رده بندی و مشخصات گیاهشناسی انبه
انبه یکی از میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری و عمده دنیا بعد از مرکبات و موز می باشد .این گیاه بومی جنوب شرق آسیا ، برمه و شرق هندوستان است ، قدمت کشت انبه در هندوستان به 4 هزار سال قبل می رسد . انبه بر اثر تلاقی بین گونه ای وجهش یافته انجام گرفته دارای تنوع بسیار است ،احتمال داده می شود که منشا اصلی انبه نواحی هند و برمه باشد ،زیرا در این مناطق ارقام وحشی انبه موجود می باشد .
انبه از نواحی هند و برمه به دیگر نواحی گرمسیری گسترش یافته است، مرکز دوم انبه جنوب شرق آسیا واقع در فیلیپین ، اندونزی ، تایلند ،مالزی ، ویتنام و کامبوج میباشد.انبه در عرض های جغرافیایی بین 25 درجه نیم کره شمالی وجنوبی پرورش داده می شود.
هندوستان بزرگترین تولید کننده انبه در دنیاست و نصف تولید انبه به این کشور اختصاص دارد . همچنین کشور های چین ، مکزیک ،تایلند،پاکستان، استرالیا واسپانیا از کشور های تولید کننده انبه به شما می آیند.
شرایط اقلیمی و خاک مورد نیاز برای انبه
دمای مورد نیاز گیاه انبه
میوه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می باشد ، و در عرض های جغرافیایی 25 درجه نیم کره شمالی و جنوبی گسترش یافته و تا ارتفاع 1400 متر ازسطح دریا کشت می شود اقلیم گرم و خشک برای تشکیل میوه مناسب است .میانگین برای تشکیل میوه مناسب است.
حداقل دمای رشد گیاهی 12/5 دمای مطلوب 24 الى27درجه سانتی گراد بوده و دمای حداکثر برای انبه 48 درجه سانتی گراد است حداقل دمای قابل تحمل 1 الى 2 درجه سانتی گراد است. در دمای 1- درجه سانتی گراد به شدت اسیب می بیند. درختان بالغ می توانند به مدت کوتاه دمای 3/5- درجه سانتی گراد را تحمل کنند.
دما در رشد درختان و رشد نسبی میوه ها اثر مستقیم دارد.معمولا چرخه جست رشد شاخه ها تحت دمای 20 درجه سانتی گراد روز و 15 درجه سانتی گراد شب به مدت 20 هفته به طول می انجامد. اگر دما در طیروز 30 درجه سانتی گراد و در شب 20 درجه سانتی گراد باشد، طول جست رشد، به مدت 6 هفته ادامه می یابد.دمای پایین سبب بدشکل شدن گل ها می شود و دانه های گرده قوه نامیه خود را از دست می دهند.
دمای کمتر از 15 درجه سانتی گراد در حین گلدهی موجب سقط تخمدان و تشکیل میوه های بکریار می شود.انبه در مناطقی که میزان بارندگی 300 الی 2500 میلی متر باشد قادر به رشد است. بارندگی یا رطوبت نسبی بالا طی گلدهی بسیار مضر می باشد و سبب کاهش تشکیل میوه می شود.انبه نیاز به هوای خشک و آفتابی در طی گلدهی و زمان رسیدن میوه ها دارد. انبه در انواع خاک ها قادر به رشد می باشد اما برای تولید تجاری محصول به خاک های عمیق، زهکشی شده با بافت لومی شنی نیاز دارد. PH مناسب خاک 5/ 5 الى 7 / 5 می باشد. انبه به شوری بسیار حساس می باشد و باید هدایت الکتریکی (EC) در عصاره اشباع خاک کمتر از 1 دسی زیمنس بر متر باشد.
فیزیولوژی(مراحل ) تشکیل گل و میوه انبه
در مناطق نیمه گرمسیری که دارای فصل خنک می باشند گل انگیزی در آبان ماه انجام می گیرد و گل ها در نیمه دوم اسفند تا فروردین ماه ظاهر می شوند و مدت گل ده 2 الی 3 هفته می باشد. در نواحی گرمسیری با دوره های خشکی و بارندگی در اوایل فصل خشک گلدهی تحریک می شود. در مناطق گرمسیری معمولا گلدهی در تیر و مرداد انجام می گیرد.
برخی از ارقام انبه در طی سال گل و میوه تولید می کنند. در سالهایی که زمستان گرم باشد، درختان انبه در سه نوبت گل و میوه به وجود می آورند. . گل ها در صبح زود باز می شوند و حداکثر گرده ریزی بین ساعت 8الی 12 صبح انجام می گیرد. کلاله ها بلافاصله آماده پذیرش دانه گرده می شوند. دمای مناسب برای رشد لوله گرده 22 الی 28درجه سانتی گراد کاهش می یابد. سه سانتی گراد می باشد. قوه نامیه دانه های گرده در دمای بالاتر از 30 درجه سانتی گراد و کمتر از 10گرده افشانی در انبه اکثرا توسط مگس های خانگی انجام می گیرد.
