یکی از راه‌های مقابله با آفات و بیماری‌ها، شخم زدن درخت پسته در زمستان است. علاوه بر آن فواید زیادی را به همراه دارد که در ادامه این مطلب به آن‌ها پرداخته‌ایم. البته در صورتی که شخم زمستانه پسته به نحو صحیح انجام نشود، می‌تواند معایبی را نیز به همراه داشته باشد. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به بررسی مزایا و معایب این عملیات می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
فواید شخم زدن درخت پسته در زمستان
بیل زدن یا شخم زدن باغات پسته معمولاً در زمستان در کنار عملیات دیگر، توسط کشاورزان انجام می‌شود.
در قدیم این کار بیشتر با بیل زدن توسط نیروی انسانی و یا استفاده از گاوآهن‌های سنتی انجام می‌شد که کاری سخت و زمان‌بر بود. امروزه با استفاده از ادوات کشاورزی می‌توان همان عملیات را به نحو صحیح‌تر و با سرعت بیشتری انجام داد.
در این قسمت فهرستی از مزایای این عملیات را بر باغات ارائه داده و در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها پرداخته‌ایم.
- افزایش نفوذپذیری خاک نسبت به آب‌وهوا
- کنترل جمعیت علف‌های هرز
- افزایش انحلال عناصر در بخش محلول خاک و افزایش جذب عناصر
- بهبود رشد ریشه و توسعه بهتر سیستم ریشه‌ای
- آماده کردن بستری مناسب جهت کاشت بذر و رشد بهتر جوانه
- کاهش میزان از دست رفتن آب و کاهش تبخیر آب و درنهایت حفظ منابع آبی
- بهبود و افزایش عملکرد درختان
- سست شدن خاک پسته و بهبود عملیات یک‌دست‌سازی
- کاهش جمعیت آفات زمستان گذران
- مخلوط شدن بقایای گیاهی روی زمین با خاک و بالا رفتن سرعت تجزیه آن‌ها
کنترل جمعیت علف‌های هرز
علف‌های هرز معمولاً بیشتر در باغ‌هایی رویش دارند که عملیات خاک‌ورزی و شخم زدن درخت پسته در آن‌ها به‌خوبی انجام‌نشده باشد. به این منظور عملیات شخم زمستانه پسته را می‌توان یکی از راه‌های مقابله با این مزاحم درختان دانست. استفاده از شخم عمیق در اواخر زمستان تأثیر زیادی بر مدفون کردن بذر و ریزوم‌های بعضی علف‌های هرز دارد.
به یاد داشته باشید که برخی از علف‌های هرز چندساله توسط ریزوم تکثیر می‌یابند؛ بنابراین قطعه‌قطعه شدن ریزوم‌ها موجب پراکنده شدن و تکثیر بیشتر این گیاهان می‌شود. درنتیجه تا جایی که ممکن است باید از شخم‌های غیرضروری نیز خودداری نمود.
مخلوط شدن بقایای گیاهی با خاک
یکی از مزایای فوق‌العاده شخم زدن باغات درخت پسته، مخلوط شدن بقایای گیاهان با خاک و افزایش سرعت تجزیه آن‌ها می‌باشد. سوزاندن بقایای گیاهی، آثار مخرب زیست‌محیطی مغایر با کشاورزی پایدار دارد که لازم به استفاده از روش‌های جایگزین مدیریتی خواهد داشت.
حفظ بقایا در سطح، مخلوط کردن بقایا با لایه سطحی خاک و مدفون کردن آن‌ها در عمق خاک با استفاده از شخم، ازجمله این روش‌ها هستند. با کمک گرفتن از شخم زدن باغات پسته در زمستان، می‌توان بقایای گیاهی را به‌عنوان منبع بزرگ مواد غذایی به خاک بازگرداند.
بهبود وضعیت ساختمان خاک
بهبود وضعیت ساختمان خاک به‌منظور ایجاد فضا بین ذرات خاک انجام می‌گیرد. هدف آن نیز تهویه بهتر خاک و افزایش قابلیت فرورفتن آب در آن است. فشرده شدن خاک زمین‌های کشاورزی پسته توسط عوامل متعددی ایجاد می‌شود. شخم زدن زمین یکی از راه‌های نرم کردن خاک و شکسته شدن خاک‌های فشرده، ایجاد شده در باغات پسته است.
این عملیات از طریق نفوذپذیرتر کردن خاک و ورود هوا، از روان آب جلوگیری کرده و میزان فرسایش خاک سطحی را کاهش می‌دهد. در این صورت آب آبیاری کمتر از دست می‌رود که این امر در مدیریت منابع آبی نقش مؤثری خواهد داشت.
از بین بردن آفات زمستان گذران در خاک
یکی از راه‌های از بین بردن آفات زمستان گذران، شخم زدن زمستانه درخت پسته است. به‌منظور کاهش جمعیت این آفات و کاهش خسارتی که در سال آینده قرار است وارد کنند، انجام این عملیات توصیه می‌شود. در ادامه برخی از آفاتی را که می‌توان جمعیت آن‌ها را با شخم زمستانه کنترل کرد، معرفی نموده‌ایم:
پسیل پسته (شیره خشک)
پسیل معمولی پسته زمستان را به‌صورت حشره کامل فرم زمستانه، در شکاف‌ها، لابه‌لای علف‌های هرز، زیر خاک و مکان‌های محافظ از باد به سر می‌برند. این حشرات وظیفه ایجاد نسل اول آفت را در بهار سال بعد بر عهده دارند که باید با آن‌ها مقابله نمود.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که انجام شخم در اواخر زمستان از عواملی است که هم باعث کاهش جمعیت پسیل معمولی پسته می‌شود و هم می‌تواند جمعیت زنبور پسیلافاگوس را کاهش دهد. این زنبور خود یک دشمن طبیعی برای پسیل معمولی پسته است. برای ایجاد تناسب بین این دو می‌توان پیشنهاد نمود که عملیات شخم در محل‌هایی از باغ که بیشتر پسیل زمستان گذرانی می‌کند، یعنی بین ردیف‌ها، انجام گیرد.
در باغ‌هایی که زنبور پسیلافاگوس در سال قبل جمعیت زیادی داشته، از شخم زدن زیر درختان (روی ردیف‌ها) و محل تجمع برگ‌های خزان شده خودداری شود.
شب‌پره پوست خوار پسته (کراش)
شب‌پره پوست خوار پسته که در اصطلاح محلی به آن کراش نیز می‌گویند، یکی دیگر از آفات درخت پسته است. زمستان گذرانی حشره به‌صورت شفیره در پیله و در داخل حجره‌های گلی و در عمق 5 تا 10 سانتی‌متری زیر خاک سپری می‌شود. همچنین در ناحیه سایه‌انداز درخت و به‌طور عمده در نزدیکی طوقه درختان پسته مشاهده می‌شود.
جمع‌آوری و معدوم کردن بقایای گیاهی و شخم زدن زمستانه درخت پسته، ازجمله روش‌های مبارزه غیر شیمیایی با این آفت هستند. یخ آب زمستانه نیز می‌تواند در از بین بردن این حشره کمک کند.
پروانه میوه‌خوار پسته
جمعیت آفت پروانه میوه‌خوار پسته در باغ‌هایی که درختان مسن دارند، بالاتر است. برای تخمین جمعیت این آفت می‌توان در طول زمستان جمعیت لاروهای زیر پوستک تنه درختان را بررسی نمود.
از سموم زیادی می‌توان برای مبارزه با پروانه میوه‌خوار پسته کمک گرفت اما روش‌های مقابله غیر شیمیایی نیز وجود دارد. شخم زدن پای درخت پسته در زمستان به‌منظور از بین بردن لاروهای زمستان گذران این آفت، یکی از این روش‌ها می‌باشد.
سر خرطومی پسته
سر خرطومی پسته یکی دیگر از آفاتی است که زمستان گذرانی آن به‌صورت حشره کامل به‌خصوص در خاک‌های شنی و سبک در عمق خاک می‌باشد. این حشره بر روی علف‌های هرز تخمک‌گذاری می‌کند و فعالیت آن اواخر اسفند و دهه اول فروردین است.
بهترین راه مبارزه با آفت سر خرطومی پسته، شخم زدن پای درخت، دقیقاً تا کنار درخت، تا عمق 30 سانتی‌متر می‌باشد.
سوسک طوقه و ریشه پسته
سوسک طوقه و ریشه پسته، در پناهگاه‌های مختلفی زمستان گذرانی می‌کند. ازجمله این مکان‌ها می‌توان زیر علف‌های هرز، زیر برگ‌های خشکیده، داخل شکاف‌های سطح زمین، قسمت‌های مختلف درخت شامل ریشه، طوقه و قسمت‌های انتهایی تنه را نام برد.
با توجه به ظهور تدریجی و دوره تخم‌گذاری طولانی‌مدت حشرات کامل، امکان مبارزه شیمیایی با آفت وجود ندارد. می‌توان از کنترل غیر شیمیایی مانند، شخم زدن خاک درخت پسته، یخ آب زمستانه، خارج کردن لاروها از داخل کانال لاروی با مفتول سیمی و جمع‌آوری و سوزاندن شاخه‌های خشک اطراف باغ کمک گرفت.
