آفات و بیماری های گندم

گندم به‌عنوان یکی از محصولات زراعی اساسی در جهان، نقش بسیار مهمی در تأمین غذای جوامع انسانی ایفا می‌کند.

این گیاه مقاوم و باارزش، باعث ایجاد تنوع غذایی و تأمین نیازهای اساسی انسان‌ها و دام‌ها شده است؛ اما توانایی گندم در تأمین این نیازها می‌تواند به‌شدت تحت تأثیر قرار گیرد؛ زیرا با تهدیداتی همچون آفات گندم روبروست که به عملکرد و کیفیت این محصول زراعی آسیب‌های جدی و گاهی غیرقابل جبرانی وارد می‌کنند.

در این مقاله، به بررسی نقش و تأثیر آفات گندم بر روی کشاورزی، راهکارها و روش‌های کنترل و پیشگیری از این آفات موردبررسی قرار خواهند گرفت.

امیدواریم که این مقاله به مدیران کشاورزی، کشاورزان، محققان و دیگر علاقه‌مندان به حوزه کشاورزی، کمک کند تا با بهره‌گیری از اطلاعات به‌روز و استراتژی‌های مناسب، مقابله مؤثرتری با آفات گندم داشته باشند و بتوانند بهره‌وری و عملکرد بیشتری از محصول گندم خود به‌دست آورند.

آفات و بیماری های گندم

آفات گندم به موجودات زنده‌ای اطلاق می‌شود که می‌توانند به اجزای مختلف گندم مانند برگ‌ها، ساقه‌ها و دانه‌ها آسیب برسانند.

این آفات می‌توانند با خوردن و تغذیه از گیاه، عوارض مختلفی را ایجاد کنند که به کاهش عملکرد گندم، از دست دادن سود کشاورزان و کاهش کیفیت محصول منجر می‌شود.

در ادامه بیشتر در مورد آفات و بیماری‌های گندم توضیح می‌دهیم:

رایج ترین آفات گندم

آفات گندم شامل موجودات زنده‌ای هستند که می‌توانند به محصول گندم آسیب برسانند.

این آفات می‌توانند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول شوند.

در ایران بیش از ۷۰ گونه حشره گیاهخوار شناسایی‌شده‌اند که به‌عنوان مصرف‌کنندگان اولیه از گندم و جو تغذیه می‌کنند.

این حشرات گیاهخوار، خود مورد تغذیه حشره‌خواران ( حشرات انگل، انگل‌های بالقوه و شکارگران و مصرف‌کنندگان ثانویه هستند ) قرار می‌گیرند.

حشرات معمولاً مشکل عمده‌ای برای مزارع گندم ایجاد نمی‌کنند.

تک کشت گندم یا غلات دانه‌ریز هستند که جمعیت بزرگ‌تر و خطرناک‌تری از حشرات تهدیدشان می‌کند.

در زیر به برخی از مهم‌ترین آفات گندم اشاره خواهیم کرد:

ملخ‌های گندم

تاکنون چندین گونه ملخ که میزبان آن‌ها گندم ذکر گردیده است، جمع‌آوری و شناسایی‌شده‌اند.

از انواع این ملخ‌ها می‌توان به ملخ‌های مراکشی، ملخ صحرایی و ملخ آسیایی اشاره کرد.

ملخ مراکشی

ملخ مراکشی یکی از مهم‌ترین آفات گندم است که می‌تواند به مزارع گندم آسیب وارد کند.

این آفت در صورت اهمال و عدم کنترل می‌تواند منجر به کاهش عملکرد و کیفیت محصول گندم شود.

ملخ مراکشی یک حشره مخرب است که اغلب از برگ‌ها، ساقه‌ها و سرسبزی‌های گندم تغذیه می‌کند و می‌تواند به‌سرعت تعداد خود را افزایش دهد و به محصول آسیب برساند.

راه‌های مبارزه با ملخ‌های زیان‌آور گندم

پرندگان مختلف از شکارگران عمومی ملخ‌ها به شمار می‌آیند.

لاروِ چندگونه از سوسک‌های جنس ( Meloe ) و چندگونه از سوسک‌های جنس ( Mylabris ) گزارش‌شده‌اند که از تخم ملخ‌ها تغذیه می‌کنند.

زنبور نیز از پارازیتوئید های مهم تخم ملخ‌ها به شمار می‌آید.

گونه‌هایی از مگس‌های ( Taclinidae) نیز گزارش‌شده‌اند که پارازیتوئید پوره‌ها و حشرات کامل ملخ‌ها هستند.

سن گندم

سن گندم یکی از مهم‌ترین آفات کشاورزی در کشور ما است که به‌گونه‌ای خسارت زیاد به محصول گندم وارد می‌کند.

این آفت می‌تواند به‌صورت فیزیکی، مانند خشک‌کردن جوانه مرکزی و سفید کردن و خشک‌کردن سنبله‌ها، یا به‌صورت کیفی، مانند سن زدگی دانه‌ها توسط پوره‌ها و سن‌های نسل جدید، به گندم خسارت برساند.

ازجمله سن‌های گندم می‌توان به سن ایلیا، مغربی و… اشاره کرد.

راه‌های مبارزه با سن گندم

برای مبارزه با سن‌های گندم راه‌های مختلفی وجود دارد که در زیر به آن‌ها می‌پردازیم:

استفاده از ارقام مقاوم

انتخاب ارقام گندم با مقاومت به سن گندم می‌تواند در کاهش خسارات آفت مؤثر باشد. ارقام مقاوم می‌توانند در برابر حمله سن‌ها تا حدی مقاومت ایجاد کنند و کاهش عملکرد محصول را محدود نمایند.

کنترل شیمیایی

استفاده از سم‌های شیمیایی مناسب می‌تواند به کنترل آفات گندم ازجمله سن کمک کند.

کنترل بیولوژیکی

استفاده از دشمنان طبیعی سن گندم، مثل حشرات شکارگر و پارازیتوییدها، می‌تواند به کاهش جمعیت سن‌ها کمک کند.

 این روش کنترل بیولوژیکی معمولاً برای حفظ تعادل طبیعی در محیط استفاده می‌شود.

تناوب زراعی

تغییر نوع محصول کشت‌شده در مزرعه می‌تواند به کاهش جمعیت سن‌ها کمک کند.

با تناوب زراعی، آفات که از نوعی گیاه خاص تغذیه می‌کنند؛ دسترسی به منابع تغذیه خود را از دست می‌دهند.

مدیریت مزرعه

مراقبت‌های مناسب از مزرعه و استفاده از اصول بهداشت گیاهی، می‌تواند به کاهش آسیب‌های آفات، از جمله سن گندم، کمک کند.

این شامل کنترل علف‌های هرز، تنظیم مناسب آبیاری و کاهش منابع پرورش آفات می‌شود.

سوسک گندم

سوسک‌ها می‌توانند در انواع مختلفی یافت شوند.

این آفات با چیدن برگ‌ها و ساقه‌های گندم، به رشد و توسعه نرمال گیاه آسیب می‌رسانند.

انواع شته‌های زیان‌آور گندم

شته‌ها یکی از مهم‌ترین آفات گندم به‌حساب می‌آیند.

در بعضی سال‌ها جمعیت و خسارت برخی از گونه‌ها (خصوصاً شته روسی گندم) افزایش‌یافته و خسارت قابل‌توجهی به مزارع گندم و جو وارد می‌کنند.

شته‌های زیان‌آور غلات را ازنظر محل فعالیت بر روی گیاه به دو گروه تقسیم می‌شوند.

الف) شته‌هایی که روی ریشه گندم و جو فعالیت می‌کنند و اهمیت اقتصادی ندارند؛ همچون شته برگ ال

ب) شته‌هایی که روی اندام‌های هوایی گیاه فعالیت می‌کنند و اهمیت اقتصادی آن‌ها بیشتر از گروه اول است؛ مانند شته گل سرخ و شته روسی گندم

این شته‌ها علاوه بر خسارت مستقیمی که دارند؛ ناقل برخی از بیماری‌های ویروسی گندم و جو نیز به شمار می‌آیند.

برای از بین بردن شته‌های گندم می‌توانید از روش‌های بیولوژیکی و شیمیایی (استفاده از سموم) استفاده کنید.

کرم گندم

کرم ساقه خوار گندم از جمله آفات گندم است که به بید ساقه خوار جو نیز معروف است

لارو این کرم سفید و کمی بزرگ است و با تغذیه از ساقه گیاه سبب سفیدی خوشه گندم و پوکی دانه‌های آن می‌شود.

سم کرم گندم

برای از بین بردن این آفت از آفات گندم می‌توانید از سموم شیمیایی استفاده کنید.

زمان مناسب برای سمپاشی سم کرم گندم بر روی لاروهای جوان اواخر پائیز و پیش از سرد شدن هوا است.

بیماری‌های گندم

بیماری‌های گندم می‌توانند به‌شدت محصول گندم را تحت تأثیر قرار داده و عملکرد و کیفیت آن را کاهش دهند.

بسیاری از بیماری‌ها براثر قارچ گندم به وجود می‌آیند.

در زیر به برخی از مهم‌ترین بیماری‌های گندم اشاره خواهیم کرد:

زنگ گندم

این بیماری عمدتاً به علت قارچ‌های میکروسکوپی از جنس Puccinia graminis ایجاد می‌شود.

این قارچ‌ها باعث تشکیل لکه‌های زرد روی برگ‌ها و ساقه‌های گندم می‌شوند که درنهایت به لکه‌های سیاه و قهوه‌ای تبدیل می‌شوند. این بیماری باعث کاهش عملکرد گندم می‌شود.

پاتوژن ها می‌توانند در زمستان‌های ملایم زنده بمانند و اوایل بهار یا پس از رویش برگ با فراهم شدن شرایط، شروع به فعالیت کنند و باعث ایجاد خسارت در گیاه شوند.

عفونت‌های شدید می‌توانند منجر به کاهش قابل‌توجه عملکرد، کاهش کیفیت دانه و حتی آسیب جدی به محصول شوند.

این بیماری با تشکیل لکه‌های کلروتیک-نکروزه روی قسمت گیاه آلوده با نقاط رنگی زرد تا نارنجی یا قهوه‌ای مایل به قرمز تیره (اوردیوسپور) بروز می‌کند.

پوسیدگی ریشه گندم

این بیماری ناشی از قارچ‌های Pythium و Fusarium است.

ریشه‌ها و ساقه‌های گندم تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است نتوانند مواد غذایی کافی را از خاک جذب کنند که منجر به ضعف و خسارت گیاه می‌شود.

کشاورز باید به دنبال رنگ قهوه‌ای مشخص در پایه پنجه‌های آلوده (حداکثر 2-4 گره) باشد.

به‌عنوان روش‌های مدیریت، متخصصان کشاورزی اغلب کاشت زودرس (گندم زمستانه)، تناوب زراعی، مدیریت بقایا، تغذیه کافی از عناصر غذایی و استفاده از ارقام گندم مقاوم را پیشنهاد می‌کنند.

سفیدک گندم (کپک پودری)

این بیماری به‌وسیله قارچ‌های میکروسکوپی از جنس Blumeria graminis ایجاد می‌شود.

برگ‌ها و سطح بالایی از ساقه‌های گندم را پوشانده و عملکرد این گیاه را تا 25 درصد کاهش می‌دهد.

نشانه‌های ابتدایی این بیماری به‌صورت لکه‌های زرد روی برگ‌ها ظاهر می‌شود که بعداً با پوشاندن آن‌ها به‌صورت پودر سفید کرکی ادامه می‌یابد.

این نشانه‌ها معمولاً از برگ‌های پایین گیاه شروع می‌شود و به سمت بالا پیشروی می‌کند. (گاهی در ساقه‌ها و سر نیز دیده می‌شود)

سخن پایانی

بیماری‌ها و آفات گندم هرساله خسارات زیادی به مزارع گندم وارد می‌کنند.

 این آفات با تغذیه از اجزای مختلف گیاه می‌توانند به‌سرعت جمعیت‌های خود را افزایش داده و خسارات جدی به محصول گندم وارد کنند؛ ازاین‌رو اهمیت مدیریت و کنترل مناسب این آفات برای حفظ سلامت گندم و افزایش عملکرد محصول اجتناب‌ناپذیر است.

استفاده از راهکارهای مختلف از جمله استفاده از ارقام مقاوم، کنترل شیمیایی و بیولوژیکی و… می‌تواند در کاهش خسارات و تحقق بهره‌وری بهتر از کشاورزی گندم کمک کند.

با همکاری و هماهنگی بین کشاورزان، متخصصان کشاورزی و مؤسسات مربوطه، می‌توان بهبود چشمگیری در کنترل آفات گندم و حفظ تولید پایدار این محصول ارزشمند ایجاد نمود.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه