گرده افشانی یکی از پدیده‌های مهم در باروری گیاهان و درختان است. این فرآیند به‌وسیله یکی از اجزای مهم گل، یعنی گرده‌ها، صورت می‌گیرد. درخت پسته نیز ازجمله گیاهانی است که در فصل بهار با توجه به شرایط محیطی، گرده‌های خود را به‌صورت طبیعی منتشر می‌کند. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان، به بررسی این پدیده در باغات پسته و تأثیر آن بر باروری و تولید محصول باکیفیت خواهیم پرداخت. همچنین، عوامل مؤثر بر گرده افشانی طبیعی درخت پسته و راهکارهایی که برای بهبود این فرآیند می‌توان اتخاذ کرد، موردبررسی قرار خواهند گرفت.
گرده افشانی در درختان پسته توسط چه عاملی انجام می‌شود؟
گرده افشانی درختان پسته به‌وسیله‌ی باد صورت می‌گیرد. گل‌های پسته بدون گلبرگ هستند و جذابیتی برای حشرات مخصوصاً زنبورعسل ندارند؛ اما ممکن است زنبورعسل برای جمع‌آوری گرده، گل‌های نر را لمس کند. بااین‌حال در گرده افشانی نقشی ندارد. فقدان جریان هوا (باد)، همچنین آب‌وهوای بارانی، شرایط نامساعدی را برای پراکندگی دانه‌های گرده ایجاد می‌کند. همچنین بادهای شدید و طوفانی باعث خشک شدن سطح کلاله و ایجاد گردوغبار بر روی آن‌ها و نیز بارندگی، باعث شستشوی سطح کلاله و از بین رفتن چسبندگی آن می‌شود.
عدم گرده افشانی باعث چه می‌شود؟
دوره‌ی پذیرش کلاله‌ی مادگی را حدود 3 تا 5 روز گزارش کرده‌اند. در صورت وجود شرایط محیطی مناسب و تأمین گرده‌ی مناسب و کافی، دانه‌ی گرده در این فاصله جوانه می‌زند. سپس لوله‌ی گرده رشد کرده، وارد تخمدان می‌شود و سرانجام جنین به وجود می‌آید. چنانچه گرده افشانی به صورت کامل انجام نگیرد، ریزش گل اتفاق می‌افتد و اگر میوه ای هم تشکیل شود در همان مراحل اولیه ریزش می کند و یا میوه‌ها پوک می‌شوند. ریزش گل‌های گرده افشانی نشده معمولاً ظرف مدت 3 تا 4 هفته پس از مرحله‌ی اتمام گل انجام می‌گیرد.
شرایط لازم برای گرده افشانی موفق درخت پسته
در بسیاری از مواقع گرده افشانی به‌درستی انجام نمی‌گیرد و یا موفقیت‌آمیز نیست. در این زمان باید دلیل اصلی این عدم موفقیت را یافته و در جهت رفع آن تلاش کنید تا شاهد محصولی عالی در باغات باشید. ازجمله مهم‌ترین عواملی که باعث می‌شوند عملیات گرده افشانی درختان پسته به‌درستی انجام نگیرد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
نسبت اشتباه درختان نر به ماده
نسبت مناسب پایه‌های نر و ماده در یک باغ، مهم‌ترین عمل در گرده افشانی پسته است. یک درخت نر به ازای هر 10 – 15 درخت ماده می‌تواند گرده‌ی کافی و موردنیاز را تأمین نموده و مشکل کمبود گرده را برطرف نماید. کاشت یک ردیف درختان نر عمود بر مسیر باد غالب در حاشیه‌ی باغ می‌تواند علاوه بر تولید گرده‌ی کافی، مناسب و فراوان به‌عنوان بادشکن نیز عمل نماید؛ بنابراین نسبت اشتباه درختان نر به ماده می‌تواند عملیات گرده افشانی را با مشکل مواجه کند.
