تنش شوری درخت پسته و روش های مبارزه با آن

در ارتباط با تنش شوری درخت پسته چه می‌دانید؟ آیا راهی برای مبارزه با این تنش در نظر دارید؟ این تنش مهم، اثرات زیانباری بر عملکرد گیاه و کیفیت محصولات دارد. این نوع تنش بیشتر در مناطق خشک و نیمه‌خشک اتفاق می‌افتد. از طرفی نیز چون درختان پسته در همین مناطق کاشت می‌شوند، بنابراین تنش شوری یکی از عوامل محدودکننده‌ی عملکرد درختان و محصولات خواهد بود. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به بررسی تنش شوری درخت پسته و موضوعات مرتبط با آن پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

تنش شوری درخت پسته چیست؟

اگر در منطقه‌ای، سال‌های متمادی زمستان‌ها خشک و برف و باران کم باشد، خشک‌سالی در سراسر آن منطقه ایجاد می‌شود. گرمای شدید در اوایل خرداد تأثیر مخربی بر محصولات کشاورزی دارد و شرایط خشکی در آن مناطق را تشدید می‌کند.

در بسیاری از مناطق، منابع آبی به دلیل خشک‌سالی و کمبود بارندگی کم‌آب شده‌اند و آب کافی برای آبیاری درختان پسته وجود ندارد. این امر می‌تواند مشکلات شوری خاک یا تنش شوری را آغاز یا تشدید کند.

شوری، تجمع نمک در لایه‌های بالایی خاک است. این موضوع (تنش شوری) زمانی تشدید می‌شود که تبخیر سطحی بیش از بارندگی سالانه باشد، یا زمانی که نمک‌ها به دلیل مشکلات زهکشی خاک به‌اندازه کافی شسته نمی‌شوند.

علائم تنش شوری درخت پسته

درگیری درخت پسته با تنش شوری، مشکلات زیادی را برای درختان و محصولات ایجاد می‌کند. ازجمله این مشکلات می‌توان به اختلال در جذب مواد غذایی و ضعف درختان، تأخیر در گلدهی و جوانه‌زنی و درنهایت خشکی و نابودی تمام درخت اشاره کرد. همچنین این نوع تنش با علائم و نشانه‌هایی خود را نشان می‌دهد که عبارت‌اند از:

• خشک شدن حاشیه برگ‌ها و به‌تدریج تمام برگ
• ریز برگی و رشد محدود شاخه‌ها
• سوختن نوک برگ‌ها
• خروج شیره بی رنگ از انتهای دانه، تنه و شاخه
• زرد شدن میوه‌ها
• سیاه شدن نوک میوه‌ها
• پوکی و نیم مغزی پسته‌ها

چگونه خاک احیا می‌شود؟

درختان پسته ممکن است بیشتر از سایر درختان آجیلی به تنش شوری دچار شوند. در صورتی که اقدامی برای کاهش تنش ناشی از تجمع نمک انجام نشود، ممکن است درنهایت تولید محصول پسته تحت تأثیر قرار گیرد.

شوری (EC) با هدایت الکتریکی بیش از 4.5 تا 7 دسی زیمنس بر متر احتمالاً برای درازمدت پایدار نیست. به‌ویژه زمانی که چالش‌های شوری با مسائل زهکشی همراه باشد.

هنگامی‌که سطح شوری در خاک بسیار بالا باشد، درختان در معرض تنش اسمزی قرار می‌گیرند. به این معنی که برای جذب و تعرق آب سخت‌تر کار می‌کنند.

با افزایش غلظت نمک در اطراف ریشه، اختلاف املاح کمتری بین محیط اطراف ریشه و آب درون خاک وجود دارد. درنهایت توانایی ریشه در کشیدن آب توسط اسمز را کاهش می‌دهد. تحقیقات اخیر UC نشان داده است که خاک متأثر از نمک منجر به بازدهی کمتر و همچنین مصرف آب بیشتر می‌شود.

درختان متأثر از شوری در اوایل فصل، از طریق سخت شدن پوسته، تنه مشابهی با مکان‌های غیر شور داشتند؛ اما پس از مصرف آب، در طول فصل پر شدن مغز، شوری کاهش می‌یابد.

