نوروز یکی از کهن‌ترین اعیاد میان ایرانیان است که برگزاری آن آداب‌ورسوم خاصی دارد. این عید که نقطه آغازی برای انسان‌ها و گیاهان است، به‌منزله پلی برای تولد دوباره می‌باشد. یکی از زیباترین آداب برای این روز، کاشتن سبزه عید است. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان به بررسی برخی از بهترین گیاهان برای کاشت سبزه عید نوروز می‌پردازیم. اگر دوست دارید بدانید که برای سبزه عید چی بکاریم که زود سبز بشه تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
قصه نوروز و سبزه عید
افسانه‌های ایران کهن بر این باورند که فردی به نام جمشید، با قدرتی از ایزد به دستور اهورا با اهریمن می‌جنگد تا خسارات، قحطی و خشک‌سالی که اهریمن برای قلمرو به بار آورده است را پایان دهد. جمشید در نبرد پیروز می‌شود و خشک‌سالی از بین می‌رود.
مردم به پاس این کار، برای جاودانه ساختن این روز، آن را « نوروز» یا « روز نوین» نام‌گذاری می‌کنند و با کاشتن جو در تشت، مانایی این برکت را جشن می‌گیرند. البته این تنها افسانه در این باب نیست!
سبزه‌ها اغلب توسط مادربزرگ‌ها کاشته می‌شد و قبل از عید ایوان خانه‌ها پر بود از انواع ظروفی که سبزه در آن‌ها کاشته شده بود. امروزه انواع غلات، دانه‌های مرکبات و بذرها برای کاشتن سبزه به کار می‌روند تا این رویداد نوستالژیک با همان عطر همیشگی انجام شود.
آیا می‌دانید چگونه می‌توانید ماهی قرمز عید را به مدت طولانی تری زنده نگه دارید؟
برای سبزه عید چی بکاریم زود سبز بشه؟
با کاشتن انواع غلات، بذرها و دانه‌های مرکبات می‌توانید سبزه نوروز را تهیه نمایید، اما ماندگارترین و مقرون‌به‌صرفه ترین نوع سبزه حاصل از دانه مرکبات است.
این سبزه از هدر رفتن مقدار زیادی غلات جلوگیری کرده و عمری بیش از 13 روز دارد. از طرفی می‌تواند در نقش یک گلدان زینتی زیبا در گوشه خانه یا محل کار چشم‌نوازی کند.
اما گاهی پیش می‌آید که درست در دقیقه نود یادتان می‌آید دست‌به‌کار شوید و سبزه بکارید. در این هنگام کاشت دانه‌هایی مانند خاکشیر، ترتیزک (شاهی)، یونجه و شنبلیله توصیه می‌شود.
این دانه‌ها علاوه بر رشد سریع، این ویژگی را دارند که روی انواع سطوح مانند کوزه، توپ و… رشد کنند و سبزه‌ای متفاوت درست کنند.
اما در کنار همه این مزایا از سبزه نوستالژی گندم نمی‌توان گذشت. سبزه‌ای که از کودکی عطر و بوی روز عید و ایام نوروز را تداعی می‌کند و در روز سیزده‌بدر به آب سپرده می‌شود.
کاشت گندم برای سبزه عید
یکی از قدیمی‌ترین بذرها که از گذشته تا به امروز برای تهیه سبزه عید از آن استفاده می‌شده، گندم است. گندم به شکل نواری و ایستاده رشد می‌کند و در بیشتر سفره‌های هفت‌سین جای خود را به‌خوبی بازکرده است.
برای کاشت دانه‌های گندم، ابتدا باید مناسب با ظرفی که می‌خواهید سبزه را در آن قرار دهید، گندم بردارید. غالباً این مقدار معادل یک تا دو فنجان گندم می‌شود.
گندم را به مدت دو روز در آب خیس دهید و در این مدت آب را دو تا چهار بار عوض کنید تا بذرها گندیده نشوند. سپس آن‌ها را روی پارچه‌ای نخی و در مجاورت پنجره قرار دهید و تا 3 روز رطوبت پارچه را با اسپری کردن آب به‌طور یکنواخت بر سطح آن حفظ کنید.
