سوسک سرشاخه خوار پسته و روش های مبارزه با آن

در هرجایی که آبادانی و سرسبزی وجود دارد، موجودات زنده ریزودرشت نیز وجود خواهند داشت که ممکن است هم مفید باشند و هم مضر. دخالت و دست‌کاری بشر در این مکان‌ها سبب خواهد شد ین موجودات آفات مضر معرفی شوند و یا ضرر آن‌ها مشهود و غیرقابل‌جبران شود. آفات گیاهی که امروزه مدام به دنبال راه‌حلی برای حذف آن‌ها از آبادانی های خود هستیم گویای بارز این دخالت‌ها است. یکی از این موجودات ریز، سوسک سرشاخه خوار یا جوانه خوار یا سوسکو پسته می‌باشد که در ابتدا به‌عنوان حشرات بی‌اهمیت یا با جمعیت کم در باغات پسته مشاهده شد ولی امروزه خساراتی که وارد می‌کند رو به افزایش است.

اگر نیاز دارید این آفت را بهتر بشناسید و از راه‌های تشخیص و مبارزه با آن اطلاع پیدا کنید تا انتهای این نوشته همراه ما باشید.

شکل شناسی سوسک سرشاخه خوار پسته

حشره کامل سوسک سرشاخه خوار پسته (Hylesinus vestitus) را به شکل بیضی خواهید دید که طول آن 3/5-3 میلی‌متر و رنگ آن قهوه‌ای می‌باشد. بر روی بالپوش های آن دو لکه تیره‌رنگ و گاهی خرمایی با موهایی ظریف دیده می‌شود.

اگر می‌خواهید حشره کامل را با جزئیات بیشتری ببینید آن را زیر بینوکلر گذاشته و مشخصات ظاهری زیر را مشاهده کنید:

• پیشانی صاف پوشیده شده از موهای ظریف
• سینه اول برآمده و در دو طرف برآمده بوده و دارای نقاط فشرده ریز
• بالپوش ها موازی دارای شیارهای منظم و پوشیده شده از خارهای ظریف
• لاروها به شکل عمومی سوسک‌های خانواده اسکولیتیده، خمیده و بدون پا هستند.
• شفیره‌ها شیری‌رنگ هستند که به‌تدریج زردرنگ می‌شوند. در انتهای بدن شفیره‌ها دو زائده وجود دارد.

زیست‌شناسی سوسک سرشاخه خوار پسته

این سوسک جوانه خوار پسته، زمستان را به‌صورت لارو زیر پوسته شاخه‌های ضعیف و هرس شده سپری می‌کند. در اواخر زمستان لاروها در انتهای دالان به شفیره تبدیل می‌شوند.

حشرات کامل نسل جدید پس از خروج از شاخه‌های هرس شده سال قبل، به سمت درختان پسته پرواز کرده و به جوانه‌های تازه رشد کرده حمله می‌کنند.

آغاز این خسارت در پایان اسفندماه تا اوایل فروردین‌ماه هم‌زمان با رشد و فعالیت درختان پسته می‌باشد.

نکته: مشاهده سوسک‌های بالغ و جوان در حال پرواز در باغ، زنگ هشداری برای مبارزه شیمیایی علیه آن است.

حشرات کامل در ابتدا بدنی نرم دارند. 3-2 روزی داخل دالان‌های لاروی باقی می‌مانند و از خاک‌اره‌های ایجادشده در دالان لاروی تغذیه می‌کنند تا بدنشان سخت شود.

سپس با ایجاد سوراخ روی شاخه‌های ضعیف از آن‌ها خارج می‌شوند تا هم برای تغذیه و هم تخم‌ریزی شاخه‌های تازه سبز شده را انتخاب کنند!

در نیمه اردیبهشت‌ماه و اوایل خردادماه، اوج خروج حشرات بالغ می‌باشد.

حشرات ماده در زیر پوست درختان هرس شده و ضعیف نفوذ کرده و لانه جفت‌گیری را ساخته سپس تخم‌گذاری می‌کنند. تخم‌گذاری به‌صورت ردیفی در دو طرف دالان ایجادشده توسط حشره ماده و نر گذاشته می‌شود.

این سوسک تک نسلی است و چنین به نظر می‌رسد که این آفت سراسر زمستان را بدون دیاپوز و به‌صورت فعال سپری می‌کند.

خسارت ناشی از سوسک سرشاخه خوار

در نیمه اردیبهشت‌ماه حشرات کامل نسل جدید به شاخه‌های یک‌ساله حمله کرده و از کنار جوانه‌ها وارد شاخه می‌شود و دالانی به طول 5-4 سانتی‌متر ایجاد می‌کند که توخالی است و این مرحله خسارت زا به درختان می‌باشد.

با این فعالیت حشرات کامل، جوانه‌های تازه ریزش می‌کند و شاخه‌ها هم خشک می‌شوند.

دوره تغذیه‌ای این سوسک پرخور در داخل این دالان سپری می‌شود به‌طوری‌که به‌ندرت این دالان را ترک کرده و به جوانه‌های دیگر حمله می‌کند.

حشرات کامل اواسط مهرماه به‌تدریج دالان تغذیه را ترک کرده و به سراغ شاخه‌های تازه هرس شده و یا نیمه‌خشک حمله می‌کنند. در این مرحله پوست خوار می‌شوند و تغذیه خود از پوست را به‌جای جوانه ترجیح می‌دهند.

حشره ماده در دالان مادری 100-80 تخم قرار می‌دهد. 20-10 روز هم طول می‌کشد تا تخم‌ها تفریخ شوند. لاروها پس از خروج از تخم شروع به تغذیه در جهت عمود بر دالان مادری می‌کنند و تمام پاییز و زمستان را در آنجا به سر می‌برند.

اگر شاخه‌های آلوده را برداشته و پوست رویی را کنار بزنید بر روی شاخه آلوده خطوطی عمودی و افقی خواهید دید که به‌صورت دالان‌های ریز نمایان می‌شوند.

با کمی تأمل در خواهید یافت که دالان‌های مادری بزرگ و به‌صورت افقی در طول شاخه‌ها دیده می‌شوند و دالان‌های لاروی بسیار ریز و متعدد و در جهت عمود بر این دالان‌های بزرگ وجود دارند. تمام مراحل زندگی این حشره شگفتی‌آور است.

کنترل سوسک سرشاخه خوار پسته

مبارزه با این آفت هم مانند سایر آفات پسته به روش‌های مختلف و متعددی به‌صورت هم‌زمان و یا جداگانه انجام می‌شود.

با آگاهی از اینکه چقدر این آفت در باغ شما خسارت زا است و یا درجه خسارت آن در سطح زیان اقتصادی است یا خیر، بهترین راه مبارزه علیه آن انتخاب می‌شود.

مبارزه زراعی

همان‌طور که در مطالب بالا متوجه شدیم، خسارت سوسک سرشاخه خوار پسته به درختان ضعیف و ناتوان زیاد است. زاد و ولد روی این درختان برای این آفت در اولویت قرار دارد.

بنابراین اجرای هرگونه عملیات‌های زراعی همانند هرس سرشاخه‌های ضعیف و ناتوان و از بین بردن آن‌ها کمک بسیار زیادی در کاهش جمعیت این آفت خواهد کرد.

نکته مهم این است که دورهای منظم آبیاری، تغذیه صحیح و مواد غذایی کافی برای درختان از مهم‌ترین مواردی است که یک باغ را سالم و تندرست و به دور از آفت نگه می‌دارد.

مبارزه مکانیکی

بسیاری از کشاورزان بهترین روش مبارزه با این آفت را در باغات پسته، مبارزه مکانیکی علیه آن می‌دانند.

بهتر است باغداران هرسال در اوایل فصل پائیز مقداری از چوب‌های تازه هرس شده پسته را در نقطه‌های مختلفی از باغ خود قرار بدهند تا به‌عنوان تله عمل کند.

به‌این‌ترتیب که حشرات ماده به این شاخه‌ها حمله کرده و روی آن‌ها تخم‌گذاری کرده و نسل بعدی را به وجود می‌آورند که با مساعد شدن هوا سروکله لاروها پیدا خواهد شد.

باغداران محترم برای اینکه کمترین آسیب را از این سوسک ببینند بهتر است هر 10 تا 15 روز یک‌بار تا پایان فروردین‌ماه به باغ مراجعه کرده و این چوب‌های هرس شده را جمع‌آوری کنند و بسوزانند.

چوب‌های جدید جایگزین کنند تا جمعیت این سوسک به‌شدت کاهش پیدا کند و نتیجه زحمات خود را به‌خوبی مشاهده کنند.

مبارزه شیمیایی

امروزه سعی بر این می‌شود که تا جایی که امکان دارد از سموم شیمیایی استفاده نشود. ولی اگر خسارت آفت زیاد باشد به‌طوری‌که حاصل دسترنج یک‌ساله باغداران نابود شود، بهترین گزینه انتخاب سموم مناسب و به میزان صحیح آن است.

مبارزه شیمیایی تنها علیه حشرات کامل و در زمان اوج ظهور این سوسک‌ها انجام می‌شود. برای این نوع مبارزه چند فرمول شیمیایی مدنظر است که در هر مورد تجربه‌ای نهفته است.

مورد اول استفاده از دو نوبت سم‌پاشی در اردیبهشت‌ماه و به فاصله هر 15 روز یک‌بار. با سم تیودان 300 سی‌سی، نفت معمولی 1/5 لیتر، صابون محلول پاشی 250 سی‌سی، آب 100 لیتر می‌باشد.

مورد دوم استفاده از فرمول سم فنیتروتیون 2-1/5 لیتر، صابون مایع یا ریکا 2/5 لیتر، نفت 10 لیتر، آب 1000 لیتر می‌باشد.

کارشناسان موسسه تحقیقات پسته رفسنجان بر این باورند که صابون با از بین بردن ساختمان شیمیایی نفت مانع از خاصیت گیاه‌سوزی آن بر روی گیاهان شده و از طرف دیگر سبب ایجاد محلولی یکنواخت برای سم‌پاشی می‌شود.

مبارزه بیولوژیک

بهترین و طبیعی‌ترین راه مبارزه علیه آفات استفاده از دشمنان طبیعی آن‌ها است. برای مبارزه بیولوژیک علیه سوسک سرشاخه خوار چندین مورد ذکرشده است ازجمله:

• تغذیه دارکوب، گنجشک و پرندگان کوچک از لارو، شفیره و حشرات کامل سوسک جوانه خوار پسته
• زنبورهای پارازیتوئید گونه Cheiropachus colon L از خانواده Pteromalidae. لاروهای این زنبور پارازیتوئید خارجی هستند و از لاروهای سرشاخه خوار می‌خورند. پس از تمام شدن تغذیه، زیر پوست درختان و شاخه‌ها به شفیره تبدیل می‌شوند.
• کنه Pyemotes scolyti بر روی لارو و شفیره‌های آفت‌دیده شده‌اند. این کنه چند خوار بوده و فعالیت انگلی خود را در دالان‌های لاروی و مادری انجام می‌دهد. این کنه تخم خوار نبوده و تنها به لارو و شفیره‌ها هجوم می‌برد. لاروهای سنین بالاتر را به دلیل اینکه میزان غذای بیشتری دارند، ترجیح می‌دهد.

مبارزه رفتاری و فرمونی

تاکنون تحقیقات زیادی درباره استفاده از فرمون ها و کایرومون ها برای کنترل و مطالعات بیولوژیک حشرات انجام‌گرفته است.

انتخاب میزبان توسط سوسک سرشاخه خوار پسته وابسته به 4 مرحله شامل پخش، انتخاب، دور هم جمع شدن و ایجاد کلنی می‌باشد.

جذب حشرات کامل به میزبان، نتیجه علائم جهت‌یابی، مانند فرمون جنسی و فرمون تجمعی یا افزایش بیشتر تبخیر کایرومون میزبان می‌باشد که به‌وسیله مهاجمین اولیه ایجاد می‌شود. درنهایت سبب گرایش زیاد سوسک‌ها به میزبان می‌شود.

وجود فرمون های تجمعی سبب هجوم هزاران سوسک به سمت درخت شده و به آن‌ها این امکان را می‌دهد که بر قدرت دفاعی میزبان خود پیروز شوند. درنهایت سبب به هم پیوستن زوج‌ها می‌شود.

با استفاده از این رفتار و استفاده از تله فرمونی طبیعی، فواید مبارزه غیر شیمیایی به‌درستی آشکار می‌شود. بدین ترتیب حشرات ماده درون تله گذاشته می‌شوند. فرمون ترشح‌شده و در طول مدت پرواز حشرات کامل در باغ باعث جذب آن‌ها می‌گردد.

با ساخت و قرار دادن تعداد زیادی از این تله‌ها و نصب آن‌ها در باغ می‌توانید جمعیت سال بعد را به میزان قابل قبولی کاهش دهید.

نکات مهم مبارزه شیمیایی

• برای مخلوط کردن سم با صابون باید ابتدا صابون مایع را داخل ظرف بریزید، سپس به‌تدریج نفت را به آن اضافه کنید. بعد محلول را مرتب هم بزنید تا به‌خوبی مخلوط شود. پس‌ازآن سم موردنظر را به ظرف حاوی آب اضافه می‌کنید. بعد از حل کردن سم در آب مخلوط نفت و صابون مایع را به تانکر منتقل می‌کنید.
• دقت شود که در طول مدت سم‌پاشی مخلوط را به‌طور مرتب و هر 10 دقیقه یک‌بار هم بزنید. بهتر است هم زدن با همزن مکانیکی و یا با فشار پاشش سم به‌وسیله سر لانس مناسبی انجام شود.
• حتماً دقت شود که حداقل 30-20 لیتر مخلوط مانده در تانکر سم‌پاشی را نگه‌داری کرده و نپاشید.
• بهتر است سم‌پاشی را در هوای خنک و آرام انجام دهید.
• پس‌ازاینکه سم‌پاشی انجام شد حتماً تانکر و شلنگ‌ها و سایر وسایل را به‌خوبی شستشو دهید.

سخن پایانی

فصل بهار زمان سرسبزی درختان پسته و گلدهی در آن‌ها می‌باشد. با آغاز سبز شدن درختان پسته، از اواسط اسفندماه فعالیت آفات هم از سر گرفته می‌شود. با توجه به اینکه همیشه چند آفت هم‌زمان با هم در باغ دیده می‌شوند باید دانست کدام آفات مهم و درجه‌یک هستند و کدام درجه دوم و سوم.

در مورد سوسکو یا سوسک سرشاخه خوار یا جوانه خوار پسته باید بگوییم که مبارزه غیر شیمیایی کاربردی‌تر بوده و ساده و مقرون‌به‌صرفه اقتصادی می‌باشد. اگر به‌صورت صحیح و اصولی انجام شود، دیگر نیازی به استفاده از سموم شیمیایی نیست.

با اطمینان و اعتماد کردن به افرادی که در این زمینه متخصص هستند جهت رشد و آبادانی باغتان گامی  بردارید تا نتایج مدیریت صحیح و اصولی را در بخش کشاورزی تجربه کنید.