شپشک های پسته و روش های مبارزه با آن ها

همان‌گونه که می‌دانید آفات درختان پسته تنوع زیادی ازنظر گونه آفت و گستردگی دارند و تحقیقات علمی زیادی در مورد راه‌های کاهش خسارت و آلودگی انجام‌گرفته است که در چند دهه اخیر پیشرفته‌تر و موفق‌تر بوده‌اند. در سال‌های نه‌چندان دور مشاهده‌شده است که خسارت تعدادی از این آفات، به‌خصوص شپشک سپردار پسته، به‌صورت جدی میزان تولید این محصول را کاهش داده‌اند. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به شناخت انواع شپشک‌های پسته می‌پردازیم و روش شیمیایی مبارزه با هرکدام را بررسی خواهیم کرد. با ما همراه باشید تا از شر شپشک پسته راحت شوید.

دسته‌بندی انواع آفات پسته

آفات پسته بر اساس میزان خسارتی که به درختان پسته وارد می‌کنند به سه دسته تقسیم می‌شوند:

1. دسته اول یا آفات کلیدی شامل آفاتی است که در سرتاسر پسته‌کاری‌های کشور دیده می‌شوند و خسارت اقتصادی به محصول پسته وارد می‌کنند ازجمله: پسیل معمولی پسته، پروانه چوبخوار پسته، سن های پسته.
2. دسته دوم یا آفات درجه دوم، این آفات در همه مناطق پسته‌کاری‌های کشور پراکنده نیستند. ازجمله: پروانه میوه‌خوار پسته، زنجره پسته (شیره تر)، سپرداران پسته، شپشک های نرم‌تن پسته، سوسک سرشاخه خوار پسته، پروانه برگ‌خوار سفید پسته، زنبورهای مغزخوار پسته، پروانه پوست میوه‌خوار پسته (کراش) و کنه معمولی پسته.
3. دسته سوم یا آفات درجه سوم این آفات به درختان پسته حمله می‌کنند ولی آفت عمده و مهم پسته به‌حساب نمی‌آیند. ازجمله: پسیل پیچاننده برگ پسته، سوسک ریشه پسته، شب‌پره خرنوب، شته گالزای پسته، تریپس پسته، سرخرطومی پسته، مینوز برگ پسته، پروانه جوانه خوار پسته، پروانه گل برگ‌خوار پسته، برگ‌خوار پسته.

سپرداران پسته از خانواده Diaspididae بوده و دارای گستره میزبانی متنوعی هستند که در دسته آفات درجه دوم قرار دارند.

اما به علت اینکه در سال‌های اخیر جمعیت آنها در باغات پسته رو به افزایش است، لازم دانستیم در این بخش به بررسی و مبارزه کاربردی با آنها بپردازیم.

چرا به شپشک ها، سپردار گفته می‌شود؟

اگر این آفت را از نزدیک دیده باشید به پاسخ این سؤال پی خواهید برد! شکل شناسی این آفات به‌گونه‌ای است که سر، سینه و شکم حشرات ماده، کامل به هم جوش‌خورده و ایجاد یک بدن کیسه‌مانند پهن کرده است.

شکل بدن آنها بر اساس نوع گونه از گرد تا بسیار باریک و کشیده متغیر است. در حشرات ماده‌ای که بدن گرد دارند، پوسته پورگی در وسط قرار دارد اما آن‌هایی که بدن بیضی‌شکل یا کشیده دارند پوسته پورگی در یک طرف سپر جای گرفته است. در این‌گونه آفات حشرات نر دارای سپری کشیده و کوچک هستند.

کدام شپشک ها از آفات مهم درختان پسته هستند؟

شپشک ها حشرات مکنده ریزی هستند که فاقد حرکت بوده یا حرکت آنها کند می‌باشد. بیش از 11 گونه شپشک از روی میزبان پسته جمع‌آوری‌شده است که مهم‌ترین آنها به دودسته بزرگ سپرداران و شپشک های نرم‌تن تقسیم می‌شوند.

از سپرداران (Diaspididae) دو گونه مهم که در پسته ایجاد خسارت می‌کنند: سپردار واوی پسته و سپردار تنه درختان پسته هستند.

از شپشک های نرم‌تن (Coccidae) دو گونه مهم که از روی پسته جمع‌آوری‌شده‌اند عبارت‌اند از: شپشک نخودی و بالشتک پسته (شپشک آرد آلود) در ادامه به بررسی بیشتر این آفات می‌پردازیم.

چگونگی تشخیص سپردار واوی پسته

سپردار واوی پسته با نام علمی pistaciae Lepidosaphes، در نگاه اول یک برآمدگی واو شکلی است که روی برگ‌ها، سرشاخه‌ها و میوه‌ها می‌بینید!

حشره ماده سپری قهوه‌ای به‌اندازه 3 تا 2/4 میلی‌متر دارد که مشابه حرف واو است. این آفت زمستان را به‌صورت ماده بالغ در زیر سپر می‌گذراند. ماده‌ها در زیر این سپر در اواخر اسفند و اوایل فروردین‌ماه تخم می‌گذارند.

اواخر فروردین‌ماه پوره سن 1 از تخم خارج می‌شود و تنها سن متحرک در طول زندگی این آفت است.

دوره سن پورگی در این سن حدود 20 روز است که برای مبارزه با این آفت بسیار حیاتی می‌باشد. با مشاهده اولین پوره‌های متحرک پی به زمان مبارزه علیه این آفت خواهیم برد.

خسارت سپردار واوی پسته به چه صورت است؟

در نسل اول، پوره‌های متحرک سن 1 به سمت سرشاخه‌های پسته می‌روند و روی شاخه‌های تازه و برگ‌ها مستقر می‌شوند و شروع به تغذیه می‌کنند.

نسل دوم این آفت در تیرماه ظاهرشده و بر روی دانه‌های پسته مستقر می‌شود و سپرهای سخت واوی شکلی که روی پوسته خارجی پسته می‌بینید نشان‌دهنده وجود این آفت است.

این آفت به دلیل مکیدن شیره گیاهی باعث کاهش بیش از 50% میزان تولید، رنگ‌پریدگی برگ‌ها، خشک شدن سرشاخه‌ها و پوکی دانه‌ها می‌شود.

این نوع سپردار دارای دو نسل در سال است که تنها می‌توان با نسل اول آن مبارزه کرد. بهترین زمان مبارزه با آن اواخر فروردین‌ماه یا اوایل اردیبهشت‌ماه است.

چگونگی تشخیص شپشک تنه‌ای پسته

شپشک تنه‌ای پسته با نام علمی inopinatus Melanasspis که در بین باغداران به شپشک کنده‌ای معروف است، به شکل سپری گرد و قهوه‌ای‌رنگ به‌اندازه سر سنجاق می‌باشد که بر روی تنه و سرشاخه‌های مسن قابل‌مشاهده است.

این آفت زمستان را به‌صورت ماده بالغ در زیر سپر می‌گذراند و در فروردین و ابتدای بهار زیر سپر خود تخم‌گذاری می‌کند.

خسارت سپردار تنه‌ای پسته به چه شکلی است؟

از پایان فروردین‌ماه تا اوایل اردیبهشت‌ماه پوره‌های متحرک سن 1 از زیر سپر خارج‌شده و ظاهر می‌شوند. این پوره با تغذیه از شیره گیاهی شاخه‌های قطور و تنه اصلی درختان پسته باعث ضعف درختان، خشکیدگی سرشاخه‌ها، پوک شدن دانه‌ها و خندان نشدن پسته‌ها می‌شود.

این آفت بیشتر بر روی درختان مسن و ضعیف خسارت ایجاد می‌کند. به دلیل تراوش بزاق آفت به داخل بافت های گیاهی، بر روی شاخه‌های درختان پسته نشانه‌های تاکسیکوژنیک دیده می‌شود.

بهترین زمان مبارزه علیه سپردار تنه‌ای پسته، اواخر فروردین‌ماه یا اوایل اردیبهشت‌ماه زمانی که پوره‌های متحرک و قهوه‌ای‌رنگ دیده شوند، می‌باشد.

شپشک نخودی پسته را بهتر بشناسید!

شپشک های نرم‌تن بدنی بیضی‌شکل و محدب دارند که با پوششی مومی پوشیده شده‌اند. ازجمله شپشک های نرم‌تن، می‌توان شپشک نخودی را نام برد.

شپشک نخودی یا شپشک نرم‌تن پسته با نام علمی rugolosum Eulecanium که در زمان بلوغ نیم کروی بوده و به رنگ قرمز دیده می‌شود. به دلیل اینکه به شکل نیم‌کره و گرد است و مشابه نخود، به آن شپشک نخودی نیز می‌گویند.

حتماً آن را بر روی تنه و سرشاخه‌های درختان پسته مشاهده کرده‌اید.

شپشک نخودی چگونه زندگی می‌کند؟

این آفت زمستان را به‌صورت پوره سن 2 بر روی تنه و سرشاخه‌های درختان پسته سپری می‌کند. در بهار همراه با فعال شدن درخت، این آفت شروع به تغذیه می‌کند و براثر تغذیه، از خود عسلک ترشح می‌کند که خسارت ثانویه آفت به‌حساب می‌آید.

در اواسط خردادماه، پوره سن 2 تبدیل به حشره کامل می‌شود و شروع به تخم‌گذاری می‌کند. دراین‌بین بدن حشره ماده چروک و تبدیل به محافظی برای تخم‌ها می‌گردد.

در اواسط تیرماه تخم‌ها بازشده و پوره‌های متحرک از زیر پوشش خود خارج‌شده و در سطح برگ، سرشاخه و میوه‌ها پخش می‌شوند.

نحوه خسارت شپشک نخودی به چه صورت است؟

این آفت به دلیل اینکه شیره گیاهی را مورد تغذیه قرار می‌دهد سبب ضعف شدیدی در درختان پسته می‌شود. ترشح عسلک در اثر تغذیه این آفت سبب می‌شود که گردوخاک در سطح برگ‌ها و شاخه‌ها و حتی تنه درختان جمع شود و تولید دوده در این سطوح کند و تنفس برای درخت دچار مشکل شود.

وجود عسلک همچنین باعث جلب‌توجه مورچه‌ها نیز خواهد شد که گاها در باغات پسته در تراکم بالایی مشاهده می‌شود.

شپشک آرد آلود یا بالشتک پسته را چگونه تشخیص دهید؟

شپشک آرد آلود یا بالشتک پسته با نام علمی Pistacis Pulvinaria به دلیل اینکه کیسه‌ای سفیدرنگ و مومی ترشح می‌کند و داخل آن تخم‌گذاری می‌کند به این نام معروف است. این شپشک به میزان کم بر روی تنه، شاخه و برگ‌های پسته دیده‌شده است.

شپشک آرد آلود چگونه زندگی می‌کند؟

این آفت زمستان را به‌صورت پوره سن 2 بر روی سرشاخه‌های درختان پسته سپری می‌کند. در بهار از روی شاخه‌ها به سمت برگ‌های پسته حرکت می‌کند و شروع به تغذیه از شیره گیاهی برگ‌ها می‌کند.

در این زمان شپشک ها یک‌بار پوست‌اندازی می‌کنند و تبدیل به حشرات کامل می‌شوند. حشرات کامل کیسه سفیدرنگ و مومی شکلی ترشح می‌کنند که به‌تدریج از تخم پر می‌شود.

اگر سطح زیرین برگ‌ها را نگاه کنید توده‌ای سفیدرنگ و پنبه‌ای شکل می‌بینید که پر از تخم این شپشک است برای همین به آن بالشتک نیز می‌گویند. این آفت به‌ندرت حالت طغیانی پیدا می‌کند.

بهترین روش مبارزه علیه شپشک پسته

در اکثر باغات پسته خسارت شپشک ها زیاد نیست و معمولاً در زیر آستانه زیان اقتصادی هستند. عوامل کنترل‌کننده بیولوژیک در باغات ازجمله کفشدوزک‌ها، بالتوری ها، انواع زنبورهای پارازیتوئید، سوسک‌های شکاری، کنه‌های شکاری و تریپس ها از افزایش جمعیت این آفت جلوگیری می‌کنند.

درصورتی‌که به مبارزه شیمیایی نیاز باشد، می‌توان به روش‌های زیر اقدام نمود:

مبارزه علیه شپشک پسته در زمستان

مبارزه شیمیایی زمستانه علیه شپشک هایی که زمستان را به شکل پوره بر روی تنه و یا سرشاخه‌های درختان سپری می‌کنند، انجام می‌شود.

این مبارزه باید در اواخر زمستان و قبل از اینکه جوانه‌ها باز شوند انجام شود. از سم‌پاشی جوانه‌هایی که تازه سبز شده‌اند جدا جلوگیری شود. همچنین این سم‌پاشی بر روی آفات دیگر ازجمله پسیل، زنجره، پروانه سرشاخه خوار، تخم شته و تخم کنه‌ها مؤثر است.

بهتر است در مبارزه شیمیایی از سم دیازینون 1/5 در هزار به همراه 5 تا 7 لیتر روغن و ترجیحاً روغن ولک استفاده کرد. یا اینکه می‌توان از سم اتیون 2 در هزار به همراه 5 تا 7 لیتر روغن ولک نیز استفاده نمود.