بعدازاینکه گندم‌ها جوانه زدند، جوانه‌ها را در یک ظرف مناسب قرار دهید و به‌صورت مستقیم آن‌ها را آبیاری کنید. تا زمانی که جوانه‌ها به رنگ سبز تیره درنیامده‌اند، روی آن‌ها را با دستمالی نازک، نرم و نمدار بپوشانید تا رطوبت موردنیاز آن‌ها تأمین شود.
برای کاشت سبزه گندم، باید حدود 15 روز قبل از روز عید، اقدام به کاشت نمایید.
نحوه کاشت سبزه‌ای زیبا با عدس
یکی از بذرهای زیبا برای کاشت سبزه عید، عدس است. سبزه عدس نیز مانند سبزه گندم به شکل نواری و ایستاده می‌روید.
با این تفاوت که نوارهای سبزه عدس گوشتی تر و با رنگ روشن‌تری نسبت به سبزه گندم می‌رویند و تعدادی برگ کوچک روی خود دارند.
برای کاشت سبزه عدس مقدار 2 تا 3 فنجان عدس را در یک ظرف خیس دهید. عدس آب زیادی را به خود جذب می‌کند. به همین دلیل بهتر است ظرفی را که برای خیساندن عدس استفاده می‌کنید، نسبتاً بزرگ باشد و آب آن را هرروز عوض کنید تا نگندد.
زمانی که عدس‌ها جوانه زدند، آن‌ها را در یک آبکش بریزید و سپس در ظرف موردنظر قرار دهید. برای پرپشت شدن سبزه‌ها، حواستان باشد تا همه قسمت‌های ظرف پر از عدس، به‌صورت دو تا سه لایه باشد.
روی جوانه‌های عدس را با پارچه‌ای نرم و نخی بپوشانید و آن را مرطوب نمایید. بعدازاینکه جوانه‌ها به رنگ سبز درآمدند، می‌توانید پارچه را از روی جوانه‌ها بردارید. آبیاری سبزه فراموش نشود!
برای تهیه سبزه زیبای عدس، نیاز است که 15 الی 20 روز قبل از روز عید اقدام نمایید.
سبزه خاص دقیقه نودی، سبزه عید با خاکشیر
خاکشیر یکی از بذرهایی است که رشد سریعی دارد و می‌تواند در لحظات نزدیک به روز عید، کاشته شود. این سبزه برای افرادی که در روزهای آخر سال به یاد کاشتن سبزه می‌افتند و می‌گویند در این زمان کم برای سبزه عید چی بکاریم، انتخاب مناسبی است. این سبزه را می‌توانید در انواع مدل‌های کاشت به کار ببرید، چرا که به هر سطحی می‌چسبند.
برای کاشت سبزه خاکشیر، ابتدا مقداری خاکشیر مناسب با ظرف سبزه بردارید و حدود 5 برابر آن (خاکشیر) آب بریزید و به مدت یک شب بخیسانید.
اگر قصد دارید سبزه را روی سطوحی مانند کوزه بکارید، ابتدا روی سطح کوزه را با جوراب‌های نازک زنانه بپوشانید. فوت کوزه‌گری برای کاشت این سبک خاکشیر، پر کردن کوزه از آب به مدت دو تا سه روز و سپس کشیدن جوراب روی آن و کاشت خاکشیر است.
برای اینکه سبزه به‌صورت یک دست بروید، دقت کنید که خاکشیر به‌صورت یک لایه روی جوراب باشد و با دست و به‌آرامی خاکشیر اضافه را از سطح کوزه بردارید (برای یک جهت شدن سبزه، دست را از پایین به سمت بالا بکشید).
برای آبیاری این سبزه، فقط کافیست داخل کوزه پر از آب باشد و کوزه را داخل نایلون، به شکلی که به دیواره‌ها نچسبد، نگهداری نمایید تا جوانه بزند. پس از جوانه‌زنی، برای تأمین رطوبت موردنیاز، از غبار پاشی استفاده نمایید.
به سبزه حاصل از بذرهای لعاب‌دار مانند خاکشیر، خرفه، شاهی و … که می‌توان روی سطوح مختلف آن‌ها را کاشت، سبزه عروسکی و فانتزی نیز می‌گویند.
سبزه‌ای زیبا و متفاوت، سبزه ذرت
برای درست کردن سبزه ذرت نیاز به دانه تازه ذرت دارید (ذرتی که با آن پاپ کورن درست می‌شود، برای کاشت مناسب نیست).
مقدار کمی ذرت، به‌اندازه یک فنجان سرخالی را به مدت 4 روز خیس نمایید. اگر میزان ذرت زیاد باشد، دانه‌های سطح زیر می‌پوسند، اگر مقدار آن کم باشد، سبزه کم‌پشت می‌شود.
در طی مدت خیس کردن ذرت، مرتب آب آن را تعویض نمایید تا دانه‌های ذرت خراب نشوند. پس از جوانه‌زنی ذرت آن‌ها را بین پارچه نخی نازک و نرم قرار دهید و روی سطح آن‌ها را مرتب غبار پاشی نمایید.
بعد از سبز شدن ذرت، آن را داخل یک آبکش قرار دهید و آبکش را روی یک ظرف آب بگذارید، به‌طوری‌که ریشه‌ها در آب قرار گیرند.
برای زیباتر شدن سبزه می‌توانید آبکش را مناسب با دهانه تنگ بلور، یا تنگ ماهی انتخاب کنید. نمایش ریشه‌های سبزه در ظروف شیشه‌ای به شما سبزه‌ای خاص و منحصربه‌فرد خواهد داد.
کاشت سبزه ذرت به 20 روز زمان نیاز دارد.
سبزه کدو حلوایی؛ کدو حلوایی را زمستان بخور، تخم آن را بهار بکار
برای درست کردن سبزه کدو حلوایی، متناسب با ظرف کاشتتان به تخمه‌کدو حلوایی مرمری نیاز دارید که می‌توانید از آجیل‌فروشی‌ها نوع خام آن را تهیه نمایید (توصیه می‌شود که کمی بیشتر از مقدار ظرفتان تخمه‌کدو بردارید).
تخمه‌کدو را به مدت 48 ساعت خیس نمایید. دقت کنید آن تخمه‌هایی که بر روی سطح آب شناور هستند، قابل کاشتن نیستند.
در این مدت چندین بار آب را تعویض نمایید تا تخمه‌ها نپوسند، سپس تخمه‌ها را در یک پارچه نمدار بریزید و به مدت دو تا سه روز مرتباً آن را با اسپری آب مرطوب نگه دارید تا جوانه‌های قلاب شکل به وجود آیند.
تخمه‌هایی که جوانه نزده‌اند را دور بریزید. برای کاشت تخمه‌های جوانه دار، یک پلاستیک را سوراخ کرده و کف سبد پهن کنید. روی سطح آن را حدود 10 تا 12 سانتی‌متر خاک گلدان بریزید و مرطوب نمایید.
جوانه‌ها را در عمق 3 سانتی‌متری خاک بکارید و روی سطح خاک را با نایلونی دیگر بپوشانید. تا سبز شدن جوانه‌ها روزی دو بار خاک را آبیاری نمایید.
زمانی که جوانه‌ها سبز شدند، پلاستیک را بردارید و آبیاری را به روزی یک بار کاهش دهید. این سبزه عمری طولانی‌تر از گندم دارد و می‌توانید 13 روز آن را با طراوت داشته باشید.
برای تهیه سبز تخمه‌کدو حلوایی، به 15 روز زمان نیاز دارید.
کاشت سبزه پرتقال
هسته مرکبات یک گزینه ایده آل برای کاشتن به‌عنوان سبزه عید هستند؛ چراکه میزان زیادی غلات و دانه خوراکی از بین نمی‌روند و بعد از مدتی می‌توان آن‌ها را در حیاط خانه به‌عنوان درخت کاشت. بنابراین دیگر نگران نباشید که برای سبزه عید چی بکاریم.
برای کاشت این نوع سبزه به هسته مرکباتی مانند نارنج، پرتقال و لیمو نیاز است. آن‌ها را به مدت 24 ساعت داخل آب قرار داده و سپس پوست نازک هسته را جدا نمایید (حواستان باشد که به مغز هسته صدمه‌ای وارد نشود). سپس دانه‌ها را داخل آب قرار دهید تا خشک نشوند.
بستری از خاک باغچه آماده نمایید و دانه‌ها را به‌آرامی داخل خاک قرار دهید، روی آن‌ها با سنگ‌ریزه بپوشانید. روی خاک را نایلون بکشید تا رطوبت آن حفظ شود و آبیاری توسط اسپری را تا جوانه‌زنی ادامه دهید.
جوانه‌ها با رشد خود، سنگ‌ریزه‌ها را کنار می‌زنند و سبز می‌شوند. اگر مراقبت شما ادامه‌دار شود، بعد از دو ماه می‌توانید نهال را به باغچه منتقل نمایید. برای داشتن سبزه نارنج برای عید نیز باید به همین صورت اقدام نمایید.
برای سبز شدن هسته مرکبات به 10 الی 20 روز زمان نیاز است.
سبزه هسته خرما
برای جلوگیری از هدر رفت غلات خوراکی که به‌عنوان تغذیه برای انسان، دام و طیور استفاده می‌شوند، بهتر است سایر دانه‌ها را برای کشت سبزه عید نوروز به کار ببریم.
با این روش، به‌صرفه جویی در مصرف غلات خوراکی می‌پردازیم و درعین‌حال می‌توانیم یک سبزه زیبا و بلندمدت داشته باشیم که می‌توان آن را در طبیعت کاشت و از اکسیژن تولیدی آن بهره‌مند شویم.
برای کاشت، باید دانه‌های خرما را از میان هسته‌های خرما جدا کنید. برای این کار، می‌توانید با دست خود دانه‌ها را از هسته جدا کنید تا بزاق دهان به هسته خرما برخورد نکند.
دانه‌های خرمای رسیده را سپس به مدت یک هفته تا ۱۰ روز داخل آب شیرین و سرد قرار دهید. هرروز باید آب را تعویض کنید. بعد از مدت مشخص، هسته‌هایی که روی آب قرار می‌گیرند را دور بریزید.
حالا باید هسته‌های خرما را در دستمال نخی یا دستمال‌کاغذی نمدار بپیچید و سپس دستمال را در پلاستیک در بسته یا نایلون زیپ قرار دهید.
حتماً باید پلاستیک را در مکانی گرم و تاریک قرار دهید زیرا هسته‌ها برای جوانه‌زنی نیاز به دمای 21 الی 24 درجه سانتی‌گراد دارند.
هرروز دستمال را چک کنید تا نمدار باشد. درصورتی‌که دستمال‌کاغذی از بین رفت، آن را تعویض کنید. پس از حدود ۲ تا ۴ هفته که دانه‌ها جوانه زدند، آن‌ها را در گلدانی بکارید.
کاشت سبزه عید در خاک ژله‌ای
برای سبزه عید در خاک ژله ای چی بکاریم؟ برای کاشت انواع سبزه در خاک ژله‌ای، ابتدا یک بسته از خاک ژله‌ای را در یک لیوان آب بخیسانید.
اجازه دهید 12 ساعت خاک آب را به خود بکشد و به‌صورت باد کرده درآید. زمانی که دانه‌ها به میزان لازم آب را به خود گرفتند و بزرگ شدند، آن‌ها را داخل آبکش بریزید تا آب اضافه آن خارج شود. مقداری از خاک ژله‌ای را له نمایید.
کف ظرف را با گلوله‌های خاک ژله‌ای بپوشانید و به‌اندازه یک تا دو سانتی‌متر از خاک ژله‌ای له‌شده را روی آن بریزید و صاف کنید.
سپس بذر موردنظر را بدون خیس کردن در زیر خاک‌های له‌شده قرار دهید، مقدار کمی آب روی آن بریزید و روی آن را نایلون بکشید. ظرف را در مکانی با نور زیاد و غیرمستقیم قرار دهید و تا زمانی که نایلون روی ظرف است، آبیاری را انجام ندهید.
بعد از گذشت دو تا سه روز، زمانی که جوانه‌های بذر موردنظر مشاهده شدند، نایلون را بردارید و هر دو تا سه روز یک‌بار آبپاشی را انجام دهید. سبزه شما بعد از گذشت هفت تا ده روز آماده است.
سبزه تخم شربتی
کاشت سبزه عید با تخم شربتی، شکل بسیار زیبایی را به سفره‌های هفت‌سین شما خواهد داد؛ بنابراین اگر نمی‌دانید برای سبزه عید چی بکارید، سبزه تخم شربتی را انتخاب نمایید.
برای کاشت این نوع سبزه به 2 قاشق تخم شربتی و یک‌چهارم فنجان آب نیاز دارید. تخم‌ها را داخل آب ریخته و 24 ساعت منتظر بمانید تا به‌صورت ژله‌ای دربیایند. بعد از آن شاهد رشد جوانه‌های بسیار ریز تخم شربتی خواهید بود.
