تغذیه و کود دهی گیاهان

تمامی موجودات زنده این کره خاکی از جمله گیاهان برای رشد و نمو و ادامه حیات خود نیاز به مواد غذایی دارند. در بیشتر خاک‌ها مقدار نسبی این مواد و عناصر غذایی، برابر نیازهای طبیعی گیاه نبوده و از آن گذشته زمین نمی‌تواند این گونه مواد را در قبال جذب و هدر رفت از خاک به اندازه کافی تولید یا تأمین نماید. با توجه به محدودیت‌های استفاده از اراضی برای کشاورزی، بهبود مستمر عملکرد و کیفیت محصولات زراعی با اعمال روش‌های مناسب تغذیه گیاهان در کشاورزی و نیز جبران فقر مواد غذایی از طریق کاربرد کودهای مناسب و کاربرد روش‌های به زراعی و به نژادی ضروری می‌باشد. در این مقاله به بررسی تغذیه گیاهان و نکات اصلی در کود دهی آن‌ها خواهیم پرداخت.

دلایل کود دهی گیاهان

در شرایط حال حاضر کشاورزی ایران و جهان، با توجه به کاهش و از دست رفتن زمین‌های مرغوب و مناسب کشاورزی، اینک تنها راه برون رفت از این کشاورزی فرسوده، افزایش عملکرد در واحد سطح می‌باشد.

از آنجایی که افزایش سطح زیر کشت محصولات به کندی صورت می‌گیرد و هزینه گزافی را طلب می‌نماید و از طرفی با توجه به اینکه در حال حاضر اکثر زمین‌های مناسب زیر کشت هستند، بنابراین تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان نیاز به افزایش تولید در واحد سطح و در واحد آب دارد. یکی از عوامل افزایش تولید، بهبود حاصلخیزی خاک با توجه به اصول تغذیه گیاه می‌باشد.

اهمیت تغذیه گیاهان

تغذیه گیاهان جزء لاینفک و اساسی علم گیاه‌شناسی محصولات کشاورزی (زراعی، باغی و …) می‌باشد. اهمیت علم تغذیه گیاهان در راستای افزایش عملکرد و کیفیت محصولات زراعی ماورای تصور و خارج از شرح و بیان است.

هدف علم تغذیه‌ ایجاد شرایطی جهت بهبود و یا به نوعی دیگر، افزایش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی است؛ که این امر با پرداختن به مباحثی مانند تغذیه گیاه و کاربردی کردن این علم در کشاورزی و به تعبیری دیگر سرمایه گذاری در درون خاک اتفاق می‌افتد.

قدمت علم تغذیه گیاه به زمان شروع کشاورزی برمی‌گردد. نظریه هوموس ارسطو در ارتباط با انسجام علم تغذیه گیاه یکی از قدیمی ترین نظریه‌های مطرح در این زمینه است.

بر طبق این نظریه گیاهان توسط ریشه‌های خود هوموس را از خاک جذب می‌کنند. این نظریه سالیان متمادی موردقبول واقع شد تا اینکه در قرن نوزدهم محققین دریافتند که عناصر موردنیاز گیاه عمدتاً از طریق خاک جذب گیاه می‌شوند و با اضافه کردن کود به خاک می‌توان کمبود این عناصر غذایی را در گیاه جبران کرد.

انواع کود دهی برای گیاهان

گیاهان انواع مختلفی دارند (گیاهان چند ساله، گیاهان یک ساله، گیاهان چوبی، گیاهان علفی، گیاهان با سیستم ریشه‌ای گسترده و عمیق، گیاهان با سیستم ریشه‌ای سطحی و …). به طبع این گیاهان برای رشد بهتر و عملکرد بیشتر و تولید محصول با کیفیت بالاتر نیاز به کود دهی متناسب و تغذیه صحیح دارند.

بسیاری از افراد نسبت به مسئله تغذیه و کود دهی گیاهان به طور جدی نگاه نمی‌کنند و فکر می‌کنند که کود دهی به گیاهان امری ضروری نمی‌باشد و یا اینکه برعکس عده‌ای هم در مصرف کود و تغذیه گیاهان زیاده‌روی می‌کنند؛

بنابراین باید به این موضوع دقت کرد که یکی از اصلی‌ترین نکات در حفظ و نگهداری و سلامت گیاهان تغذیه و کود دهی به‌موقع و مناسب و اصولی می‌باشد.

کودهای موجود در بازار انواع مختلفی دارند و هرکدام از آن‌ها با شیوه خاصی در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. برخی از آن‌ها محلول یا مایع هستند، تعدادی از انواع کودها پودری و تعدادی هم به صورت گرانول و یا شکل‌های دیگر مانند کودهای قرصی مانندی هستند که در آزمایشگاه ساخته می‌شوند.

این نوع از کودها را به شکل‌های مختلفی به خاک اضافه می‌کنند. به طور مثال کودهای محلول یا مایع را باید با آب مخصوص آبیاری، مخلوط کرده و در هر نوبت آبیاری به گیاه داد. کودهای گرانوله را که شامل گلوله های ریز و خشکی هستند که به صورت دانه‌ای وجود دارند را می‌توانیم با خاک مخلوط نموده و گیاهان را آبیاری کنیم.

روش‌های مختلف کود دهی به گیاهان

به صورت کلی با یکی از روش‌های زیر می‌توان عناصر غذایی موردنیاز گیاه را در اختیار آن قرار داد و کار تغذیه و کود دهی را برای گیاهان انجام دهیم.

1. کود دهی بر روی خاک: این روش برای گیاهان چند ساله و بوته‌ای استفاده می‌شود و برای رساندن عناصر غذایی و مفید به این گیاهان به کار می‌رود. در این روش کود را در اطراف ریشه گیاه پخش می‌کنند (در قسمت سایه‌انداز گیاهان)
2. کود دهی به روش آبکود: در این روش کودهای مایع و محلول و برخی از کودهای جامد را در آب مخلوط کرده و طبق دستورالعمل و توصیه نوشته شده بر روی آن، به گیاه می‌دهند. این روش برای گیاهان گلدانی بسیار مطلوب می‌باشد.
3. کود دهی به روش محلول پاشی: این روش تا حدی مشابه به روش کود دهی آبکود می‌باشد. با این تفاوت که در این روش مقدار مناسب و توصیه شده کود جهت محلول پاشی، به صورت اسپری به برگ های گیاه پاشیده می‌شوند نه به خاک آن‌ها.

زمان کود دهی گیاهان

جذب مواد غذایی و کودها توسط گیاهان پدیده بسیار پیچیده‌ای است. چرا که گیاهان، سیستم دهانی مانند حیوانات ندارند. در گیاهان مواد مغذی عمدتاً از طریق ریشه‌ها جذب می‌شود. به‌طوری‌که این مواد باید در زمان مناسب در تماس با سطح ریشه قرار بگیرند و ریشه گیاه قادر به جذب آن‌ها باشد.

برای به حداکثر رساندن کیفیت و کمیت محصولات باید زمان مناسب کود دهی را شناخت. کود دهی و تغذیه گیاهان بنا به نوع گیاه در دو مرحله انجام می‌شود: 1. کود دهی در زمان قبل از کاشت یا هم‌زمان با کاشت 2. کود دهی پس از کاشت (کود دهی در زمان رشد گیاه)

کود دهی زمانی مؤثر است که بر روی گیاهان در اوج مرحله رشد و تولید خود استفاده شوند و باعث شود که گیاهان از لحاظ تولید محصول با کیفیت در بالاترین سطح خود قرار گیرند. اگر کود دهی و تغذیه گیاه به‌موقع نباشد گیاه از ذخیره غذایی که در درون خود دارد استفاده می‌کند و آن‌ها را مصرف کرده و این باعث ضعیف شدن گیاه می‌شود و گیاهان ضعیف نمی‌توانند رشد و عملکرد خوبی داشته باشند.

همچنین گیاهان ضعیف نمی‌توانند در برابر آفات و بیماری‌ها مقاومت خوبی داشته باشند. برای تعیین زمان مناسب کود دهی باید به دو مسئله دقت شود. اول اینکه شناخت کاملی از کود موردنظر داشته باشید و به این نکته دقت کنید که کود موردنظر دارای چه عناصر و مواد غذایی می‌باشد.

نکته دوم اینکه به مرحله رشدی گیاه توجه کنید و نیازهای غذایی گیاه را در مرحله رشدی آن‌ها بدانید. با داشتن این موارد شما می‌توانید بهترین زمان را برای تغذیه و کود دهی برای گیاه انتخاب کنید. درواقع باید زمانی که گیاه به کود نیاز دارد به آن کود بدهید.

اگر در بهترین زمان به درختان و گیاهان کود بدهیم آن‌ها در برابر انواع آفات و بیماری‌ها مقاوم می‌شوند و می‌توانند باردهی خوبی داشته باشند. گیاهان و درختان نیز مانند انسان‌ها اگر با کمبود مواد غذایی مواجه شوند بیمار می‌شوند و عملکرد خود را از دست می‌دهند.

نکات مهم در کود دهی گیاهان

نکات مهم و اساسی که باید در تغذیه و کود دهی درختان و گیاهان به آن‌ها اهمیت داد شامل موارد زیر می‌باشد:

اول: مقدار کافی از عناصر غذایی در اختیار گیاهان قرار داده شود. به عنوان مثال گیاه همان طور که به نیتروژن برای رشد و نمو خود احتیاج دارد به عنصر روی و بور هم نیاز دارد. برای کار آیی بهتر و افزایش عملکرد نیتروژن در گیاهان تأمین همه عناصر موردنیاز لازم است.

دوم: نسبت و تعادل بین عناصر غذایی رعایت شود. به عنوان مثال مدیریت کود دهی و تغذیه باید به صورتی باشد که نسبت نیتروژن به فسفر و یا کلسیم به پتاسیم از یک مرز مشخصی کمتر یا بیشتر نباشد. در غیر این صورت تولید و یا کیفیت محصول کاهش می‌یابد. به طور مثال: اگر نسبت کلسیم به پتاسیم در مرحله تشکیل پوسته استخوانی سته پایین باشد، بیماری لکه استخوانی پسته گسترش یافته و در نتیجه کیفیت و کمیت محصول به شدت کاهش می‌یابد.

سوم: زمان کود دهی باید متناسب با نیاز گیاه در نظر گرفته شود. برای مثال در زمان تورم جوانه ها در درختان میوه، مصرف کودهای حاوی نیتروژن، بور و روی نقش کلیدی را در افزایش گرده‌افشانی و تلقیح دارد. در زمان پر شدن دانه مصرف کودهای پتاسیمی و نیتروژن دار نقش زیادی در افزایش وزن میوه و کاهش ریزش جوانه ها با تغذیه درست گیاهی امکان‌پذیر است.

چهارم: استفاده به‌موقع تغذیه برگی متناسب با نیاز گیاه با تغذیه برگی به‌موقع می‌تواند خسارت آفات و بیماری‌ها را در درختان میوه و گیاهان دیگر تا حد زیادی کاهش داد.

تغذیه بهینه

همانطور که در انسان تغذیه مناسب سبب افزایش مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها می‌شود. تغذیه درست و بهینه گیاه و مصرف به‌موقع کودها که با استفاده از آنالیز صحیح خاک، آب و گیاه (برگ و میوه) به دست می‌آید، نقش به سزایی در افزایش تحمل گیاه در برابر بیماری‌ها، آفات، شوری، خشکی و سایر تنش‌ها دارد.

عوامل زیادی از جمله مصرف نامتعادل کود شیمیایی، کم‌آبی و شوری باعث کاهش قابل‌توجه عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی شده است.

بدون شک در بین عوامل مختلف، تغذیه و کود دهی بهینه نقش منحصربه‌فردی در افزایش قابل‌توجه عملکرد و بهبود ویژگی‌های کیفی محصولات دارد و در نتیجه با مدیریت درست تغذیه گیاهی می‌توان به افزایش قابل‌توجهی در درآمد اقتصادی دست یافت.

اهمیت کود دهی و تغذیه صحیح

تقریباً تمام عناصری که در جدول تناوبی وجود دارد در بستر خاک موجود می‌باشد. بخش اعظم این عناصر نیز در گیاهان قابل اندازه گیری هستند؛ اما گیاهان برای جذب عناصر غذایی حالت انتخابی ندارند و بدون در نظر گرفتن مفید یا مضر بودن آن‌ها را جذب می‌کند.

تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کیفی و کمی محصول به شمار می‌آید. در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد.

بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان عناصر مصرفی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا در حالت عدم تغذیه‌ای با افزودن تعدادی از عناصر غذایی نه تنها افزایش عملکرد رخ نمی‌دهد بلکه اختلالاتی نیز در رشد گیاه ایجادشده و درنهایت افت محصول ایجاد خواهد شد.

از آنجایی که این عامل به راحتی تحت کنترل کشاورزان می‌باشد، شناخت عناصر غذایی موردنیاز گیاهان نقش به سزایی در مدیریت باغ و مزرعه و افزایش بهره‌وری تولید را دارد.

در نهایت، تغذیه مناسب و اصولی گیاهان نه تنها به رشد و نمو بهتر آنها کمک می‌کند، بلکه به آنها این توانایی را می‌دهد که در برابر بیماری‌های مختلف مقاومت بیشتری داشته باشند. این امر به ویژه در کشاورزی پایدار و اکولوژیکی اهمیت فراوانی دارد.

طبقه‌بندی مواد غذایی برای گیاهان

عناصر غذایی به طور مستقیم یا غیرمستقیم در متابولیسم و همچنین فعالیت‌های فیزیولوژیکی موجود در اندام گیاه شرکت دارد. علاوه بر این تغذیه گیاه مواد شیمیایی را که برای رشد و نمو گیاه موردنیاز می‌باشد را مورد مطالعه و بررسی قرار می‌دهد.

طبقه‌بندی مواد مغذی برای مطالعه جامع در مورد تغذیه گیاهان از اهمیت خاصی برخوردار است. برای درک و یادگیری بهتر و آسان، عناصر غذایی را به روش‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌کنند و گیاهان عناصر موردنیاز خود را از منابع متنوعی تأمین می‌کنند.

انواع طبقه بدی عناصر غذایی ضروری برای گیاهان عبارت‌اند از:

1. طبقه‌بندی بر اساس مقدار مواد غذایی موردنیاز گیاه
2. طبقه‌بندی بر اساس وظایف متابولیکی و بیو شیمیایی در گیاه
3. طبقه‌بندی بر اساس خصوصیات فلز عناصر
4. طبقه‌بندی بر اساس تحرک مواد مغذی در سیستم خاک
5. طبقه‌بندی بر اساس تحرک مواد مغذی در سیستم گیاه
6. طبقه‌بندی بر اساس وظایف کلی در گیاه

سخن پایانی

تغذیه و کود دهی گیاهان جزء اساسی در علم گیاه‌شناسی محصولات کشاورزی (زراعی، باغی و …) می‌باشد. کود دهی به گیاهان شیوه‌های مختلفی دارد و همچنین کود دهی زمانی مؤثر است در بهترین زمان به درختان و گیاهان کود بدهیم و عناصر غذایی را در اختیار آن‌ها قرار دهیم.

با توجه به محدودیت‌های استفاده از اراضی برای کشاورزی، بهبود مستمر عملکرد و کیفیت محصولات کشاورزی با اعمال روش‌های مناسب تغذیه در کشاورزی و نیز جبران فقر مواد غذایی از طریق کاربرد کودهای مناسب و کاربرد روش‌های به زراعی و به نژادی ضروری می‌باشد.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه