آبیاری یونجه ، به‌ویژه در شرایط خشک و نیمه‌خشک ایران، یک چالش مهم است که نیازمند مدیریت صحیح منابع آبی و استفاده بهینه از آب می‌باشد. با در نظر گرفتن دوره رشد طولانی گیاه یونجه و نیاز آبی بالای آن، ارائه یک روش آبیاری مناسب برای این گیاه از اهمیت بالایی برخوردار است.
برنامه‌ریزی آبیاری یونجه نیازمند شناخت دقیقی از عوامل مؤثر بر نیاز آبی گیاه، شرایط مورد انتظار برای رشد و تولید، خصوصیات خاک و نوع آن، سامانه‌های آبیاری مورداستفاده، راهبردهای کم آبیاری و مدیریت زراعی می‌باشد. با ارائه یک برنامه آبیاری منظم و بهینه، می‌توان از منابع آبی کمتری استفاده کرده و درعین‌حال تولید علوفه دامی را افزایش داد.
در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان، علاوه بر معرفی نیازهای آبی گیاه یونجه، به معرفی روش‌های مختلف آبیاری این گیاه ازجمله آبیاری بارانی یونجه بعد از کاشت می‌پردازیم. با استفاده از مدیریت صحیح آبیاری و استفاده از روش‌های مناسب، می‌توان عملکرد و عمر مفید گیاه یونجه را بهبود بخشید و به حفظ منابع آبی کمک کرد.
چرا یونجه به آبیاری مؤثر نیاز دارد؟
این گیاه در کنار بهترین کود برای یونجه، به دلایل زیر به آبیاری مؤثر نیاز دارد:
- دوره رشد طولانی: یونجه یک گیاه با دوره رشد طولانی است و برای رسیدن به برداشت محصول باکیفیت و مقدار بالا، نیازمند رطوبت خاک پایدار است. در صورت کمبود آب، رشد و توسعه یونجه متوقف‌شده و عملکرد آن کاهش می‌یابد.
- نیاز آبی فراوان: یونجه به دلیل ساختار گیاهی خود، نیاز آبی فراوانی دارد. برای تولید یک تن ماده خشک یونجه، به‌طور متوسط حدود 15 سانتیمتر آب لازم است. این مقدار بالا نشان می‌دهد که برای داشتن عملکرد و عمر مفید گیاه، آبیاری مناسب و کافی ضروری است.
- محدودیت منابع آبی: ایران به دلیل قرار گرفتن در منطقه‌های خشک و نیمه‌خشک و کمبود منابع آبی، نیازمند مدیریت صحیح آبیاری است. استفاده ناجوانمردانه از آب منجر به کاهش منابع آبی، تخریب خاک و کاهش تولید علوفه دامی می‌شود؛ بنابراین، آبیاری مؤثر یونجه می‌تواند به بهره‌برداری بهینه از منابع آبی و افزایش سطح تولید علوفه دامی کمک کند.
- کیفیت آب: یونجه برای رشد و عملکرد به آب باکیفیت مناسب نیاز دارد. استفاده از آب با EC (هدایت الکتریکی) و pH مناسب برای آبیاری یونجه تازه کشت شده ضروری است. در صورت استفاده از آب باکیفیت نامناسب، می‌تواند منجر به کاهش عملکرد و کیفیت محصول یونجه شود.
با توجه به موارد فوق، آبیاری مؤثر و صحیح برای یونجه ضروری است تا نیاز آبی گیاه برآورده شده، عملکرد و کیفیت محصول به حداکثر برسد و درعین‌حال منابع آبی بهینه استفاده شود.
مدت زمان آبیاری یونجه
به‌منظور جلوگیری از خروج و تغییر محل بذور کاشته شده گیاه یونجه، اولین مرحله از آبیاری یونجه بعد از کاشت به‌صورت سطحی و با شدت کم اجرا می‌گردد. دومین آبیاری با فاصله ۳ تا ۴ روز از آبیاری اولیه اجرا می‌شود.
