انواع کدوها، با تنوع فراوانی که در این خانواده از محصولات گیاهی وجود دارد، یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین محصولات در حوزه‌های غذایی، بهداشتی و حتی زینتی هستند.
این گروه از محصولات گیاهی به دلیل ویژگی‌های زیست‌شناختی، ارزش تغذیه‌ای بالا و کاربردهای گسترده در صنایع مختلف، به‌سرعت جایگاه خود را در بازارهای جهانی بهبود داده‌اند.
این مقاله به دنبال پرداختن به انواع کدوها و تبیین خصوصیات فیزیکی، تغذیه‌ای، کاشت و داشت و کاربردهای متعدد این محصولات است.
پرداختن به این موضوعات، علاوه بر ارائه اطلاعات جامع، به خواننده این امکان را می‌دهد تا با تنوع فراوان انواع کدو و کاربردهای متعدد آن، به بهترین شکل از این منابع مفید بهره‌مند شود.
در ادامه، به معرفی انواع کدوها و جزئیات بیشتر درباره خصوصیات هر کدام خواهیم پرداخت.
تاریخچه
از دوران قدیم، این گیاه جزء محصولات مهم تغذیه‌ای و درمانی بوده‌اند. آثار باستانی و متون تاریخی نشان‌دهنده مصرف این محصولات در جوانب مختلف زندگی انسان ازجمله خوراکی، دارویی و حتی در مراسمات فرهنگی و مذهبی است.
در مورد وطن اصلی این محصول عقاید مختلفی وجود دارد. عده‌ای منشأ آن‌ها را آمریکای مرکزی از مکزیک تا پرو می‌دانند (به‌خصوص کدوحلوایی) و معتقدند سرخپوستان پرویی از ۸۰۰۰ سال پیش اقدام به کشت کدوی مسمایی کرده‌اند. درحالی‌که بعضی‌ها منشأ آن، مخصوصاً کدوتنبل را آسیا می‌دانند.
در سراسر تاریخ، انواع کدوها به‌عنوان یکی از منابع غنی تغذیه‌ای مطرح بوده‌اند.
از سوی دیگر، تنوع رنگ، شکل و اندازه این محصولات باعث شده است که درزمینهٔ هنر و زینت نیز جایگاه ویژه‌ای داشته باشند.
علم سنتی همچنین از قدمت تغذیه‌ای و دارویی این محصول استفاده کرده و آن‌ها را به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی تغذیه و سلامتی توصیف کرده است.
باگذشت زمان، فنون کاشت و بهره‌برداری از آن‌ها نیز تکامل یافته و با استفاده از دانش‌های جدید درزمینهٔ کشاورزی، به بهبود کیفیت و مقدار محصولات رسیده‌اند.
امروزه، انواع کدوها در سراسر جهان به‌عنوان یکی از اجزای اساسی رژیم‌های غذایی به شمار می‌روند و تأثیرگذاری آن‌ها در جلب توجه پژوهشگران و طراحان غذایی را بیشتر کرده است.
در ادامه این مقاله، به بررسی انواع کدوها و ویژگی‌های منحصر به فرد هرکدام خواهیم پرداخت.
انواع کدو
در دنیای گیاهان کدوها یک گروه گسترده از محصولات گیاهی را شامل می‌شوند که به دلیل ویژگی‌های زیست‌شناختی، تغذیه‌ای و زینتی، جایگاه ویژه‌ای در انواع مصارف انسانی دارند.
انواع کدوها از لحاظ شکل و اندازه از خصوصیات فیزیکی متنوعی برخوردارند و هر یک با ویژگی‌های خاص خود در مصارف مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع کدو و آشنایی با ساختار آن‌ها
نام علمی کدو مسمایی Cucurbita pepo
نام علمی کدو حلوایی Cucurbita moschata
نام علمی کدو تنبل Cucurbita maxima
آشنایی با انواع کدو خوراکی
این محصول به خانواده‌های مختلفی از گیاهان نسبت داده شده و انواع متعددی از آن‌ها در دسته سبزیجات قرار دارند.
گونه‌های مختلفی از این محصول در دنیا وجود دارد. این گونه‌ها به دودسته بوته‌ای و رونده تقسیم می‌شوند.
چند نمونه از کدوهای خوراکی عبارت‌اند از:
کدو مسمایی
این محصول به کدوی تابستانه معروف است. این گیاه دارای ریشه‌ی سطحی و ضخیم، ساقه‌ی گوشه‌دار و دارای شیارهای طولانی، برگ‌ها تقریباً سخت و گه گاهی همراه با لکه‌هایی به رنگ‌های متنوع هستند.
کرک‌های روی دم برگ‌ها تیز و اغلب برنده، رنگ میوه‌ی آن سبز روشن و یا سبز تیره و راه‌راه بوده که در اغلب ارقام همراه با لکه‌های سفید است.
طول میوه ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتر، عرض آن ۱۲ سانتیمتر و قطر آن ۴ تا ۵ سانتیمتر است.
گیاه به‌طور متوسط ۵ تا ۶ میوه تولید میکند که وزن هر میوه حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم می‌باشد.
میوه‌ی کدو مسمایی به صورت نارس در تابستان برداشت میشود که دارای رنگ سفید و گوشت نرم است و در ایران به صورت پخته و یا سرخ کرده از آن استفاده می‌گردد.
انواع کدو حلوایی
کدو حلوایی یک نوع دیگر از خانواده این محصول است که به رنگ‌های زرد یا نارنجی شناخته میشود.
این گونه از کدو به دلیل شیرینی بسیار شناخته میشود و به آن کدو حلوایی گفته میشود.
همچنین یک نوع محصول تابستانه و زمستانه محسوب میشود. این گیاه دارای ریشه‌ی سطحی و ضخیم، ساقه‌ی گوشه‌دار و دارای شیارهای طولانی است.
برگ‌ها نرم‌تر از سایر انواع کدوها و دارای ۵ تا ۶ لوپ، کرک‌های روی دم برگ‌ها زیاد تیز نیستند.
رنگ میوه سفید یا زرد، وزن میوه ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم، رنگ گوشت میوه سفید مایل به زرد یا سفید است.
این محصول در آخر تابستان یا اوایل پاییز به‌صورت تقریباً رسیده برداشت میشود و مصرف می‌گردد و چون پوست آن‌ها بسیار ضخیم است ازاین‌رو به‌خوبی انبار میشود.
وزن قابل‌توجهی دارد و گل‌های زردی دارد که به شکلی بزرگ و شبیه به خربزه هستند. تمامی اجزای این محصول ازجمله پوست، تخم، میوه و گل مورداستفاده قرار می‌گیرند.
خواص کدو حلوایی
درمان یرقان یا زردی.
ادرار آور و تب بر.
درمان سرفه و نرم کننده سینه.
درمان قولنج و تسکین صفرا.
مفید در موارد یبوست.
کاربردهای درمانی در سردرد، بی‌خوابی، اسهال، عفونت‌ها، سنگینی معده و …
کاشت کدو حلوایی به وسیله بذر انجام میشود و این گیاه با خصوصیات درمانی و مزه شیرین، در طب سنتی و کاربردهای گوناگون آشپزی مورد توجه قرار گرفته است.
کدو تنبل
این نوع به کدوی زمستانه معروف می‌باشد. این گیاه دارای ریشه‌ی سطحی و ضخیم، ساقه‌ی این محصول به طول ۱۰ متر می‌رسد که دور آن صاف و مدور است.
برگ‌ها کم‌وبیش قلوه‌ای شکل و ۵ لوپی، کرک‌های روی دم برگ‌ها تیز ولی برنده نیستند، میوه به شکل گرد و کروی، وزن آن به ۱۰ تا ۲۰ کیلوگرم و یا حتی ۵۰ کیلوگرم می‌رسد.
رنگ میوه سفید، زرد، خاکستری و رنگ‌های مابین این‌ها می‌باشد و رنگ گوشت میوه زرد یا سفید است.
همچنین کدو تنبل یکی از انواع کدوهایی است که پوسته‌ی ضخیم و سختی دارد و از گوشت شیرین و غنی موجود در درون آن محافظت میکند. همچنین، برای بهترین طعم و لذت بردن از این محصول بایستی به درستی آن را طبخ کنید.
انواع کدو تنبل
کدو باترنات (Butternut Squash)
کدو آکرون (Acorn Squash)
کدو اسپاگتی (Spaghetti Squash)
کدو دلیکاتا (Delicata Squash)
کدو هابارد (Hubbard Squash)
کدو دامپلینگ شیرین (Sweet Dumpling Squash)
کدو تنبل هوکایدو آبی (Blue Hokkaido Pumpkin)
کدو کابوچا (Kabocha Squash)
کدو تنبل لانگ ایسلند (Long Island Cheese Pumpkins)
کدو تنبل راگ ویف داتامپس (Rouge Vif d’Etampes Pumpkins)
کدو کوری قرمز (هوکایدو) (Red Kuri (Hokkaido) Squash)
کدو توربن (Turban Squash)
شکر پنیر و سایر کدو تنبل¬های شیرین (Sugar Pie and Other Sweet Pumpkins)
کدو تنبل سفید (White Pumpkins)
کدو سبز
کدوسبز را می‌توان با نام “cocozelle” یا “caserta” نامید.
