با ورود به فصل‌های مختلف سال و تغییراتی که در طبیعت رخ می‌دهد، هرس به یکی از عملیات حیاتی برای رشد و توسعه سالم درخت انگور تبدیل می‌شود.
هدف اصلی این فعالیت، افزایش عملکرد محصول، بهبود کیفیت این میوه و حفظ سلامت درختان است.
در این راستا، در این مقاله به بررسی انواع این درخت، بهترین زمان‌های هرس، ابزارها و تجهیزات موردنیاز، مراحل هرس گام‌به‌گام، تکنیک‌های خاص و راه‌حل‌هایی برای مشکلات متداول خواهیم پرداخت.
امیدواریم با دنبال کردن این راهنما، شما نیز قادر به انجام هرس انگورهای خود به بهترین نحو و با بهره‌وری بیشتری از این گیاه زیبا باشید.
برای آشنایی بیشتر با این فرآیند جذاب، با ما همراه شوید.
اهمیت و تاریخچه هرس درخت انگور
تاک( انگور) یکی از قدیمی‌ترین گیاهانی است که کشاورزان در اکثر نقاط ایران با کاشت و نگهداری از انگور آشنایی کامل دارند.
تاریخچه
بنا به روایات انجیل، نوح پیغمبر اولین کسی بود که اقدام به ایجاد تاکستان کرده است. از زمان رومیان قدیم آثار موجود چنین نشان می‌دهد که رومیان از طرز کاشت و هرس درخت انگور آگاهی داشته‌اند.
اهمیت هرس انگور
مو یکی از درختانی است که به واسطه رشد سریع سالیانه بایستی همه‌ساله مورد هرس قرار گیرد.
زیرا منظور اصلی هرس به وجود آوردن تعادل بین ریشه و سایر قسمت‌های هوایی می‌باشد تا از نتیجه آن بتوان میوه کافی و با کمیت بالا و همچنین رشدی مناسب که میوه سال آینده را تأمین نماید به دست آورد.
در هرس بایستی به‌طورکلی به دو مطلب مهم توجه کرد، یکی فرم دادن به درخت و دیگری کنترل محصول به‌طوری‌که میوه در تمام قسمت‌های آن پخش شود که این مطلب در مورد مو دو موضوع کاملاً از هم جدا می‌باشد.
قسمت‌های مختلف در تاک که برای تربیت و هرس باروری باید موردتوجه قرار گیرد عبارت‌اند از:
تنه، شاخه‌های اصلی، تاج، شاخه‌های قدیمی، شاخک‌ها، شاخه‌های رسیده، شاخه‌های جانبی و پراکنده، شاخه‌های میوه دهنده، گره‌ها، جوانه‌ها، پاجوش‌ها و ساقه جوش‌ها.
قبل از هرس باید به چند موضوع اصلی در مورد عکس‌العمل گیاه در مقابل هرس توجه کافی داشت. به‌طوری که حذف قسمت رویشی مو در هر موقع سال قدرت میوه دادن بوته مو را که در ارتباط با سطح برگ قرار دارد کم می‌کند.
از طرفی مقدار زیاد میوه در یک سال از رشد رویشی بوته به‌اندازه‌ای می‌کاهد که درنتیجه در سال بعد مقدار میوه بسیار کم می‌گردد.
به‌عبارت‌دیگر مقدار میوه در یک بوته مو با مقدار شاخه و برگ آن در حد معینی نسبت معکوس دارد؛ یعنی اگر شاخه و برگ بوته مو از مقدار معینی کمتر باشد بوته ضعیف شده و از مقدار میوه دهی گیاه کاسته خواهد شد.
ولی فقط درزمانی که گیاه دارای رشد متعادلی است مقدار میوه زیاد و کیفیت آن خوب خواهد بود.
همین‌طور باید در نظر داشت که یک بوته مو در یک فصل رویش فقط می‌تواند مقدار معین میوه را به مرحله رسیدن کامل برساند و مواد غذایی لازم را در اختیار خوشه برای درشت شدن قرار دهد؛ که این مقدار بستگی به مقدار محصول بوته در سال قبل و شرایط محیطی و چگونگی پرورش بوته دارد.
هرس درخت انگور در چه ماهی است؟
اجرای عملیات هرس بوته مو به‌طورمعمول در دو فصل انجام می‌شود. یکی هرس بهره برداری که در دوره استراحت زمستان انجام می‌گیرد و به هرس خشک معروف است و دیگری هرس سبز که در دوره فعالیت بوته مو یعنی در فصل تابستان انجام می‌گیرد.
هرس پاییزه درخت انگور (هرس زمستانه یا خشک)
موقع هرس زمستانه از موقعی که برگ‌های بوته مو خزان می‌کنند شروع شده و تا زمانی که گره مو آغاز می‌گردد می‌تواند ادامه یابد که در مناطق سردسیر معمولاً در اوایل بهار قبل از شکفتن برگ‌ها این هرس انجام می‌گیرد.
به‌طورکلی در ۲ تا ۳ سال اولیه رشد بوته سعی می‌شود که با یک هرس فرماسیون یا شکل دهی با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه فرم معینی به بوته مو بدهند.
سپس هرس باروری سالیانه را انجام می‌دهند. به‌طورکلی هرس زمستانه که به نام هرس خشک نیز معروف است عبارت است از حذف شاخه‌های خشکیده ضعیف و بیمار و یا شاخه‌های بارده همان سال و به‌جای گذاردن شاخه‌های مناسب با تعداد جوانه‌هایی معین روی آن‌ها به‌طوری‌که این جوانه بتوانند در سال زراعی بعد باردهی بوته را تأمین نمایند.
در هرس خشک سعی می‌شود فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد جوانه‌ها که معمولاً بین 65 تا 75 جوانه می‌باشد را بر روی بوته باقی بگذارند.
هرس درخت انگور در تابستان (هرس سبز یا هرس تر)
هرس سبز را می‌توان تکمیل کننده هرس خشک نامید. این هرس زمانی بر روی بوته مو انجام می‌شود که جوانه‌ها شروع به رشد کرده باشند و این عمل را می‌توان در تمام رشد ادامه داد.
حذف جوانه‌های انگور
منظور از این عمل حذف بعضی از جوانه‌های غیرمفید تاک می‌باشد. هم‌زمان با حذف جوانه‌های غیرمفید می‌توان شاخه‌های اضافی، زائد و یا بیمار را نیز حذف نمود. این جوانه فقط شاخ و برگ تولید می‌کنند و میوه نمی‌دهند.
بنابراین باید حذف گردند و در موهای مسن باید جوانه‌ها را به‌طور شدید هرس نمود زیرا باعث تضعیف مو شده و درنتیجه باعث پیدا شدن اعضای غیرمفید خواهند شد.
هرس شاخه‌های سبز انگور
بعد از بیدار شدن تاک از خواب زمستانی تعدادی شاخه و پاجوش و یا تنه جوش شروع به روییدن می‌کنند که موجب تضعیف مو می‌شوند.
لذا قبل از اینکه طول این شاخه‌ها به ۱۵ سانتیمتر برسد بایستی آن‌ها را هرس نمود. در درختان مو بعضی مواقع روی شاخه‌ها یک یا چند دستک از محل بند می‌رویند که این دستک‌ها بعضی در زیر خوشه و برخی بالاتر از خوشه ظاهر می‌شوند که باید حتی‌المقدور آن‌ها را حذف نمود.
بوته‌هایی که از ارقام قوی انگور بوده و یا براثر کود دهی و آبیاری زیاد انگور رشد آن‌ها غیرعادی شده است لازم است که فوراً تعدادی از شاخه‌های آن را از ۳ تا ۴ بند بالاتر از محل خوشه درزمانی که خوشه‌ها هنوز به‌صورت گل هستند جهت تقویت و جلوگیری از ریزش بی‌مورد گل‌ها حذف نمود.
حلقه برداری در درختان انگور
ایجاد شکاف پوستی با حلقه برداری عبارت از برداشتن قسمتی از پوست شاخه مو می‌باشد که درنتیجه آن قسمتی از شاخه ضعیف گردیده و قسمت دیگر تقویت می‌گردد.
همان‌طور که میدانیم شیره پرورده مورد برگ‌ها ساخته می‌شود و توسط آوند آیک به تمام قسمت‌های گیاه می‌رسد.
حال اگر قسمتی از پوست زیرشاخه که حاوی آوندهای آبکش است را برداریم شیره پرورده قادر به عبور از این محل که پوستش برداشته شده است، نبوده و درنتیجه مقدار زیادی شیره جهت استفاده حبه‌های انگور و جهت استفاده حبه‌های انگور باقی می‌ماند و حبه‌های درشت می‌شوند که در انگور و در زمان‌های مختلف به‌صورت زیر انجام می‌گیرد.
حلقه برداری در ارقام دانه‌دار تأثیری ندارد و در ارقام بی‌دانه مؤثر است و به سه صورت زیر است:
حلقه برداری به‌منظور جلوگیری از ریزش گل
این روش برای حبه‌های بارور نشده که کوچک‌ترین هستند و بذر آن به‌طور کامل در حبه تشکیل نمی‌شود و در اوایل رشد جنین از بین می‌روند، مؤثر است.
زمان این عمل چند روز پیش از ظهور گل‌ها یا دوران گلدهی است که پس‌ازآن که ریزش طبیعی شروع شد دیگر تأثیری ندارد و اثر آن در تولید حبه‌های بیشتر و بزرگ‌تر است.
حلقه برداری به‌منظور بزرگ‌تر شدن حبه‌های انگور
زمان آن مصادف با بزرگ شدن سریع حبه‌ها است که معمولاً کمی پس از ریزش طبیعی گل‌هاست و حدوداً ۱۰ روز پس از باز شدن گل‌هاست که تقسیم سلولی به‌شدت در حبه‌ها صورت می‌گیرد و بیشتر در ارقام بی‌دانه که منبع هورمونی ندارند بسیار مؤثر است.
اثر حلقه برداری ۳ هفته پس از ریزش طبیعی محسوس نخواهد بود. حلقه برداری همراه تنک کردن خوشه تأثیر بیشتری خواهد داشت.
چون در غیر این صورت باعث بار بیش‌ازحد گیاه و کوچک‌تر شدن حبه‌ها به علت رقابت با یکدیگر خواهد شد و گیاه پس از چند سال حلقه برداری ضعیف خواهد شد.
حلقه برداری به‌منظور تسریع در رسیدن میوه‌های انگور
در اوایل رسیدن حبه‌ها یعنی هنگام انباشت مواد قندی در آن‌ها باید انجام گیرد.
این حلقه برداری برای رسیدن ارقام دانه‌دار و ایجاد رنگ در ارقام رنگین بسیار مؤثر است و اثر این حلقه برداری در ارقام پر محصول و در مناطق سرد محسوس نیست و این حلقه برداری دررسیدن میوه‌های بی‌دانه تأثیر چندانی ندارد و تنک کردن خوشه و حبه در این ارقام بیشتر از حلقه برداری مؤثر می‌باشد و اگر محل زخم التیام نپذیرد اگرچه انگورها زودتر می‌رسند، اما حبه‌ها رنگ‌پریده و بافت آن‌ها نرم می‌شود و احتمال آفتاب‌سوختگی در آن‌ها وجود دارد.
تنک کردن
تنک کردن عبارت است از کم کردن تعداد خوشه‌های گل یا میوه که اثر مشابه هرس دارد و بیشتر از هرس کیفیت میوه را بالا می‌برد و دو حالت دارد:
تنک کردن: ممکن است در اوایل بهار و به‌محض ظهور گل‌ها انجام می‌پذیرد و مزیت آن این است که خوشه‌های گل زمان طولانی‌تری از بالا رفتن نسبت برگ به خوشه استفاده می‌کنند؛ و همچنین می‌توان خوشه میوه را به‌منظور افزایش کیفیت و عملکرد محصول تنک کرد.
سر برداری و قطع جوانه: قطع سرشاخه‌ها در اوایل دوره گلدهی را می‌گویند که به طول ۱۰ تا ۳۰ سانتیمتر می‌باشد. سر برداری به‌منظور جلوگیری از ریزش گل‌ها صورت می‌گیرد اما برای بهتر شدن کیفیت میوه مؤثر نیست.
هرس فرم دهی درختان انگور
به‌طوری‌که با توجه به شرایط آب و هوایی و نوع کشت هرس فرم انگور متفاوت می‌باشد و این فرم‌ها عبارت‌اند از: فرم بادبزنی، خزنده، فرم پاچراغی، فرم ریسمانی، فرم پهن، فرم چفته ای (داربستی) و فرم چتری.
هرس فرم خزنده درختان انگور
در این فرم که در نواحی مختلف ایران به خصوص مناطق سردسیر که در زمستان به علت سرمای شدید مجبور به خاک کردن درخت مو هستند، انجام می‌گردد، تنه بوته انگور خیلی کوتاه پرورش داده می‌شود.
به‌طوری‌که شاخه‌های اصلی و یا بازوهای حاصل شاخه میوه دهنده تقریباً بر روی سطح زمین قرارگرفته و بر روی خاک می‌خزند.
در این روش تعداد بازوها برحسب فواصل بوته‌ها و ردیف‌های کاشت بین ۳ تا ۵ بازوی اصلی انتخاب می‌شوند که هرساله تعداد زیادی شاخه‌های یک‌ساله بارور بر روی آنان به وجود می‌آیند و محصول آن سال را تشکیل می‌دهند.
سال اول بعد از کاشت، از قلمه‌های ریشه‌دار شده کاشته شده که دارای دو جوانه خارج از خاک بوده‌اند دوشاخه تولید می‌گردد که بر روی این دوشاخه اصلی در همان سال تعدادی نیز شاخه‌های فرعی به وجود می‌آید.
هرس باردهی
عمل هرس باردهی هرساله بر روی کلیه شاخه‌های بارده سایر بازوها نیز به‌این‌ترتیب انجام می‌شود که درنتیجه این عمل هم تولید میوه خواهیم داشت و هم از گسترش بیش‌ازاندازه تاج بوته مو جلوگیری خواهیم کرد و درنهایت بایستی در بوته‌های قوی حداکثر تا ۷۵ جوانه در سیستم آبی و ۳۰ جوانه در سیستم دیم نگهداری کنیم که این تعداد جوانه معمولاً همان ۱۰ تا ۱۵ درصد کل جوانه‌های بوته مو خواهند بود.
سیستم بادبزنی درختان انگور
در این روش شاخه‌های یک‌ساله به‌صورت اریب ولی راست هدایت‌شده و شاخه‌های آن‌ها را یا به سیم‌ها می‌بندیم و یا به حالت آویزان درمی‌آوریم.
تاج بوته عملاً در سطح زمین قرار دارد و تقریباً می‌توان گفت که تنه اصلی وجود ندارد. این روش مقدار چوب‌های مسن را کم کرده و در اثر هدایت عمودی شاخه‌ها موجب رشد بسیار خوب آن‌ها می‌گردد.
به علت اینکه تمام شاخه‌های یک‌ساله از نزدیکی سطح زمین منشأ می‌گیرند در فصل زمستان به‌راحتی می‌توان آن‌ها را از سیم‌ها جدا کرده و با خاک دفن نمود.
بنابراین مناسب مناطقی است که دارای آب‌وهوای سرد باشند و عمل دفن شاخه‌ها می‌تواند جلوی سرمازدگی را بگیرد. انتخاب و توزیع تعداد شاخه‌های یک‌ساله لازم برای نگهداری تعداد جوانه مناسب بر روی بوته کاری ساده و راحت است.
مزایا سیستم بادبزنی درختان انگور
حداکثر انعطاف‌پذیری را برای تعدیل صدمات زمستانه دارد زیرا حداقل قسمت‌های نیمه دائمی در بوته مو نگهداری می‌شود.
یادگیری نسبتاً آسان هرس در این سیستم
تولید میوه‌های خیلی خوب بر بوته‌های با اندازه متوسط
معایب سیستم بادبزنی درختان انگور
نیاز سالانه به بستن شاخه‌ها
عدم سازگاری با هرس مکانیکی ساز کار با استراتژی مدیریت تاج بوته (برگ چینی و هدایت شاخه) نیست.
ممکن است خیلی از میوه‌ها در پایین بوته قرار گیرند و برای برداشت مکانیکی مناسب نیست.
سیستم چتری درختان انگور
در این روش تنه اصلی تا سیم بالای داربست هدایت می‌شود و تاج تنه در این نقطه و با در حدود ۲۳-۱۸ سانتیمتر پایین‌تر از سیم بالایی ایجاد می‌گردد.
تمام شاخه‌های یک‌ساله از نزدیکی تاج منشأ، می‌گیرند و از بالای سیم فوقانی به سمت پایین خم شده به سیم یا سیم‌های پایینی گره‌زده می شود.
بهتر است از شاخه‌های یک‌ساله بالایی بوته‌ها که قوی‌تر هستند، استفاده کنیم. نکته مهم اینکه باید شاخه‌های یک‌ساله را به‌دقت و به‌آرامی خم‌کنیم.
اگر پوسته خارجی شاخه‌هایی یک‌ساله ترک کمی بردارد، منجر به ایجاد شاخه‌های قوی جدیدی در نزدیکی تاج می‌شود و از صرف شدن قدرت بوته برای توسعه نوک شاخه یک‌ساله جلوگیری می‌کند و به‌احتمال‌زیاد سطح میوه دهی افزایش پیدا می‌کند.
در این روش بسته به‌اندازه و قدرت بوته می‌توان ۶-۴ عدد و گاهی بیشتر شاخه یک‌ساله بر روی بوته باقی گذاشت. این شاخه‌ها معمولاً با طول بیشتری ۱۵-۱۰ جوانه بر روی هرکدام قطع می‌گردند. در ضمن تعدادی اسپور جایگزین در قسمت تاج ایجاد می‌گردد.
مزایا سیستم چتری درختان انگور
بادگیر و هرس نسبتاً آسان
میوه‌ها در قسمت بالایی داربست قرار دارند و در معرض نور قرار می‌گیرند.
توزیع عمودی بهتر میوه‌ها بر روی سیستم داربست نسبت به سیستم کوردون که از سیستم هرس کوتاه یا بلند استفاده می‌شود.
نیاز به یک ساختار داربست ساده با حداقل دو سیم.
می‌توان شاخه‌های بارور بلند به‌منظور حصول گره‌های بارده بیشتری انتخاب نمود.
معایب سیستم چتری درختان انگور
نیاز به بستن سالیانه شاخه‌های یک‌ساله
عدم سازگاری با هرس مکانیزه
سازگاری کمتر به موقعیت دهی شاخه‌ها نسبت به سیستم کوردون.
سیستم کوردون درختان انگور
در این روش ۲ – ۱ بازوی جانبی بر روی سیم پایینی هدایت گشته و روی این بازوها یا کوردون ها اسپورهای میوه دهنده به وجود می‌آیند.
شاخه‌های سال جاری به سیم بالای بسته می‌شوند در کوردون دوطرفه، تنه اصلی تا ارتفاع ۶۰ سانتی‌متری بالاآمده و بعد به دو قسمت تقسیم‌شده و به‌طور افقی به‌سوی بوته مجاور هدایت‌شده و نصف راه بین دو بوته را طی می‌کند.
درنتیجه بر روی سیم یک بازوی متوالی ایجاد می‌گردد. در کوردون یک طرفه یک بازو تمام راه بین دو بوته را طی می‌کند و 2/5- 2 متر طول دارد. کوردون عمودی می‌تواند ۱۸۰ – ۱۲۰ سانتیمتر ارتفاع داشته باشد.
چون اسپورهای بالایی از نور بیشتری برخورداری می‌شوند، رشد بیشتری نسبت به اسپورهای پایین دارند و به همین علت حفظ یکنواختی در کوردون عمودی تقریباً غیرممکن است و چون خوشه‌ها در معرض حالات متفاوتی از نور قرار می‌گیرند درجه رسیدگی آن‌ها برابر (یکسان) نمی‌باشد.
تربیت به روش کوردون توزیع یکنواخت شاخه‌های میوه دهنده در سطحی وسیع می‌باشد و خوشه‌ها که در ارتفاع یکسانی از زمین تولید می‌گردند، رشد و ظاهر شبیه هم دارند. بنا کردن این سیستم مشکل و نیاز به تکیه‌گاه دارد.
در شروع روش‌های کوردون، بوته‌های جوان در هنگام کاشت مانند سایر روش‌ها با دو جوانه سربرداری می‌گردند و در طول فصل دوم برای حفظ قدرت بوته و به‌ویژه برای تولید تنه و شاخه‌های جانبی مناسب بایستی مرتباً آن را با دو جوانه سربرداری کنیم.
ملزومات احداث سیستم کوردون دوطرفه درختان انگور
پایه: جهت هدایت و تربیت بوته‌های انگور در سیستم ایستاده وجود پایه با ستون‌های داربستی ضروری است. برای طراحی این پایه‌ها بر اساس شرایط اقلیمی و وضعیت اقتصادی منطقه از پایه‌های با جنس متفاوتی در مناطق دنیا استفاده می‌شود.
انواع پایه‌های مورداستفاده در سیستم‌های ایستاده عبارت‌اند از:
پایه‌های چوبی
پایه‌های بتونی
پایه‌های فلزی
سیم مفتول فولادی (گالوانیزه): سیم مفتول فولادی بایستی حتماً از نوع گالوانیزه باشد.
مهار ابتدا و انتهایی ردیف‌ها:
برای مهار سیم دو سر ابتدا و انتهای ردیف‌های کشت نهال لازم است یک چاله به ابعاد ۱۸۱۱۱ متر حفر شده و یک میلگرد نمره ۱۲ به طول ۸۰ سانتیمتر که در یک سمت آن یک حلقه فلزی با قطر سوراخ ۱۲ میلی‌متر جوش داده‌شده (این حلقه محل اتصال بست و رگلاژ با مهار می‌باشد.) و در سمت دیگر آن ۲ تا ۳ شاخک فلزی جوش داده شده تهیه و در محل چاله حفر شده قرار داده و با بتن ثابت گردد.
به طوری که حدود ۲۰ سانتی متر میلگرد از طرف حلقه فلزی، بیرون از بتن و در جهت ردیف پایه ها قرار گیرد، این وسیله در ابتدا و انتهای هر ردیف بایستی نصب شود.
بست رگلاژ: جهت تنظیم میزان کشیدگی سیم‌ها در سیستم داربستی از این بست ها در ابتدا و انتهای هر ردیف استفاده می‌گردد.
دستورالعمل نحوه احداث سیستم داربستی برای درختان انگور
نصب پایه‌ها: اولین قدم در استقرار پایه‌های نقشه‌برداری زمین و تعیین جهت ردیف‌ها و محل قرار گرفتن پایه‌ها است. درروی هر ردیف یک متر می‌باشد. پس از تعیین محل پایه‌ها و علامت‌گذاری با گچ، چاله‌هایی به ابعاد 60*60 سانتیمتر حفر می‌گردد.
لازم به ذکر است که جهت کاهش میزان بتن ریزی می‌توان برای استقرار پایه‌های داخل ردیف‌ها از سنگ لاشه و کمی بتن استفاده نمود.
در هنگام اجرای جهت ردیف‌های کشت و پایه‌ها باید به جهت وزش باد غالب منطقه دقت نموده و ردیف‌ها در جهت موافق وزش باد غالب منطقه احداث شود. فاصله بین ردیف‌ها از یکدیگر ۳ متر در نظر گرفته می‌شود.
فواصل کاشت نهال: فاصله کاشت بین بوته‌ها بر روی هر ردیف ۲ متر و فاصله بوته‌های کنار پایه ۱ متر خواهد بود. پس از تعیین محل کاشت نهال، ابتدا چاله‌هایی به ۵۰ ×۵۰ سانتیمتر حفر و نهال ریشه‌دار مو در محل چاله‌ها کشت می‌گردد.
کشت نهال‌ها با استفاده از خاک خود محل چاله و با مخلوط کود حیوانی کاملاً پوسیده به نسبت 1:3 جهت رشد بهتر و سریع‌تر نهال‌ها توصیه می‌گردد.
نصب سیم مفتولی: برای نصب سیم‌های مفتولی ابتدا سیم هر طبقه را از محل خود که بر روی پایه‌ها در نظر گرفته‌شده عبور داده و تا آخرین پایه ادامه می‌یابد. پس‌ازآن به‌وسیله بست رگلاژها میزان کشیدگی سیم‌ها کاملاً تنظیم می‌گردد.
نحوه هرس درخت انگور داربستی
پس از اتمام مراحل احداث سیستم داربستی و انجام نهال کاری، هرس فرم و تربیت مهم‌ترین عامل در سال احداث سیستم انگور کاری ایستاده می‌باشد که ابتدا هر نهال را به‌وسیله یک تیم به سیم اول هدایت می‌نمایند.
در اول رشد بوته بایستی جوانه‌ها و شاخه‌های جانبی را حذف نموده و فقط یک شاخه قوی به‌عنوان تنه نگه‌داشته می‌شود.