اکثر ارقام انبه خودبارور بوده و برخی ارقام تقریبا خودناسازگار می باشند و نیاز به ارقام گرده دهنده دارند. دانه های گرده در رطوبت بالا و بارندگی نمی توانند پخش شوند. دمای کمتر از 12 درجه سانتی گراد شبانه از عمل تلقیح جلوگیری می کند. طبق گل که مادگی روی آن قرار دارد شهد تولید می کند. در برخی از ارقام انبه درصد بسیار کمتری میوه به صورت بکربار تولید می شود و علت آن می تواند ناشی از دمای پایین در حین گلدهی یا عدم وجود دانه گرده باشد. اما برای تولید تجاری میوه نیاز به گرده افشانی و تلقیح می باشد.
انبه های مناطق نیمه گرمسیری که متعلق به گروه هندی می باشند، بذرهای تک جنینی به وجود می آورند.
ارقام چند جنینی در انبه های گرمسیری آسیای جنوبی نظیر مالزی، فیلیپین و اندونزی مشاهده می شود. بذرهای چندجنینی از نوع بذرهای نامیزه بوده و در اثر پدیده نامیزیدن به وجود می آیند. پدیده نامیزیدن (آپومیکسی) نوعی بکرزایی به شمار می آید و جنین ها در اثر بینرزایی حاصل می شوند.
گرده افشانی انبه چگونه است؟
در بذرهای انبه علاوه بر اینکه در اثر گرده افشانی و تلقیح جنین جنسی” به وجود می آید، همچنین در حین تلقیح در خارج کیسه جنینی و در برخی از سلول های بافت خورش نزدیک سفت تقسیم میتوز انجام می گیرد و چندین جنین نابجا حاصل می شود.
این نوع جنینها گیاهان شبیه به اصل به وجود می آورند و آنهارا جنین های خورشی13 نیز می نامند.
علاوه بر اینکه جنین های نابجا از توسعه بافت خورش احاطه کننده کیسه جنینی به وجود می آیند، در ضمن از جوانه زنی مستقیم لپه ها یا از محور زیر لپه جنین های خورشی نیز می تواند جنین های نابجا حاصل شود. سلول های خورشی اختصاصی شده برای تشکیل جنین های غیر جنسی با سیتوپلاسم متراکم و محتویات نشاسته خود قابل تشخیص می باشند.
این سلولها به تدریج وارد حفره کیسه جنینی شده و در آنجا بعد از تقسیم سلولی و تمایز، جنین ها را به وجود می آورند. توارث تشکیل چند جنینی ” از طریق دورگ گیری بین انبه های تک جنینی و چند جنینی مورد مطالعه قرار گرفته است.
گرچه نتایج ضد و نقیض مبنی بر کنترل صفت تک جنینی توسط ژن غالب یا کنترل چند جنینی به وسیله یک یا چند ژن مغلوب گزارش شده است اما مطالعات انجام شده توسط مارکرهای ریزماهواره، غالب بودن صفت چندجنینی را تائید می کند. منشاء ویژگی چندجنینی متعلق به انبه های هندی می باشد.
برخی ارقام انبه خودناسازگار می باشند. مطالعات جنین شناسی نشان می دهد که در ارقام خودناسازگار، 15 روز بعد از گرده افشانی و تلقیح در اندوسپرم فساد تدریجی شروع می شود.
خودناسازگاری در انبه از نوع اسپرو فیتیک می باشد. در ناسازگاری اسپرو فیتیک ژن غالب ناسازگاری دخیل می باشد. در برخی از ارقام انبه دگر ناسازگاری نیز گزارش شده است. تحقیقات نشان میدهد که در ارقام تک جنینی، خودگرده افشانی” عامل محدودکننده عملکرد نمی باشد. .
انبه گیاه آلوپلی پلوئید به شمار می آید و این ویژگی ناشی از تلاقی بین گونه های مختلف می باشد. آلوپلی پلوئید به گیاهان پلی پلوئید با یک یا تعداد بیشتر مجموعه های کروموزومی از جنسها، گونه ها یا نژادهای مختلف اطلاق می گردد.
آموزش روش های ازدیاد انبه
گر چه طی سالیان زیاد انبه به وسیله بذر ازدیاد داده شده است اما این امر سبب تغییر صفات و به وجود آمدن گیاهان نامتجانس می شود ، زیرا بذرهای تک جنینی انبه نیز همانند اکثر درختان میوه ناخالص می باشند.
همچنین دوره نونهالی در نهال های بذری (دانهالها) بیش از 5 سال بوده و گاهی اوقات به 10 سال می رسد. علیرغم این موضوع از بذرهای چندجنینی برای ازدیاد انبه استفاده به عمل می آید. زیرا نهال های به وجود آمده از جنین های غیرجنسی شبیه پایه مادر می باشند. تشخیص نهال های به وجود آمده از جنین های غیر جنسی تقریبا آسان می باشد. زیرا نهال به وجود آمده از جنین جنسی نسبت به نهال های غیر جنسی از رشد کمتر برخوردار می باشد. نهال های چندجنینی را باید با دقت از همدیگر جدا کرد طوری که به لبه آنها آسیب نرسد.
بذرهای چندجنینی بین 3 الی 8 نهال تولید می کنند. بذرهای انبه کوتاه عمر بوده و از نوع بذرهای ناپایدار به شمار می آیند. بذرها قوه نامیه خود را طی 30 إلى 40 روز از دست می دهند. بنابراین توصیه می شود که بذرها بعد از استخراج از میوه بلافاصله کشت شوند. محیط کشت مناسب مخلوطی از ماسه و پرلیت می باشد. بذرها معمولا طی ۲ الى 4 هفته جوانه می زنند.
امروزه در اکثر مناطقی که انبه پرورش داده می شود برای ازدیاد این گیاه از روش پیوند استفاده می شود. زمان مناسب پیوند اوایل بهار یا تابستان می باشد. در فلوریدا معمولا از پیوند قاشی استفاده می شود،روش پیوند مجاورتی از زمانهای قدیم در هندوستان متداول می باشد. انواع پیوندهای جوانه به غیر از پیوند قاشی در انبه مشکل می باشد. زیرا پوست شاخه به راحتی از چوب جدا نمی شود. همچنین تولید شیرابه از محل زخم سبب گیرایی کمتر پیوند جوانه می شود. .
مراحل احداث باغ و کشت نهال انبه
انبه به خاکهای زهکشی شده، عمیق و محل آفتابی نیاز دارد. فاصله کشت نهال ها را 6 الى 7/5 متر و فاصله ردیف های کشت را 9 متر در نظر می گیرند. در حدود 170الی 250 نهال در یک هکتار کشت می شود.
بعد از پیاده کردن نقشه باغ در نقاط مشخص شده چاله هایی به ابعاد 40 سانتی متر ایجاد می کنند. قبل از کشت نهال، خاک رویی را همراه با کود دامی به داخل چاله می ریزند. زمان مناسب کشت نهال ها بعد از رفع خطر سرما در اوایل بهار می باشد. برای حفظ رطوبت از مالچ پلاستیک یا مالچ طبیعی استفاده می شود.
نگهداری و مراقبت از باغ انبه چگونه است؟
درختان انبه نیاز چندان به هرس ندارند. هرس درختان برای تشویق شاخه دهی به منظور تولید شاخه های میوه ده و همچنین حفظ اسکلت بندی درخت انجام می گیرد. حذف شاخه های خشک شده و شاخه هایی که موجب تراکم تاج درخت می شوند از اهداف دیگر هرس درختان انبه می باشد.
کاهش آبیاری استفاده از مواد کند کننده رشد نظیر پاکلوبوترازول هرس مناسب، کاربرد جیبرلین قبل از گلدهی، استفاده از کودهای از ته به صورت نیترات پتاسیم یا نیترات آمونیوم یا کاهش کودهای ازته، تنک کردن خوشه ها و حلقه برداری می تواند تا حدودی از سال آوری درختان انبه جلوگیری کند.
تغذیه مناسب برای درخت انبه
تغذیه مناسب سبب افزایش عملکرد در درختان انبه می شود. بهتر است برای تشخیص عناصر مورد نیاز، نمونه های برگی بعد از آخرین جست رویشی و قبل از گلدهی تهیه شود. معمولا برای هر درخت بالغ ، سالانه 700 گرم ازت، 600 گرم فسفات و 750 گرم پتاس توصیه می شود. کود دهی باید در محدوده ریشه و در عمق 20 الی 30سانتی متری خاک انجام گیرد. ریز مغذی ها نیز در تغذیه انبه اهمیت زیادی دارند. کمبود منگنز یا آهن موجب عارضه زوال انبه شده و نوک شاخساره ها خشک می شود.
همچنین در اثر این عارضه بین رگبرگهای برگ های جوان زرد می شود و آثار کلروز ظاهر می گردد. پوسیدگی گلگاه (نوک نرمی میوه در اثر کمبود کلسیم یا تغذیه بیش از حد ازت بروز می کند. ) انبه در مناطقی که میزان بارندگی 1100 الى 1700 میلی متر در سال باشد، نیاز به آبیاری ندارد. برای تولید محصول تجاری حداقل آب مورد نیاز 130میلی متر در سال می باشد.