این محصول، گونه‌ای پرمصرف از خانواده کدوهاست. این گیاه دارای خواص ضد پیری و کنترل کلسترول است و مناسب برنامه‌های رژیم غذایی است.
هر نوع از این محصول دارای رنگ، طعم و شکل خاص خود است.
انواع کدو سبز
برخی از رایج‌ترین انواع کدو سبز که در سراسر جهان وجود دارند و مصرف می‌شوند عبارت‌اند از:
کدو زیبای سیاه (Black Beauty)
کدو سبز دونجا
گورمه گلد/کدوی طلایی (Gourmet Gold)
کوکوزلا (Cocozella)
کدو سبز گرد و کدو کروکنک / گردن کج (Crookneck)
کدو اسپاگتی
این محصول کم‌کالری بوده و انتخاب مناسبی برای رژیم لاغری است. این نوع گیاه به کنترل دیابت، جلوگیری از سرطان و حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک میکند.
انواع کدو قلیانی
این محصول، گیاهی از خانواده کدو، به خاطر ظاهر قلیانی مانندی که دارد، به نام کدو قلیانی شناخته میشود و از جنبه‌های زینتی نیز برخوردار است.
ظاهر این گیاه به‌گونه‌ای است که قسمت انتهایی آن گرد و کمی پهن می‌باشد. سپس یک قسمت باریک گرد همچون قلیان و یک قسمت گرد و کروی پهن کوچک‌تر از قسمت پایینی دارد و قسمت انتهایی آن نیز استوانه‌ای مانند و باریک است.
کدو قلیانی انواع کدو گیاهی علفی و بالا رونده است که گل‌های درشت و زیبا میکند.
گرده‌افشانی آن بیشتر توسط حشرات و باد انجام میشود. میوه این گیاه در ابتدای رشد به رنگ سبز است و به هنگام رسیدن به رنگ زرد، قهوهای یا نارنجی تیره و گاهی سبز تیره تغییر رنگ میکند.
این تنوع در رنگ و شکل از کدوهای مختلف مانند کدو قلیانی نشات گرفته است که به‌عنوان یکی از جذاب‌ترین گونه‌های خانواده ای محصول معرفی میشود.
خواص فوق‌العاده کدو
ازلحاظ شیمیایی بدن را قلیایی میکند.
تخم آن اثر دفع کرم داشته و چون سمی نیست کودکان نیز می‌توانند از آن استفاده کنند.
این محصول اثر ملین، مدر و رفع یبوست و رفع سوء هضم را دارد.
خوردن انواع کدو برای کاهش دمای بدن و تب، سودمند است.
برای زخم روده و مثانه و سوزش مجاری ادرار تخم آن مصرف میشود.
روغن تخم آن برای رفع تب و دل پیچه مفید است.
تخم آن برای درمان ورم پروستات مفید است. در مردان بعد از ۴۰ سالگی معمولاً غده پروستات شروع به بزرگ شدن میکند و بهتر است چند روز در هفته کدو حلوایی با تخم خام و بو نداده آن خورده شود.
دریافت کم بتاکاروتن توسط سالمندان خطر ابتلا به بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید را افزایش می‌دهد.
افزودن تکه‌های کدو حلوایی به غذای سالمندان نظیر سوپ و خورش، هم آن را خوش طعم کرده و هم بتاکاروتن را افزایش می‌دهد و البته از آب مروارید پیشگیری می‌نماید.
انواع کدو و تخم آن در پیشگیری سرطان ریه نیز مؤثر می‌باشد و اشخاص سیگاری و کسانی که با این افراد زندگی می‌کنند برای اینکه مبتلا نشوند بهتر است هر روز استفاده نمایند.
ابتلا به سرماخوردگی و آنفلونزا سطح آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین C و همچنین آلفا و بتاکاروتن را کاهش می‌دهد. کدو حلوایی و مسمایی حاوی آنتی اکسیدان بوده و نقش محافظتی در برابر سرماخوردگی و آنفلونزا ایفا می‌کنند.
لیکوپن، ویتامین C، E و بتاکاروتن که همگی در کدو حلوایی یافت می‌شوند، خطر بیماری قلبی را کاهش می‌دهند.
این مواد مانع تأثیر زیان آور LDL روی دیوارهای عروق می‌شوند. افرادی که مبتلا به گواتر هستند نباید به مقدار زیاد گیاهان این خانواده را مصرف کنند.
مصرف این محصول در تنظیم قند خون و تحریک لوزالمعده مفید است؛ بنابراین مصرف آن به افراد دیابتی و افرادی که دچار افت قند خون می‌شوند، توصیه میشود.
در ادامه مراحل کاشت و داشت و برداشت این محصول پرخاصیت را یاد بگیرید.
کاشت، داشت و برداشت انواع کدو
در این قسمت شرایط مناسب برای کاشت این محصول را خواهید خواند.
شرایط آب و هوایی
بذر آن در دمای ۱۲ درجه سانتی گراد شروع به جوانه زدن کرده ولی دمای مناسب برای جوانه زنی آن ۳۳ تا ۳۴ درجه سانتی گراد است.
رشد گرده در این محصول از دمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتی گراد آغاز میشود، به‌عبارت‌دیگر تلقیح آن‌ها برخلاف خیار و طالبی در دمای پایین صورت می‌گیرد.
کدو مسمایی و تنبل محصولات فصل گرم هستند و هر دو به آب‌وهوای سرد و یخبندان حساس می‌باشند ولی این دو محصول بیشتر از خیار در برابر سرما مقاوم هستند.
طول دوره‌ی رویش در انواع مختلف متفاوت بوده و بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ روز است بنابراین برای تولید زودرس این گیاهان زراعی از پوشش پلاستیکی تونلی روی ردیف‌ها و یا از پوشش مالچ پلاستیکی روی زمین استفاده می‌کنند.
باید توجه داشت که انواع کدوها در مقایسه با سایر سبزی‌ها بیش از اندازه نسبت به وزش باد حساس هستند لذا کشت توأم آن‌ها با ذرت شیرین توصیه میشود.
خاک مناسب
برای تولید زودرس این محصول، خاک لومی با زهکشی خوب و دارای ماده آلی کافی می‌باشد.
کدوها در pH ۶/۵ تا ۷/۵ بهترین وضعیت را برای رشد و باردهی خوب دارا هستند.
به علت نیازهای رطوبتی بالای این محصول خاک‌هایی با ظرفیت نگهداری آب بالا و رطوبت ذخیره شده مناسب، بازدهی این محصولات را افزایش می‌دهد.
کدوهای تابستانه که توسعه‌ی ریشه دوانی کمتری دارند در مقابل تنش‌های ایجادشده به‌وسیله‌ی رطوبت کم خاک مناسب‌ترند. برای تهیه زمین در فصل پاییز طبق معمول شخم پاییزه زده میشود.
کود مناسب
سپس میزان ۲۵ تا ۳۰ تن در هکتار کود حیوانی به زمین اضافه می گردد و ازآنجایی‌که ریشه‌های آن در سطح ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری خاک گسترش می‌یابند باید این میزان کود حیوانی را حداقل در این عمق با خاک مخلوط کرد.
متأسفانه نمی‌توان نسبت به مقدار دقیق کودهای شیمیایی لازم برای انواع کدوها اظهارنظر کرد زیرا برای شرایط آب و زمین‌های نیمه سنگین با هوموس کافی نیز می‌توان برای تولید این محصولات استفاده نمود.
برای شرایط آب و هوایی خاک‌های ایران آزمایش‌ها کودی صورت نگرفته ولی با توجه به تجربیات و منابع خارجی موجود مصرف حدود ۱۰۰ – ۷۵ کیلوگرم در هکتار ازت، ۱۵۰ – ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار اسید فسفریک خالص، ۱۰۰ – ۵۰ کیلوگرم در هکتار پتاس خالص توصیه میشود.
آموزش کاشت
روش کشت به‌صورت بذرپاشی مستقیم در زمین اصلی بعد از رفع سرمای بهاره در اواسط و یا اواخر اردیبهشت ماه آغاز میشود.
البته ۱۵ ساعت قبل از کشت بذر آن را خیس می‌نمایند. بذرها در این روش در عمق ۲ سانتی‌متری از خاک کاشته می‌شوند.
دمای خاک بایستی حداقل بالای ۱۵ درجه‌ی سانتی گراد برای جوانه زنی باشد و رویش در دمای ۳۰ تا ۳۵ درجه سانتی گراد در یک هفته صورت می‌گیرد.
فاصله‌ی ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر داخل ردیف‌ها و از ۲ تا ۳ متر در بین ردیف‌ها معمول است.
فاصله‌ی عریض‌تر برای کشت توأم در نواحی گرمسیری به کار می‌رود. کدوهای نوع بوته‌ای نزدیک‌تر فاصله‌بندی می‌شوند.
فاصله کاشت کدو تنبل ۱۰۰۱۵۰ سانتیمتر و برای کدومسمایی ۶۰۱۰۰ سانتیمتر در نظر می‌گیرند.
کدو حلوایی را می‌توان به دو روش ایجاد پشته با جوی عمیق و یا ایجاد پشته با جوی کم‌عمق کاشت.
فاصله بوته‌ها از یکدیگر بین ۴۵ تا ۷۵ سانتیمتر و فاصله خطوط بین ۱۱۰ تا ۱۶۰ سانتیمتر می‌باشد.
با در نظر گرفتن فواصل فوق در هر پشته فقط یک طرف آن را کشت می‌کنند. بذر این محصول را می‌توان در خزانه نیز پرورش داد و سپس نشاء آن را به زمین اصلی منتقل کرد.
برای این کار تعداد ۲ تا ۳ بذر در گلدان‌های توربی و یا کاغذی کاشته میشود.
دمای خزانه برای پرورش این گیاه ۱۸ درجه سانتی گراد در روز و ۱۴ درجه سانتی گراد در شب است. نشاء پس از حدود ۳ هفته آماده‌ی انتقال خواهد بود.
درکشت نشایی دو تا چهار هفته قبل از نشاء در مزرعه بایستی اقدام به تهیه نشاء در گلدان‌ها، بلوک‌ها و پلیتهای پیتی نمود.
برای تهیه‌ی نشاء در ایران از گلدان‌های پلاستیکی استفاده میشود. توصیه میشود در هر چاله دو عدد بذر ریخته و پس‌ازاین که بوته‌ها چهار برگه شدند یکی از آن‌ها که ضعیف‌تر است از نقطه تماس با خاک قطع شود.
مراحل داشت
- دو الی سه مرحله وجین علف‌های هرز.
- کود سرک در دو نوبت، نوبت اول زمانی که اولین میوه تشکیل شود و نوبت دوم یک هفته بعدازآن.
- آبیاری.
- مراحل دوره‌ای داشت تا حد زیادی به رقم بستگی دارد.
مراحل برداشت کدو
برداشت کدو مسمایی در مرحله نارس و قبل از این که پوست میوه سفت شود صورت می‌گیرد.
اما زمان برداشت کدو حلوایی و کدو تنبل وقتی است که میوه از نظر رسیدگی به حداکثر کیفیت خود رسیده باشد.
معمولاً میوه‌های این دو کدو تنبل و حلوایی را در اواخر فصل پس از زرد شدن بوته و قبل از رسیدن سرما و یخبندان برداشت می‌کنند.
انبار داری انواع کدو
در دمای ۱۵ / ۶ – ۱۲ / ۸ درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی ۷۰ تا ۷۵ درصد به مدت ۲ تا ۳ ماه قابل نگهداری است.
در دمای ۱۳ – ۱۰ درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی ۷۰ تا ۷۵ درصد به مدت ۲ تا ۶ ماه قابل نگهداری است
در دمای ۱۲ / ۸ – ۱۰ درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی ۷۰ تا ۷۵ درصد به مدت ۲ تا ۳ ماه قابل نگهداری است.
سوالات متداول
فرق کدو حلوایی و کدو تنبل چیست؟
کدو حلوایی نسبت به کدو تنبل دارای کمترین مقادیر ویتامین A و C است.
اما دو برابر آهن بیشتری دارد و ارزش رژیمی بیشتری با کالری و فیبر بالاتر دارد.
کدو حلوایی پخته شیرین‌تر از کدو تنبل است.
کدو تنبل برای غذا یا نوشیدنی مناسب‌تر است.
همچنین، کدو حلوایی از نظر بافت یکنواخت‌تر است درحالی که کدو تنبل ترد و خیارمانند است. در مورد هزینه، تفاوت قابل توجهی بین انواع کدو در ایران وجود ندارد.
از کجا بفهمیم کدو تنبل رسیده؟
برای تشخیص رسیدن آن، به موارد زیر توجه کنید:
زمان مناسب سال: این محصول در آخرین ماههای تابستان و شروع پاییز رسیده و آماده برداشت میشود.
رنگ پوست: کدوهای رسیده به رنگ نخودی یا نارنجی روشن در میآیند.
پوست: با لمس کردن پوست آن، ناخن انگشت شما پوست را سوراخ نمیکند.
صدای توخالی: با کوبیدن روی پوست آن، صدای توخالی و جاذبه ایجاد میشود.
رنگ ساقه: ساقه کدو شروع به تغییر رنگ به قهوهای میکند.
اگر این ویژگیها در این محصول شما وجود دارد، ممکن است رسیده باش