معایب شخم زدن درخت پسته
تا اینجا هر آنچه گفته شد در ارتباط با فواید و مزایای عملیات شخم زدن درخت پسته بود. خوب است که در کنار مزایا، از معایب این عملیات نیز باخبر بوده تا بهتر بتوانید به مدیریت آن بپردازید. در ادامه برخی از این معایب را خواهید شناخت.
از بین رفتن ساختمان خاک در درازمدت
درصورتی‌که زمین کشاورزی در هنگام شخم زدن درخت پسته بیش‌ازحد خیس باشد، ساختار خاک فرومی‌ریزد و منافذ آن از بین می‌رود. این موضوع می‌تواند موجب فشردگی خاک شود. این مورد در ارتباط با زمین‌هایی که خاک بیش‌ازحد خشک دارند نیز صادق است.
وزن زیاد گاوآهن که برای شخم زدن زمستانه استفاده می‌شود، موجب ایجاد یک لایه سخت در زمین خواهد شد. این لایه با گذشت زمان عمیق و عمیق‌تر می‌شود و به آب‌وهوا اجازه عبور نمی‌دهد. درنتیجه رشد ریشه‌ها را دشوار کرده و موجب کاهش تدریجی حاصلخیزی خاک خواهد شد.
فرسایش خاک
با انجام شخم زدن، پتانسیل فرسایش خاک توسط آب در طول زمستان و بهار زیاد می‌شود. یکی از دلایل این امر، از بین رفتن بقایای گیاهی روی خاک است که از آن محافظت می‌کنند.
در آب‌وهوای خشک نیز پتانسیل فرسایش خاک توسط باد بدون پوشش پسماند بیشتر می‌شود.
آسیب به ریشه‌های سطحی
درصورتی‌که شخم زدن درخت پسته به‌صورت غیراصولی انجام گیرد، می‌توان به ریشه‌های سطحی درختان که بسیار فعال هستند، آسیب برساند. به همین دلیل این عملیات ممکن است موجب کاهش عملکرد درختان شود. در این جهت عمق و فاصله شخم زدن درخت پسته از اهمیت بالایی برخوردار است.
میزان عمق می‌تواند بسته به هدفی که از شخم زدن دارید متفاوت باشد.
آسیب به حشرات مفید
همان‌طور که گفته شد از شخم زدن درخت پسته برای مبارزه با آفات مختلف زمستان گذران استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که این عملیات به همان صورت می‌تواند به جمعیت زنبورهای مفید و حشرات شکارگر نیز آسیب برساند.
برخی از این حشرات مفید خود یک راه طبیعی برای از بین بردن آفات هستند که وجود آن‌ها در باغ خوب است.
نحوه صحیح شخم زدن درخت پسته
شخم و خاک‌ورزی در باغات پسته در ردیف‌ها یا همان کرت‌ها انجام می‌گیرد و باید تا سایه‌انداز درختان نیز برسد. به این منظور لازم است از ادوات کشاورزی برای این عملیات استفاده شود که به‌راحتی قادر به پوشش سایه‌انداز درخت پسته را نیز داشته باشد. برخی از ادوات این قابلیت را ندارند که به زیر درخت رفته و بتوانند آنجا را شخم بزنند.
بهترین زمان شخم زدن زمین درخت پسته
شخم زدن می‌تواند نسبت به هدفی که دارد در زمان‌های مختلفی انجام گیرد. بهترین زمان این عملیات را می‌توان در پاییز و زمستان دانست.
در این فصل آفات و حشرات زمستان گذران زیادی در باغ وجود دارند که می‌توان با این عملیات به روش غیر شیمیایی با آن‌ها مبارزه نمود. به‌عنوان‌مثال انجام عملیات شخم بعد از اولین یخبندان، لانه لاروهای آفت پسیل را از بین می‌برد. همچنین شخم زمستانه پسته زمانی صورت می‌گیرد که خاک زمین مرطوب باشد نه خیس.
در صورت خیس بودن خاک، خاک گل شده و فشرده خواهد شد.
سخن پایانی
همان‌طور که خواندید عملیات شخم زمستانه پسته، مزایای زیادی داشته و در کنار آن معایبی را نیز به همراه دارد. البته باید گفت که انجام صحیح این عملیات می‌تواند از معایب آن بکاهد. به‌منظور اطلاع از بهترین زمان و نحوه صحیح شخم زدن درخت پسته می‌توانید با کارشناسان مجموعه پسته رفسنجان مشورت نمایید.