عدم فعالیت مؤثر گرده‌افشان‌ها
در درختان پسته گل‌ها، فاقد شهد و یا بوی خاصی برای جذب حشرات هستند. به همین دلیل حشرات تمایلی برای نشستن بر روی این گل‌ها ندارند. درنتیجه نقشی هم در گرده افشانی نخواهند داشت. این موضوع عملیات گرده افشانی را در باغات پسته سخت می‌کند. تنها راه مؤثر برای گرده افشانی باد است که با شدت گرفتن آن بازهم این عملیات به‌خوبی انجام نمی‌گیرد.
عدم هم‌زمانی گلدهی درختان نر و ماده
در برخی ارقام درختان پسته، درخت نر زودتر از درخت ماده گل می‌دهد. درنتیجه دانه گرده در درختان نر زودتر تولید می‌شود و زمانی که درخت ماده گل می‌دهد، فرصت گرده افشانی ازدست‌رفته است. برای رفع این مشکل می‌توان از گرده افشانی مصنوعی درختان پسته استفاده کرد.
وزش باد و باران شدید
اگرچه وزش باد نقش مهمی در گرده افشانی درختان پسته دارد، اما اگر به طوفانی تبدیل شود که پر از گردوخاک باشد، چیزی به‌جز خسارت باقی نخواهد گذاشت. گردوغبار سطح کلاله را پوشانده و قدرت چسبندگی آن را به‌شدت کاهش می‌دهد. در این صورت طول دوره گلدهی پسته هم کاهش پیدا می‌کند. وزش باد شدید باعث می‌شود دانه‌های گرده از دسترس خارج شوند.
رطوبت و میزان بارندگی
بارش شدید باران و وجود رطوبت زیاد در باغات در زمان گرده افشانی نیز موجب شسته شدن گرده‌ها می‌شود که جبران‌پذیر نیست. هر نوع عاملی که سبب افزایش رطوبت نسبی محیط در باغ می‌شود، از پراکندگی دانه‌های گرده جلوگیری می‌کند. بارندگی، محلول‌پاشی و سم‌پاشی در صبح، بیشترین خسارت را به گرده افشانی و تشکیل میوه وارد می‌کند.
بیشترین و کمترین دما
بهترین و مناسب‌ترین دما برای گرده افشانی موفق، دمای بین 15 تا 22 درجه سانتی‌گراد است. در دماهای کمتر از 4 درجه سانتی‌گراد احتمال سرمازدگی وجود دارد. در دماهای بالاتر از 32 درجه سانتی‌گراد هم سبب نابودی مادگی در گل‌های ماده شده و برای گرده افشانی مضر است.
گرده افشانی مصنوعی درخت پسته
در مناطقی که گرده کافی وجود ندارد یا شرایط محیطی مانع از انجام گرده افشانی طبیعی می‌شود، گرده افشانی مصنوعی به‌وسیله‌ی انسان امکان‌پذیر است. به این منظور باید از گرده‌های مطمئن و سالم و تازه استفاده نمود و گرده افشانی را 2 تا 3 بار تکرار کرد. زمان گلدهی درخت نر (تولیدکننده گرده) باید با درخت ماده (گیرنده گرده) هم‌پوشانی داشته باشد تا در زمان آمادگی کلاله، گرده آزاد شود و لقاح صورت گیرد.
ضرورت استفاده از تنوع ارقام در باغات پسته
بهتر است در باغات پسته، از هر سه رقم درخت نر اعم از زود گل، متوسط گل و دیر گل استفاده شود. می‌توان چند شاخه درخت نر از هر دو رقم دیر گل و زود گل به درختان ماده پیوند زد که این عمل نیز کمک بسیار شایانی به بهبود گرده افشانی می‌کند.
گل‌های نر و ماده پسته چه شکلی هستند؟
ازنظر شکل ظاهری گل‌های ماده و نر به‌صورت خوشه و بدون گلبرگ هستند. هر خوشه گل دارای یک‌صد تا چند صد عدد گل منفرد بوده که تعداد آن‌ها در خوشه‌های گل نر بیشتر می‌باشد. تفاوت درخت نر و ماده پسته را می توانید در این مقاله بخوانید.
نکته مهم: دوره پذیرا بودن دانه گرده توسط گل‌های ماده معمولاً سه تا روز طول می‌کشد.
زمان گرده افشانی پسته
زمان گرده افشانی درختان پسته بسته به نوع رقم پسته و شرایط آب‌وهوایی منطقه موردنظر متفاوت خواهد بود. از اواخر اسفندماه و با آغاز سبز شدن درختان پسته تا اواسط فروردین‌ماه، تورم جوانه گل‌های نر و ماده آغاز می‌شود. (ازنظر شکل ظاهری، جوانه‌های گل‌های نر متورم‌تر هستند)
گرده افشانی درختان پسته با آغاز بهار
همان‌طور که قبلاً اشاره شد، درخت پسته گیاهی دو پایه است، گل‌های ماده و نر پسته به‌صورت خوشه و بدون گلبرگ هستند. گل‌های ماده به دلیل اینکه فاقد شهد می‌باشند هیچ جذابیتی برای حشرات ندارند.
گل‌های نر و ماده درخت پسته عموماً هم‌زمان با باز شدن برگ‌ها باز می‌شوند. در برخی ارقام نیز، گل‌های نر زودتر از گل‌های ماده‌ی همان رقم به مرحله‌ی شکوفایی می‌رسند و گرده آزاد می‌کنند.
دریافت دانه‌ی گرده توسط گل‌های ماده حدود سه روز به طول می‌انجامد. درصورتی‌که گل‌های ماده از سبز کمرنگ به قرمز و یا صورتی تبدیل شوند، قدرت پذیرایی دانه گرده را نخواهند داشت. زمانی که گل‌های نر زردرنگ می‌شوند، زمان آزادسازی دانه گرده می‌باشد.
زمان گلدهی در ارقام مختلف پسته
همان‌طور که گفته شد زمان گرده افشانی بسته به زمان گلدهی در ارقام مختلف متفاوت است. ارقامی مانند کله قوچی، ممتاز، سفید پسته نوق و احمد آقایی ارقام زود گل بوده و بیشتر در معرض خطر سرمازدگی و بارندگی‌های بهاره قرار دارند.
ارقام اوحدی و بادامی زرندی جزو ارقام متوسط گل بوده و در اثر سرمازدگی و بارندگی‌های بهاره خسارت کمتری نسبت به ارقام زود گل خواهند دید.
بیشترین تراکم گرده در باغ در زمان گلدهی ارقام متوسط گل وجود دارد، بنابراین ارقام متوسط گل ازنظر فراهم بودن گرده در زمان گلدهی در بهترین شرایط در مناطق پسته‌کاری ایران قرار دارند.
ارقام دیر گل مانند رقم اکبری، شاه‌پسند و خنجری دامغان، کمترین خسارت را در اثر سرما و بارندگی‌های بهاره می‌بینند. ولی به دلیل کاهش تراکم گرده در باغ به هنگام گلدهی، این ارقام با مشکل کمبود گرده برای گرده افشانی و تشکیل میوه مواجه می‌شوند.
سخن پایانی
در پایان باید بدانید که گرده افشانی یکی از اصلی‌ترین عوامل در رسیدن به درختی پربار و تولید محصولات باکیفیت است؛ بنابراین حتی اگر تمامی مراحل کشاورزی پسته ازجمله آبیاری و کود دهی را نیز به درستی پشت سر گذاشته باشید اما گرده افشانی به‌خوبی انجام نگیرد، تمامی هزینه‌ها و زمانی که صرف کرده‌اید به هدر خواهد رفت.
09131923700