مبارزه علیه شپشک پسته در بهار

مبارزه شیمیایی بهاره بهتر است در اواخر فروردین‌ماه و اوایل اردیبهشت‌ماه زمانی که پوره‌های متحرک سن 1 از زیر سپرها بیرون می‌آیند، انجام شود. در مبارزه شیمیایی بهاره می‌توان از سم دیازینون 1/5 لیتر در هزار و یا از سم اتیون 2 لیتر در هزار استفاده کرد.

تعین دقیق تاریخ خروج پوره‌ها توسط کارشناسان بخش کشاورزی و حفظ نباتات و یا خود باغداران انجام می‌شود. با گردش در باغ و مشاهده پوره‌های متحرک بر روی تنه، سرشاخه‌ها و برگ درختان می‌توان به وجود آن‌ها پی برد.

توجه شود که چون پوره‌های سن 1 به سموم حساس هستند نیاز نیست در سم‌پاشی بهاره از روغن‌ها به‌ویژه روغن ولک برای تأثیرگذاری بیشتر استفاده نمود.
مبارزه در این بازه زمانی علیه شپشک ها، با مبارزه علیه پسیل، زنجرک و کنه‌ها نیز همراه خواهد بود.

درصورتی‌که باغی برای اولین بار علیه این آفت سم‌پاشی می‌شود بهتر است سم‌پاشی را به فاصله دو هفته بعد تکرار کرد اما در سال‌های بعد درصورتی‌که خسارت کاهش‌یافته بود یک نوبت کافی است.

مبارزه شیمیایی علیه شپشک های نرم‌تن چگونه است؟

باید توجه شود که مبارزه شیمیایی با این شپشک ها در زمستان با سم دیازینون 1/5

در هزار و یا سم اتیون 2 در هزار به همراه 5 تا 10 لیتر روغن ولک انجام گیرد تا بیشترین اثربخشی را داشته باشد.

نکات کاربردی مصرف روغن ولک

ازجمله نهاده‌هایی که برای مبارزه زمستانه علیه شپشک ها استفاده می‌شود روغن‌ها هستند که باید شرایط خاصی داشته باشند تا اثرگذار باشند. در غیر این صورت باعث آسیب غیرقابل جبرانی برای درختان خواهند شد.

ازجمله این نکات عبارت‌اند از:

• روغن‌ها باید در فصل خواب درختان در زمستان مصرف شوند.
• استفاده از روغن‌ها در فصل بیداری درختان در بهار با دزهای مصرفی بالا، باعث سوختن شاخه‌ها و برگ درختان خواهد شد.
• روغن‌هایی مناسب هستند که دارای وزن سبک باشند و درجه خلوص بالایی داشته باشند. باید توجه داشته که هرچه روغن خالص‌تر باشد، رنگ آن روشن‌تر خواهد بود.
• توجه به این نکته ضروری است که استفاده از روغن‌های ولک در دمای بالای 33 درجه سانتی‌گراد و دمای زیر صفر درجه سانتی‌گراد و همچنین زمان یخبندان ممنوع است.
• در شرایط وجود هرگونه تنش در درختان ازجمله کم‌آبی از مصرف روغن‌ها جلوگیری شود.
• در صورت وجود بارندگی و همچنین وجود رطوبت بالا از مصرف روغن خودداری شود زیرا به درختان آسیب می‌رسد.
• در زمان شکوفه دهی هرگز از روغن‌ها استفاده نکنید.
• زمانی که برگ‌ها تازه سبز شده‌اند از مصرف روغن‌ها جلوگیری شود.
• بهترین زمان استفاده از روغن‌ها به‌ویژه روغن ولک: 3 تا 4 هفته قبل از تورم جوانه‌ها می‌باشد.

جلوگیری از تخریب باغ با بالا بردن دانش و آگاهی

شپشک ها به‌طورکلی نوعی از حشرات‌اند که اغلب جنس ماده در آن‌ها قابلیت پرواز ندارند. روی قسمت‌هایی از درخت ساکن و چسبیده هستند.

اگر در منطقه‌ای این آفت گسترش دارد و بر روی بیشتر درختان باغ به‌صورت متراکم دیده می‌شوند باید علیه آن سم‌پاشی انجام داد.

همه‌ساله به دلیل عدم آگاهی باغداران و همچنین وجود افراد سودجو، سموم کشاورزی زیادی وارد چرخه حیات و محیط‌زیست می‌شود و درنهایت آلودگی‌های زیادی را به دنبال خواهد داشت.

بهترین راهکار بالا بردن آگاهی باغداران عزیز در مصرف درست و به‌جای نهاده‌های کشاورزی خواهد بود. امید است که با بالا بردن میزان آگاهی گامی در پیشرفت کشاورزی کشورمان برداریم.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه