آفت سن پسته به‌عنوان یک حشره کوچک قابل رویت است که در مراحل مختلفی از زندگی خود، باعث آسیب به درخت پسته می‌شود. سن درخت پسته با تغذیه از برگ‌ها و مغز پسته آسیب می‌رساند و می‌تواند باعث ضعف درخت و کاهش عملکرد آن شود. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان، به بررسی و شناسایی آفت سن درخت پسته، علائم و نشانه‌های حمله این آفت، روش‌های پیشگیری و مدیریت آن و همچنین راهکارهایی برای کاهش خسارت احتمالی به درختان پسته پرداخته خواهد شد. در این مقاله، به دلیل اهمیت بالای آفت سن درخت پسته برای صنعت باغبانی و با توجه به روش‌های جدید و کارآمد در مدیریت این آفت، تلاش شده است تا اطلاعات کاربردی و جامعی در این زمینه ارائه شود.
مشخصات آفت سن پسته
سن‌های زیان‌آور پسته که تاکنون در مناطق پسته‌کاری کشور شناسایی‌شده‌اند، به‌طور عمده متعلق به خانواده‌های pentatomidae (سن های بدبو) و lygaeidae (سن های بذرخوار) می‌باشند. این حشرات قادرند از مرحله تشکیل تا رسیدن کامل میوه با تغذیه از میوه پسته، ایجاد خسارت نمایند.
زمستان گذرانی به‌صورت حشره کامل زیر بوته‌های گیاهان و پناهگاه‌های مختلفی می‌باشد. سن های کامل در اواسط فروردین از محل‌های زمستان گذران خارج‌شده و از میزبان‌های تازه روئیده به‌ویژه اسفندماه تغذیه و به روی آن‌ها تخم‌ریزی می‌کنند.
در صورت نامساعد شدن شرایط طبیعی و خشک شدن میزبان‌های وحشی و بالا رفتن جمعیت به سمت باغات پسته هجوم می‌آورند. ابتدا از علف‌های هرز اطراف و داخل باغ‌های پسته و سپس از میوه‌های پسته تغذیه می‌کنند.
سن سبز با لکه سفید، سن سبز یک دست و سن قرمز، 3 تا 5 نسل در سال و سن قهوه‌ای یک نسل در سال دارد.
خسارات وارده سن های پسته
آفت سن پسته در دو مرحله مختلف می‌تواند به درختان آسیب برساند که در ادامه این مراحل را آورده‌ایم:
خسارت از مرحله‌ی تشکیل میوه تا سخت شدن پوست استخوانی
تغذیه سن ها در این مرحله باعث سیاه شدن و ریزش میوه‌ها در ابتدای فصل می‌گردد. در این مرحله براثر تغذیه سن ها، در روی پوست سبز میوه شیره گیاهی به‌صورت قطرات شفافی خارج‌شده و محل تغذیه کاملاً مشخص می‌باشد.
همچنین در سطح داخلی میوه‌ها شبکه‌های تورمانند سفیدرنگی مشاهده می‌شود. در روی پوست سبز میوه‌ها در مرحله شروع سخت شدن پوست استخوانی تا سخت شدن کامل آن، لکه‌های قهوه‌ای‌رنگی مشاهده می‌گردد.
خسارت از مرحله سخت شدن پوست استخوانی تا مغز بندی میوه‌ها
در این مرحله علائم تغذیه و لکه‌های قهوه‌ای‌رنگ در روی پوست سبز رویی پسته مشاهده نمی‌شود. محل تغذیه سن ها در سطح داخلی پوست استخوانی به‌صورت نقاط سیاه‌رنگ دیده می‌شوند.
تغذیه‌ی سن از جنین در حال رشد سبب پوکی و اسفنجی شدن جنین و تغذیه از میوه‌هایی که مغز رشد کرده دارند، سبب ایجاد لکه‌های نکروزه فرورفته قهوه‌ای‌رنگ بر روی مغز می‌گردد.
در این مرحله، یعنی در مرحله مغز بستن پسته، سن ها به‌ویژه سن های سبز و قرمز و قهوه‌ای قادر به انتقال قارچ nematospora coryli نیز بوده و بیماری ماسوی پسته (ماستی شدن اطراف مغز میوه‌ها) را به وجود می‌آورند.
آفت سن یکی از آفات بسیار مهم باغات پسته محسوب می‌شود. در سالیان اخیر با از بین رفتن دشمنان طبیعی آفت، سن جولان زیادی در مناطق پسته خیز یافته است.
متأسفانه به نظر می‌رسد که بعد از شیره خشک و پروانه چوب‌خوار به‌عنوان سومین آفت کلیدی پسته محسوب شود.
گونه‌های مختلف سن های درختان پسته
درختان پسته دارای گونه‌های مختلفی از سن ها هستند. جنس‌ها و گونه‌های سن شناخته‌شده در باغات پسته در ایران عبارت‌اند از:
- سن قرمز با نام علمی lygaeus pandurus
- سن سبز دارای لکه سفید در انتهای سپرچه جنس Brachynema spp.
- سن سبز یکدست و فاقد لکه سفید در انتهای سپرچه از جنس Acrosternum spp.
- سن قهوه‌ای از جنس Apodiphus spp.
سن قرمز پسته در سال‌های اخیر شیوع فراوانی در باغات پسته استان کرمان یافته است.
مخصوصاً در اوایل فصل رشد و مرحله تشکیل میوه Fruit setting سن های قرمز بسیار خسارت زا شده‌اند و تقریباً باغی را نمی‌توان پیدا کرد که از اثر سن قرمز در امان مانده باشد. به‌خصوص در باغاتی که در حاشیه قرار دارند.
عیب بزرگ آفات سن در این است که معمولاً در هنگام سم‌پاشی روی درختان و برگ‌ها نیستند و پس از فروکردن خرطوم در بافت میوه یا خوشه محل را ترک می‌کنند و احتمال این‌که به سم برخورد کنند کم است.
قدرت پروازی سن قرمز بالاست و این هم بر مشکل مبارزه شیمیایی می‌افزاید. سم‌پاشی در مورد سن قرمز زمانی می‌تواند مؤثر باشد که سن روی برگ یا خوشه وجود داشته باشد. بنابراین مبارزه شیمیایی با سن قرمز بسیار دشوار است.
فرو کردن نیش سن داخل دانه‌های پسته و خوشه‌ها، ترکیبات بزاق حشره را وارد بافت دانه و خوشه می‌کند که علاوه بر لهیدگی محل نیش و اطراف آن گاهی موجب خشک شدن خوشه‌ها و ریزش آن‌ها می‌شود.
خانواده پنتاتومیده (سن های بد بو)
سن های خانواده پنتاتومیده از مرحله تشکیل میوه تا رسیدن کامل میوه با تغذیه از میوه پسته ایجاد خسارت می‌نمایند.
سن سبز با لکه‌های سفید در انتهای سپرچه
حشرات کامل دارای بدنی نسبتاً کشیده به طول 11.2 تا 13.2 میلی‌متر و به رنگ سبز با لکه‌ای سفیدرنگ به شکل یک قطره آب در ناحیه انتهای سپرچه می‌باشند.
زمستان گذرانی این‌گونه مذکور به‌صورت حشرات کامل در حال دیاپوز به رنگ قهوه‌ای تا قهوه‌ای کم‌رنگ در مناطق کوهستانی و زیر انواع بوته‌ها و درختچه‌های وحشی سپری می‌گردد.
این حشرات در اواسط فروردین از مناطق زمستان گذران خود خارج می شوند. بعد از آن شروع به تغذیه از بوته‌های تازه روئیده شده می‌نمایند.
حشرات کامل 10 الی 12 روز بعد شروع به جفت‌گیری و سپس تخم‌ریزی می‌نمایند. تخم‌ها به رنگ سفید مات و بشکه‌ای شکل هستند.
سن یک دست سبز
حشرات کامل دارای بدنی بیضی‌شکل به طول 9.9 تا 11.3 میلی‌متر و به رنگ یک دست سبز می‌باشند. تخم‌ها به رنگ سفید شفاف و بشکه‌ای شکل است.
زمستان گذرانی این‌گونه به‌صورت حشرات کامل در حال دیاپوز به رنگ قرمز اجری یا مسی‌رنگ در زیر پوستک تنه درختانی مانند گز، سنجد، پده و … در اطراف باغ پسته سپری می‌شود.
این سن ها از ابتدای تشکیل میوه بر روی درختان پسته شروع به فعالیت می‌نمایند. این حشرات دارای نورگرائی مثبت بوده و به سمت تله‌های نوری جذب می‌شوند.
باغداران پسته می‌توانند با قرار دادن این تله‌ها در داخل یک تشت پر از آب از وجود این آفت مطلع شوند.
سن قهوه‌ای پسته
سن قهوه‌ای دارای پراکنش و دامنه میزبانی وسیعی بوده و بر روی گیاهان مختلف زراعی و درختان مثمر، غیر مثمر و جنگلی متنوعی فعالیت می‌نماید.
حشرات کامل نر به طول 14.5 میلی‌متر و به پهنای 7.6 میلی‌متر و حشرات کامل ماده به طول 16.5 تا 17.6 میلی‌متر و به پهنای 8.3 میلی‌متر، بدن تخم‌مرغی یا بیضی‌شکل، ناحیه پشتی بدن محدب و قسمت شکمی کمی مقعر می‌باشد.
رنگ عمومی بدن قرمز مایل به قهوه‌ای و دارای لکه‌های سیاه تیره می‌باشند. تخم‌ها بشکه‌ای شکل و تخم‌های تازه گذاشته‌شده به رنگ سبز روشن می‌باشند. همان‌طور که گفته شد این نوع دارای یک نسل در سال می‌باشد.
رنگ حشرات کامل در مرحله زمستان گذرانی کمی تیره‌تر می‌شود. این نوع سن یکی از ناقلین بیماری ماسوی پسته محسوب می‌شود.
سن پسته جنس Carpocoris spp.
گونه‌های متعلق ب جنس Carpocoris دارای پراکنش و دامنه میزبانی وسیعی است. اندازه و رنگ عمومی بدن این حشرات بسیار متغیر است و از زرد مایل به خاکستری تا قرمز مایل به قهوه‌ای با نقطه‌های کوچک سیاه‌وسفید در روی بدن مشاهده‌شده است.
این جنس از سن پسته با جمعیت و اهمیت اقتصادی کم در باغ‌های پسته فعالیت می‌کنند. عموماً به همراه سن های سبز پسته در داخل و اطراف باغات پسته مشاهده می‌شوند.
خسارت آن نیز درست شبیه خسارت ایجادشده توسط سن های سبز است. در صورت تغذیه در مرحله مغز بندی پسته قادر است قارچ‌های بیماری‌زا نظیر بیماری ماسوی را منتقل کند.
سن بادام‌کوهی
حشرات کامل به طول 8.8 تا 10.2 میلی‌متر است. دارای پراکنش و دامنه میزبانی وسیعی بوده و 1 تا 2 نسل در سال دارد. این‌گونه نیز با جمعیت و اهمیت اقتصادی کمتری نسبت به سایر گونه‌های خانواده پنتاتومیده در باغ پسته فعالیت می‌نمایند.
خانواده Lygaeidea (سن های بذر خوار)
خانواده سن های بذر خوار بیش از 4000 گونه شناخته‌شده در دنیا دارد و یکی از بزرگ‌ترین خانواده‌های راسته‌ی نیم سخت بال پوشان محسوب می‌شود. اکثر این‌گونه ها گیاه‌خوارند اما گونه‌های شکارگر و خون‌خوار نیز در بین آن‌ها یافت می‌شود.
نسل حشرات کامل سن قرمز
حشرات کامل به طول 13 تا 15 میلی‌متر، دارای بدن کشیده و به رنگ قرمز با نوارهای سیاه در بین نواحی قرمز می‌باشند.
زمستان گذرانی به‌صورت حشرات کامل در مکان‌ها و پناهگاه‌های مختلف می‌باشد. این پناهگاه‌ها ممکن است متفاوت باشند. از زیر پوست درختان مختلف مانند سنجد و انگور گرفته تا بوته گیاهان بیابانی مانند درمنه و اسفند و … .
حشرات کامل در اوایل اردیبهشت به سمت باغ‌های پسته هجوم می آورند. تغذیه آن‌ها در این مرحله به علت حساسیت میوه‌ها سبب ایجاد خسارت شدید می‌گردد.
با کامل شدن پوست استخوانی، این حشره تمایل به تغذیه از میوه‌های پسته را ازدست‌داده و به سمت میزبان‌های دیگر مهاجرت می‌کند. باید توجه داشت که خسارت ناشی از باد زدگی و آفات دیگر با خسارت حاصل از سن قرمز اشتباه گرفته نشود.
در سن قرمز از محلی که نیش سن فرورفته مایعی شفاف مانند یک قطره کوچک با لوپ یا ذره‌بین و اگر کمی دقت کنیم با چشم غیرمسلح هم خسارت قابل‌مشاهده است.
ممکن است محل نیش سن روی خوشه‌ها قابل‌مشاهده باشد. باید توجه داشت وجود سوراخ بزرگ و دایره مانند روی دانه‌ها معمولاً نمی‌تواند خسارت ناشی از سن باشد.
اگرچه ممکن است در اثر حمله خرطوم سن به داخل دانه‌ها پس از گذشت زمان، سوراخی غیرمنظم به‌صورت شکافی ایجاد شود.
سن قرمز گونه Lygaeus equestrisi Wagner
حشرات کامل این‌گونه به طول 11 تا 12 میلی‌متر، دارای بدن کشیده و به رنگ قرمز با لکه‌های سیاه در بین نواحی قرمز می‌باشند.
این‌گونه جمعیت کمتری در باغات پسته دارد و خسارت آن مشابه سن قرمز است. با توجه به جمعیت کم این نوع سن نیاز به مبارزه شیمیایی ندارد.
سن بال پوش کوتاه Phyrocoris apterous
این‌گونه شباهت ظاهری زیادی به سن های قرمز پسته دارد و مهم‌ترین تفاوت آن با گونه‌های متعلق به جنس Lygaeus فقدان بخش غشائی در بال های رویی می‌باشد.
باغداران این جنس از سن را با سن قرمز پسته اشتباه می گیرند و اقدام به سم‌پاشی علیه آن می‌کنند. این‌گونه در باغ‌های پسته تنها بر روی علف‌های هرز فعالیت نموده و تغذیه آن از میوه پسته تاکنون مشاهده نشده است. بنابراین این جنس سن از آفات پسته محسوب نمی‌شود.
مبارزه و کنترل سن پسته
برای کنترل آفت سن پسته می‌توان از دو روش مبارزه غیر شیمیایی و شیمیایی کمک گرفت. در ادامه هر دو نوع این مبارزه را بررسی نموده‌ایم:
مبارزه غیر شیمیایی
- اولین و بهترین نوع مبارزه‌ای که می‌توان با این آفت داشت، حفظ و حمایت از دشمنان طبیعی به‌ویژه زنبورهای پارازیتوئید است. این کار را باید با کاهش تعداد دفعات سم‌پاشی و عدم سم‌پاشی‌های بی‌رویه در باغ‌های پسته انجام داد.
- وجود میزبان‌هایی به تعداد زیاد در مناطق کوهستانی و دشت‌های اطراف مناطق پسته‌کاری، از مهاجرت زودهنگام و یا هجوم جمعیت‌های بالا به سمت باغ‌های پسته جلوگیری می‌کند. بنابراین اجتناب از کندن و از بین بردن میزبان‌های وحشی یکی از مبارزات غیر شیمیایی با سن پسته است.
- اجتناب از کندن و از بین بردن علف‌های هرز میزبان در داخل و اطراف باغات پسته می‌تواند به کنترل سن ها کمک کند. مخصوصاً در زمانی که سن ها به سمت باغات پسته هجوم می‌برند.
مبارزه شیمیایی
استفاده از سموم شیمیایی به تراکم جمعیت آفت و مرحله رشدی گیاه و میوه پسته بستگی دارد. در مرحله قبل از سخت شدن پوست استخوانی خسارت سن ها شدیدتر می‌باشد.
در صورت لزوم و مشاهده حشرات کامل (حداقل یک جفت سن بر روی هر درخت) و پوره های سن در خوشه‌های درختان پسته می‌توان مبارزه شیمیایی را آغاز نمود. به این منظور از حشره‌کش‌های فنیتروتیون (سومیتیون) 1.5 تا 2 در هزار و افوریا به نسبت 0.3 در هزار استفاده نمایید.
نکات مبارزه با آفت سن در باغات پسته
از هرگونه سم‌پاشی‌های بی‌رویه با سموم خطرناک یا سمومی که همه حشرات موجود در باغ ازجمله دشمنان آفت سن را از بین می‌برند، پرهیز نمایید.
سم‌پاشی با سمومی مانند فن والریت (سومیسیدین)، دلتامترین (دسیس) و بسیاری از سموم دیگر می‌توانند اثرات بسیار سو روی دشمنان طبیعی سن ها داشته باشند.
در موقع سم‌پاشی علاوه بر درختان پسته، علف‌های هرز داخل باغ‌های پسته به‌ویژه زاروق، اسفند، اسفند سگ و انواع شورها که از میزبان‌های مهم و اصلی این حشرات می‌باشند نیز بهتر است سم‌پاشی شوند.
_350x350.webp)
_350x350.jpg)
09131923700
