احداث باغ مرکبات نیازمند یک سری مراحل مختلفی می باشد که باید حتما به آن ها توجه نمود. مراحل مختلف احداث باغ شامل چهار مرحله اصلی می باشد که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت.

مراحل احداث باغ مرکبات

بررسی عوامل محیطی
بررسی عوامل اقتصادی
انتخاب رقم و تهیه نهال
آماده سازی زمین و کاشت نهال

بررسی عوامل محیطی در احداث باغ مرکبات

واکنش و حساسیت درختان میوه به عوامل محیطی مختلف با توجه به نحوه رشد آن ها و چند ساله بودن، تا حد بسیار زیادی با سایر گیاهان متفاوت است. به طور کلی درختان مرکبات بعد از بلوغ خود حجم بیشتری پیدا کرده، از این رو باید با فاصله بیشتری از هم کاشته شوند. به همین دلیل تغییر و مناسب کردن عوامل محیطی برای این گیاهان اغلب با دشواری های زیادی همراه است. از این رو باید در همان ابتدای کاشت مناسب ترین شرایط را برای مرکبات فراهم نمود.

1.دما، اولین عامل محیطی برای احداث باغ مرکبات

مرکبات نیز همانند سایر گیاهان برای تولید محصول و رشد خود دارای یک محدوده دمایی هستند. دما برای مرکبات از اهمیت ویژه ای برخوردار است و آن ها علاوه بر داشتن یک دامنه گرمایی دارای یک دمای مناسب ویژه برای خود هستند. به طور مثال درختان مرکبات در طول فصل زمستان باید در ساعات معین دمایی کمتر از 12 درجه سانتی گراد دریافت کنند تا از حالت استراحت خارج شده و شروع به رشد و فعالیت عادی خود نمایند. دما یک فاکتور خیلی مهم در احداث باغ مرکبات می باشد به طوری که اگر سرمای مورد نیاز این درختان تامین نشود، جوانه های گل نمی شکفند و در نهایت محصولی نیز تولید نخواهد شد.

اثر دیگر دما برای مرکبات سرمازدگی بهاره است. سرمای دیر رس بهاره که پس از شکوفایی جوانه ها ایجاد می شود منجر به سرمازدگی گل ها و میوه ها می شود. این سرمازدگی برای مرکبات چندان خوشایند نبوده و در کنار سایر عوامل دمایی همچون تگرگ و تفاوت یاد دمای روز و شب منجر به از بین رفتن محصول می گردد.

2.نور، دومین عامل محیطی برای احداث باغ مرکبات

شدت نور برای درختان از جمله مرکبات از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شدت نور در رشد و باروری درختان و همچنین ایجاد رنگ در میوه ها از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. تغییر این عامل در باغ عملا غیر ممکن است و تنها راه برای تامین نور مورد نیاز درخت به ویژه در قسمت های سایه انداز و درونی درخت، دادن شکل و تراکم مناسب به شاخساره ها می باشد.

3.موقعیت محل، سومین عامل محیطی برای احداث باغ مرکبات

موقعیت محل شامل ارتفاع از سطح دریا، مقدار شیب زمین و عرض جغرافیایی می باشد. این عامل تا حد زیادی روی دمای محیط و شدت نور تاثیر می گذارد. هر چه عرض جغرافیایی بیشتر باشد میزان دمای محیط و شدت نور کمتر می شود. علت این امر این است که در این عرض جغرافیایی نور خورید با زاویه کمتری به سطح زمین می تابد. زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا منجر به کاهش دمای محیط شده و در نتیجه این امر منجر می شود که مناطق شمالی تر ولی کم ارتفاع تر از مناطق جنوبی تر ولی مرتفع تر گرم تر شوند.

شیب زمین نیز بر اساس جهت آن می تواند بر دمای محیط اثرات منفی یا مثبت بگذارد. به عنوان مثال نیم کره شمالی، شیب های رو به جنوب بیشترین میزان از نور خورشید را دریافت می کنند. زمین هایی که در این مناطق قرار گرفته اند، در بهار زود تر گرم شده و در تابستان نیز گرم ترند و در زمستان و پاییز دیر تر سرد می شوند. در مناطق سردسیر، در این گونه زمین ها خطر سرما زدگی زمستانه کم ولی خطر سرما زدگی بهاره بیشتر است. در نتیجه در این مناطق فل رشد گیاهان و درختان طولانی تر خواهد بود.

شیب های رو به شمال، کاملا برعکس شیب های رو به جنوب عمل می کنند. و در نهایت شیب های رو به غرب و یارو به شرق، حد واسط این دو نوع می باشند.

در مناقی که امکان بروز سرمای دیر رس بهاره وجود دارد، باید تا حد امکان باغ های میوه و مرکبات را در زمین های شیب دار احداث کرد. به دلیل سنگین بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم، هوای سرد در نقاط گود زمین جمع شده و در نهایت به گیاهان کاشته شده در آن جا صدمه می زنند.

4.خاک، چهارمین عامل محیطی برای احداث باغ مرکبات

در باغ مرکبات، بافت خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. علاوه بر آن عمق خاک، زهکشی و pH نیز در تولید محصول خوب و باکیفیت بسیار مهم است. بهترین ترکیب خاک برای مرکبات خاک های سبک می باشند که اگر دارای مواد غذایی کافی و آب لازم باشند برای احداث باغ بسیار مناسبند.

در احداث باغ مرکبات باید اولویت های زیر مورد بررسی قرار بگیرند:

عمق خاک
عمق سطح آب زیر زمینی
میزان نمک های محلول خاک (شوری)

کمبود مواد آلی و معدنی خاک و حتی نا مناسب بودن خاک را می توان با افزودن موادی به خاک جبران کرد. در صورتی که عمق خاک کم باشد، باید در ابتدا گودال هایی با ابعاد حدودا 2 متر حفر کرده و درون این حفره را با خاک مرغوب پر کرده و سپس اقدام به کاشت درخت کرد.

همچنین سطح آب زیر زمینی را می توان با زهکشی و میزان نمک را با استفاده از شستشوی خاک کاهش داد. البته باید گفت که این عملیات بسیار گران تمام می شود اما از آن جایی که مرکبات یک محصول پر بازده است، اجرای آن ها تا حدودی مقرون به صرفه می باشد.

5.آب، پنجمین عامل محیطی برای احداث باغ مرکبات

مرکبات از جمله درختانی هستند که نیاز به آبیاری مرتب دارند. از آن جایی که بیشتر مناطق ایران دچار کمبود آب هستند، از این رو تامین آب مورد نیاز آن ها نیازمند سرمایه زیادی بوده که باید حتما قبل از احداث باغ آن را تامین کرد. در آبیاری باغات مرکبات کیفیت آب نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا آبیاری مداوم یک خاک خوب، با آب شور و یا سنگین زمین را شور و نامناسب برای گیاه و درختان می کند.

بررسی عوامل اقتصادی در احداث باغ مرکبات

هدف از تولید هر محصولی در کشاورزی، کسب درآمد می باشد. از این رو باید تمامی فعالیت هایی که برای بالا بردن کیفیت و میزان تولید انجام می گرند در راستای همین هدف قرار داشته باشند. منظور از این حرف این است که تولیدات محصول، علاوه بر داشتن کیفیت خوب و مطلوب، برای تولید کننده با کمترین هزینه ها تولید شود.

عوامل اقتصادی که در تولید مرکبات نقش دارند شامل سرمایه گذاری (هزینه های تولید) و عوامل مربوط به بازار (بازاریابی) هستند. به طور کلی ارزش یک محصول تا زمانی که به بازار نرسد، صفر است. از این رو باید قبل از احداث باغ اطلاعاتی را در مورد بازار فروش محصول در آینده کسب کرد.

فرآورده های باغبانی تولید شده در هر باغ به چه منظور تولید می شوند؟

صدور به بازار های محلی برای مصرف تازه
صدور به بازار های دور دست برای مصرف تازه
ارسال به کارخانه برای کنسرو و تولید میوه خشک
نگهداری در انبار و ارسال به بازار در فصل کمبود و گرانی برای دستیابی به سود بیشتر

هر تولید کننده باید در ابتدا نوع میوه و محصولی که تمایل به کشت و پرورش آن دارد را انتخاب نماید. سپس از بین ارقام موجود باید رقمی را برگزیند که در عین سازگار بودن با شرایط محیطی و اقلیمی منطقه، در جهت هدف تولید یعنی کسب درآمد نیز باشد. محصولی که برای بازار های محلی برداشت می شود باید پرآب، زود رس و خوش عطر باشد. همچنین محصولی که برای بازار های دور دست تولید می شود، باید نسبت به جا به جایی و حمل و نقل آسیب ناپذیر باشد. محصولی که برای تبدیل به کمپوت و سایر فرآورده ها تولید می شود باید بتواند رنگ و طعم و از همه مهم تر بافت خود را پس از آزمایش حفظ کند. و در آخر میوه ای که برای انبار داری فرستاده می شود باید از قدرت انبار داری مناسبی برخوردار باشد.

در مورد بازار توجه به سه نکته ضروری می باشد:

مقدار نیاز بازار
پسند بازار
فاصله محل تولید تا بازار

توصیه های فنی در جهت احداث باغ مرکبات

1.درجه حرارت مناسب برای احداث باغ مرکبات

همانطور که گفته شد مرکبات به درجه حرارت و دما حساس هستند. رشد این محصول در درجه حرارت های پایین تر از 12/8 درجه سانتی گراد متوقف شده و یا در بهترین حالت کند می شود. مناسب ترین و مطلوب دما برای کشت این محصول، دمای بین 27-18 درجه سانتی گراد است. باید به این نکته نیز اشاره کرد که دمای بالاتر از 45 درجه سانتی گراد به برگ ها و میوه های ارقامی که به گرما حساسند آسیب و خسارت زیادی وارد می کند. ارقام حساس شامل پرتقال واشنگتن ناول و نارنگی ساتسوما.

2.نصب بادشکن در اطراف باغ مرکبات

استفاده از بادشکن نیز در احداث باغ مرکبات از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برای ایجاد بادشکن می توان از کاج و سرو زربین در اطراف باغ استفاده نمود.

3.آزمون خاک در عمق 30-0 و 60-30 سانتی متری خاک

انجام آزمون خاک قبل از احداث باغ به منظور اطلاع از پارامتر های مختلف و شناخت خاک زمین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این پارامتر ها شامل pH خاک، Ec خاک، بافت، عمق و عناصر غذایی خاک می باشد.

مناسب ترین محدوده pH برای احداث باغ مرکبات، بین 7-5/5 است که در این محدوده بهترین عملکرد را مشاهده خواهید نمود. Ec خاک نیز باید از 1/5 میلی موس بر سانتی متر کمتر باشد.

بافت خاکی که برای احداث باغ مرکبات مورد استفاده قرار می گیرد باید شنی لومی باشد. این بافت خاک با عمق 1 متر بدون لایه های محدود کننده با نفوذ پذیری بالا، بهترین بافت و ترکیب خاک برای احداث باغ مرکبات می باشد.

4.گزینش و تهیه نهال سالم

تهیه نهال سالم و مرغوب از نهالستان های معتبر، دارای گواهی سلامت و تاییدیه استاندارد از اهمیت زیادی برخوردار است.

5.فاصله مناسب کاشت مرکبات

پرتقال: فاصله کاشت این میوه حدودا 6*4 تا 7*6 می باشد.

نارنگی:فاصله کاشت حدودا 5*4 تا 6*4 می باشد.

لیمو شیرین و گریپ فروت:فاصله کاشت 8*8

لیمو ترش:10*8 یا 12*10

دستورالعمل های لازم احداث باغ مرکبات قبل از کاشت

کاشت مرکبات در شمال کشور بیشتر به صورت پشته ای کاشته می شود. در این روش نهال مربوطه را 30-20 سانتی متر بالاتر از سطح زمین در زمین اصلی می کارند. باید توجه داشت که پشته ها نباید به هیچ عنوان شیب زیاد داشته باشند. زیرا در این صورت خاک موجود در اطراف نهال کنار ریخته شده و ریشه نهال از خاک بیرون می آید.

بهتر است حداقل دو ماه قبل از کاشت نهال در زمین اصلی نقشه باغ را آماده کرده و محل کاشت نهال ها در باغ مشخص شود. در هنگام کاشت نهال ها باید یک گودال به عرض 1 متر و عمق 70 سانتی متر در زمین اصلی ایجاد کرد. بعد از حفر گودال باید گودال را با استفاده از کود دامی کاملا پوسیده، ماسه شسته شده و خاک سطحی پر کرد. همچنین باید کود های زیر را هم با ترکیبات موجود در خاک مخلوط کرد. این کود ها شامل موارد زیر هستند.

کود گوگردی: 2-1/5 کیلو گرم
سولفات آمونیوم: 500 گرم
سولفات پتاسیم: 500 گرم
سولفات منیزیم: 500 گرم
سوپر فسفات تریپل: 500 گرم
سولفات روی: 200 گرم
سولفات منگنز: 200 گرم

محدودیت های استفاده از کود ها در احداث باغ مرکبات

در زمین هایی که دارای pH اسیدی هستند نباید از کود گوگردی در چالکود استفاده کرد.
نهال هایی که در باغ وجود دارند و دارای پایه نارنج هستند، نیاز به کود گوگرد ندارند. این پایه ها نسبت به pH بالا و آهک مقاومت نسبی دارند.
قبل از استفاده از کود های شیمیایی باید در ابتدا آزمون خاک را انجام داد. بعد از انجام آزمایش در صورت مناسب بودن عناصر موجود در خاک، دیگر نیاز به استفاده از کود آن عنصر وجود ندارد.

بهترین زمان کاشت نهال مرکبات

زمان مناسب برای کاشت نهال مرکبات در منطقه شمال، اوایل آذر تا فروردین ماه است. زیرا مرکبات در فصول سرد سال دارای نیاز آبی کمتری بوده و به دلیل فعالیت کم خود شوک کمتری به آن ها وارد می شود. بهترین زمان برای کاشت نهال مرکبات، اوایل اسفند ماه می باشد.

کاشت این نهال در فصول گرم سال چندان توصیه نمی شود. اما اگر نهال گلدانی باشد و نیازمند آبیاری مداوم نباشد می توان آن را در فصل گرم سال کاشت.