آشنایی با مراحل برداشت محصولات زراعی و باغی

مراحل برداشت محصولات زراعی و باغی چگونه است؟

پس از رســيدن محصول، عمليات برداشــت محصولات صورت می گيرد. برداشت گياهان بسته به نوع محصول و هدف توليد ممكن اســت در آخر دوره ی رويشی، در مرحله گلدهی و يا كامل شدن دانه و ميوه صورت پذيرد. برداشت مرحله ای است حساس كه اگر به طور صحيح انجام نشود ممكن است نتيجه ی زحمات و سرمايه صرف شده را يک باره هدر دهد. از اين رو، داشتن اطلاع كافی از علائم رسيدگی، زمان مناسب و نحوه صحيح برداشت الزامی است.

در صورتی كه برداشت به موقع انجام شود محصول بهترين كميت و كيفيت را خواهد داشت. با توجه به اين كه رسيده بودن محصول، مهم ترين عامل تعيين كننده ی زمان برداشت است، لازم است نخست مفهوم «رسيدن» محصول توضيح داده شود.

شناخت چگونگی رسیدن محصولات زراعی

به طور كلی دو نوع رسيدن در محصولات باغی و زراعی وجود دارد:

رسـيدن فيزيولوژيكی: به رسيدن محصول بعد از كامل شدن ميوه و دانه به صورت طبيعی و بر روی گياه مادری در اصطلاح «رســيدن فيزيولوژيكــی» می گويند. اكثر محصولات زراعی و باغی پس از رســيدن فيزيولوژيكی، قابل برداشت هستند مانند انواع غلات، حبوبات، هندوانه، گيلاس، انگور و مركبات.
رسـيدن تجارتی: بعضی از محصولات زراعی و اغلب محصولات باغی در مرحله رســيدن فيزيولوژيكی براي عرضه بازار مناســب نيستند و در مراحل قبل يا پــس از آن ارزش تجارتی و اقتصادی بيشــتری دارند.به اين نوع رسـيدن در اصطلاح «رسيدن تجارتی» می گويند. مثلا خيار، بادمجان، نخودفرنگی، لوبياســبز، ذرت شيرين، سبزيجات برگی، باميه و … قبل از رسيدن فیزیولوژیکی دارای کیفیت مطلوب هستند.اين محصولات اگر به مرحله ی رسيدن فيزيولوژيكی برسـند بافت خشــبی پيدا كرده، فاقدکیفیت و بازار پسندی خواهند شد. در مقابل ميوه هايی نظير ســيب، موز، گوجه فرنگی و خرما مدتی پس از رسيدن فيزيولوژيكی، كيفيت لازم برای مصرف را به دست می آورند و قابل مصرف می شوند.

شناخت روش های برداشت محصولات زراعی

برداشــت محصول زراعی و باغی ممكن است با دســت و يا با ماشين آلات بخصوص انجام شود. اكثر محصولات باغی (ميوه جات، سبزيجات، گل و …) و محصولات زراعی در مساحت هاي كوچک با دست برداشت مي شوند مثلا غلات (گندم، جو، برنج، …) و گياهان علوفه ای و يونجه و شبدر، اسپرس را با داس يا قداره و سبزی ها را با داس، كاردک، چغندر، شلغم و هويج را با بيل برداشــت مي نمايند و يا خيار و هندوانه و گوجه فرنگی و ميوه های درختی را با دســت می چينند تا صدمه نبينند.

در زراعت های وســيع، برداشت با دســت مقرون به صرفه و عملي نيست بنابراين، برداشت آن ها با ماشين آلات برداشت انجام می گيرد. مثلا براي برداشت غلات دانه ريز از كمباين، براي برداشــت نيشــكر و ذرت از خردكن، ،برداشت يونجه با دروگر، و يا برای برداشت سيب زميني و چغندر از ماشين های كمباين غده كن استفاده می شود.

چگونگی برداشت محصولات زراعی

در سطوح وسيع ميوه ها نيز با ماشين آلات طراحی گرديده، مخصوص برداشت می شــوند مثلا برای برداشت انگور ماشين آلات بخصوصی طراحی گردیده كــه ميوه را همراه با مقداری برگ برداشــت نموده، در داخل خــود، ميوه ها را پس از جداكردن بسته بندی می نمايد و يا برای برداشت گردو، بادام، زيتون، گوجه، آلو از ماشين های تكان دهنده اســتفاده می شود.

به اين منظور، قسمتی از ماشين برداشــت به درخت وصل می شود و با تكان دادن آن ميوه ها از درخت جدا می گردند. براي جمع آوری ميوه ها پارچه يا پلاستيک يا تشک های بادی بر روی چهار پايه ی مخصوصی در اطراف درخت مستقر می شود.

نكته قابل توجه در برداشــت مكانيزه ی ميوه ها، رســيدن همزمان، يک شــكل و يک نواخت بــودن ميــوه و مقاوم بودن آن نســبت به ضربه و صدمه می باشــد كه بــا مديريت صحيح و به كارگيری فنون و علوم نوين باغداری ممكن است.