پس از مرحله دوم مراحل بعدی آبیاری در خاک‌های روشن با فاصله ۷ تا ۸ روز و در خاک‌های متوسط با فاصله ۱۰ تا ۱۲ روز تکرار می‌گردد.
گیاه یونجه در مرحله ۵۰ درصد از رطوبت قابل‌دسترس خاک به آبیاری نیاز دارد و بسته به خاک مورد کشت، درمجموع با فاصله زمانی ۱۲ تا ۱۵ روز آبیاری می‌گردد.
آبیاری یونجه در زمستان
یونجه به‌عنوان گیاهی چندساله می‌تواند در ماه‌های زمستان زنده بماند اما بسته به‌شدت زمستان رشد آن به‌طور قابل‌توجهی کند می‌شود یا به خواب می‌رود.
در مناطقی که زمستان‌های معتدل‌تری دارند، جایی که یونجه به‌طور کامل به خواب نمی‌رود و به رشد خود ادامه می‌دهد، هرچند آهسته، ممکن است همچنان به مقداری آبیاری نیاز داشته باشد.
در چنین مواردی، سطح رطوبت خاک را کنترل کنید و آبیاری را متناسب با آن تنظیم کنید، در نظر داشته باشید که نیاز آبی به‌طور قابل‌توجهی کمتر از فصل رشد خواهد بود.
آبیاری یونجه در زمستان می‌تواند به آماده‌سازی یونجه برای رشد سریع با افزایش دما در بهار کمک کند. رطوبت کافی خاک در پایان زمستان می‌تواند از رشد اوایل بهار حمایت کند و به محصول شروع خوبی برای فصل رشد جدید بدهد.
نیاز آبی یونجه به چه صورت می‌باشد؟
نیاز آبی یونجه در فصل بهار و هم‌زمان با رشد گیاه آغاز می‌شود. آبیاری در فصول ابتدایی بهار به دلیل دما و شدت رشد پایین محصول، کمتر بوده و به نسبت افزایش رشد محصول و افزایش دما نیاز آبی نیز افزایش پیدا می‌کند.
مقدار آب موردنیاز برای یونجه بین 500 الی 1200 میلی‌متر در هر فصل بوده که بسته به شرایط آب‌وهوا، ارتفاع، فصل رشد، منطقه جغرافیایی و دمای خواب محصول متغیر است.
در خصوص آبیاری یونجه بعد از کاشت، توجه به تبخیر و تعرق بسیار مهم است. تحقیقات نشان می‌دهد که در فصول گرم سال به‌صورت میانگین 10 میلی‌متر تبخیر و تعرق از یونجه صورت می‌گیرد.
مصرف آب در هر هکتار یونجه
با توجه به اطلاعات ارائه‌شده، مصرف آب در هر هکتار یونجه وابسته به عوامل مختلفی است. در یک دوره کشت یک‌ساله، میزان آب موردنیاز برای یونجه حدود 12,000 مترمکعب معادل 1.2 لیتر در مترمکعب برای هر هکتار می‌باشد.
برای تولید هر کیلوگرم یونجه خشک، تقریباً 600 لیتر آب موردنیاز است؛ بنابراین، برای هر هکتار باید حدود 100 لیتر آب در دقیقه فراهم شود.
در مورد جذب آب توسط یونجه، 75 تا 90 درصد از آب موردنیاز خود را تنها از عمق 1 تا 1.5 متری خاک جذب می‌کند. در فصول رشد، آب آبیاری نمی‌تواند به عمق بیشتر از 1.5 متر نفوذ کند، بااین‌حال در فصل بهار به دلیل شدت رشد کمتر و دمای پایین‌تر، آبیاری‌های انجام‌شده معمولاً تا عمق بیشتری نفوذ می‌کنند.
بهترین روش آبیاری یونجه بعد از کاشت
در مناطق مختلف با شرایط متفاوت، آبیاری به طریقه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. ازجمله این روش‌ها می‌توان به آبیاری غرقابی یونجه، آبیاری ردیفی، آبیاری بارانی یونجه، آبیاری زیرزمینی و آبیاری قطره‌ای اشاره نمود.
ازآنجایی‌که نفوذپذیری خاک در مناطق مختلف می‌تواند متفاوت باشد بنابراین نباید انتظار داشت که بتوان تمامی این روش‌ها را در تمامی مناطق به کار گرفت.
آبیاری ردیفی یونجه
آبیاری ردیفی یک روش آبیاری یونجه بعد از کاشت است که برای جلوگیری از سله بستن و سبز شدن ناهمگون بذرها و گیاهان یونجه استفاده می‌شود.
در این روش، آب به‌صورت جریانی در ردیف‌های کاشت شده به پشته‌ها نشت می‌کند و پشته را به‌طور کامل خیس می‌کند. آبیاری ردیفی برای زمین‌های تخت و مسطح مناسب است و نیازی به کرت بندی ندارد.
با انتخاب طول مناسب ردیف‌ها، سبز شدن یکنواخت و صرفه‌جویی در مصرف آب را فراهم می‌کند. با گذشت زمان و پر شدن ردیف‌ها به علت حرکت ماشین‌آلات، روش آبیاری به آبیاری غرقابی تغییر می‌کند.
آبیاری غرقابی یونجه
در این روش، با استفاده از کرت‌های مختلف، آب به تمامی قسمت‌های زمین کشاورزی رسیده و به ریشه‌های یونجه تأمین می‌شود.
ازجمله دلایل محبوبیت این روش در زمین‌های یونجه کاشته شده، ناهمواری زمین است که با استفاده از کرت بندی، آب به همه مناطق زمین توزیع می‌شود.
در این روش، لازم است آب درون کرت‌ها به مدت طولانی راکد نماند تا خفگی گیاهان جلوگیری شود. بااین‌حال، در اوایل کاشت یونجه، مشکلی به دلیل سله بستن بذرها به وجود می‌آید، بنابراین پس از گاورو شدن زمین، آبیاری دوم لازم است تا این مشکل رفع شود.
آبیاری زیرزمینی یونجه
آبیاری زیرزمینی در کشت یونجه روشی مؤثر است. در این روش، لوله‌های آبیاری در عمق حدود 30 تا 40 سانتیمتری قرار داده می‌شوند و به فواصل مشخص آب را به زیرزمین هدایت می‌کنند.
استفاده از این روش در مناطق با دمای بالا و سرعت تبخیر آب زیاد، بسیار کارآمد است. نحوه چینش لوله‌ها و فاصله آن‌ها از هم به جنس خاک و شرایط زمین وابسته است و باید توسط کارشناسان ارزیابی شود.
برای اندازه‌گیری تبخیر و سرعت عبور آب در خاک، می‌توان از لایسیمتر استفاده کرد. در این روش، شستشوی منظم لوله‌ها برای جلوگیری از گرفتگی بسیار مهم است و از اسیدها و کلر می‌توان برای این منظور استفاده کرد.
با استفاده از لوله‌های باکیفیت و شستشوی منظم، عمر این روش تا 20 سال می‌تواند باشد.
آبیاری بارانی یونجه
آبیاری یونجه به روش بارانی، روشی است که در مناطق با شیب و شرایط خشک‌سالی به کار می‌رود. در این روش، آب به‌صورت بارانی بر روی زمین ریخته می‌شود تا خاک رطوبت بگیرد.
این روش به دلیل صرفه‌جویی در مصرف آب و تأمین رطوبت خاک مؤثر است. بااین‌حال، عیب این روش عدم نفوذ آب به اعماق خاک است که ممکن است باعث ضعف بوته‌ها و آسیب‌پذیری در برابر عوامل زیان‌آور شود.
توصیه می‌شود این روش را با روش‌های دیگر ترکیب کرده و شرایط مناسب برای آبیاری ایجاد کنید.
