از بین انواع مختلف کنه ها تعداد کمی از آن‌ها هستند که از گیاهان تغذیه می‌کنند، درواقع همه کنه ها برای درختان مضر نیستند. برخی از کنه ها همانند عنکبوت‌ها شکارچی حشرات می‌باشند و تعداد محدودی انگل انسان و دام هستند. در باغ‌های پسته بیشتر آن‌ها به‌عنوان دشمنان آفات دارای فواید بسیاری هستند. بااین‌همه تعداد کمی از آن‌ها در مناطق محدودی از پسته‌کاری‌های کشورمان باعث خسارت به درختان پسته می‌شوند. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به بررسی کنه پسته، علائم ابتلا، روش‌های مبارزه با آن و سم کنه پسته می‌پردازیم.

محتوا پنهان

1 کنه معمولی پسته (Tenuipalpus granati)

1.1 شکل شناسی کنه معمولی

1.2 خسارت کنه معمولی

2 کنه گالزای یا اریوفید پسته (Eroiphyes pistaciae)

2.1 شکل شناسی کنه اریوفید

2.2 خسارت کنه اریوفید

3 سم کنه درخت پسته

کنه معمولی پسته (Tenuipalpus granati)

هر چند سال یک‌بار شاهد کنه های معمولی پسته یا کنه آزاد پسته در باغات هستیم. این کنه از آفات درجه‌دو محسوب می‌شود. این خانواده از کنه ها همانند کنه های تارتننده بوده و از شیره برگ‌های گیاهان میزبان تغذیه می‌کنند.

این کنه ها به دلیل نتنیدن تار به کنه های عنکبوتی دروغی موسوم‌اند. این آفت به‌صورت ماده بالغ در لابه‌لای فلس‌های جوانه‌ها و سایر مکان‌های مناسب، زمستان گذرانی کرده و در ابتدای بهار روی سرشاخه‌ها، خوشه‌ها و برگ‌های تازه روییده منتقل‌شده و از شیره گیاه تغذیه می‌کند.

کنه های ماده روی برگ‌ها تخم‌گذاری می‌کنند و نوزادها در اطراف رگ برگ‌های اصلی و فرعی برگ به تغذیه می‌پردازند. این جانور می‌توان نسل‌های متعددی را در هرسال ایجاد کند.

نوزادان این کنه ها با تغذیه از دم خوشه و دم برگ‌ها باعث سیاه شدن و ریختن برخی میوه‌ها می‌شوند و اگر جمعیت آن‌ها زیاد شود باعث ریختن برگ‌ها نیز می‌شوند.

شکل شناسی کنه معمولی

افراد خانواده Tenuipalpus عموماً در اندازه‌های کوچک به طول 0.5 تا 0.7 میلی‌متر با بدنی مسطح، گلابی‌شکل و نرم هستند. رنگ بدن کرم متمایل به قهوه‌ای کم‌رنگ است.

تخم‌های جانور به رنگ قرمز و کروی شکل و رنگ نوزادها ابتدا قرمز مایل به نارنجی می‌باشد که پس از مدتی تغییر رنگ می‌دهد.

خسارت کنه معمولی

برگ‌های آلوده کمی خاک‌آلود به نظر می‌رسند و پوسته‌های سنین قبلی جانور به‌صورت بقایای ریز و سفیدرنگی بر روی این برگ‌ها دیده می‌شوند. کنه معمولی پسته در جمعیت‌های کم، خسارت قابل‌توجهی ندارد.

در جمعیت‌های بالا می‌تواند در زمان‌های گرم سال خسارت زیادی را وارد کند. ممکن است در ابتدای فصل و زمان تشکیل میوه‌ها (فروردین و اردیبهشت‌ماه) ریزش میوه‌های تازه تشکیل‌شده را به همراه داشته باشد.

علاوه بر آن لکه‌های سوخته شده قهوه‌ای و یا خشک و سفید شدن قسمتی از برگ‌ها دیده می‌شود. درصورتی‌که جمعیت آفت زیاد باشد، این سوختگی و خشکی موجب ریزش برگ نیز خواهد شد.

در بعضی ارقام مانند رقم کله قوچی و احمد آقایی میزان خسارت بیشتر است. همچنین در ماه‌های گرم سال، میزان خسارت و جمعیت آفت افزایش می‌یابد.

برخی از محققین ریزش جوانه‌ها را از عوارض خسارت آفت می‌دانند. معمول‌ترین خسارت با شروع و یا ادامه مغز بستن میوه‌ها مشاهده می‌شود.

در این زمان خسارت به‌صورت کاهش کیفیت محصول مانند پوکی، ریز و کوچک شدن مغز، ناخندانی و کاهش سایر خصوصیات کیفی محصول بروز می‌کند.

کنه گالزای یا اریوفید پسته (Eroiphyes pistaciae)

گال همان بدشکلی اندام گیاه بر اثر تغذیه آفت است و این نوع از کنه ها باعث بدشکلی شدید برگ‌ها، خوشه‌ها و حتی سرشاخه‌های درختان شده و باعث کاهش محصول می‌شوند.

این کنه هم‌زمان با شروع رشد رویشی درختان پسته در اوایل بهار به سمت قسمت‌های تازه سبز شده منتقل می‌شوند. این آفت بافت های نرم، تازه و آب‌دار را انتخاب کرده و روی آن‌ها زندگی می‌کند.

کنه اریوفید پسته با تزریق ترشحات بزاقی خود به گیاه می‌تواند باعث ایجاد تغییرات مرفولوژیکی در برگ، خوشه‌ها یا جوانه‌ها و حتی سرشاخه‌ها گردند. فعالیت این آفات با خشبی شدن و سفت شدن بافت های سبز گیاه کم می‌شود.

شکل شناسی کنه اریوفید

کنه های خانواده Eroiphidae به طور عموم دارای اندام‌های بسیار ریز 100 تا 200 میکرون با بدنی نرم، کرمی شکل، حلقه‌حلقه و در انتها باریک و دارای دو جفت پای کوتاه در منتهی‌الیه جلوی بدن می‌باشند.

این کنه ها به رنگ سفید و زرد تا قهوه‌ای روشن، بدون چشم، بدون سیستم تنفسی قابل‌رؤیت، با خرطوم کوتاه درامتداد محور طولی بدن هستند، خرطوم این‌گونه مناسب جهت سوراخ کردن بافت میزبان خود است.

خسارت کنه اریوفید

با توجه به تحقیقات، کنه های اریوفید پسته می‌توانند باعث تغییر شکل و بد فرمی در اندام‌های گیاه شوند. برخی از گونه‌های این کنه تغییر شکل شدید جوانه، خوشه‌ی گل، میوه و سرشاخه‌های درختان را به همراه دارند.

در خوشه‌های آلوده تعداد کمی میوه به وجود می‌آید. میوه‌های تشکیل‌شده نیز بدشکل بوده و مغز در آن‌ها رشد نمی‌کند. البته ممکن است این تغییرات را فقط در بعضی قسمت‌ها و شاخه‌ها مشاهده کنید.

برخی گونه‌های دیگر نیز موجب بروز لکه‌های موزاییکی و ابلقی روی سطح برگ‌ها می‌شود. پهنک و کناره برگ‌ها نیز چین‌دار می‌گردند. ارقام کله قوچی پسته این علائم را بیشتر نشان می‌دهند.

سم کنه درخت پسته

کنه های پسته نیز دارای دشمنان طبیعی فراوانی ازجمله برخی کنه های دیگر و سنک های شکاری می‌باشند. این آفات در شرایط عادی به‌راحتی کنترل می‌شوند.

معمولاً اغلب حشره‌کش‌هایی که علیه سایر آفات درخت پسته به کار می‌روند، جمعیت کنه ها را نیز کاهش می‌دهند؛ بنابراین به‌جز در موارد طغیانی استفاده از سم کنه پسته توصیه نمی‌شود.

برای مبارزه با کنه های گالزای در زمانی که 70 تا 80 درصد گل‌های ماده پسته باز شده باشد (فروردین تا اواخر اردیبهشت) و برای کنه معمولی پسته در مرداد و شهریور می‌توان با یکی از سموم زیر سم‌پاشی انجام داد: