پروانه چوبخوار پسته و روش های مبارزه با آن

شناخت انواع و اقسامی از مشکلاتی که به ما تحمیل می‌شوند، در داشتن کشاورزی موفق و پرسود کمک شایانی به ما خواهد کرد. فصل بهار با همه زیبایی‌هایی که در طبیعت به چشم می‌خورد برای ما تداعی می‌شود. غافل از اینکه در این حین موجوداتی در حال تکاپو برای به دست آوردن دسترنج ما هستند. اولین و مهم‌ترین حشره خسارت زایی که در بهار با چشم می‌بینیم پروانه‌هایی خوش‌خط‌وخال هستند که در اطراف باغ ما در پرواز هستند. اگر شناختی از آن‌ها نداشته باشیم در کمتر از دو هفته کل آسمان باغ ما را پر خواهند کرد. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان سعی می‌کنیم از نگاه شما باغدار عزیز چشم‌اندازی به زندگی و حیات و در آخر هم سم های مورد استفاده در مبارزه با پروانه (شب پره) چوبخوار پسته که دیگر برای ما آفت و آسیب هستند، داشته باشیم.

اهمیت مبارزه با آفات درخت پسته

همان‌طور که می‌دانیم شرایط آب‌وهوایی و اقلیمی کشور ما ایران بسیار متنوع است.

درختان میوه با ارقام و گونه‌های مختلف در آن رشد می‌کنند و چه‌بسا که از گذشته‌های بسیار دور کاشت و پرورش آن‌ها نیز متداول بوده است.

کاشتن درختان پسته موهبتی بوده است که نیاکان ما به ساکنان کویر هدیه داده‌اند. کویر خشک و شور، با کاشت این درخت قوی و قدرتمند به مکانی با بازده اقتصادی بالا برای مردمان زحمتکش این مناطق تبدیل‌شده است.

جلوه‌ای دیگر از قدرت نامتناهی پروردگار به رخ انسان کشیده شده است و مردمان این مناطق با چنگ و دندان سعی در حفظ و نگهداری این درختان باوفا و مقاوم از هرگونه آسیب و خسارتی هستند.

پسته اولین محصول کشاورزی صادراتی است که اگر در مناطق پسته خیز ایران کاشته نشود قطعاً محصول دیگری نمی‌تواند جایگزین کاشت آن در این مناطق باشد. ازاین‌رو ضرورت تحقیقات در حوزه افزایش بهره‌وری در صنعت پسته بسیار حیاتی است.

زندگی بشر ارتباط مستقیم با حیات و زندگی سایر موجودات ساکن این کره خاکی دارد. هر جا که مواد غذایی فراوانی وجود داشته باشد انواعی از موجودات ریز و درشت نیز در آن مکان جای می‌گیرند. این مسئله برای محصول پسته هم استثنا نیست.

باغداری پسته شغلی بسیار زمان‌بر است و نیاز به صبر و شکیبایی بسیار دارد تا نتیجه سال‌ها تلاش روزی به بار نشیند.

در این میان موجوداتی پا به عرصه می‌گذارند که حاصل دسترنج چندین ساله باغداران را به یک‌شبه به نابودی می‌کشانند و این دردناک‌ترین قسمت ماجراست.

شکل شناسی پروانه چوبخوار پسته

در ابتدای بهار اگر برای بازدید به باغ خود رفته باشید، پروانه‌هایی به رنگ خاکستری با لکه‌های زردرنگی در انتهای بال‌ها می‌بینید که به‌اندازه 11 تا 13 میلی‌متر با بال باز می‌باشند. این پروانه یکی از آفات درخت پسته است.

اگر بتوانید یک پروانه را بگیرید و با دست بال‌های آن را بازکنید، بال‌های جلویی خاکستری تیره بوده و دارای دو لکه زرد کوچک و بزرگ در ابتدا و انتهای بال‌ها می‌بینید.

همچنین بال‌های عقبی زردرنگ و خنجری شکل و ریشک دار هستند که می‌توان با دست آن‌ها را لمس کرد.

همان‌طور که پروانه را در دست دارید اگر به شکم آن توجه کنید، پروانه‌ای که ماده است دارای شکمی حجیم‌تر و زردرنگ بوده و اگر نر باشد شکم باریک و خاکستری‌رنگی دارد.

پس اگر پروانه‌ای با این مشخصات در باغ خود یافتید حتماً بقیه این نوشته را برای بالا بردن آگاهی خود در جهت مبارزه صحیح با این پروانه‌ی آفت مطالعه کنید.

همیشه هم پروانه‌ها را در باغ نمی‌بینیم. شکل‌های دیگر زندگی آفت را نیز می‌توان مشاهده کرد البته بیشتر به‌صورت آثار خسارت!

از پایان فروردین‌ماه تا اوایل اردیبهشت چه اتفاقی برای پروانه‌ها می‌افتد؟

پروانه‌های بالغی که در باغ مشاهده می‌کنید، از پایان فروردین‌ماه ظاهر می‌شوند. پروانه‌های نر و ماده در این زمان جفت‌گیری کرده و تخم‌های خود را به‌صورت انفرادی و جداجدا در انتهای شاخه‌های جوانی که تازه سبز شده‌اند، در محل اتصال دم برگ‌ها به شاخه و یا بر روی محور خوشه پسته قرار می‌دهند.

یک هفته پس از پیک حضور پروانه‌های بالغ در باغ، پیک تخم‌گذاری انجام می‌شود. تخم‌ها سبز روشن تقریباً همرنگ سرشاخه‌ها هستند که به‌سختی با چشم می‌توان آن‌ها را دید. پس بهتر است هر زمان که به باغ می‌روید یک عدد ذره‌بین نیز همراه خود داشته باشید.

در ابتدای اردیبهشت‌ماه از زمانی که تخم گذاشته می‌شود تا زمانی که اولین سن لاروی از تخم‌ها خارج می‌شود بسته به آب‌وهوای منطقه بین یک هفته تا 10 روز طول می‌کشد.

داشتن اطلاعات درباره این دوره از زندگی پروانه‌ها، موفقیت در برنامه‌های مدیریتی و مبارزه علیه آن‌ها را به دنبال خواهد داشت.

چه اتفاقی برای لاروهای تازه متولدشده می‌افتد؟

در میانه اردیبهشت‌ماه تخم‌ها پس از یک هفته تا ده روز که دوره جنینی را پشت سر می‌گذارند، سعی در خارج شدن از تخم دارند و در زمان خروج بسیار ریز و سفید هستند.

لاروهای تازه به دنیا آمده بسیار گرسنه هستند و درعین‌حال قطعات دهانی ضعیفی نیز دارند. پس به سراغ بافت‌های سخت نمی‌روند. در ابتدا زیر پوست شاخه‌ای که در آنجا به دنیا آمده‌اند فرورفته و خود را به آوندهای آبکش خوشمزه خوشه می‌رسانند و از آن تغذیه می‌کنند.

یکی از دلایل این مسئله نرم بودن محور فرعی خوشه‌ها و همچنین سرعت بالای حرکت شیره پرورده در آوندهای اصلی می‌باشد.

نهایتاً لاروها کمی که بزرگ‌تر می‌شوند، قطعات دهانی و آرواره‌هایشان محکم‌تر شده و می‌توانند از قسمت‌های چوبی خوشه‌ها نیز تغذیه کنند. اینجا آغاز ماجرای خسارت به دسترنج یک‌ساله باغداران عزیز است.

لاروها چگونه به خوشه‌های تازه رشد کرده، آسیب می‌زنند؟

همان‌طور که قبلاً گفتیم، پروانه‌های ماده تخم‌های خود را روی شاخه‌ها یا خوشه‌ها قرار می‌دهند. پس لاروهایی که از تخم خارج می‌شوند این دو مکان را برای تغذیه پیش رو دارند.

تخم‌هایی که روی خوشه‌ها گذاشته می‌شوند، لاروها پس از خروج از تخم به داخل خوشه فرو می‌روند، در ابتدا به سمت نوک خوشه حرکت می‌کنند.

وقتی به انتهای خوشه می‌رسند دیگر جایی برای ادامه راه ندارند و همان‌جا دور می‌زنند و برمی‌گردند. ولی از سمت دیگر کانال قبلی که آمده‌اند و با حرکات رفت و برگشتی به تغذیه خود در نوک محور خوشه‌ها ادامه داده تا نهایتاً وقتی دیگر چیزی برای خوردن نداشتند، خود را به شاخه‌ها می‌رسانند.

نتیجه این نوع تغذیه لاروها، آوندها قطع‌شده و در اینجاست که فاجعه رخ می‌دهد و دانه‌های تروتازه پسته می‌ریزند!

نتیجه این تغذیه: ریزش خوشه‌ها، خشک شدن و ریزش میوه‌ها.

تخم‌هایی که روی شاخه‌ها گذاشته می‌شوند، لاروها که از تخم خارج شدند، بلافاصله وارد مغز شاخه‌ها شده و مانند تغذیه از خوشه عمل می‌کنند. کانال لاروی در هر دو مکان (شاخه و خوشه) پر از فضولات و ذرات چوبی انباشته‌شده است.

فعالیت لاروها داخل کانال لاروی در بافت چوبی شاخه به‌دوراز چشم باغدار بوده و این آفت مشغول این است که فاجعه بیافریند. درحالی‌که باغدار بی‌خبر از همه‌جا در حال رسیدگی شبانه‌روزی به باغ خود است!

نتیجه این تغذیه: ضعف عمومی سرشاخه‌ها، خشک شدن سرشاخه‌ها.

خسارت پروانه (شب پره) چوبخوار پسته

• ریزش خوشه‌ها
• خشک شدن و ریزش میوه‌ها
• کاهش کیفیت پسته باقی‌مانده
• ضعف عمومی سرشاخه‌ها

شفیره پروانه چوبخوار پسته

ازنظر بازه زمانی، پیدایش اولین لارو و نفوذ آن به داخل بافت‌های شاخه‌ها و خوشه‌ها، در اواسط اردیبهشت‌ماه آغاز می‌شود. لارو سن دوم در پایان خردادماه، لارو سن سوم تا تیرماه و آخرین سن لاروی تا اواسط آذرماه به تکامل خود ادامه خواهند داد.

اواخر پاییز که دیگر غلظت شیره گیاهی کاهش پیدا می‌کند، لاروهای سن آخر این پروانه، شاخه‌هایی را که از آن‌ها تغذیه کرده‌اند را سوراخ کرده و ازآنجا خارج می‌شوند.

در بیرون از شاخه به دنبال جای مناسب برای تنیدن پیله شفیرگی می‌گردند. درنهایت در بخش زیرین شاخه‌ها، یا زیر پوستک‌های درخت و یا زیر کلوخه‌ها در خاک، پیله شفیرگی هرمی شکلی را به دور خود می‌تنند.

زمستان گذرانی به‌صورت لارو سن چهارم زیرپوسته شفیرگی سپری خواهد شد.

اگر در طول زمستان گذرتان به باغ افتاد پوستک‌های جداشده از درخت را کنار بزنید، جسم پنبه‌ای مانند هرمی شکلی که زیر پوستک‌ها می‌بینید چیزی نیست به‌جز پیله‌های شفیرگی پروانه (شب پره) چوبخوار پسته، آفت جان درختان در بهار!

چرا پروانه‌ای زیبا در طبیعت تبدیل به آفتی خسارت زا شد؟

پروانه‌ها همیشه تداعی‌کننده زیبایی بوده‌اند و هر چیزی را که می‌خواستیم به زیبایی و لطافت یاد کنیم یا از گل نام می‌بردیم و یا از پروانه!

دخالت انسان‌ها در روند طبیعی زندگی این موجودات زیبا و استفاده بی‌رویه از مواد شیمیایی ساخته‌شده دست بشر، باعث شد این پروانه مورد نفرت بسیاری قرار گیرد.

بدون آنکه خود بی اندیشیم که ما با دخالت بی‌جایمان آن را تبدیل به آفت کرده‌ایم. این موجود زنده فقط سعی در ادامه بقاء خود در طبیعت داشته است.

مگر نه اینکه تا قبل از سال 1350 این پروانه خسارت قابل‌تأملی در باغات پسته ایران نداشته است!

از سال 1350 تا سال 1360 در بازه زمانی ده‌ساله با به کار بردن سم‌پاشی‌های افراطی با دست خودمان دشمنان طبیعی این پروانه را در طبیعت نابود کردیم. این شد که این حشره زیبا را آفتی خسارت زا نامیدیم و هرساله برای نابودی‌اش هزینه‌های گزافی نیز می‌پردازیم.

پروانه (شب پره) چوبخوار پسته امروزه تقریباً در تمام مناطقی از ایران که پسته کاشته می‌شود، خسارت اقتصادی ایجاد می‌کند.

دشمن طبیعی پروانه چوبخوار پسته

زنبور Dibrachys boarmiae Walker (Hymenoptera: Pteromalidae) که درواقع یک زنبور پارازیتوئید خارجی می‌باشد.

این زنبور به مرحله پیش شفیرگی میزبان خود حمله کرده و میزان 75 درصد پیله‌های شفیرگی آن را نابود کرده و به‌طور طبیعی جمعیت آفت را در باغات پسته کاهش می‌دهد.

پس بهترین راهکار این است که زنبور را قبل از اینکه با سموم شیمیایی نابود کنیم، حفظ کنیم تا جمعیت آفت را زیر سطح زیان اقتصادی نگه دارد.

کنترل پروانه چوبخوار پسته

حالا که با دخالت بی‌جای خود در طبیعت این بلا را سر باغات خود آوردیم، امروزه به دنبال چاره‌ای هستیم تا از خسارت بسیار زیاد این آفت به دلیل وجود جمعیت زیادی که در باغات دارد، جلوگیری کنیم. راه‌حل چیست؟

مدیریت تلفیقی بهترین راه‌حل در کنترل کردن پروانه (شب پره) چوبخوار در باغات پسته می‌باشد. مدیریت تلفیقی یعنی مجموعه‌ای از روش‌های مبارزه در یک برنامه مشخص و معین در بازه‌های زمانی خاص.

برای کنترل این پروانه مجموعه روش‌های زیر توأم با یکدیگر در کاهش جمعیت این آفت نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کنند. به‌اختصار به موارد کاربردی در باغات پسته اشاره می‌کنیم.

کنترل مکانیکی، کنترل زراعی، کنترل شیمیایی با ردیابی زمان دقیق مبارزه شیمیایی

کنترل مکانیکی

درصورتی‌که به وجود آفت در باغ خود اطمینان دارید بهتر است حتماً در اواخر اسفندماه سری به باغ خود بزنید. پوستک‌های شاخه‌ها را کنار بزنید و پیله‌های شکل‌گرفته بر روی شاخه‌ها را جدا کنید و در ظرفی یا گونی جمع‌آوری کنید و از باغ خارج کرده و نابود کنید.

توجه: درصورتی‌که باغ شما کوچک است این روش توأم با سایر روش‌ها کاربردی و مناسب است.

تله فرمون پروانه چوبخوار پسته

فرمون جنسی پروانه (شب پره) چوبخوار پسته، یک ماده ترشحی است که توسط حشرات ماده تولید می‌شود. به‌عنوان تله طبیعی برای جلب و به دام انداختن حشرات نر آفت مورداستفاده قرار می‌گیرد.

این ماده جذاب برای حشرات نر است و با دریافت آن، حشرات نر به سمت جفت خود هدایت می‌شوند.

با توجه به این ویژگی، محققان توانستند این ماده را از بدن حشره ماده استخراج کرده و فرمول شیمیایی آن را شناسایی کنند. سپس با استفاده از روش‌های مصنوعی، این ماده به میزان زیادی تولید شد.

