خواص هل به عنوان ملکه ادویه ها
برای پی بردن به خواص دانه های معطر هل و شناخت هل در ابتدا با خواص هل ملکه ادویه ها آشنا می شویم. ما در این مقاله دو گونه معروف هل به نام های هل سبز یا هل رسمی و هل سیاه یا باد یا هل بوا را معرفی کرده و خواص این هل ها را به مختصر بیان می کنیم.
معمولا در بازارهای تجارتی بین المللی دو نوع هل معرفی می شود که عبارتند از:
1.نوع اول که مرغوب ترین نوع هل است و در بازار ایران این نوع عمومی است و عرضه می شود «قاقله صغار» که به انگلیسی Lesser Cardamom گفته می شود وجود دارد.
نام تجارتی آن هل مالابر است یا هل میسوری که هر دو در هندوستان هستند و بیشتر در هند رشد می کنند. نام علمی این نوع هل Elettaria cardamomum (L.) Maton می باشد. رنگ آن سفید بوده، طول کپسول میوه آن 6 تا 8 میلی متر و به شکل مثلث می باشد که محتوی دانه هایی به رنگ قهوه ای تیره بوده، بوی آن شبیه تربانتین و گران تر از سایر ارقام است.
2.نوع دوم که «هل باد» یا «قاقله کبار» که نام علمی آن Elettaria majus یا Amomum subulatum Roxb می باشد. گیاه این نوع هل در سیلان می روید، در هندوستان نیز کاشته می شود.
طول میوه آن در حدود 25 تا 50 میلی متر است و قطر غلاف میوه آن در حدود 6 تا 10 میلی متر و در هر خانه 14 تا 16 دانه به رنگ قهوه ای روشن و نامنظم قرار دارد. دانه های آن معطر و خواص آن مشابه هل رسمی با کمی تفاوت ذکر شده است.
خواص و نام های دیگر هل در کتاب های طب سنتی
در کتب طب سنتی هل دارای نام های متعددی است از جمله با نام های «قاقله»، «هیل»، «هال» نام برده شده و دو نوع برای آن بیان شده است، نوع اول را «قاقله کبار»، «قاقله ذکر»، «هیل ذکر»، یا «قاقله غراب»، می نامند و نوع دوم را «قاقله صغار» یا «قاقله انثی»، «خیر بوا»، «هیل بوا»، «هال بوا» می نامند.
گیاهی است از خانواده Zingiberaceae و به انگلیسی Cardamome گویند.
هل از نظر گیاه شناسی چگونه است؟
هل گیاهی علفی بلند است که دارای ساقه زیرزمینی منشعب ضخیم و نسبتا طویل می باشد. از این ساقه زیرزمینی، ساقه های هوایی شبیه برگ به هم پیچیده شده به ارتفاع 3-2 متر که از قاعده این ساقه یک یا دو ساقه گل دهنده نیز به ارتفاع حدودا یک متر مشاهده می شود.
گل های هل کوچک به طول 4-2/5 سانتی متر هستند که دارای رنگ سفید یا سبز روشن و در قسمت مرکز آن به رنگ بنفش می باشند. میوه آن تخم مرغی شکل کوچکی است به طول 2-1 سانتی متر (در بعضی انواع طولانی تر) که به طور متوسط 20-15 (در بعضی کمتر یا بیشتر) دانه به رنگ قهوه ای سبز، زاویه دار و خوش بو در آن وجود دارد.
برای اینکه عطر هل حفظ شود آنرا به صورت میوه و یا کپسول نگهداری می کنند و در زمان مصرف آن کپسول را شکسته و دانه های آن را خارج می سازند، البته که پوست کپسول آن نیز دارای مقادیری اسانس می باشد.
هل یک گیاه مناطق حاره می باشد که برای رشد و پرورش آن نیاز به هوای گرم و باران متوسط سالیانه در حدود 350-250 سانتی متر می باشد.
هل را در چه مناطقی می توان کاشت؟
در جنگل های هندوستان در گذشته رسم بود که در نقاطی که گیاه هل وجود داشت درختان جنگل را می بریدند که نور کافی وارد جنگل شود و به این طریق به گیاهان کوچک هل فرصت داده می شود که رشد کرده و بزرگ شوند و محصول فراوان تری تولید کنند. پس از چند سال که بهره برداری از هل تمام میشد، این قطعه از جنگل را رها کرده و قطعه دیگر از جنگل را جنگل تراشی می کردند تا مزارع بزرگ و وسیع هل ایجاد شود، ولی امروزه این روش منسوخ شده است.