برای تنش شوری درخت پسته در دوران خواب چه باید کرد؟

درست است که درختان پسته نیاز طبیعی کمتری به آب در طول فصل رشد دارند اما باغاتی که دچار تنش شوری هستند، به آب اضافی برای آبشویی نمک از ناحیه ریشه، در طول دوره خواب نیاز دارند.

بنابراین، مقدار آب موردنیاز برای تولید محصول در مناطقی که دچار تنش شوری هستند، باید بیشتر باشد تا بتوانید آب لازم برای آبشویی ریشه و خاک را نیز در اختیار داشته باشید.

آبشویی همیشه جوابگوی تنش شوری درخت پسته است؟

قرار گرفتن مناطق پسته‌کاری در حاشیه کویر و قلیایی بودن آب‌وخاک این مناطق ازیک‌طرف و آبیاری در طی سال‌های متمادی با آب‌های قلیایی (PH بیشتر از 7) و عدم شست و شوی مناسب خاک از طرف دیگر باعث شده که در خاک‌های کشاورزی عمدتاً در عمق زیاد (80 تا 120 سانتی‌متر) لایه سخت ایجاد شود.

این لایه سخت درنتیجه افزایش سدیم خاک (عامل محدودکننده نفوذپذیری) و کاهش کلسیم (عامل مفید در نفوذپذیری خاک) و درنتیجه افزایش نسبت جذب سدیم (SAR) به وجود آید. با افزایش جذب سدیم به بیش از 12 نفوذپذیری خاک کاهش‌یافته و درنتیجه لایه سخت و نفوذناپذیر تشکیل می‌گردد.

این موضوع مانع از شست و شوی خاک و انتقال شوری و املاح مضر به اعماق پایین‌تر می‌شود؛ بنابراین این نوع شوری با آبشویی و آبیاری سنگین کاهش نیافته و کاهش رشد درخت و بروز علائم ظاهری شوری در درختان را به دنبال دارد. همچنین مانع جذب مواد غذایی نیز خواهد شد.

درنتیجه برای رفع این نوع شوری باید از مواد اصلاح‌کننده شوری خاک (اسیدها، گچ و …) استفاده کرد که در ادامه در ارتباط با آن‌ها بیشتر صحبت کرده‌ایم.

بهترین زمان آبشویی درختان پسته

آبشویی نمک از ناحیه ریشه می‌تواند در جلوگیری از تجمع نمک در خاک مؤثر باشد. بهترین زمان برای آبشویی خاک زمستان است. چون میزان تبخیر و تعرق بسیار کم است.

هدف از مدیریت تنش شوری درخت پسته در فصل خواب، جبران رطوبت خاک، بهبود نفوذ آب در خاک و آبشویی نمک‌های تجمع یافته و رفع مشکل شوری خاک، برای استفاده مؤثر از آبیاری در طول فصل رشد می‌باشد.

اصلاح‌کننده‌های خاک و آب در رابطه با تنش شوری

اصلاح‌کننده‌های آب‌وخاک، نفوذ آب به خاک را بهبود می‌بخشند. آن‌ها جزء مهمی از یک برنامه اصلاحی برای کاهش نمک در ناحیه‌ی ریشه هستند. نمونه‌برداری و تجزیه‌وتحلیل آب‌وخاک باید در اوایل آبان انجام شود تا اینکه مشخص گردد در صورت نیاز چه اصلاح‌کننده‌هایی باید مورداستفاده قرار گیرد. مواد اصلاح‌کننده، منبعی از کلسیم را برای جایگزینی سدیم (Na) و حذف آن از ناحیه ریشه فراهم می‌کنند.

در تنش شوری، سدیم در ریشه زیاد می‌شود و باید آن‌ را با مواد اصلاح‌کننده کاهش داد. این کار را می‌توان با استفاده مستقیم از گچ کشاورزی یا با استفاده از محصولات اسیدی که با کلسیم ترکیب شده‌اند انجام داد. این مواد کلسیم‌دار، توسط HCO3 یا آهک خاک (CaCO3) واکنش می‌دهند تا یون کلسیم آزاد شود و به‌صورت محلول در اختیار خاک قرار گیرد.

ترکیبی از هر دو اصلاح‌کننده‌ها می‌تواند سودمند باشد. سولفات به سدیم متصل می‌شود و ترکیبی را تشکیل می‌دهد که به‌راحتی از خاک شسته می‌شود. درنهایت کلسیم جای سدیم را روی سطح خاک می‌گیرد. به‌طورکلی مقدار زیادی کلسیم برای جابجایی Na موردنیاز است.

استفاده درست از اصلاح‌کننده‌ها برای جلوگیری از تنش اسمزی

ازآنجایی‌که اصلاح‌کننده‌ها به نمک موجود در خاک می‌افزایند، استفاده بیش‌ازحد آن‌ها برای درخت می‌تواند تنش اسمزی را افزایش دهد. این موضوع جذب آب توسط درختان را محدود می‌کند. همچنین، هرگونه کلسیم اضافی اعمال‌شده (که جایگزین سدیم نشده باشد)، پتانسیل تشکیل رسوب برای تشکیل آهک را بسته به شرایط خاک دارد.

استفاده از اصلاح‌کننده‌ها یا ترکیب صحیح آن‌ها تا حد زیادی به نوع خاک، PH آن، تعادل سدیم با کلسیم و منیزیم و اینکه آیا مقادیر قابل‌توجهی از HCO3 و CaCO3 در آب‌وخاک وجود دارد، بستگی خواهد داشت.

برای افزودن کلسیم از کلسیت یا آهک بومی کمتر از 1٪، برای از بین بردن سدیم در خاک با PH کمتر از 7.5 استفاده می‌شود. این کار در مناطقی با آب فوق خالص و EC پایین (<0.2) بسیار مفید است.

متداول‌ترین محصول تأمین‌کننده کلسیم، گچ کشاورزی است. گچ به دلیل آزادسازی نسبتاً آهسته محلول (24٪) کلسیم، برای بهبود نفوذ و فراهم کردن منبعی از مواد مغذی گیاهی ارزشمند است.

چگونگی استفاده از محلول‌های اسیدی برای درمان تنش شوری

محلول‌های اسیدی معمولاً در خاک‌های حاوی سدیم با PH بالا در صورتی مفید هستند که سطح آهک خاک بیشتر از 1 درصد باشد. سطوح بالای HCO3 نیز می‌تواند به‌طور مؤثر توسط برخی اسیدها خنثی شود. اگر خاک‌ها کمتر از 1% آهک داشته باشند، باید کلسیم را با اسید اضافه کرد تا در خاک، گچ کشاورزی ایجاد و سدیم شسته شود.

قبل از انجام این فرآیندها، اصلاح‌کننده‌هایی که از اسید تشکیل‌شده‌اند (به‌عنوان‌مثال، گوگرد، پلی سولفیدهای آمونیوم و تیوسولفات‌ها) نیاز به اکسیداسیون اولیه بیوشیمیایی سولفیدها (S2) توسط باکتری به نام تیوباسیلوس دارند تا اسیدسولفوریک تشکیل شود. اسیدسولفوریک نیز آهک را تجزیه می‌کند تا گچ کشاورزی و کلسیم تشکیل شود.

علاوه بر حذف Na، اسیدسولفوریک به حل شدن HCO3 در خاکی که مقدار زیادی سدیم دارد، کمک می‌کند. اسیدسولفوریک، جایگزین ایمن‌تر برای سولفوریک است که درنهایت از سوختن گوگرد ایجاد می‌شود و سپس به آب آبیاری وارد می‌شود.

اسید گوگرد ممکن است اسیدیته طولانی‌تری ایجاد کند که به خنثی کردن HCO3 و تشکیل گچ ادامه می‌دهد.

دما و رطوبت خاک باید چگونه باشد؟

دما و رطوبت خاک تا حد زیادی بر فعالیت میکروبی و تبدیل موفقیت‌آمیز محلول‌های اسیدی به گچ تأثیر می‌گذارند. خاک مرطوب با دمای بالاتر از 12 درجه سانتی‌گراد به مدت یک تا دو هفته برای انجام واکنش، موردنیاز است. دمای بهینه خاک حدود 27 درجه سانتی‌گراد است.

اسیدسولفوریک و سایر اسیدهای مایع مبتنی بر سولفات مانند سولفات اوره در حضور منبع آهک، مستقل از شرایط دما و رطوبت، گچ را می‌سازند و نیازی به اکسیداسیون میکروبی ندارند.

استفاده از کمپوست ها و مالچ ها

استفاده از مواد آلی ازجمله کمپوست، مالچ و گیاهان پوششی، آخرین راهکار برای اصلاح و مقابله با تنش شوری خاک درخت پسته هستند. مواد آلی فعالیت میکروبی را افزایش می‌دهند و منجر به تجمع کمتر نمک در خاک و بهبود نفوذ می‌شوند. همچنین می‌توانند سبب افزایش اثربخشی سایر اصلاح‌کننده‌ها شوند.

کمپوست ها و مالچ ها منبع نمک هستند؟

کمپوست‌ها و مالچ‌ها نیز می‌توانند منابع نمک باشند. نمک‌های موجود در این مواد می‌توانند با نمک‌های موجود در آب جمع شوند؛ بنابراین، آنالیز آزمایشگاهی این مواد قبل از استفاده توصیه می‌شود.

تحقیقات در حال بررسی این موضوع است که آیا سورفکتانت‌های اضافی، پلیمرها، محرک‌های زیستی و مواد مغذی باعث کاهش شوری خاک و بهبود رشد درخت می‌شوند یا نه؟!

تحقیقات نشان داده‌اند که گیاهان پوششی نفوذ آب را بهبود می‌بخشند. خاک را از پوسته‌شدن سطحی محافظت می‌کنند و در برخی موارد به میزان قابل‌توجهی سطح سدیم خاک را کاهش می‌دهند.

آیا اصلاح‌کننده خاک به‌تنهایی برای رفع تنش شوری درخت پسته کافی است؟

اصلاح‌کننده‌هایی که در بالا گفته شد به‌تنهایی شوری خاک را کاهش نمی‌دهند و برای نتیجه‌ی بهتر باید با آبشویی همراه شوند. هنگامی‌که اصلاح‌کننده‌های مناسب در خاک استفاده شد، محاسباتی برای تعیین عمق مناسب آب برای کاهش بار نمک موردنیاز است.

مقدار آب موردنیاز به عواملی چون بافت خاک، سطح EC ناحیه ریشه، هدف نهایی سطح شوری و EC آب احیا بستگی دارد. برای شوری خاک فقط می‌توان غلظت نمک موجود در آب مورداستفاده را کاهش داد.

آبشویی را چگونه انجام دهیم؟

برای خاک‌های شور-سدیمی و سدیمی، در پاییز قبل از باران و آبشویی، از اصلاح‌کننده گچ غیرفعال استفاده کنید. بسته به بافت خاک و بار نمک، 15 تا 25 سانتی‌متر بارندگی مؤثر یا آبیاری زمستانه با آب شیرین برای آبشویی مفید، موردنیاز است.

در صورت نیاز به آبشویی ابتدا باید نیمرخ خاک را تا ظرفیت زراعی پر کرد. دو تا چهار روز برای زهکشی زمان بگذارید، سپس آبشویی را شروع کنید. کشاورزان باید مطمئن شوند که زمان آبیاری کمتر از 24 ساعت باشد تا از خطر اشباع خاک و فیتوفتورا جلوگیری کنند. یک استراتژی خوب این است که در دی‌ماه شروع به آبشویی کنید.

اگر بارندگی رخ دهد میزان آبیاری درخت پسته باید کمتر باشد. در صورتی که بارندگی رخ ندهد باید میزان آبیاری بیشتر و تا حدود 15 تا 20 سانتیمتر برسد. خاک و آب آبیاری باید مجدداً نمونه‌برداری شود تا اثربخشی آبشویی را مشخص کند. درنهایت یک نقطه مرجع برای سطوح نمک در ابتدا و انتهای فصل رشد فراهم شود.

سخن پایانی

تنش شوری درخت پسته یکی از مشکلاتی است که احتمال دارد هر باغ پسته‌ای را با دلایل مختلف درگیر کند. ازجمله عوامل ایجاد شوری خاک می‌توان به آبیاری غیراصولی، نوع کودهای استفاده‌شده، زهکشی نامناسب زمین، درجه حرارت بالا و تبخیر زیاد، خشک‌سالی‌های پی‌درپی و … اشاره نمود. در صورتی که با این تنش از باغات پسته مبارزه نشود، مضراتی همچون کاهش توانایی جذب آب توسط ریشه، مسمومیت در اثر یون‌های سدیم، بور و کلر، کاهش نفوذپذیری آب، ایجاد سر خشکیدگی و … را به دنبال دارد. شما می‌توانید برای مشورت گرفتن در ارتباط با تنش شوری برای درختان پسته خود با کارشناسان مجموعه پسته رفسنجان در تماس باشید.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه