه به درختان مرکبات آسیب می‌زند؛ اما اینکه سرمازدگی چه زمانی و در چه دمایی برای درخت اتفاق می‌افتد، به عوامل زیادی بستگی دارد:
- دمای واقعی هوا: اگر دما به زیر صفر درجه برسد، خطر یخ‌زدگی بیشتر خواهد شد.
- مدت‌زمان سرما: هر چه درختان مدت بیشتری در حداقل دما قرار بگیرند، آسیب بیشتر است.
- مرحله رشد درخت: اگر درختان در مرحله شکوفه‌دهی باشند یا میوه‌ها در حال رشد باشند، حساس‌تر خواهند بود.
- سن درخت: درختان جوان تحمل کمتری دارند و زودتر از درختان بالغ آسیب می‌بینند.
- وضعیت سلامتی درخت: درختانی که بیمار، ضعیف یا آفت‌زده هستند، در برابر سرما حساس‌ترند.
همانطور که قبلاً گفتیم، گاهی میوه‌های مرکبات حتی در دماهای ۳ یا ۴ درجه زیر صفر هم دچار خسارت می‌شوند و طعمشان تغییر می‌کند. لذا نباید تنها به ظاهر میوه اکتفا کرد.
علائم سرمازدگی مرکبات
شناخت علائم سرمازدگی کمک می‌کند تا در همان مراحل اولیه، متوجه آسیب‌ها شوید. برخی از علائم مهم شامل:
- سفید یا نقره‌ای شدن و ریزش برگ‌ها: در دمای زیر صفر درجه، کلروفیل از بین رفته و برگ‌ها شروع به ریزش می‌کنند.
- تغییر رنگ شاخه‌های جوان: شاخه‌ها به رنگ تیره درمی‌آیند و خشک می‌شوند.
- ترک خوردن پوست تنه: در سرماهای شدید، پوست تنه ممکن است ترک بخورد و همین ترک‌ها زمینه ورود بیماری‌های قارچی را فراهم کنند.
- تلخ شدن و تغییر طعم میوه: حتی اگر پوست میوه سالم به نظر برسد، طعم ممکن است تلخ شود.
- ایجاد لکه‌های سیاه روی پوست میوه: در سرماهای مرطوب، کیسه‌های روغنی پوست میوه می‌ترکند و لکه‌های سیاه ایجاد می‌کنند.
روش‌های جلوگیری از سرمازدگی مرکبات
حال که فهمیدیم سرمازدگی درختان در چه دمایی اتفاق می‌افتد و چگونه می‌تواند به مرکبات صدمه بزند، بیایید به سراغ راهکارها برویم. در اینجا هم روش‌های زراعی وجود دارد و هم روش‌های فیزیکی و کاربردی که در ادامه خواهیم دید.
روش‌های زراعی
هرس دیرهنگام
اگر هرس به‌موقع انجام شود، درخت فرصت دارد تا قبل از فرارسیدن سرما بافت‌های تازه خود را به حد کافی تقویت کند. وقتی هرس را خیلی زود انجام دهید، شاخه‌های جوان ممکن است در اولین سرما آسیب ببینند.
مدیریت کود دهی
کودهای ازته را با شروع فصل سرد کمتر مصرف کنید. وجود نیتروژن بالا می‌تواند رشد شاخه‌های جوان را تحریک کند و این شاخه‌ها در برابر سرما بسیار ضعیف‌اند. در عوض، استفاده از کود ضد سرما برای مرکبات که حاوی پتاسیم و کلسیم بیشتری است، می‌تواند با افزایش غلظت شیره سلولی، مقاومت درخت به سرما را افزایش دهد.
آبیاری قبل از یخبندان
در شب‌های سرد اگر خاک باغ خشک باشد، میزان سرمازدگی مرکبات بیشتر می‌شود. آبیاری قبل از شروع سرمای شدید، به خاک رطوبت می‌دهد تا گرمای بیشتری را در خود نگه دارد. البته نباید خاک را غرقاب کرد، بلکه رطوبت مناسب مدنظر است.
پرهیز از شخم در روزهای سرد
شخم زدن خاک در آستانه سرما، باعث می‌شود گرمای سطحی خاک به‌سرعت از دست برود و در نتیجه، سرمازدگی درختان تشدید شود.
انتخاب مکان مناسب و پایه‌های مقاوم
اگر قصد احداث باغ مرکبات دارید، ارتفاع از سطح دریا و احتمال سرمای دیررس یا زودرس منطقه را در نظر بگیرید. همچنین کاشت پایه یا نهال‌های مقاوم از جمله مقاوم ترین مرکبات به سرما به شکل قابل توجهی از میزان خسارت می‌کاهد.
روش‌های فیزیکی
بادشکن
کاشت درختان سوزنی‌برگ به‌صورت عمود بر جهت باد یا احداث دیوارهای بادشکن در بخشی از باغ، مانع از ورود مستقیم هوای سرد می‌شود.
استفاده از بخاری باغی
نصب بخاری باغی (به‌ویژه نوع هوشمند) می‌تواند در شب‌های سرد، به‌سرعت محیط باغ را چند درجه گرم‌تر کند و تا حد زیادی از بروز سرمازدگی مرکبات جلوگیری کند.
آتش زدن مواد آتش‌زا
گاهی باغداران از سوزاندن کاه و کلش یا حتی لاستیک و پلاستیک‌های زائد استفاده می‌کنند تا با ایجاد دود و گرما، هوا را مقداری گرم‌تر نگاه دارند. این روش باید بااحتیاط انجام شود.
پوشش تنه درختان جوان
برای جلوگیری از سرمازدگی درختان در زمستان می‌توان تنه درختان جوان را با دوغاب آهک رنگ‌های محافظ باغبانی یا پوشش‌های محافظتی (مثلاً لوله‌های پلاستیکی) پوشاند.
اقدامات بعد از سرمازدگی درختان
تا اینجا گفتیم که روش های جلوگیری از سرمازدگی مرکبات چیست، اما اگر با وجود همه تلاش‌ها، دچار سرمازدگی شویم چه باید کرد؟
- بررسی میزان خسارت
تا درختان وارد بهار نشوند و شروع به جوانه‌زنی نکنند، نمی‌توانید دقیقاً تشخیص دهید که کدام شاخه‌ها زنده هستند. پس عجله برای هرس نداشته باشید. - هرس شاخه‌های کاملاً مرده
زمانی که هوا رو به گرمی می‌رود و شاخه‌های سالم شروع به جوانه‌زدن می‌کنند، واضح می‌شود کدام شاخه‌ها مرده‌اند. آن‌ها را از محل چوب سالم قطع کنید. - کاهش آبیاری
درختی که برگ‌هایش را از دست داده، به آب کمتری نیاز دارد. از غرقاب کردن آن خودداری کنید، چون این کار صدمه را کم نمی‌کند بلکه گاهی حتی باعث پوسیدگی ریشه می‌شود. - کود دهی هوشمندانه
در دوره بازیابی، در مصرف کودهای ازته زیاده‌روی نکنید. به‌جای آن، عناصر ریزمغذی مثل روی، منگنز، مس و آهن را در صورت کمبود به‌صورت محلول‌پاشی تأمین کنید تا درخت باقدرت بیشتری به رشد مجدد بپردازد. - محافظت در برابر آفتاب
وقتی درخت بخش زیادی از برگ‌های خود را از دست داده، ساقه و تنه در برابر آفتاب سوختگی هم آسیب‌پذیر می‌شوند. می‌توانید از رنگ سفید رقیق یا دوغاب آهک برای محافظت تنه استفاده کنید.
مقاوم ترین مرکبات به سرما کدام‌اند؟
حساسیت درختان مرکبات به سرما یکسان نیست. برخی گونه‌ها می‌توانند در دماهای کمی پایین‌تر هم زنده بمانند. معمولاً نارنگی و گریپ‌فروت نسبت به لیموترش و پرتقال والنسیا کمی مقاوم‌ترند. البته انتخاب پایه مناسب هم بسیار تأثیرگذار است. باغدارانی که در مناطق سردسیر زندگی می‌کنند، بهتر است با یک کارشناس مشورت کرده و از پایه‌های مقاوم مثل نارنج سه‌برگ بهره ببرند.
جدول زیر، صرفاً به‌عنوان نمونه حداقل دمای بحرانی برای چند نوع مرکبات را نشان می‌دهد (این اعداد بسته به شرایط منطقه‌ای ممکن است متفاوت باشند):
| گونه | دمای بحرانی تقریبی (سانتی‌گراد) |
| پرتقال رسیده | حدود 2.5- تا 3- |
| نارنگی سبز | حدود 1.5- تا 2- |
| لیموترش | حدود 1- تا 2- |
| گریپ فروت رسیده | حدود 2.5- تا 3- |
جلوگیری از سرمازدگی درخت زردآلو
شاید بپرسید چرا باید در مقاله‌ای درباره مرکبات از جلوگیری از سرمازدگی درخت زردآلو صحبت کنیم؟ دلیلش این است که باغداران زیادی هستند که در کنار مرکبات، چند درخت زردآلو هم دارند. زردآلو در دسته درختان هسته‌دار است و شکوفه‌دهی زودهنگام آن باعث می‌شود به سرما حساس‌تر باشد. راهکارهای عمده برای درخت زردآلو شباهت زیادی به مرکبات دارد:
- انتخاب مکان مناسب کاشت (ترجیحاً دامنه‌های نسبتاً مرتفع)
- بهره‌گیری از بخاری باغی در شب‌های سرد
- روغن‌پاشی قبل از سرما برای کاهش تبخیر سطحی گل و شاخه‌ها
- مالچ‌دهی پای درخت برای حفظ گرما
- پوشاندن شاخه‌های پایین با نایلون روشن یا پارچه مخصوص در صورت تعداد کم درخت
بنابراین، بسیاری از توصیه‌هایی که برای مرکبات داریم، در مورد زردآلو و سایر درختان میوه نیز کارساز است.
کود ضد سرما برای مرکبات؛ آیا مؤثر است؟
یکی از روش‌های کمکی برای جلوگیری از سرمازدگی مرکبات استفاده از کودهایی است که در اصطلاح عام به آن‌ها کود ضد سرما گفته می‌شود. این کودها معمولاً دارای پتاسیم، کلسیم و ریزمغذی‌هایی مثل روی هستند که باعث می‌شوند غلظت شیره سلولی در برگ، شاخه و میوه بالا برود. هرچه غلظت مایعات سلولی بیشتر باشد، نقطه انجماد بالاتر می‌رود و درخت دیرتر یخ می‌زند.
از سوی دیگر، عنصر پتاسیم در گیاه به انتقال مواد غذایی و تنظیم فشار اسمزی کمک می‌کند و هنگام سرما، ریشه‌ها و اندام‌های هوایی گیاه مقاومت بیشتری نشان می‌دهند. البته صرف استفاده از کود ضد سرما کافی نیست؛ باید در کنار آن، مدیریت صحیح آبیاری و هرس مناسب هم صورت گیرد.
نکات تکمیلی و جدول زمان‌بندی کارها
تا اینجا گفتیم چه اقداماتی برای جلوگیری از سرمازدگی مرکبات لازم است. برای یادآوری بهتر، می‌توانیم یک جدول کلی از مهم‌ترین کارها و بهترین زمان انجام آن‌ها ارائه دهیم:
| اقدام | زمان پیشنهادی | توضیحات |
| محلول‌پاشی کود پتاسیم و کلسیم | اواخر تابستان یا اوایل پاییز | به افزایش غلظت شیره سلولی و مقاومت بیشتر درخت کمک می‌کند. |
| کاهش کود ازته | از اواسط پاییز به بعد | جلوگیری از رشد شاخه‌های نازک و حساس به سرما. |
| آبیاری قبل از اولین موج سرما | درست قبل از کاهش شدید دما | رطوبت خاک باعث حفظ گرما و کاهش احتمال یخ‌زدگی سطحی می‌شود. |
| نصب بخاری باغی یا آماده کردن سوخت | قبل از ورود جبهه هوای سرد | سوخت کافی برای روشن نگه داشتن بخاری‌های باغی در شب‌های سرد ضروری است. |
| روغن‌پاشی برای جلوگیری از سرمازدگی مرکبات | اواخر پاییز یا اوایل زمستان | ایجاد لایه محافظ روی شاخه‌ها، برگ‌ها و میوه‌ها. |
| هرس شاخه‌های خشک و بیمار | اواخر زمستان یا اوایل بهار | بهتر است بعد از عبور از دوره سرما هرس نهایی انجام شود. |
| بررسی شاخه‌های آسیب‌دیده و هرس مجدد | اوایل بهار، بعد از جوانه‌زنی | وقتی جوانه‌ها ظاهر شدند، شاخه‌های واقعاً مرده را جدا کنید. |
سخن آخر
در نهایت، نباید فراموش کرد که دمای دقیق سرمازدگی درختان در چه دمایی اتفاق می‌افتد بسته به نوع درخت، وضعیت تغذیه‌ای و منطقه متفاوت است. برای مثال برای جلوگیری از سرمازدگی درخت زردآلو شاید به مراقبت بیشتری نیاز داشته باشید، چون زود شکوفه می‌دهد و حساسیت بالاتری دارد. با این حال، در بیشتر موارد، یک برنامه منظم و هوشمندانه همراه با دانش فنی و تجربه می‌تواند باغ مرکبات شما را از خسارت سنگین ناشی از یخ‌زدگی محافظت کند.
امیدواریم این مقاله اطلاعات مفیدی در اختیارتان گذاشته باشد و بتوانید با روش‌های ذکرشده، باغ خود را در برابر سرما مقاوم‌تر کنید. فراموش نکنید، هر چه درختان سالم‌تر و شاداب‌تر باشند، در برابر تنش‌های محیطی از جمله سرمازدگی مرکبات، مقاومت بیشتری از خود نشان خواهند داد. پس مراقبت از درختان تنها یک هزینه نیست، بلکه نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده محصول و باغ شماست. باغی سرسبز و پرمحصول آرزوی ما برای همه شما کشاورزان عزیز است!
_350x350.webp)
09134152870
