کلمه پسته در قدیمی ترین اشعار فارسی (شعر پسته)

بر حسب اتفاق مبدا درختان پسته با منشا زبان فارسی انطباق دارد، زیرا همانطور که دامنه پراکنش درختان پسته خودروی در فاصله بین نیشابور و سرخس و هرات و بلخ و مرو در این سوی جیحون و ماوراءالنهر درآن سوی جیحون گسترده بوده است، زبان فارسی نیز منشا از همین سرزمین پهناور دارد. طبیعی است کلمه پسته از گویش های مردمان همین نواحی بوده و مالا در اولین سروده های شاعران این سرزمین به کار رفته است.

در اینجا مختصری از ابیات و مضامین شاعران که با تعبیرات و تشبهاتی از کلمه پسته همراه است از قرن سوم تا پایان قرن ششم نقل می شود:

6.حقوری هروی(ابو الارث حرب بن محمد حقوری هروی از سرایندگان قرن چهارم ه):

تا روی تو و لب تو ننمود اثر                                                       از لاله نمک که دید و ز پسته شکر

7.لبیبی الادیبی خراسانی (از سرایندگان اواخر قرن چهارم از دوستان فرخی سیستانی بوده است):

وان چاپلوس پسته گر خندان                                                         کت هر زمان به لوس بپیراید

8.عسجدی مروزی (متوفی432 ه ق):

مها از روز خوبی، شب برافکن                                                         فغان و ناله در هر کشورافکن

ز لب عناب را خون در دل انداز                                                        ز پسته، شوری اندر شکر افکن

9.حکیم ناصر خسرو قبادیانی (394 تا 481 ه ق):

بسوزد  بلی  هر کسی  چوب  کژ                                                      نپرسد که بادام    یا   پسته ای

جز خوی بد، فراخ جهانی را                                                          بر تو که کرد  تنگ تر از پسته

10.قطران تبریزی (ابو منصور قطران عضدی، متوفی 465 ه ق):                      

 لبش ماننده پسته، برش مانند سوسن                                               بزیر پسته اش لولو بزیر سوسنش سندان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دل چو مرغ نیم بسمل زان شد اندر عشق تو                                    کز لب چون پسته کردی دانه و بادام دام

11.مسعود سعد سلمان لاهوری (متوفی 515هـ ق):

پسته و فندق ز مهر و کین تو آگه شدند                                         این فم از مدحت گشادو آن زبیمت بست فم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بادام دو چشم تو دلم زار بخست                                                  پسته دهنت جراحتش زود ببست

زان بود گله ، وز این شکرم هست                                              ای پسته تو شیرین و بادام تو مست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سر گرم دمت ای نگار ، چون تو سر من                                      گه گه به سخن چرب کنی بی روغن

وین نیست عجب ای صنم پسته دهن                                            گر پسته دهن بود همه چرب سخن

12.سنائی غزنوی (ابوالمجد مجدود بن آدم، متوفی 545 هـ ق) :

پسته ها خوش توان شکست از بوس                                            بر یکی پسته و دو بادامش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پسته دام تو گشتست دل من ، چه شود ؟                                        که مرا قوت از آن پسته و بادام دهی

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

چون پسته گشاده ام ، به وصف تو دهان                                       چون گُو ز ببسته ام به مهر تو میان

راز تو به دل کرده چو فندق پنهان                                              در کام کننده همچو بادام زبان

13.مهستی گنجوی (نامش منیژه متولد 490، متوفی 576 هـ ق):

نجار که در پسته او خنده بود                                                   عکس رخ او چو مهر تابنده بود

باز از سر تیشه چون کند کنده گری                                        حقا که اگر نظیر او کنده بود

14. ادیب صابر ترمذی (شهاب الدین صابر اسمعیل ترمذی ، مقتول به جرم تشیع به سال 546 هـ ق) :

بستد ز من آن پسته دهان دل به دو بادام                                           از پسته و بادام که سازد به از او دام ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ز دست ساقی بادام چشم پسته دهان                                                 بخواه باده به وقت شکوفه بادام

15.سید حسن غزنوی (ابو محمد حسن حسینی غزنوی ، از سرایندگان قرن ششم):

به بوسه یار من ، از پسته شکر اندازد                                             به بذله از صدف لعل گوهر اندازد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

روزی نگر که طوطی جانم سوی لبت                                            بر بوی پسته آمد و بر شکر اوفتاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

راست خواهی هر کجا گل نافه ای از لب گشاد                                همچو غنچه لاله را پسته دهانی آمده است