زيان های برداشت نكردن به موقع محصولات زراعی و باغی

برداشـت نا به هنگام محصولات زراعی و باغی، شــامل دير يا زود برداشت كردن، به طرق مختلف تلفات محصول را به همراه خواهد داشت.

برداشــت زودهنگام محصول، به دلايل زير موجب افزايش تلفات و كاهش عملكرد محصول می گردد:

رشد نكردن كامل گياه خصوصا در گياهان علوفه ای كاهش كميت محصول
عدم رسيدگی و تكامل گياهک دانه
پوســيدگی و كپــک زدن محصــول در مراحل حمل ونقل و انبار كردن و تحميل هزينه كاهش دادن درصد رطوبت
كاهش كيفيت و بازار پسندی محصول

برداشــت دير هنگام محصولات، به دلايل زير موجب افزايش تلفات و كاهش محصول می گردد:

ريزش دانه ها پس از رسيدن بخصوص در غالت و حبوبات
افزايش خسارت آفاتی مانند گنجشک و …
كاهش كيفیت بازار پسندی محصول
افزايش احتمال مواجه شدن با شرايط نامساعد محيطی

نحوه و زمان برداشت گياهان زراعی

شناخت زمان و نحوه برداشت غلات

زمان مناسب برداشت غلات ( گندم، جو، برنج و …) پس از رشد كامل گياه و موقعی است كه رنگ عمومی ساقه و برگ ها كاملا زرد و دانه، حالت سفت و سخت دارد. رطوبت دانه در هنگام برداشت مطلوب است كه حدود 14 درصد باشد.

برداشت دستی غلات، به وسيله داس انجام می شود. به اين ترتيب كه كارگران ماهر ساقه ها را از نزديک سطح زمين قطع می كنند ( درو ) و در دسته های كوچک قرار می دهند. سپس تمام دسته ها را روی هم انباشته و توده ای به نام خرمن به وجود می آورند. پس از چند روز، آن ها را باخرمن كوب كوبيده و يا چنگال هايی به هوا پرتاب و به اصطلاح باد می دهند تا دانه ها از كاه جدا گردد.

در زراعت های مكانيزه و بزرگ، عمليات برداشت غلات با كمباين انجام می گيرد. كمباين عمليات درو، خرمن كوبی و جداسازی دانه از كلش را يک جا انجام می دهد.

شناخت زمان و نحوه برداشت يونجه

بهترين زمان برداشــت يونجه هنگامی اســت كه 10 تا 50 درصد مزرعه به گل رفته باشــد. محصول يونجه قبل از گل كردن، حاوی درصد پروتئين زيادی است. و مقدار ويتامين B , A و C در آن به بيشترين حد می رسد.

اما پس از گلدهی با افزايش وزن كلی گياه، درصد پروتئين كاهش و درصد الياف بيشتر می شود. در گلدهی50-10 درصد تعادل بين كميت و كيفيت برقرار است.

شناخت زمان و نحوه برداشت ذرت

زمان و نحوه برداشــت ذرت به نوع مصرف آن بســتگی دارد. در صورتی كه ذرت به منظور تهيه علوفه كشت شده باشد پس از آن كه دانه های بلال نيمه سخت شدند، بوته ها را از نزديک زمين با ماشين های خردكن علوفه قطع و خرد كرده، به عنوان علوفه سبز و تازه، به مصرف تغذيه دام می رسانند و يا آن ها را سيلو نموده، در فصل زمستان كه دسترسی به علوفه و مواد غذايی دشوارتر است برای تغذيه دام ها به كار می برند.

در صورتی كه ذرت برای توليد دانه كشت شده باشد پس از خاتمه دوره رشد و نمو و زمانیكه دانه ها سفت و رنگ برگ ها زرد شدند، ميوه يا بلال ذرت را با ماشين بلال كن برداشت سپس با ماشين پوست گير پوشش آن را جدا كرده آنگاه با ماشين دانه كن دانه ها را از چوب بلال جدا می كنند.

در كمباين ذرت همه اين اعمال يكجا صورت مي گيرد. سپس دانه ها جهت رسيدن به رطوبت مطلوب در دستگاه های خشک كن قرار می گيرند.

شناخت زمان و نحوه برداشت سيب زمينی

بهترين زمان برداشــت ســيب زمينی در چنين حالتی غده ها رسيده و پوست آن ها ضخيم و سفت شــده اســت و اگر چند غده را در محل های مختلف مزرعه از خاک خارج نماييم پوست آن ها به آسانی با مالش محكم دست كنده نمی شود.

در حالی كه اگر نرســيده باشــد پوست غده ها نازک و به ســادگي كنده مى شود. البته گاهي ممكن است به سبب قيمت بالای سيب زميني در بازار، برداشت زودتر انجام شود ولی محصول زود برداشــت شــده ريز و آبدار اســت در اثر حمل و نقل صدمه ديده، قابل نگهداری برای مدت طولانی نيست. براى رفع اين معايب اقدام به كاشت سيب زمينى زودرس مى نمايند.