امروزه هل را از طریق کاشت قطعاتی از ساقه زیرزمینی متورم آن زیاد می کنند و مزارع بزرگی را در مناطق مناسب ایجاد می کنند. گیاهانی که به این طریق با فاصله 4-3 متر از یکدیگر رشد می کنند از سال چهارم شروع به میوه دادن می کنند و بهره برداری از آنها 15-10 سال ادامه پیدا می کند و در آن موقع به دلیل پیری نهال ها باید مزرعه را که دیگر بهره اقتصادی ندارد، رها کرده و مزرعه دیگری احداث کنند.
زمان برداشت دانه های هل
کپسول های میوه وقتی که کاملا رسید و پر از دانه شد برداشت می شود و بهره وری وقتی آغاز می شود که حداقل سه چهارم میوه ها رسیده باشند، ولی هنوز پوست آنها سبز است و چون میوه ها همه در یک زمان نمی رسند چیدن میوه ها در طی 6-5 بار صورت می گیرد.
به طور متوسط از هر هکتار مزرعه هل در حدود 100 تا 200 کیلوگرم کپسول یا میوه خشک هل به دست می آید.
در حدود 80 درصد مصرف هل دنیا از هندوستان بدست می آید و این مقدار در حدود 3000-2500 تن در هر سال است که به همین میزان نیز در کشور هندوستان به مصارف داخلی می رسد.
هل علاوه بر مصارف آن به عنوان ادویه، در طب سنتی نیز کاربردهایی دارد. در حال حاضر متأسفانه هل از نظر طب سنتی زیاد طرف توجه نیست ولی از نظر ادویه و سایر مصارف غذایی بسیار مورد توجه است.
نحوه درست کردن قهوه هل
در عربستان سعودی قهوه معروفی وجود دارد که در مهمانی ها به نام قهوه هل سرو می شود و بسیار طرفدار دارد. برای درست کردن قهوه هل در ابتدا دانه های قهوه را سرخ می کنند و به اصطلاح بو می دهند و آن را کوبیده و نرم می کنند.
سپس کپسول های سبز رنگ هل را با دست شکسته و با دانه های هل در آب جوش می ریزند و کمی زعفران و میخک (از نظر عطر آنها) به آن اضافه می نمایند و سپس مقداری قند و در آخر قهوه کوبیده شده را به آن اضافه می کنند، پس از اینکه 3-2 دقیقه جوشید قهوه هل آماده نوشیدن است.
عموما برای هر یک فنجان متوسط قهوه در حدود 2 قاشق چایخوری کپسول هل و دانه هل مصرف می شود.
در پوسته بیرونی کپسول میوه و همچنین در دانه های سیاه و قهوه ای ریز هل در هر دو، اسانس وجود دارد که از طریق تقطیر گرفته می شود. مقدار اسانس در حدود 5-3/5 درصد وزن کل میوه است.
از اسانس هل در عطرسازی و برای معطر کردن توتون بعضی از انواع سیگارها نیز در تجارت استفاده می شود.
مهم ترین ترکیبات شیمیایی موجود در هل
ترکیبات شیمیایی در هل به صورت اسانس روغنی فرّار هستند و شامل مواد سینئول، ترپی نئول و ترپینن، لیمونن و سابی نن است و ترپی نئول به صورت فورمیک اسید، استیک اسید می باشد.
بررسی های شیمیایی دیگر، ترکیبات شیمیایی هل را چنین نشان می دهد: در تخم هل اسانس وجود دارد که شامل ترپی نئول، ترپینیل استات، سینئول، بورنئول و احتمالا سابی نن، همچنین در تخم هل مقداری روغن ثابت، پروتئین و کلسیم اکسالات و سیلیس وجود دارد.
خواص هل سبز برای لاغری و اعصاب
بر طبق نظر حکمای طب سنتی هل سبز از نظر طبیعت کمی گرم و خیلی خشک است. دانه های هل به دلیل داشتن فیبر بالا باعث کاهش اشتها شده و در نهایت لاغری و کاهش وزن را به دنبال مصرف روزانه آن به همراه خواهد داشت. وجود ماده ای به نام ملانتونین باعث چربی سوزی در بدن نیز می شود که در لاغری تاثیر بسزایی دارد.
دمنوش هایی که با دانه های سبز هل تهیه می شوند ضد افسردگی بوده و تقویت کننده اعصاب می باشند. از سایر خواص بی نظیر دانه های سبز هل می توان به موارد زیر اشاره نمود:
خواص فوق العاده هل سبز
- دانه های هل معطر و بادشکن و محرک است و به عنوان ادویه در غذاها استفاده می شود.
- تخم هل در طب سنتی در موارد ناراحتی های کبد و رحم به کار برده می شود.
- هل را قاعده آور گویند.
- هل به عنوان جزیی از داروهایی که در استعمال خارجی برای معالجه تومور رحم به کار می رود، مصرف می شود.
- ریشه هل مقوی و تونیک و ملین است.
- هل مقوی معده و هاضمه بوده و به هضم غذا کمک می کند.
- هل شکم را می بندد بخصوص بوداده آن و در بعضی مزاج ها قاقله کبار از نظر بند آوردن شکم از قاقله صغار آن بیشتر مؤثر است. به هرحال خیلی از نظر خواص شبیه هستند.
- دانه های قاقله کبار مقوی لثه و برای رفع زخم های دهان به کار می رود.
- برای روده ها مضر است و برای همین باید با کتیرا خورده شود.
- مقدار خوراک از قاقله کبار تا 10 گرم و جانشین آن از نظر خواص قاقله صغار است.
خواص هل صغار یا هل باد برای سلامتی
- از نظر طبیعت گرم تر و خشک تر از هل سبز است.
- خواص آن محلل و خوشبو کننده عرق و بوی دهان می باشد.
- اگر پودر شده آن در بینی ریخته شود عطسه آور است و برای سردرد و صرع و اغما مفید است.
- پودر آن در گوش برای تسکین درد گوش مفید می باشد.
- جویدن آن موجب خوشبو شدن دهان می شود.
- اگر میوه و کپسول آن با پوست جویده شود برای استحکام لثه مفید است.
- اگر پودر آن را به لثه ها بمالید خاصیت استحکام لثه دارد.
- هل باد رطوبت های سینه، حلق و معده را خشک می کند.
- هل باد همچنین مقوی قلب است.
- برای خفقان سرد، تقویت معده و گرم کردن آن و رفع دل به هم خوردگی و آشفتگی، قی، درد معده سرد، هضم غذا به تنهایی یا با ادویه مناسب دیگر بسیار مفید است.
- بو داده و سرخ کرده آن برای جمع کردن و بستن شکم مفید است.
- اگر با آب مصطکی و آب انار خورده شود برای قی و دل به هم خوردگی و تقویت معده مفید است.
- اگر نیم کوبیده هل را به خصوص با پوست در گلاب یا آب جوشانده و خورده شود برای رفع دل به هم خوردگی و قی مفید است.
- اگر با برگ پونه و نعناع در آب جوش قرار گیرد و 4 گرم آن با سکنجبین سه روز خورده شود برای دردهای سرد کبد و باز کردن گرفتگی کبد مفید است.
- به عنوان مقوی معده و بادشکن و ضد مسمومیت و ضد قی و تهوع استفاده می شود.
- مقدار خوراک مورد مصرف آن تا 5 گرم است.
برای خرید مرغوب ترین هل سبز به فروشگاه ما مراجعه کنید!!
هل در سایر کشورها چه کاربردهایی دارد؟
در چین از گونه A .compactum به عنوان تقویت کننده معده و بادشکن و ضد مسمومیت و ضد قی و تهوع استفاده می شود. این هل همراه با گیاهان دارویی دیگری برای معالجه شکم درد، پری معده، کم اشتهایی، رفع سوء هاضمه، رفع تهوع و قطع قی و بیماری های چشم، تب سرماخوردگی، تب مالاریایی و نقرس مصرف می شود.
در شبه جزیره مالایا این هل از جاوه وارد می شود و به عنوان دارو برای معالجه سرفه و سرماخوردگی و ناراحتی های معده و کبد و روماتیسم تجویز می شود.
در اندونزی جوشانده تمامی گیاه هل برای تقویت عمومی و دردهای روماتیسمی و جوشانده میوه و ریشه ضخیم آن برای رفع و معالجه نوعی قولنج معده یا استوماچ کرامپ که ناشی از سرماخوردگی است به کار برده می شود. دانه های این هل را برای اینکه نفس شیرین شود، جویده می شود. ساقه زیرزمینی ضخیم آن را کوبیده با زرده تخم مرغ مخلوط کرده و برای تسریع تولد بچه استعمال می نمایند.
در هند از هل به عنوان مدر و محرک و بادشکن و ادویه معطر استفاده می شود.
مشاهده تمامی محصولات فروشگاه
منبع مورد استفاده در نوشته:
-میرحیدر، حسین. معارف گیاهی. دفتر نشر فرهنگ اسلامی. 597 صفحه.