آبیاری قطره‌ای یونجه
آبیاری قطره‌ای یک روش آبیاری کم‌فشار است که با استفاده از خطوط لوله‌های قطره‌چکان دار انجام می‌شود. همچنین آبیاری یونجه با نوار تیپ نیز یکی از روش‌های قطره‌ای است که می‌توان از آن بهره برد.
در این روش، لوله‌ها در زیر خاک دفن می‌شوند و به‌صورت قطره‌های کوچک آب را به نقاط موردنیاز ریشه‌ها تحویل می‌دهند. آبیاری زیرسطحی یونجه با راندمان بیش از 90 درصد، یکی از کارا‌ترین روش‌های آبیاری به شمار می‌رود.
استفاده از این روش در آبیاری یونجه بعد از کاشت هنوز کمتر از 1 درصد است، اما رشد قابل‌توجهی در انتخاب این روش توسط کشاورزان صورت گرفته است.
مزایای این روش شامل کاهش مصرف آب، جلوگیری از تبخیر، آبیاری مستقیم ریشه، کاهش رسوبات و املاح معدنی، کاهش نیروی کار و افزایش بازدهی می‌باشد.
فواید آبیاری صحیح یونجه
آبیاری یونجه به روش صحیح، مزایای متعددی را ارائه می‌دهد که نه‌تنها عملکرد و کیفیت محصول را افزایش می‌دهد، بلکه به شیوه‌های کشاورزی پایدار نیز کمک می‌کند. در اینجا برخی از مزایای اولیه آورده شده است:
- افزایش عملکرد: یونجه برای رشد مطلوب نیاز به رطوبت کافی دارد. آبیاری مناسب تضمین می‌کند که نیاز آبی گیاه تأمین می‌شود که منجر به عملکرد بالاتر در هکتار خواهد شد.
- بهبود کیفیت: کیفیت یونجه مستقیماً با شرایط رشد آن مرتبط است. آبیاری و کوددهی به یونجه کمک می‌کند تا به پتانسیل کامل خود برسد و درنتیجه محصول غنی از مواد مغذی برای دام مفید باشد.
- ریشه‌زایی عمیق: یونجه دارای سیستم ریشه‌ای عمیق است که می‌تواند زیر سطح خاک گسترش یابد. آبیاری کافی توسعه این سیستم ریشه را تشویق می‌کند و گیاه را در برابر دوره‌های خشک‌سالی مقاوم‌تر می‌کند.
- سلامت خاک: آبیاری منظم و متعادل باعث بهبود ساختار و حاصلخیزی خاک می‌شود. به حفظ رطوبت، جلوگیری از فرسایش خاک و تسهیل حضور میکروارگانیسم‌های مفید کمک می‌کند.
- کشاورزی پایدار: استفاده کارآمد از آب عنصر کلیدی کشاورزی پایدار است. با روش‌های صحیح آبیاری، کشاورزان می‌توانند هدر رفت آب را به حداقل برسانند، منابع آبی محلی را حفظ کنند.
- ارزش اقتصادی: افزایش عملکرد محصول و بهبود کیفیت مستقیماً منجر به بازده اقتصادی بالاتر برای کشاورزان می‌شود. علاوه بر این، استفاده بهینه از آب می‌تواند هزینه‌های آبیاری را در طول زمان کاهش دهد.
آبیاری مناسب یونجه ترکیبی از استفاده از تکنیک‌های مناسب، انتخاب سیستم آبیاری مناسب و زمان‌بندی وقایع آبیاری بر اساس مرحله رشد محصول و شرایط آب‌وهوایی محلی است.
09131923700
گیاه یونجه یکی از مهم ترین و خوش خوراک ترین علوفه مورد نیاز احشام و چهار پایان است به همین دلیل استفاده از تکنولوژی و سیستم های نوین عملیات کاشت ـداشتـ و برداشت قطعا نقش موثری در تولید حداکثری محصول و عملکرد بهینه دارد.