در طی سال‌های اول تا سوم مهم‌ترین کار باغدار ایجاد تنه محکم و راست در بوته‌ها بوده و شدیداً از تولید محصول خودداری می‌گردد تا مواد غذایی تولیدشده توسط گیاه صرف استحکام تنه و بازوهای اصلی گردد.
به‌تدریج که بوته‌ها رشد نموده و ایجاد شاخ و برگ می‌نمایند، دو عدد از شاخه‌های هر بوته را به‌عنوان بازوی طبقه اول انتخاب نموده و درروی سیم اول یکی در سمت راست و دیگری در سمت چپ هدایت می‌نمایند.
شاخه‌های بارده که از این بازوها رشد می‌نمایند به روی سیم دوم هدایت می‌شوند. همچنین از این شاخه‌ها بر دو عدد شاخه فوی انتخاب نموده به عوامل داروهای طبقه دوم به سیم چپ قرار می‌گیرد، شاخه‌های بارده بازوهای طبقه دوم نیز به سوم هدایت می‌شوند.
نکته حائز اهمیت در سیستم ایستاده باغات انگور است که هرساله باید هرس باردهی و هرس فرم انجام گیرد تا باردهی به‌طور یکسان در تمام قسمت‌های بوته توزیع گردد. هم‌چین بوته از حالت اصلی سیستم خارج نگردد جهت اتصال بهتر باروها بر روی بست ها از پست‌های پلاستیکی با نخ‌های پلاستیکی و کمی استفاده می‌شود.
هرس باردهی درختان انگور
به‌طورکلی، عبارت است از حذف شاخه‌های خشکیده ضعیف، بیمار و یا شاخه‌های بار در همان سال و باقی نهادن شاخه‌های مناسب با تعداد معینی جوانه بر روی آن‌ها، به‌طورکلی این جوانه‌های بتوانند در سال زراعی بعد، باردهی بوته را تأمین کنند.
مدت‌زمان انجام این هرس بعد از ریزش برگ‌ها در پاییز (به خواب رفتن بوته) تا پیش از جوانه‌زنی گیاه در اوایل بهار می‌باشد.
به‌عبارت‌دیگر تا زمانی که ریزش اشک در اوایل بهار شروع نشده می‌توان این هرس را انجام داد. در انجام هرس بایستی به شرایط اقلیمی منطقه توجه بسیار کرد در مناطق معتدل و با نواحی کویری که تغییرات درجه حرارت از ۱۵ – ۱۰ درجه زیر صفر تجاوز نمی‌کند و هنگام بهار هوای منطقه تغییرات ناگهانی درجه حرارت ندارد.
می‌توان هرس اصلی را روی بوته در پاییز انجام داد، اما در مناطقی که زمستان‌های بسیار سرد دارند و احتمال یخبندان و یخ‌زدگی شاخه‌های می‌رود و درجه حرارت به ۲۲- (۲۰-) زیر صفر می‌رسد و با تغییرات ناگهانی حرارت در بهار دارند با ینی هرس را به تعویق انداخت و در این فصل (پایر) باید شاخه‌های را که مانع کار در مزرعه هستند و با شاخه‌های خشک را حذف کرد.
به تعویق انداختن هرس باعث دیرباز شدن جوانه گل‌ها و رهایی آن‌ها از خطر سرمای بهاره می‌گردد.
در مناطقی که زمستان ملایم دارند اگر هرس در پاییز و پس از ریزش برگ‌ها صورت گیرد باعث زودتر سبز شدن تاک در بهار می‌گردد و درنتیجه محصول خوبی در سال آینده به دست خواهد آمد که در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری برای ارقام پیش رس و بردن زودتر محصول به بازار مفید است.
علت زودتر سبز شدن شاخه‌های گیاه به دلیل زخم‌های ناشی از هرس است که سبب تحریک رشد می‌گردد. باید توجه داشت که از محاسن هرس پاییزه صرفه‌جویی در وقت و امکان تسریع در عملیات زراعی از قبیل شخم، کودپاشی و غیره است.
هرس درخت انگور در بهار
در مناطق سردسیری هرگز نباید هرس پاییزه انجام داد زیرا زودتر سبز شدن جوانه احتمالاً مصادف با سرماهای بهاره‌شده و جوانه‌های میوه دهنده و یا گل‌های انگور و شاخه‌های جوان دچار سرمازدگی می‌شوند. در ضمن زودتر باز شدن جوانه‌ها و ایجاد خوشه روی گیاه مصادف با باران‌های بهاری شده که در عدم تلقیح گل‌ها بسیار مؤثر است.
علاوه بر این زخم‌های ناشی از هرس با سرمازدگی گیاه رابطه مستقیم دارد. در مناطق سردسیر هرس اصلی بایستی در بهار انجام گیرد چون اگر به شاخه انگور دقت کنیم جوانه‌ها از نوک شاخه شروع به سبز شدن می‌کنند و اگر جوانه‌ها با تغییرات ناگهانی درجه حرارت مواجه شوند می‌توان با بریدن قسمتی از شاخه که سرمازده شده است، تعدادی از جوانه‌های میوه دهنده را نگهداری کرد و تااندازه‌ای از خسارت جلوگیری نمود ولی اگر در این زمان هرس انجام‌شده باشد
چون سه تا چهار جوانه بیشتر باقی نمانده اگر دچار سرمازدگی شوند، تاک‌دار ضرر زیادی خواهد کرد. در مناطقی که به دلیل سرمای شدید زمستان تاک را زیرخاک می‌کنند مانند تاکستان‌های مناطق آذربایجان، هرس خشک در دو مرحله صورت می‌گیرد.
سال دوم، بازوهای سال قبل حاصل از دو جوانه باقی‌مانده، تولید شاخه‌هایی می‌کند که معمولاً درروی این شاخه‌ها عمل هرس بدین ترتیب انجام می‌شود که یک‌سوم طول شاخه را در قسمت انتها قطع و سربرداری می‌نماییم. در این سال شاخه‌های جدیدی به نام گورمان با ترک تشکیل می‌گردد که برای فعال شدن آن‌ها لازم است سه جوانه بر روی آن‌ها باقی گذاشته و بقیه را حذف نماییم.
عملیات هرس در مورد شاخه‌های نرک در سال‌های بعد همانند پایه اولیه می‌باشد. سال سوم، در روی شاخه‌های تشکیل‌شده از دو جوانه باقی‌مانده سال قبل، چهار جوانه را درروی آن‌ها نگاه داشته و بقیه را سربرداری می‌نماییم.
همچنین شاخه‌های دیگری که در زیر این دوشاخه فرعی تشکیل گردیده‌اند در طول سال به‌تدریج حذف می‌نماییم به دنبال عملیات انجام‌شده لازم است در سال‌های بعد درروی شاخه ۴ تا ۵ جوانه را نگه‌داشته و بقیه را حذف کنیم.
تمامی عملیات بایستی به نحوی انجام گیرد که شاخه‌ها حالت افقی قرار گیرند. ضمناً در طول سال بعد برای جلوگیری از انبوهی شاخه‌ها، لازم است تعدادی از شاخه‌های داخل بوته را حذف نماییم تا جریان هوا و نور به‌خوبی در آن نفوذ کند. همچنین شاخه‌های مسن را لازم است هر ۵ سال یک‌بار که کاملاً چوبی شده‌اند قطع نماییم.
هرس درخت انگور در حیاط
عموماً درخت انگور را در حیاط خانه برای استفاده از سایه آن و زیبایی‌اش به‌صورت داربستی می‌کارند که در این مقاله در قسمت‌های قبل روش احداث داربست انگور و هرس آن را توضیح دادیم.
سخن پایانی
به یاد داشته باشید که هرس درخت انگور نه‌تنها یک فرآیند مراقبتی است بلکه یک هنر است. درست هرس کردن، همچون نقاشی زدن بر روی پرده سفیدی است که نتیجه آن، زیبایی و میوه‌های لذیذی خواهد بود.
با دقت و شناخت نسبت به نیازهای درختان انگور، می‌توانید محصولات باکیفیت و فراورده‌های مطلوبی را به دست آورید.
درنهایت، هرس درخت انگور نه‌تنها به بهبود ظاهر و ساختار گیاه کمک می‌کند بلکه به حفظ سلامت و تعادل در رشد و تولید نیز اساسی می‌شود.
با انجام به‌موقع و با دقت این فرآیند، به عبارتی، هرس درخت انگور، از دیالوگ بی‌پایان طبیعت با باغبان آغاز می‌شود و در هر نوبت، زبان زیبای میوه‌های انگور، یک‌بار دیگر به زبان آهنگ هرس می‌پیوندد.