انبه مقاوم به خشکی بوده و در شرایطی که میزان آب 300 میلی متر در سال باشد قادر به رشد است. در فصول گرم سال نیاز به آبیاری بوده و هر 2 هفته یکبار اقدام به آبیاری باغات انبه می کنند. روش آبیاری می تواند به صورت کرتی یا جوی پشته باشد. در صورت امکان آبیاری بارانی یا قطرهای ترجیح داده می شود.
حفاظت نهال ها در دو سال اول کشت از سرما ضروری می باشد. گرم کردن باغ به وسیله پلارهای باغی، سوزاندن کاه و کلش، نهال ها را از سرمای زمستانه محافظت می کند. سفیدک سطحی” و آنتراکتوز از بیماریهای مهم انبه می باشد و در شرایط مرطوب گسترش می یابند.
آنتراکنوز سبب لکه برگی، سوختگی گل ها و تغییر رنگ پوست میوه می شود. استفاده از محلول های حاوی گوگرد برای مبارزه با سفیدک سطحی و محلولهای حاوی مس برای آنتراکنوز توصیه می شود. قارچ فوزاریوم سبب بدشکل شدن میوه های انبه می شود. از آفات مهم انبه، مگس میوه و کرم هسته می باشد.
آموزش برداشت محصول انبه
میوه های انبه از نوع فراز گرا بوده و اگر در دوره سفت رس (رسیدن فیزیولوژیکی) برداشت شوند، در مرحله بعد از برداشت به طور کامل می رسند. معمولا طول دوره رشد و نمو میوه ها از گل شگوفتگی (گردهریزی) تا رسیدن میوه ها نسبت به ارقام مختلف 100 الی 150 روز می باشد.
از شاخش های مهم برداشت میوه های انبه تغییر رنگ پوست از سبز به زرد یا نارنجی و نرم شدن کوشت دیده می باشد، برای انتقال به بازارهای دور دست، میوه ها در مرحله سفترس برداشت می شوند. تا متماومت کافی به جابجایی تجاری داشته باشند. میوه های رسیده عمر قفسهای کمتر دارند و باید طی 3 إلى 5 روز در بازارهای داخلی مورد مصرف قرار گیرند. یکی از شاخه های دیگر برداشت میوه های انبه عریض شادن شانه میوه می باشد. میزان مواد جامد قابل حل (قنا)، تشکیل لایه دومی در پوست میوه، تغییر رنگ گوشت میوه، ریزش طبیعی میوه ها نیز از شاخص های درجه دوم برداشت میوه به شمار می آیند.
میزان قند میوه ها هنگام برداشت نباید از 13درصد کمتر باشد. هنگام برداشت باید شیر آبه ترشح شده، از دم میوه پاک شود در غیر این صورت به پوست میوه طی 2 الی 3 روز آسیب می رسد. بخش قابل خوراک میوه را میانبر گوشتی تشکیل میدهد ، میوه هایی که فیبر و طعم تربانتین 14 کمتر دارند. از کیفیت بهتر برخوردار می باشند.
یکی از امراض مهم بعد ازبرداشت میوه های انبه آنتراکنوز می باشد و موجب کاهش بازار پسندی و غیر قابل عرضه شدن محصول می شود.
در اثر این بیماری لکه های کوچک و سیاه رنگروی پوست میوه به وجود می آید. در حالت پیش رفته لکه ها، بزرگ شده و نرم می شوند. میوه های زرد به این بیماری بیشتر حساس می باشند.
مبارزه با آنتراکنوز باید قبل از برداشت محصول انحاءای این منظور از قارچکش های حاوی مس استفاده می شود. در مرحله بعد از برداشت، میوه ها را به مدت 2 إلى 5 دقیقه در آب گرم 50 الى 55 درجه سانتی گراد غوطه ور می کنند.
میوه های انبه را می توان در دمای 7 الی 10 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 90 إلى 95 درصد به مدت 45 الى 50 روز نگهداری نمود. میوه انبه حاوی ویتامین های K، B، E، A به ویژه ویتامین C می باشد.
همچنین پتاسیم، مس، اسیدهای آمینه، رنگیزه های آنتی اکسیدانت، کاروتنوئید و پلی فنولها از ترکیبات دیگر در میوه انبه می باشند. گوشت میوه دارای امگا-3، اسیدهای چرب غیر اشباع، پکتین…و پلی ساکاریده می باشد.
منبع :
پرورش میوه های گرمسیری ونیمه گرمسیری به تالیف : دکتر رسول جلیلی مرندی
09131923700