کنترل زراعی شب پره چوبخوار

دو روش زراعی که سال‌های اخیر بیشتر موردتوجه قرارگرفته‌اند یکی هرس شاخه‌های آلوده است و دیگری تغذیه.

با هرس کردن شاخه‌های آلوده، خشک، بیمار و ضعیف، مکان زمستان گذران آفات چوبخوار خصوصاً این پروانه موردنظر را نابود می‌کنید.

همچنین با هرس کردن این شاخه‌ها، حرکت شیره گیاهی را به سمت شاخه‌های سالم هدایت کرده و درختان را از آسیب بیشتر چوب‌خوارها نجات می‌دهید.

تغذیه مناسب و صحیح درختان و باغات پسته کمک زیادی به نابودی آفات مخصوصاً چوب‌خوارها می‌کند. زیرا عموماً درختانی بیشترین آسیب را می‌بینند که ضعیف و بیمار باشند. پس تغذیه صحیح در زمان مناسب می‌تواند کنترل مناسبی علیه این پروانه که جزء چوب‌خوارهاست، باشد.

درنهایت اجرای مبارزه شیمیایی

در استفاده از سموم شیمیایی برای مبارزه علیه آفات باید دو نکته مهم را مدنظر بگیرید: اول میزان اثر سموم و دوم زمان دقیق سم‌پاشی.

برای تعیین دقیق‌ترین زمان مبارزه می‌توان از روش مجموع حرارت‌های مؤثر و تله‌های فرمونی استفاده کرد.

برای به دست آوردن زمان آسیب‌پذیر بودن آفت در یکی از این زمان‌ها باید اقدام به مبارزه کرد. یکی زمان اوج خروج لاروها از شاخه‌های آلوده در ابتدای فروردین‌ماه و دومی زمان اوج پیدایش حشرات کامل.

بهترین زمان مبارزه شیمیایی طبق تحقیقات گسترده‌ای که سال‌ها به طول انجامیده است، یک هفته پس از اوج پرواز حشرات کامل می‌باشد. هرساله توسط موسسه تحقیقات پسته کشور برای هر منطقه‌ای اطلاع‌رسانی می‌شود.

درصورتی‌که جمعیت پروانه (شب پره) چوبخوار پسته بالا باشد، توصیه می‌شود که سم‌پاشی در دو نوبت، یکی در زمان پیک پرواز و دیگری یک هفته پس از پیک باشد.

طریقه استفاده از سم شیمیایی برای مبارزه با پروانه چوبخوار پسته

هم‌اکنون در شهرستان رفسنجان و بر طبق توصیه‌های موسسه تحقیقات پسته، در باغاتی که جمعیت بالایی از پروانه مشاهده‌شده است، در زمان اوج پرواز حشرات کامل و به مدت یک هفته می‌توان از سموم شیمیایی زیر استفاده کرد:

1. استفاده از سم مچ به میزان 1.5 لیتر در هزار لیتر آب.
2. استفاده از سم رانر به میزان 0.5 لیتر در هزار لیتر آب+ 5 لیتر روغن ولک در هزار لیتر آب.
3. استفاده از سم لوفوکس به میزان 1.5 لیتر در هزار لیتر آب.
4. استفاده از سم کنسالت به میزان 1 لیتر در هزار لیتر آب+ 5 لیتر روغن ولک در هزار لیتر آب.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی پروانه (شب پره) چوبخوار پسته، چگونگی آسیب رساندن آن به درختان پسته و محصولات آن پرداختیم. علاوه بر آن روش‌های کنترل این آفت اعم از شیمیایی و غیر شیمیایی را بیان نمودیم. درنهایت به یاد داشته باشید که برای استفاده از هرگونه سموم شیمیایی لازم است ابتدا با کارشناسان مربوطه مشورت نمایید. استفاده بیش‌ازحد و غیراصولی سموم می‌تواند خسارات جبران نشدنی را برای محیط‌زیست و باغات شما به همراه داشته باشد.

مشاهده تمامی محصولات فروشگاه