در این زمان تخم‌ها را درون دستمال نخی مرطوبی در ظرفی درب دار و تیره‌رنگ نگهداری نمایید. اگر ظرف را در مکانی تاریک و گرم قرار دهید و مرتب دستمال درون آن را نمدار نمایید.
بعد از 3 روز می‌توانید جوانه‌ها را به ظرف موردنظر منتقل نمایید. ظرف را در جایی قرار دهید که نور مستقیم به آن برسد. پس از گذشت 7 روز سبزه شما آماده است.
انواع سبزه عید فانتزی
امروزه کاشت سبزه عید دیگر مانند گذشته به‌صورت گرد و یکنواخت نیست. تنوع زیادی در اشکال سبزه‌های عید به وجود آمده که بسیار زیبا هستند.
انواع سبزه عید فانتزی به شکل حیوانات، عروسک‌ها، قلب و … را می‌توانید خود در خانه به‌راحتی بکارید. تنها لازم است که ظرف یا عروسک موردنظر را تهیه کنید و اقدام به کاشت بذرها روی آن‌ها نمایید.
تزئین سبزه عید نیز یکی از کارهای هیجان‌انگیز برای ایرانی‌ها است که به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. رایج‌ترین کار استفاده از ربانهای قرمز زیبا برای تزئین سبزه عید است.
چگونه سبزه‌ای پرپشت داشته باشید؟
بعد از انکه فهمیدیم برای سبزه عید چی بکاریم، خوب است برای داشتن سبزه‌ای پرپشت و شاداب بهتر است نکات زیر را رعایت نمایید:
- بهترین ظرف برای کاشتن هر نوع سبزه‌ای، ظروف سفالی است، نه ظروف فلزی و پلاستیکی. سبزه در ظروف چینی هم به‌خوبی سبز می‌شود.
- برای آبیاری سبزه‌های عید، بهترین روش غبار پاشی است. از غرقابی کردن سبزه بپرهیزید.
- اگر در منطقه‌ای با آب‌وهوای گرم هستید تا یک سانتی شدن جوانه‌ها پارچه را از روی آن‌ها برندارید.
- سرد بودن زیاد هوا باعث کاهش رشد سبزه‌ها می‌شود، بنابراین سبزه را در کنار ورودی‌ها و نزدیکی پنجره‌ها قرار ندهید.
- از بذرها و دانه‌های تازه استفاده نمایید.
جدول زمان بندی کاشت انواع سبزه عید
بهترین زمان برای کاشت انواع سبزه که بتوان تا 13 روز و حتی بیشتر، به‌صورت شاداب نگه داشت به شکل زیر است. این لیست می‌تواند به ما کمک کند تا بدانیم برای سبزه عید چی بکاریم:
| مدت زمان خیساندن | زمان کاشت | مدت زمان جوانه زنی | |
| خرفه | 8 تا 10 ساعت | 22 اسفند | 2 تا 3 روز |
| عدس | 10 تا 18 ساعت | 15 اسفند | 3 تا 5 روز |
| ماش | 10 تا 18 ساعت | 18 اسفند | 3 تا 5 روز |
| گندم | 10 تا 18 ساعت | 20 اسفند | 2 تا 3 روز |
| شاهی | 8 تا 10 ساعت | 22 اسفند | 2 تا 3 روز |
| شنبلیله | 6 تا8 ساعت | 16 اسفند | 3 تا 4 روز |
| ارزن | 8 تا 10 | 16 اسفند | 3 تا 4 روز |
| یونجه | 6 تا 8 ساعت | 22 اسفند | 5 تا 6 روز |
| تربچه | 6 تا 8 ساعت | 20 اسفند | 4 تا 5 روز |
| کنجد | 6 تا 8 ساعت | 22 اسفند | 1 تا 2 روز |
| آفتاب گردان | 10 تا 18 ساعت | 15 اسفند | 1 تا 2 روز |
| سویا | 10 تا 18 ساعت | 15 اسفند | 3 تا 5 روز |
و درنهایت به قول حافظ:
رسید مژده که آمد بهار و سبزه دمید / وظیفه گر برسد مصرفش گل است و نبید
مکن زغصه شکایت که در طریق طلب / به راحتی نرسید آنکه زحمتی نکشید
