عوامل تاثیر گذار در انتخاب بهترین زمان هرس درختان میوه
یکی از بهترین منابع غذایی برای موجودات زنده، میوه ها هستند، چرا که منابع زیادی ویتامین و مواد معدنی را در خود جای داده اند. به همین دلیل پرورش درختان میوه نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است. درختان میوه برای تولید محصولات بیشتر و باکیفیت بیشتر نیازمند عملیات داشت (نگهداری) مناسب است. یکی از مهمترین اقدامات آن هرس اصولی و مناسب درختان است. به طور کلی حذف برخی از شاخه‌ها برای رسیدن هوا، نور بیشتر و آرایش شکل ظاهری را هرس می گویند. برای این کار ما باید چند نکته را در نظر بگیریم. برای شروع کار باید بدانیم چگونه درختمان را هرس کنیم؟ کدام شاخه ها را حذف کنیم؟ و بهترین زمان هرس درختان میوه چه موقع است؟ و یا حتی ابزار های مناسب برای هرس کدام نوع هستند؟
اگر در بهترین زمان هرس درختان میوه و یا هر درختی عملیات و با ابزارهای مناسب هرس صورت نگیرد ممکن است درخت در آن زمان دچار بیماری و یا حتی توقف رشد شود. برای حذف شاخه ها اگر اصولی عمل نکنیم درخت دچار مشکل شده و در نهایت بیمار و یا خشک می شود.
بهترین زمان هرس درختان میوه به سن درخت و نوع درخت بستگی دارد.
مزایای هرس درختان میوه
- افزایش اندازه و کیفیت میوه
- تحریک نمو جوانه گل در کل تاج درخت
- حذف شاخه های خشک، مزاحم و بیمار جهت حفظ و تامین سلامت گیاه کاهش تمایل به سال آوری
- ایجاد شرایط مناسب برای ورود نور و هوا به درون تاج درخت برای کاهش بروز و انتشار بیماریها وآفات
- افزایش کیفیت میوه
- تسهیل عملیات باغبانی مثل تنک کردن میوه، محلول پاشی انواع کودها و سمپاشی و برداشت میوه
انواع هرس درختان میوه
به طور کلی نمی توان قاعده و دستور العمل واحدی برای هرس همه درختان ارائه داد. برای توضیح این مطلب می توان آن را به بخش های زیر تقسیم بندی نمود.
هرس فرم (تربیت نهال)
1- شکل هرمی
در این روش سه تا پنج شاخه بر روی تنه اصلی انتخاب می کنند و این شاخه ها در یک سوم ابتدایی (از سمت تنه اصلی ) قطع می شوند به این ترتیب شاخه های اصلی به وجود می ایند که پایه های اصلی درخت را تشکیل می دهند و در سالهای بعد هرس بر روی شاخه های فرعی و شاخه های پایین تنه صورت می گیرد. این روش بیشتر برای درختانی غیر از میوه (چناروکاج و ..) مورد استفاده قرار می گیرد و برای درختان پیوند خورده مناسب نیست اما می توان برای درختان سیب و گلابی پیوند خورده بر روی پایه های کوتاه نیز از این نوع هرس استفاده کرد.
2- شکل شلجمی
این نوع هرس مناسب برای درختان میوه همچون زردآلو،گردو ،گلابی ،پسته است. این نوع هرس برای فرم دادن این نوع نهال ها کاربرد دارد. نهال ها بعد از رشد و رسیدن به ارتفاع حدودا 120 تا 150 سانتی متری، پس از سر برداری شروع به ایجاد شاخه های فرعی می کند که از این شاخه ها 3 تا 5 شاخه که دارای زاویه تند 45 تا 60 درجه با تنه اصلی دارند و با هم 20 تا 30 سانتی متر فاصله داشته را نگه داریم .
در حال حاضر این چند شاخه نقش شاخه های اصلی را ایفا می کنند اما در ادامه ممکن است با رشد شاخه ای که قطور تر و مسلط تر از دیگر شاخه ها است، نقش شاخه های اصلی در اطراف درخت جا به جا شود. اینکار باعث می شود درخت در هر طرف شاخه ای قوی داشته باشد که باعث توازن محصول و مقاومت درخت در برابر نیروهای خارجی (باد و..) می شود.
3- شکل جامی (مرکز باز)
در حالت جامی به هیچ شاخه ای به عنوان پیش اهنگ نیاز نداریم سر برداری در ارتفاع حدود یک متری صورت می گیرد و همچنین شاخه عمودی درمرکز آن تقریبا دیده نمی شود. این نوع روش تقریبا برای هلو، آلو و نوعی بادام می توان به کار برد ولی به دلیل اینکه وزن محصول امکان شکستن شاخه را فراهم می کند و همچنین در هوای گرم باعث آفتاب سوختگی محصول می شود این روش کاربرد کمی دارد.
4- پاچراغی
این فرم هرس در مورد درخت مو اعمال می شود و در مو میزان محصول بوته هایی که به این شکل تربیت شده باشند، بیشتر از آن هایی است که به شکل پاچراغی تربیت شده اند، ولی در فرم داربستی یا کوردون خطر آسیب رسیدن به محصول در اثر حمله پرندگان به ویژه گنجشک بیشتر است .
5- روش کوردون
بهترین زمان هرس درختان میوه (درزمانی نهال بوده و هنوز به ثمر ننشسته اند) قبل از بازشدن و متورم شدن جوانه هاست چرا که درخت هنوز در اصطلاح در خواب زمستانی است وشیره پرورده در گیاه کمتر جریان دارد.چون نهال دارای حساسیت بیشتری نسبت به درختان مثمر است باید بهترین زمان هرس را انتخاب کرده و آن را انجام دهیم.
روش های هرس شاخه
هرس سر شاخه
در این روش فقط سر شاخه ها بریده می شوند که باعث رشد بهتر و تحریک جوانه ها می شود. بیشتر این عمل در سال های اولیه برای فرم دهی نهال انجام می شود. پس از باردهی این کار کمتر صورت گرفته عملا شاخه را می بریم همچنین بهترین زمان هرس درختان میوه برای عمل سر شاخه زنی فصل زمستان و قبل از متورم شدن جوانه است چرا که مهمترین هدف این هرس تحریک و رشد بهتر جوانه های دیگر است. در سرشاخه زنی های درختان بزرگ می توان از قیچی های دسته بلند و یا نردبام استفاده کرد.
حذف کامل شاخه (تنک کردن)
در این روش کل شاخه حذف می شود.در برخی از درختان میوه مانند سیب و گلابی، محصول بر روی شاخه های دوساله یا مسن تر تشکیل می شود به همین دلیل بهتر است از این روش هرس استفاده شود.
اعضای مختلف یک گیاه یا درخت، می توان گفت تعداد و نحوه رشد شاخه ها مهمترین عامل تعیین کننده در نحوه و اندازه پایداری آن در مقابل فشارهای ناشی از وزن میوه، باد و برف و یخبندان زمستانه به شمار می رود. علاوه بر این نحوه قرار گرفتن شاخه ها و زاویه آنها باتنه و شاخه های اصلی تر تاثیر بسیاری در قدرت باروری گیاه یا درخت و تحمل آن در برابر شرایط نامساعد جوی دارد.
مهمترین نکات و اصول هرس شاخه
- در موقع حذف کامل یک شاخه، باید دقت شود در انتهایی ترین نقطه (نقطه وصل شاخه به تنه یا شاخه اصلی ) بریده شود به این ترتیب قسمت زائدی بر روی تنه باقی نمیماند. این قسمت زائد بعدها و پس از خشک شدن مورد حمله قارچ ها و باکتری ها شده به این ترتیب باعث ایجاد پوسیدگی برروی تنه و .. می شود.
- هر گاه درختی نیاز به هرس شدید داشت باید هرس ان به تدریج و طی چند سال انجام شود. هرس شدید یکباره باعث عقب افتادن رشد درخت و همچنین نرک یا پاجوش زیادی تولید می کند.
- برای حذف کامل شاخه باید دقت کرد شاخه های دارای زاویه باز به تنه (زاویه نزدیک به قائمه با تنه) رشد بهتری دارند چرا که مقاومت و تحمل بیشتری در مقابل وزن میوه و فشارهای خارجی دارد.
- درختان میوه که نور با شدت کافی مورد نیاز است باید سعی کرد که حذف شاخه های اضافی در قسمت میانه شاخساره به حد لازم و متعادل انجام شود تا دریافت نور به خوبی صورت گیرد.
- برای مبارزه با آفاتی همچون چوب خوار ها، پوست خوار ها و سوسک های شاخه بلند باید تمامی شاخه های خشکیده باید بریده و سوزانده شوند.
حذف اصولی شاخه های سنگین با عمل سه برش
انواع شاخه
- شاخه اصلی
- جوانه چوب یا رویشی
- فرعی درجه یک
- فرعی درجه دو
- نرک یا پاجوش
- جوانه جانبی
- شاخک
- برندی
- میخچه
- جوانه انتظار
- شاخه چه
- بورس
- جوانه گل
- جوانه انتهایی
زمان هرس
بسته به نوع گیاه یا درخت و هدف هرس ان این کار در دو موقع از سال انجام میشود.یکی هرسی که هنگام خفتگی درخت یا خواب زمستانه انجام میشودکه به ان هرس سیاه یا هرس زمستانه نامیده می شود و دیگری هرسی که در دوره فعالیت گیاه، یعنی هنگامی که دارای برگ، گل یا میوه است صورت می گیرد که به آن هرس تابستانه یا هرس سبز می گویند.
در هر دو مورد هرس باعث تاخیر در باروری نهال های جوان و کم شدن محصول درختان بارور می شود بنابراین باید جانب تعادل رعایت شده و قطع اندام های گیاه تنها به مقدار لازم و با احتیاط صورت گیرد.
هرس سیاه
هرس زمستانی زمانی صورت می گیرد که گیاه در حالت خفتگی است و فاقد پوشش (برگ) است به همین دلیل شاخه ها به راحتی قابل دیدن هستند و دسترسی به آنها آسانتر؛ همچنین چون گیاه فعالیت زیستی چندانی ندارد میزان اسیب آن کمتر است. بهترین زمان هرس درختان میوه در زمانی که نهال های جوانی هستند برای فرم دهی همین موقع است. این هرس ها مهمترین قدم برای تشکیل تنه و ساقه های اصلی گیاه یا درخت است. حذف شاخه های شکسته، بیمار و آفت زده نیز را باید قبل از بیدار شدن و فعالیت زیستی کامل درخت انجام داد چرا که این شاخه ها منبع بیماری و آفات هستند. بهترین زمان هرس ریشه ها نیز در این فصل می باشد.
هرس سبز
این هرس به هرس تابستانه معروف است ولی میتوان انرا در از اوایل بهار تا اواخر تابستان انجام داد.بهترین زمان هرس درختان میوه در موارد زیر همین موقع (هرس سبز ) می باشد: حذف گلها و میوه های اضافی که کلا تنک کردن گویند، ایجاد زخم بر روی پوست ساقه، حذف نرک ها و پاجوش ها، بریدن قسمت های انتهایی شاخه های با رشد تند و هرس بوته های زینتی و در آخر هرس برگ
سخن آخر
اگر کشاورزان تمام نیازهای درخت یا گیاه را فراهم کنند، قطعا نتیجه بهتر و در نتیجه محصول بیشتری تولید خواهند کرد. نیاز درخت به هرس نیز اهمیت زیادی دارد. هرس ما در صورتی که اصولی نباشد و در بهترین زمان ممکن انجام نگیرد قطعا نتیجه معکوس خواهد داد. بهترین زمان هرس درختان میوه برای اکثر درختان ( مخصوصا در زمان نهال برای فرم دهی ) در زمستان و قبل از متورم شدن جوانه ها است. زیرا فعالیت زیستی درخت در این زمان به کمترین حالت خود می رسد. اما برای هرس درختان زینتی برای فرم و همچنین حذف نرک ها بهترین زمان هرس سبز یا اوایل بهار تا اواخر تابستان می باشد. یک هرس خوب و مفید نیازمند ابزار مناسب و باکیفیت است شما می تواند برای شروع هرس خود در هر زمانی از محصولات سایت ما دیدن فرمایید.
گرداورنده : مهندس امین حاجی رجبی