16.عبدالواسع جبلی (متولد ناحیه جبل یا غرجستان در خراسان ، متوفی 555 هـ ق):

گر به نقل آید مرا حاجت چو با تو می ، خورم                                  از دهان و چشم خویشم پسته و بادام ده

17.حکیم سوزنی سمرقندی (ازتبار سلمان فارسی ، متوفی 526 هـ ق):

ای بت بادام چشم پسته دهان قند لب                                               در غم عشق تو چیست چاره این مستمن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ای که شبی تا به روز وعده وصلم دهی                                           وی که به نقلم نهی پسته و بادام و قند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ماه فروردین حریر فستفی بخشیده بود                                           هر درخت باغ را تا باغ شد زینت پذیر

18.اثیرالدین اخسیکتی (اثیر الدین ابوالفضل محمد بن طاهر ، مولدش شهر اخسیکت در ناحیه پسته خیز فرغانه ، متوفی 577 هـ ق) . اثیر مضامین جالبی در باب پسته دارد :

بار معانی دو مغز بست چو بادام                                                هر که به مدحش دهان گشاد چو فستق

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

روغن فندق شده است مکرمت امروز                                         پسته صفت زان زبان کشیدم اندر کام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در هر دلی که خصمی تو سر کند چون جوز                                   رسوا شده ز روزن دیده چو پسته باد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بادام وار با تو کسی کاو دو دل بود                                                چشمش بر ون کشیده ز ناخن چو پسته باد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تر شی نه رسم شاهدو ساقی است خوش در آی                                  دردی که شرط عاشق صافی است ناب ده

یاقوت پسته روان را مفرح  است                                                  گر چاشنی دهیش ز لعل مذاب ده

19.انوری ابیوردی (اوحدالدین محمد بن محمد ، متوفی 583 هـ ق):

بادام وار چشم حسود تو آژه                                                        وز ناله بازمانده دهان همچو پسته باد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تبارک الله از آن قادری که قدرت او                                               دهان و دیده نماید ز عبهر و فستق

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ز تست پسته سر بسته سپهر حرون                                              سبک اجابت و نازک شکن چو چلغوزه

20.شرف الدین محمد شفروه (متوفی 600 هـ ق):

مرا بی پسته شکر فشانش                                                        چو فندق پوست زندان می نماید

21.جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی (متوفی 588 هـ ق):

ننموده روی تازه همی سوسن و سمن                                          نگشوده لب به خنده همی پسته و انار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

چگونه نخندم دل هست تنگ چو پسته                                          زدوستان دل سخت کرده چون عناب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ای لفظ تو گشته همه دل نغز چو پسته                                           وی حزم تو گشته همه تن مغز چو بادام

22.نظامی گنجوی (جمال الدین محمد الیاس بن یوسف ، متولد 535 ، متوفی 599 هـ ق):

از این بیت پیداست که در ایران قدیم مغز پسته در ترکیب پالوده قند استفاده می شده است :

به خوردن زان نواله لقمه ای چند                                               چو مغز پسته و فالوده قند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پست شکر گشت غبار درت                                                        پسته و عناب شده شکرت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بنمای رخ که دیدن گلزارم آرزوست                                              بگشای لب که پسته به خر وارم آرزوست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نکنم به ماه نسبت رخ تو ، که ندارد                                          چو شکر لبی و بو سی ، دهنی چو پسته خندان

لب و دهان و دو چشم تو ای بت گل فام                                     یکی نبات  و دوم پسته و سوم بادام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پسته دارای بسته بسته زیر گوهر دُرِّ ناب                                     بسته دلری دسته دسته زیر سنبل ارغوان

23.رضی الدین خشاب نیشابوری (متوفی 598 هـ ق):

ماه در مشک نهان کرده که این رخسار است                                 شکر از پسته روان کرده که این گفتار است

رباعی :

بر میم لبت خط تو چون افتاده است                                            موری است که بر شکر کنون افتاده است

نه ، کان خط فستقی بر آن پسته لعل                                            مغزی است ، که از پسته برون افتاده است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

از لعل لبت سخن چو پیوسته شود                                               شیرن دهنت چو شکر و پسته شود

24.خاقانی شروانی (افضل الدین بدیل بن علی ، متولد 500 ،595) در وصف صبح از جمله گفته است :

صبح چون زلف شب براندازد                                                 تا به مرغ صبح از طرب سراندازد ….

کرته   فستقی    بدرد   چرخ                                                  تا     به   مرغ     نواگیر     اندازد…..

عاشقان را که نوش نوش کنند                                                 لعلش    از     پسته    شکر   اندازد….

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

مگر پسته به اندکی عمر خندد                                                     که دارم دم سرد و خندان نماید

بخندد  چو پسته درون پوست درون پوست و آنگه                               چو بادام ازآن پوست عریان نماید

نقاب شکرفام بندد هوا را                                                            چو صبح از شکر خنده دندان نماید

اگر پسته سبز خندان خونین                                                        ندیدی فلک بین کز آن سان نماید

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سر گشته کرد چرخم ، چون چرخ و بادریسه                                   فریاد از این فسو نگر ، زن فعل سبز چادر

آن پسته دیده باشی همچو کشف به صورت                                  آن استخوانش بیرون ، و آن سبزی اندرون در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

شبر وان در صبح صادق کعبه جان دیده اند                                   صبح را چون محرمان کعبه عریان دیده اند

در شکر ریز ندز اشک خوش که گزدون را به صبح                        همچو پسته سبزوخون آلود و خندان دیده اند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ما به بوسه بر لب ساقی شده فندق شکن                                      تا فغان ز آن پسته شکرفشان انگیخته

25.صدر خنجری اصفهانی (از سرایندگان قرن ششم ، متولد 523 هـ ق):

بوسه به سر انگشت به من می افکند                                        وز پسته به فندق شکرافشان می کرد

26.اشهری نیشابوری (جمال الدین شاهفوربن محمد اشهری، از سرایندگان قرن ششم و ازبازماندگان حکیم خیام نیشابوری) رباعی:

چون بار غمت ، جز دل ریشم نکشد                                       وز مهر تو ، دل به مهر خویشم نکشد

از پسته تنگ تو نگویی که چرا                                             یک بوسه تنگ پسته پیشم نکشد؟

27.دبیر شروانی (مهذب الدین دبیر شروانی از دوستان خاقانی و از سرایندگان قرن ششم ) ،رباعی :

رفتم که یکی دزدم از تنگ شکر                                            او خفته ، نهفته کردم  آهنگ شکر

بادام گشاد و گفت در پسته مرا                                              ننماید هیچ طوطیی رنگ  شکر

28.ظهیر فاریابی (ظهیر الدین ابوالفظل طاهر بن محمد فاریابی ، متوفی598 ، متولد شهر فاریاب در ناحیه پسته خیز خراسان):

پسته درفشان او صد شور                                                 هر زمان در دل کباب انداخت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نه رخ است آن ، که زهره و قمر است                                    نه لبست آن ، که پسته و شکر است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پسته مجلس عمر از دهن یار بود                                          دانه مرغ حباب از لب دلبر گیرد

بیت مذکور در نسخه چاپی در وجه فوق آمده است . کلمه حباب غلط و صحیح آن حیواه (حیات ) است . بیت مذکور در دیوان شمس طبسی نیز ثبت شده است .

نوای پسته دهانی رسان به گوش دل ما                                   که چنگ غالیه گیسو زند به بازی فندق…

زبان چو پسته گشادم به نعت روی چو ماهت                            بر آن امید که بوسی ز پسته تو کنم دق

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

بگشاد مرا این دل چون پسته ،چو دیدم                                    در خنده گشاده لب آن تنگ دهان را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

چون پسته دلم خشک است ، از آتش اندیشه                             تا عادت بادامت گشته است جگر خواری

29.نجیب گلپایگانی (نجیب الدین جر بادقانی از سرایندگان قرن ششم) :

زهی به عارض گلگون و خط زنگاری                                 ربوده گوی جمال از بتان فرخاری

شکر ز پرده برون افتد چو پسته ز پوست                             چو فندق تو کند در سخن شکر باری

30.زکی کاشغری (به نوشته عوفی اصلش از مراغه بود اما مولد و منشا او در کاشغر اتفاق افتاده بود ، از شاعران قرن ششم) رباعی :

یار ، از دل ما گرد عنا رفت آخر                                   وز وصل گل امید بشکفت آخر

آن پسته بسته از شکر سفت آخر                                    با ما به زبان خود سخن گفت آخر

پسته کله قوچی شور شده 650,000 تومان

پسته فندقی شور شده 525,000 تومان

مغز پسته درجه یک اکبری 789,000 تومان

پسته اکبری شور شده 679,000 تومان

پسته کله قوچی خام 659,000 تومان

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه

منبع: شناخت تاریخی پسته ایران