شناخت روش های برداشت سیب زمینی

در برداشــت دستی، سيب زمينی را معمولا به كمک بيل (با صفحه ساده يا مشبک )از زمين خارج می نمايند در زراعت های بزرگ ســيب زمينی، عمليات برداشــت با ماشين آلات ويژه انجام می شود. كمباين ســيب زمينی، دارای واحدهاى عامل اســت كه سيب زمينی ها را از خاک بالا آورده و آ ن را بر روی نقاله غربالی لرزان منتقل می نمايد تا خاكشــان زدوده شــود.

سپس سيب زمينی ها درون تريلی يا مخزن كمباين ريخته مي شــود در روش نيمه مكانيزه سيب زميني كنده شده توســط سيب زميني كن به رديف روی سطح زمين در مسير حركت تراكتور ريخته می شود تا با دست جمع آوری شوند.

زمان و نحوه برداشت محصولات باغی

شناخت زمان و نحوه برداشت سبزی ها

سبزی های برگی را در حالتی كه دارای برگ و ساقه لطيف و شاداب هستند، برداشت می كنند. چنانچه اين سبزی ها دير برداشت شوند دارای ساقه خشن و سفت شده كه از بازارپسندی آن ها كاســته می شود. برداشت اين گونه ســبزی ها با وسايلی نظير داس و قيچی مخصوص و يا كارد تيز انجام می شود.

سبزی های ريشه ای و غده ای مانند هويج، شلغم و چغندرلبويي، پياز، موسير و … را با وسايلی نظيــر بيلچه و بيل از خاک خارج نموده، جمع آوری مي نمايند. نكته قابل توجه در برداشــت اين گياهان، برداشت آن ها قبل از گلدهی مي باشد. زيرا با گلدهی و تشكيل ميوه ذخاير ريشه مصرف شده، محصول نامرغوب می گردد. (مانند پوک شدن تربچه).

علائم تشخیص رسیدگی محصولات باغی

اگــر محل توليد تا بازار مصرف ميوه آبدار و پوســت نازک فاصله زيادی باشــد و همچنين درمورد سبزی هايی كه برای نگهداری در انبار در نظر گرفته شده اند محصول را بايد مدتی قبل از رسيدن كامل برداشت نمود. مانند گوجه فرنگي و موز كه در حالت نيم رس برداشت می شود. زمان برداشــت بعضی از ســبزی های ميوه ای مانند خيار و لوبيا تابع ســليقه و هدف مصرف كننده اســت مثلا خيار در حالی كه هنوز كوچک و قلمی و ســبز و بدون بذر اســت برای شــور برداشت می شود.

تشــخيص درجه رسيدگی بعضي ســبزی ها به تجربه نياز دارد. هندوانه را موقعی كه پيچک كنار دم ميوه قهوه ای و خشــک شــد می توان برداشــت كرد. در خربزه رســيده نوک ميوه نرم می شود و در پوست ناحيه دم ميوه شيارهايی به وجود می آيد، به علاوه شبكه پوست ميوه كاملابرجســته می شود. در طالبی رســيده دم ميوه به راحتی جدا می شود و ميوه كمی نرم می گردد و بوی مطبوعی دارد.

به طور کلی برداشــت انواع ســبزی ها به صورت دســتی و در چندين مرحله (چين) انجام می شود و به منظور سهولت كار چند روز قبل از برداشت عمليات آبياری متوقف می گردد.

شناخت روش های برداشت گل

برخی از گل های زينتی را همراه با دمگل و يا شاخه از ساقه اصلى يا قاعده گل جدا مي كنند، اين گل ها را «گل های شاخه بريده» گويند مانند گلايول، ميخک، رز، شب بو، ژربرا، آنتريوم وغیره. اين گونه گل ها را معمولا در حالت غنچه برداشــت می كنند. گل ها و گياهان آپارتمانی به صورت گلدان كامل و گل های فصلی(باغچه ای) به صورت نشاء برداشت و به فروش می رسد.

بعضي از گل ها نظير گل زعفران را پس از بازشدن كامل گل از ساقه جدا مي نمايند و قسمت كلاله آن را به طوري كه آسيب نبيند از گل جدا و جمع آوري مي كند. بعضــی اوقات، برداشــت گل بــرای مصارف مختلفــی از قبيل دارو، رنگ يــا عطر صورت می گيرد.به هر صورت، برداشــت گل به هر منظور كه باشــد به صورت دســتی و در چند مرحله يا در طول چند سال از يک بوته، امكان پذير خواهد بود.

شناخت روش های برداشت چای

برگ های چای بتدريج از اواسط بهار تا اوايل پاييز برداشت می شود. در چين بهاره كه چای لطيف معطر و مرغوب اســت طی 4 تا 5 بار از سرشــاخه های بوته های چای برگ چينی می شود حدود 45 درصد محصول ســالانه مختص اين برداشــت اســت. در چين تابســتان كه محصول كيفيت كمتری دارد 6-5 بار از بوته های چای برگ چينی می شود.