ادوات و ماشین های مکانیزه کشاورزی (خاک ورزی و کاشت)

توسعه زمین گران ترین بهره وری در کشاورزی محسوب می شود. این کار شامل خاک ورزی، انتقال خاک از نقاط مرتفع به پایین، ایجاد جاده های مزرعه، تسطیح و … است که توسط ابزار آلات و ماشین های کشاورزی مکانیزه و سنگین انجام می شود.

برای کاشت و به ثمر رسیدن یک محصول در ابتدا نیاز به یک سری از عملیات ها دارید تا زمین و مزرعه مورد نظر را برای رشد و جوانه زنی گیاه آماده کنید. این عملیات ها با استفاده از ابزار ها و ادوات خاصی انجام می شود. در ادامه به شناخت و معرفی آن ها می پردازیم.

منظور از خاک ورزی در آماده سازی زمین چیست؟

برای خاک ورزی تعاریف گوناگونی وجود دارد. اما در مفهوم کاربردی خاک ورزی یعنی تغییر در ویژگی های فیزیکی خاک برای ایجاد شرایط مساعد و مناسب محیطی جهت جوانه زدن دانه، سبز شدن و رشد و نمو گیاه است. این عملیات با ابزار های متفاوت و به روش های مختلفی چون بریدن، پخش کردن، برگرداندن و یا مخلوط کردن خاک در طی یک یا چند مرحله انجام می شود.

هدف از انجام عملیات خاک ورزی در تهیه بستر کاشت

هدف اصلی انجام عملیات خاک ورزی افزایش تولید و حفظ منابع و پتانسیل های موجود می باشد. اما بعضی از کشاورزان این عملیات را با اهداف دیگری انجام می دهند از جمله:

1. مدفون کردن بقایای گیاهی در زیر خاک
2. تهیه بستر برای کاشت و جوانه زنی بذر
3. از بین بردن علف های هرز
4. شکستن سله خاک
5. حفظ رطوبت خاک
6. افزایش نفوذ پذیری آب و هوا در خاک
7. مخلوط کردن کود با خاک و ….

 منظور از سله بستن خاک سفت شدن بافت خاک بعد از آبیاری می باشد.

انواع عملیات خاک ورزی در تهیه بستر کاشت

عملیات خاک ورزی به دو صورت عملیات خاک ورزی اولیه و عملیات خاک ورزی ثانویه انجام می شود. این دو عملیات از نوع خاک ورزی سنتی (Conventional tillage) می باشند. روش دیگر خاک ورزی، خاک ورزی حفاظتی (Conservation tillage) می باشد که روشی نوین و تحولی شگرف در زمینه سیستم های خاک ورزی  است.

عملیات خاک ورزی اولیه در تهیه بستر کاشت

هدف از اجرای این عملیات آماده سازی ساختمان اولیه خاک و بر هم زدن پیوستگی بین ذرات خاک می باشد. این اقدام به منظور تهویه بهتر خاک و افزایش قابلیت فرو رفتن آب در خاک است.

مهم ترین عملیات خاک ورزی اولیه شخم می باشد. این کار به وسیله دستگاه و ماشین های مخصوص و ویژه ای انجام می شود . در گذشته برای شخم زمین از گاو آهن که یک نوع ابزار دامی بود استفاده می کردند. اما امروزه با پیشرفت بشر ابزار ها و ادوات جدیدی به بازار عرضه شده که انجام این عملیات ها را تسهیل می کند.

ماشین ها و ادوات خاک ورزی اولیه برای آماده سازی زمین 

1.گاو آهن بر گرداندار (رایج ترین گاو آهن Moldboard plow)

گاو آهن برگرداندار از قدیمی ترین گاو آهن های موجود در سراسر جهان می باشد. استفاده از این گاو آهن در بعضی از کشور ها کاملا منسوخ شده است. بااین حال در بسیاری از کشور ها از جمله ایران متداول ترین وسیله برای خاک ورزی است.

این گاو آهن در هنگام کار خاک را بریده، شکسته، و بالا می آورد و در آخر بر می گرداند.

2.گاو آهن بشقابی (گاو آهن دیسکی Disk plow)

در شرایط زیر گاو آهن های بشقابی بهتر از گاو آهن های برگرداندار عمل می کنند:

1.  خاک های سنگین و چسبنده که به علت گردش بشقاب ها خاک بهتر بریده می شود.
2. در زمین های سنگلاخی یا زمین هایی که دارای ریشه گیاهان و درختان می باشند.
3.  خاک های سبک و شنی که برگرداندن خاک مشکل است.
4. برای شخم های عمیق
5. در خاک های خشک و سخت که گاو آهن برگرداندار نمی تواند نفوذ کند.

3.گاو آهن قلمی (گاو آهن چیزل Chisel plow)

گاو آهن قلمی به هیچ وجه خاک را برگردان نمی کند بلکه خاک را پس از نفوذ در آن فقط خرد می کند. این گاو آهن در حفظ رطوبت خاک بسیار موثر است. لذا برای مناطق دیم توصیه می شود.

موارد استفاده از گاو آهن قلمی(چیزل):

1. برای شخم زمین های کلشی به طریقی که کلش روی سطح زمین باقی بماند، و در زیر خاک مدفون نگردد.
2. برای شکستن لایه سخت که در زیر خاک به علت رفت و آمد ماشین آلات تشکیل شده است.

4.زیر شکن (گاو آهن اسکنه ای Subsoiler)

در اثر تردد متوالی ماشین آلات سنگین در مزرعه، وجود انواع نمک در آب آبیاری و شرایط طبیعی خود خاک به تدریج در زیر خاک لایه ای تشکیل می شود. به این لایه، لایه سخت (Hard Pan) گفته می شود. برای شکستن این لایه از ماشینی به نام زیر شکن استفاده می شود.

وجود لایه سخت سبب بروز چه مشکلاتی می شود:

1. وجود این لایه به تدریج جریان حرکت طبیعی آب در خاک را مختل می کند.
2. زهکش مزرعه را از بین می برد.
3. به تدریج از توسعه ریشه در خاک جلوگیری می کند.
4. سبب کاهش عملکرد محصول مزرعه می شود.

این گاو آهن بسیار شبیه به گاو آهن چیزل می باشد. اما این گاو آهن سنگین تر و قوی تر بوده و از آن برای نفوذ و کار در اعماق زیاد از حدود 50 سانتی متر تا یک متر استفاده می شود.

 

کاربرد زیر شکن به طور متناوب و هرساله توصیه نمی شود. زیرا اولا هزینه عملیات خاک ورزی و زمان آن افزایش می یابد و از طرفی با به هم زدن ساختمان خاک  تحت الارض به طور متناوب ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در وضعیت ذخیره سازی آب در خاک و یا اختلاط نامناسب لایه های تحت الارض با خاک زراعی گردد.

5.گاو آهن دوار (رتیواتور Rotary tiller)

گاو آهن دوار یکی از ماشین های کشاورزی بوده که برای تهیه بستر بذر، کار ماشین های خاک ورزی اولیه و ثانویه را توام انجام می دهد.

موارد استفاده از گاو آهن دوار به شرح زیر است:

1. از این گاو آهن برای وجین و سله شکنی می توان استفاده کرد.
2. مخلوط کردن کود و مواد شیمیایی با خاک
3. خرد کردن و مخلوط کردن بقایای گیاهی با خاک
4. زمینی که با این گاو آهن شیار زده شود نیازی به زدن ادوات ثانویه ندارد.
5. برای زیر خاک کردن علف های هرز و خراب کردن لانه ی موش های صحرایی در باغات

 

عملیات خاک ورزی ثانویه در تهیه بستر کاشت

• خاک و زمینی که توسط ماشین ها و ادوات نام برده شده  شخم زده شود دارای کلوخ هایی است که برای کار ماشین های بعدی مشکل ایجاد می کند. بذری که در این شرایط در این زمین و خاک کاشته می شود، تماس کاملی با خاک نداشته و آب و مواد غذایی را به خوبی جذب نمی کند.
• ماشین هایی وجود دارند که کلوخ های حاصل از شخم را خرد کرده و سطح خاک را کاملا هموار می کند. این ماشین ها که نسبت به ماشین های خاک ورزی اولیه سبک تر بوده و در عمق کمتری نیز کار می کنند، ماشین های خاک ورزی ثانویه نامیده می شوند.

ماشین ها و ادوات خاک ورزی ثانویه برای آماده سازی زمین 

1.هرس بشقابی (دیسک Disk harrows)

موارد استفاده از دیسک ها به شرح زیر است:

1. مسطح کردن زمین های شخم زده شده
2. مخلوط کردن انواع کود با خاک
3. خرد کردن کلوخه ها و تهیه بستر بذر به صورت یکنواخت
4. بعد از بذر افشانی برای زیر خاک کردن بذر
5. قبل از شخم برای خرد کردن و قطع کردن باقی مانده محصول

2.هرس دندانه میخی (Spike-tooth Harrow)

هرس های دندانه میخی ماشین های ساده ای هستند که برای موارد مختلفی استفاده می شوند. این هرس ها برای از بین بردن علف های هرز جوان قبل از کاشت و همچنین خرد کردن کلوخه ها پس از دیسک زدن استفاده می شوند.

3.هرس دندانه فنری (Spring-tooth Harrow)

هرس دندانه فنری کار هرس دندانه میخی را انجام می دهد. تنها تفاوت آن این است که فنری بودن دندانه ها خاک را بهتر خرد می کند. این هرس از لحاظ ظاهر بسیار شبیه به گاو آهن قلمی بوده ولی عرض کار بیشتر بوده و عمق کار کمتر است.

4.کولتیواتور (کولتیواتور مزرعه ای cultivator)

کولتیواتور مزرعه همانند گاو آهن قلمی و زیر شکن می باشد. اما تفاوت آن ها با یکدیگر در این است که ابعاد و اندازه آن ها با یکدیگر فرق دارد. یعنی کولتیواتور سبک تر بوده و از اندازه ی کوچک تری برخوردار است.

موارد استفاده از کولتیواتور مزرعه ای به شرح زیر است:

1. بستر سازی بذر
2. برای سله شکنی و از بین بردن لایه سخت که در اثر بارندگی ایجاد شده است
3. از بین بردن علف های هرز تازه روییده
4. زیر خاک کردن بذر و کود
5. همچنین در مرحله داشت از این وسیله برای وجین، کود پاشی و خاک دهی استفاده می شود.

5.غلتک (تسطیح کن Roller Harrow)

عملیات خاک ورزی را بهتر است که در پاییز انجام داد. زیرا در این شرایط برف و باران زمستانی بهتر در خاک نفوذ پیدا کرده و در نتیجه تخم و لارو حشرات از بین می رود. اما گاهی اوقات ممکن است در اثر یخ زدگی خاک باد کند. برای رفع این مشکل به عنوان آخرین مرحله از خاک ورزی ثانویه زمین و خاک مزرعه را غلتک می زنند.

گاهی اوقات نیز از غلتک برای تماس بذر های ریز با خاک استفاده می کنند. در این حالت جذب مواد غذایی و رطوبت به نحو احسن انجام می شود.

ماشین ها و ادوات خاک ورزی مخصوص برای آماده سازی زمین 

1.ماله (تسطیح کن زمین Land leveller)

در زمین هایی که آبیاری به صورت غرقابی یا سطحی انجام می شود، سطح زمین باید یکنواخت و مناسب باشد. علت این امر این است که آب باید به طور یکنواخت بر روی زمین روان شود. تا از فرسایش آبی جلوگیری شود.

از ماله برای تسطیح بیشتر زمین استفاده می کنند. یعنی دو بار در امتداد قطر و عمود بر زمین از آن استفاده می کنند.

2. نهر کن (نهر ساز Ditcher)

برای ایجاد نهر های اصلی و فرعی برای آبیاری در زمین و مزرعه از نهر کن استفاده می شود. این دستگاه ترکیبی از دو خیش برگرداندار است که از قسمت پیشانی بهم وصل شده اند. این دستگاه خاک را همزمان به چپ و راست می ریزد و نهر بزرگی در زمین ایجاد می کند.

3.مرز بند (مرز کش Bedder)

در مناطقی که آبیاری غرقابی انجام می شود استفاده از این دستگاه برای ایجاد کرت و کرت بندی اجتناب ناپذیر است. مرز کش دارای دو بشقاب است که به صورت مایل نسبت به یکدیگر قرار گرفته اند.

4.فاروئر (جویچه ساز یا شیار کش Listers and bedders)

در زمین های که آبیاری به صورت جوی و پشته ای انجام می شود از این دستگاه استفاده می کنند. فاروئر پس از آماده سازی زمین به منظور بستر سازی نهایی مورد استفاده قرار می گیرد.

این دستگاه به طور کلی نهر کن کوچکی است که برای ایجاد شیار های لازم در آبیاری نشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

5. چاله کن (چاله زن Post hole digger)

چاله کن همان طور که از نامش پیداست برای ایجاد چاله استفاده می شود. این دستگاه بیشتر در باغبانی برای درخت کاری و یا نصب تیغ های حصار اطراف مزرعه استفاده می شود.

منظور از کاشت در کشاورزی چیست؟

کاشت عبارت است از قرار دادن بذر در خاک در عمقی که بتواند به خوبی جوانه زده و گیاه سالمی را به وجود بیاورد. به ماشین ها و ادواتی که عمل بذر کاری را انجام می دهند ماشین ها و ادوات کاشت می گویند.

طبقه بندی ماشین ها و ادوات کشاورزی از نظر قسمتی از گیاه که کاشته می شود

بذر کار: برای کاشت بذر های گندم،ذرت،لوبیا و …

غده کار: برای کاشت محصولاتی که با غده تکثیر می شوند مانند سیب زمینی.

نشاء کار: برای کاشت نشاء محصولاتی از جمله برنج و گوجه استفاده می شود.

طبقه بندی ماشین ها و ادوات کشاورزی از نظر نحوه قرار گرفتن بذر در زمین 

بذر افشان (بذر پاش یا سراسر پاش Broadcast seeder)

وظیفه اصلی یک بذر پاش این است که مقدار بذر را اندازه گیری کند و سپس به طور یکنواخت آن را در عرض کار معین پخش کند.

مزیت این ماشین نسبت به بذر افشانی با دست این است که بذر ها به طور منظم و یکنواخت تر پخش می شوند. این ماشین علاوه بر پخش بذر برای پخش کود های دانه ای نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

خطی کار (Grain Drills)

ماشین های خطی کار بذر را در عمق می کارند و خاک را بر روی آن قرار می دهند. در نتیجه بذری که با خطی کار کاشته می شود، رطوبت بیشتری جذب می کند. با استفاده از این ماشین بذر در سر تا سر مزرعه به طور یکنواخت ریخته می شود.

ردیف کار (Row-crop planter)

این ماشین همان گونه که از نامش پیداست بذر را به صورت ردیفی بر روی زمین مسطح، در شیار و یا بر روی پشته قرار می دهد.

غده کار (سیب زمینی کار Potato planters)

غده کار ماشینی است که غده های سالم و جوانه دار را شمارش کرده و هر کدام را در روی ردیف های کاشت با فاصله معین و در عمق مناسب از خاک قرار داده و سپس روی آن ها را با خاک می پوشاند.

حجم مخزن این ماشین معمولا بزرگ تر از ردیف کار ها می باشد. این ماشین ها به صورت نیمه اتوماتیک و تمام اتوماتیک وجود دارند.

نشاء کار (Transplanters)

نشاء کار ها ماشین هایی هستند برای کشت گیاهانی استفاده می شوند که تازه از خزانه بیرون آمده اند و آماده برای کاشت در زمین اصلی هستند.

اجزای یک نظام نشاء کاری  

• کاشت بذر در داخل بستر یا در گلخانه
• خارج کردن نشاء از بستر همراه یا بدون خاک
• قرار گیری نشاء در داخل جعبه یا مخزن مخصوص نشاء کار
• تغذیه نشاء ها به بخش کاشت نشاء کار به صورت تکی یا چندتایی
• ایجاد شیار یا حفره برای قرارگیری نشاء در داخل آن
• فشرده کردن خاک اطراف ریشه نشاء کاشته شده

در گذشته تمام عملیات های کشاورزی به صورت سنتی و بیشتر با دست و ادوات ابتدایی انجام می شد. این کار علی رغم صرف وقت زیاد بازده خوبی نیز از خود نشان نمی داد. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و مکانیزه شدن تجهیزات، بیشترین بازده در کمترین زمان ایجاد می شود. از این رو بیشتر کشاورزان به روش های نوین و حفاظتی روی آورده اند.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه