شخم زدن زمین یک عملیات بسیار مهم در کشاورزی می باشد. این عمل، اولین فعالیتی است که قبل از کاشت محصولات در باغ و زمین باید انجام پذیرد. به طور کلی شخم یعنی برگرداندن و آماده کردن خاک توسط تجهیزات و ادوات برای کاشت محصول. از مهم ترین اهداف شخم زدن زمین می توان به از بین بردن گیاهان و ریشه علف های هرز و همچنین سست کردن و نرم کردن زمین جهت کاشت محصول اشاره کرد.
اهداف اصلی شخم زدن زمین
- از بین بردن حشرات و حیوانات خاک توسط حرارت و نور خورشید
- سست کردن زمین و نرم تر کردن خاک و خرد کردن آن به گونه ای که کاشتن بذر و رشد آن بهتر صورت بگیرد.
- از بین بردن ساقه و ریشه گیاهان و علف های هرزی که می توانند رشد محصول اصلی را کاهش داده و بازده آن را نیز پایین بیاورند.
مهم ترین فواید شخم زدن زمین
- شخم زدن زمین به ارتباط بهتر و بیشتر بذر با خاک کمک می کند. یعنی بستری فراهم می شود تا بذر به آسانی بتواند آب را جذب کرده و منجر به رشد و نمو شود.
- شخم زدن زمین از طریق نفوذ پذیر تر کردن و نرم کردن خاک، از روانآب جلوگیری کرده و همچنین میزان فرسایش خاک سطحی را نیز کاهش می دهد. از طرفی با کاهش میزان از دست رفتن آب در مدیریت منابع آبی نقش مهمی را ایفا می کند.
- شخم زدن زمین منجر به بهبود رشد ریشه شده و قدرت استقرار گیاه در خاک را قوی تر می کند. اما باید گفت گیاهانی که محصول آن ها از ریشه به دست می آید، شخم زدن برروی اندازه محصول نهایی تاثیر خواهد گذاشت.
- یکی دیگر از مزیت های شخم زدن زمین، در دسترس شدن عناصر معدنی موجود در خاک رای ریشه گیاهان می باشد. از آن جایی که شخم زدن زمین برروی نفوذ پذیری خاک تاثیر می گذارد، به همین دلیل برروی در دسترس بودن عناصر تاثیر گذاشته و با افزایش انحلال آن ها در بخش محلول خاک، جذب عناصر توسط ریشه نیز بیشتر می شود.
- در اغلب زمین های کشاورزی بعد از برداشت محصول، بقایای گیاهی برروی زمین باقی می مانند. بهتر است حتما هر بار بعد از برداشت محصول و قبل از کشت محصول جدید، شخم زمین انجام شود تا بقایای گیاهی با خاک مخلوط شده و سرعت تجزیه آن ها نیز بالاتر رود. با این روش زمین برای کشت زود تر آماده شده و همچنین عناصر غذایی آن ها نیز به داخل زمین آزاد شده و حاصلخیزی بستر نیز افزایش می یابد.
تاثیر عمق شخم زمین بر رشد و نمو علف های هرز
بسیاری از کشاورزان بر این باورند که هر چه عمق شخم بیشتر باشد، در کاهش رشد علف های هرز بسیار موثر است. اما باید گفت که این تصور کاملا اشتباه بوده و بالعکس هر چه بذر این علف ها در عمق خاک قرار گیرد، بهتر رشد کرده و محافظت می شوند. در شخم عمیق بعدی بذر این علف ها به سطح خاک آمده و دوباره شروع به رشد می کنند. از این رو برای از بین بردن علف های هرز بهترین نوع شخم، همان شخم سطحی خواهد بود.
انواع مختلف شخم زدن زمین
1.شخم زمین بعد از برداشت
بعد از برداشت محصول به منظور افزایش سرعت تجزیه باقی مانده محصولات قبلی باید زمین را شخم زد. این کار سبب می شود تا بقایای باقی مانده به سطح خاک آمده و سرعت تجزیه سریع تر انجام می شود. تجزیه در لایه های عمیق خاک اغلب به صورت ناقص انجام می شود.
2.شخم اولیه زمین
شخم اولیه در گیاهان یکساله توسط گاوآهن انجام می شود. به طور کلی شخم باید به گونه ای باشد که سطح رویی خاک را جا به جا کرده و همچنین خاک موجود در عمق میانی را نیز بهم بزند.
3.شخم زمین برای تهیه بستر
شخم ثانویه اغلب برای مسطح کردن زمین هایی که در اثر شخم اولیه ناهموار شده اند موثر است. اگر در زمین علف های هرز زیاد باشند، تهیه بستر باید سریع تر و زود تر انجام شود. یعنی شخم زدن زمین اگر بعد از رشد علف های هرز انجام شود باعث نابودی و از بین رفتن علف های هرز خواهد شد.
4.شخم زدن بین محصولات
بعد از کاشت محصولات و رشد کردن آن ها، شخم زمین با استفاده از ادواتی مانند بیل، می تواند منجر به توقف رشد علف های هرز شود. با این کار علاوه بر از بین بردن علف های هرز، بافت خاک نیز بهبود یافته و از تبخیر رطوبت در لایه های عمیق خاک نیز جلوگیری می شود.
شخم زدن زمین از گذشته تا امروزه
در زمان های بسیار دور از گاو و اسب برای شخم زدن زمین های کشاورزی استفاده می کردند. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی از تراکتور های مختلف که برای این کار تعبیه شده اند استفاده می شود. این کار علاوه بر صرفه جویی در زمان، نقش اساسی را در سلامت کلی زمین ایفا می کند.
تراکتور، خاک سطحی زمین را برداشته و خاکی نرم تر همراه با مواد غذایی تحویل می دهد. در طی فرآیند شخم زدن ممکن است بقایای محصولات قبلی نیز در خاک باقی مانده باشند، که با شخم این بقایا شکسته شده و کیفیت خاک موجود را بهبود می بخشند.
وجود باقی مانده بقایای محصولات باعث افزایش نیتروژن موجود در خاک می شوند. بهتر است بعد از شخم زدن زمین مقداری کاه بر روی زمین شخم خورده ریخته شود. این کار علاوه بر ایجاد زیبایی باعث می شود تا آلودگی های ایجاد شده روی زمین بر اثر باد جا به جا نشوند.
شخم زدن زمین نه تنها علف های هرز را از بین می برد، بلکه باعث دور شدن حشرات نیز می شود. این حشرات اثرات مخربی بر روی زمین گذاشته و منجر به ایجاد مشکلاتی در کاشت محصول می شود. وجود کرم ها نیز برروی زمین باعث بهم زدن دمای متعادل زمین خواهد شد.
بهترین زمان برای شخم زدن زمین
شخم زدن پاییزه زمین
بسیاری از کشاورزان هم در فصل بهار و هم در پاییز اقدام به شخم زدن زمین می کنند. شخم زدن زمین در پاییز منجر به آمادگی بیشتر زمین برای رشد محصول می شود. اما در بعضی از مناطق سطح زمین در پاییز خشک نبوده و عملیات شخم به خوبی انجام نخواهد شد.
شخم زدن زمین در اواخر پاییز نیز می تواند مناسب باشد اما متاسفانه در این دوران هوا به شدت سرد بوده و زمین نیز بسیار سفت و سخت خواهد شد. در نتیجه عملیات شخم نیازمند نیرو بیشتری بوده و کمی مشکل خواهد بود.
عملیات پاییزه شخم بهتر است زمانی انجام شود که هوا به خوبی گرم شده و رطوبت خاک نیز از بین رفته است و حشرات نیز در اثر سرمای هوا از بین رفته اند.
شخم زدن بهاره زمین
شخم زدن زمین در فصل بهار زمان مناسبی برای عمیلت شخم می باشد. در این فصل سرمای هوا از بین رفته و دیگر خاک سفت و سخت نخواهد بود.
بهترین زمان برای شخم زدن زمین این است که یک بار زمین را در پاییز و یک بار در فصل بهار شخم بزنید.
بعضی از کشاورزان برای دور کردن حشرات مزاحم، یک ماه قبل از کاشت محصول زمین را به خوبی شخم می زنند. بعضی از کشاورزان نیز زمین را دو بار شخم می زنند که این کار برای سلامتی خاک اصلا مناسب نیست. همچنین در مناطقی که باد های شدید می وزد بهتر است که در فصل رشد گیاه از شخم زدن زمین به شدت خودداری کنید.
شخم زدن با توجه به بافت خاک
بهترین زمان برای شخم زدن زمانی است که خاک زمین مرطوب باشد نه خیس! اگر خاک خیس باشد و اقدام به شخم زدن کنید، خاک گل شده و تا حد زیادی فشرده می شود. از این رو بهترین خاک برای شخم زدن، خاک نسبتا شل با وزنی متعادل و مناسب است.
همچنین اگر خاک بیش از اندازه خشک باشد، نمی تواند مواد مغذی را پس از عمیات شخم، به گیاه برساند.
مراحل شخم زدن زمین
- در گام اول زمین مناسب و مورد نظر را که برای شخم زدن مناسب است انتخاب نمایید و هدف از شخم زدن را نیز مشخص کنید.
- در ادامه یک جهت زمین را برای شخم زدن انتخاب کرده و دیگر آن را تغییر ندهید.
- سپس عمق های مختلفی در خاک ایجاد کرده و شروع به زیر و رو کردن خاک نمایید. راحت ترین حالت شخم زدن بدین صورت است که خاک زیری را بالا آورده و آن را عوض کنید.
- بعد از اتمام کار شخم، برای غنی کردن هر چه بیشتر خاک می توانید مقداری کود گیاهی یا حیوانی به خاک اضافه نمایید.
انواع تراکتور های مخصوص برای شخم زدن زمین
مولدبورد:
این نوع تراکتور ها در لبه بالایی خود دارای انحنا بوده و می توانند منافذ عمیقی را در داخل خاک ایجاد کنند.
دیسک:
این نوع از تراکتور ها می توانند آلودگی را به خوبی پاکسازی کرده و برای زمین هایی که خیلی سفت هستند بسیار عالی عمل می کند.
معکوس:
این نوع تراکتور نیز بسیار شبیه به مولدبورد بوده اما حداقل از دو تیغه تشکیل شده است که سر پهن تری نسبت به مولدبورد دارد. هر تیغه به تنهایی یک شیار و گودی در زمین ایجاد کرده و به گونه ای نصب می شود تا بتواند فضای کافی را برای کاشت گیاهان فراهم کند.
این نوع از تراکتور ها خاک را شکسته و لایه هایی از مواد شیمیایی به خاک می دهند اما به هیچ وجه خاک را بر نمی گردانند.
چیزل:
این نوع تراکتور نیز دارای سر منحنی شکل است که بدون برگرداندن خاک آن را خیلی عمیق حفر می کند.
سلام
زمین های کشاورزی رو سال قبل شخم زدیم ولی چیزی نکاشتیم ( بنا ب مشکلاتی )
با توجه ب رویش گیاه ها
میشه برای امسال در این زمین ها گندم کاشت و زمان مناسب شخم کی هستش ؟؟
سلام وقت بخیر
با توجه به سوال برادر عزیز
ن توصیه نمیشه چون زمین سفت شده و قابلیت پذیرش بذورات خیلی کم شده و حتی اگه بذر بپاشید ریشه ی خوبی تو دل خاک نمیزنه چون عرض کردم خدمتون زمین سفت شده (این نظر بنده و از تجربه دارم خدمتون میگم حالا اگه کارشناس محترم کشاورزی و مسول سایت نظری داشتن خوشحال میشم بهره ببریم)