هر آنچه که بایستی درباره هندوانه بدانیم!

هندوانه یکی از سبزیجات میوه ای آبدار و شیرین است که در میان مناطق مختلف جهان طرفداران زیادی دارد و کشت و پرورش آن از زمانهای بسیار قدیم متداول بوده است برخی از محققین مرکز اصلی و محل پیدایش آن را آفریقا و برخی دیگر آن را بومی هندوستان میدانند.

ولی آنچه مسلم است نوع خودروی هندوانه در اوایل نیمه دوم قرن نوزدهم در آفریقا پیدا شد و به نظر می رسد هندوستان به عنوان مرکز ثانویه ی انتشار و تغییرات آن باشد.

این میوه از طریق هندوستان به ایران وارد شد و مورد کشت و کار قرار گرفت. در قرن شانزدهم هندوانه به اروپا وارد شد، سپس از اروپا به آمریکا منتقل و کشت آن شروع گردید. در بعضی از نوشته ها چنین به نظر می رسد که مصریان قدیم و اسپانیایی ها این گیاه را می کاشتند و از میوه ی آن استفاده غذایی می نمودند.

گیاهشناسی هندوانه

ریشه هندوانه

هندوانه گیاهی است یک ساله و یک پایه، که دارای سیستم ریشه ای قوی و کامل است. ریشه، از ریشه های فرعی و تارهای کشنده تشکیل میشود. قطر ریشه اصلی در نزدیکی یقه به یک متر ( در انواع خودرو 5 تا 7 سانتی متر) و به فاصله 25 تا 30 سانتی متر دورتر از یقه به شدت از قطرش کاسته می شود و به شکل رشته نازک نخ مانندی عمودی در زمین فرو می رود

( به عمق 1 تا 1.5 متر و یا حتی بیشتر).

ریشه های فرعی بلافاصله از قسمت بالای ریشه اصلی به طور مایل منشعب شده و در عمق 30 – 20 سانتی متری خاک پراکنده میشوند. ریشه های فرعی درجه یک معمولا طویل تر از ریشه اصلی بوده و طول آنها ممکن است به 4 تا 5 متر برسد. سیستم ریشهای یک بوته ممکن است 7 تا 10 مترمکعب حجم خاک را فرا گیرد.

ساقه هندوانه

ساقه این گیاه خزنده و طویل بوده که طول شاخه های خزندهی آن شاید به 4 تا 5 متر هم برسد. ساقه دارای مقطع پنج ضلعی مدور و کرکهای نازک است. از ساقه اصلی، ساقه های فرعی منشعب می شوند.

برگ هندوانه

برگها پهن، قلبی شکل با بریدگی های عمیق، دارای دمبرگ طویل، بدون گوشوارک و به رنگ سبز خاکستری هستند.

گاهی ممکن است این بریدگی ها فرعی باشند.

گل هندوانه

هندوانه گیاهی است یک پایه یعنی گلهای نر و ماده از هم جدا بوده ولی روی یک۔ پایه قرار دارند. در این گیاه گلهای نر به صورت چندتایی باهم جمع شده و به شکل یک خوشه در می آیند و گل های ماده به صورت انفرادی بوده و بیشتر در ساقه های درجه 1 و 2 تشکیل شده و در ساقه اصلی تقریبا چیزی مشاهده نمی شود.

در بعضی ارقام، گل های ماده ی کامل هم ظاهر می شوند ( البته بدون پرچم ). تعداد گل های نر همیشه بیشتر از گل های ماده است. جام گل کامل و زنگوله ای شکل بوده و از 5 گلبرگ به رنگ زرد لیمویی یا سبز متمایل به زرد که در قاعده به کاسه گل متصل می شوند، تشکیل شده است. تخمدانها پوشیده از کرک و دارای 3 تا 4 و گاهی 5 حجره می باشند.

مادگی گل کوتاه و پرچمهای گل ماده ناقص هستند. معمولا گردهها نیز در گل ماده ناقص میباشند ولی گاهی اوقات ممکن است دارای استعداد باروری نیز باشند در بعضی ارقام گل های ماده بدون پرچم نیز دیده می شود. گلهای نر علاوه بر جام گل دارای 5 پرچم میباشند که چهارتای آنها دو به دو به هم چسبیده و یکی از آنها آزاد است. پرچم ها به کیسه های زرد رنگ گرده منتهی می شوند. هندوانه گیاهی است دگر گرده افشان که حشرات به ویژه زنبور عسل نقش مهمی در گرده افشانی این گیاه دارد.

بذر هندوانه

میوه ممکن است دارای تعداد زیادی بذر ( تخمه هندوانه ) باشد. که بد رنگهای سفید، زرد، قهوه ای، سیاه و یا قرمز در داخل آن دیده می شوند.

شناخت انواع بذر هندوانه

یک نوع بذر یا تخم هندوانه به نام تخمه ژاپنی وجود دارد، که خود این بذر دو نوع است: نوع اول کمی ریزتر است که بذر هندوانه ای است که چون قبلا محل کشت و کار آن روستای جابان در دماوند بوده به تخمه جابونی معروف است و نوع دوم که درشت تر بوده و به تخمه ژاپنی معروف است از تخم هندوانه ای است که بذر آن از ژاپن آمده است اما به اشتباه هر دو نوع این تخمه ها را تخمه ژاپنی می نامند.

البته هندوانه بدون بذر هم وجود دارد که این نوع هندوانه تریپلوئید نام دارد، که معمولا بدون بذر است. ژاپنی ها برای اولین بار هندوانه تریپلوئید تولید کردند. آنها هندوانه تریپلوئید را با هندوانه تتراپلوئید تلقیح دادند تا تولید هندوانه تریپلوئید بدون دانه کنند. بذر تریپلوئید پس از سبز شدن تولید بوته ای می کند که دانه ی گرده آن عقیم است و تولید میوه بدون بذر می کند.

پوست هندوانه چه رنگی است؟

رنگ پوست میوه هندوانه در ارقام مختلف متفاوت است. رنگ پوست میوه ی آن از سبز خیلی روشن که تقریبا سفید است تا سبز خیلی تیره که نزدیک به سیاه است، دیده می شود. در بعضی از میوه ها رنگ پوست روشن است که به وسیله ی رگه های سیاه منقوش شده و شکل جالبی به هندوانه می دهد.

شناخت انواع و ارقام هندوانه

هندوانه دارای ارقام بسیار متنوعی است که از نظر اندازه، شکل میوه، رنگ، گوشت میوه و طول دوره ی رشد متفاوت می باشند. از زمانهای بسیار قدیم انواع مختلف هندوانه را به دو دسته تقسیم بندی می کرده اند: . محل تولید استفاده میشوند.

1- هندوانه های پوست نازک: که بیشتر برای مصارف محلی و مراکز فروش نزدیک به محل تولد استفاده می شوند .

2- هندوانه های پوست کلفت: این هندوانه ها قابل حمل و نقل به نقاط دور و نزدیک بوده و نگهداری آنها در انبار آسانتر است.

شناخت ارقام ایرانی هندوانه

هندوانه شریف آباد: پوست خیلی نازک، اندازه متوسط، شکل گرد، گوشت قرمز و طعم شیرین و مطبوع.

هندوانه محبوبی: نوع خاصی از هندوانه که در قدیم خیلی کشت و کار میشد ولی امروزه خیلی کمتر کاشته می شود، هندوانه دیم ( محبوبی ) است. این نوع نسبت به انواع دیگر، شیرینی و قرمزی چندانی ندارد ولی تخمهایش فوق العاده درشت و پرمغز است و آن را فقط به خاطر تخمهایش میکارند، بدین صورت که پس از برداشت، آن را در زیر آفتاب خشک می کنند و بعد آنها را چوب میزنند و تخم هایشان را جدا می کنند و به صورت عمده به خواربارفروشیها می فروشند و سپس تخم آن را صادر می کنند.

هندوانه پوست سفید همدان: دارای پوست کلفت با رنگ سفید می باشد.

هندوانه خانمی و هندوانه قرق.

شناخت ارقام خارجی هندوانه

هندوانه دارای ارقام خارجی فراوانی می باشد. ولی از ارقام خارجی آن که کشت آن در ایران نتیجه خوبی داده است، می توان به رقم چارلستون گری اشاره کرد. رقم چارلستون گری اگر در فضای باز کاشته شود دارای خوصیات زیر می باشد:

زمان رسیدن: 87 روز،
شکل میوه: کشیده،
وزن میوه: 13-11 کیلو گرم،
رنگ پوست: سبز روشن با رگه های سبز،
رنگ بافت: قرمز، مقاوم به قارچ فوزاریوم و قارچ آنتراکنوز،
فرم بذر: بزرگ و قهوهای خالدار شکل مستطیلی و قشر بیرونی محکم آن چیدن و جابه جایی آن را آسان می سازد. سازگاری این رقم با شرایط مختلف آب و هوایی باعث شده است که در بخش جغرافیایی وسیعی قابل کشت باشد.

مهم ترین خواص هندوانه چیستند؟

لیکوپن و ویتامینهای A وC موجود در هندوانه خاصیت آنتی اکسیدانی داشته و باعث خنثی شدن رادیکال های آزاد و درنتیجه رفع خطر بیماری های قلبی، عروقی و سکته ها می گردد.
مقوی معده است.
هندوانه مدر است و مجاری ادرار را شستشو میدهد.
باعث کاهش فشار خون میشود.

نیاز آب و هوایی هندوانه

هندوانه یک محصول فصل گرم است که برای رشد و نمو خود به فصلی با گرمای طولانی نیاز دارد. این گیاه حتی بیشتر از گیاه خربزه به آفتاب و تابستان طولانی احتیاج دارد. لذا تابستان های خشک و یا نسبتا مرطوب برای رشد آن مناسب می باشد.

در مناطقی که طول دورهی گرما کمتر از 120 روز است باید از ارقام میان رس یا زودرس استفاده کنیم در غیر این صورت میوه نارس باقی می ماند و شیرین نمی شود. در این صورت می توان هندوانه را در مکانهای سرپوشیده و گرم خزانه گیری کرد و به محض مساعد شدن هوا، به محل اصلی منتقل نمود. بذر هندوانه در دمای 20-15درجه سانتی گراد جوانه زده و بهترین رشد و نمو را در دمای بالاتر از 21درجه سانتی گراد دارد.

شناخت خاک و تغذیه هندوانه

گیاه هندوانه را می توان در انواع خاک ها کشت کرد ولی بهترین خاک برای کشت هندوانه خاک شنی رسی و یا لومی شنی است زیرا خاکهای شنی در بهار زودتر از سایر خاک ها گرم می شوند و یا خاک های لومی دارای مواد آلی کافی هستند ولی در هر صورت باید خاک شنی رسی که برای کشت هندوانه در نظر گرفته میشود از نظر مواد آلی قوی بوده و از زهکشی خوبی برخوردار باشد و خاک های رسی هم زمانی محصول خوبی در آن ها به عمل می آید که آب زیرزمینی در سطح پایینی نگه داشته شود .

هندوانه حساسیت چندانی به PH خاک ندارد و PH مناسب خاک برای رشد هندوانه 6/8 – 5 می باشد ولی هر قدر PH زمین های زیر کشت اسیدی تر باشد میزان سرایت بیماری ها نیز افزایش می یابد. از نظر نیاز کودی، هندوانه همانند خیار، خربزه و طالبی است البته هندوانه احتیاجات کودی کمتری دارد.

راهنمای جامع و مصور کشت و پرورش صیفی جات با این که اکثر خاکهای ایران از نظر پتاس غنی هستند ولی نیاز هندوانه نسبت د کودهای شیمیایی پتاس و ازت زیاد است و به فسفر، نیاز کمتری دارد به عناب برای ارقام پرمحصول، کودهای شیمیایی به مقادیر 120-100 کیلوگرم هکتار ازت خالص، 100-80 کیلو گرم در هکتار اسید فسفریک و 150-100 کیلو گرم در هکتار پتاس توصیه می گردد. در زمین هایی که میزان هوموس پایین است قرار دادن کود سبز در برنامه ی کشت عملکرد را افزایش میدهد.

کشت هندوانه یه چه صورت انجام می گیرد؟

کشت هندوانه در سطح وسیع به دو صورت کشت آبی و کشت دیم انجام می گیرد. کشت آبی خود به دو روش کشت سنتی با ایجاد جوی و پشته های عمیق و یا کشت جدید با ایجاد جوی و پشته های کم عمق صورت می گیرد.

باید توجه داشت از آن جایی که هندوانه برای رشد و نمو خود به تابستان گرم و طولانی احتیاج دارد در مناطقی که دارای تابستان کوتاه و معتدل هستند 4-3 هفته قبل از شروع فصل گرم بذر را زیر شاسی گرم یا در گلخانه میکارند و یا از ارقام زودرس هندوانه در این مناطق میتوان، استفاده کرد.

بذرکاری هندوانه آبی چگونه است؟

بذرهای هندوانه را از قبل به مدت ۲۴ ساعت خیسانده و سپس روی پشته ها و بالای خط آب به فاصله 50-25 سانتی متر در داخل گودال هایی به عمق 5-3 سانتی متر آنها را می کارند. در هر گودال 3-2 عدد بذر را کاشته و روی گودال ها را ماسه می پوشانند تا از سله بستن جلوگیری شود.

بذرکاری هندوانه در کشت دیم چگونه است؟

بذرهای هندوانه را از قبل به مدت 24 ساعت خیسانده و سپس روی ردیف به فاصله 2/5 – 3 متر و روی پشته ها و بالای خط آب به فاصله 100 – 75 سانتی متر در داخل گودال هایی به عمق 8 – 5 سانتی متر آنها را می کارند و روی آنها را با خاک نرم می پوشانند.

آموزش عملیات داشت هندوانه

مبارزه با علفهای هرز از ابتدای رشد بوته ها، الزامی است.
سله شکنی سطح خاک با انواع کولتیواتورها ضروری می باشد. کولتیواتور زدن باید در اولین فرصت بعد از آن که بوته های جوان از خاک خارج شدند، شروع شود. این عمل تا زمانی که بوته ها زمین را نپوشانده اند، باید ادامه یابد.
از جمله عملیات داشت، هرس هندوانه میباشد که به سادگی انجام می گیرد. برای این کار ساقه اصلی را بعد از برگ سوم و ساقه های فرعی را بعد از برگ پنجم قطع می کنند.
عمل تنک کردن در هندوانه، بدین صورت است که پس از آن که نهال ها به اندازه کافی رشد کردند یک یا دو بوته قوی را نگه داشته و بقیه را تنک می کنند. در تنک کردن و یا حذف کردن بوته های اضافی باید دقت کافی نمود.
یکی دیگر از عملیات داشت حذف میوه های اضافی می باشد. بدین صورت که در ارقامی که تولید میوه با اندازه های بزرگ می کنند بهتر است تعداد میوه به دو عدد کاهش یابد. ولی در ارقامی که تولید میوه های کوچک می کنند، می توان تعداد 3 تا 5 میوه را در هر بوته باقی گذاشت.
وقتی که اندازه میوه ها به نصف اندازه واقعی رسید آنها را روی تخته سنگ و یا مواد مشابهی قرار میدهند.

آموزش برداشت و نگهداری میوه هندوانه

علائم و روش های تشخیص رسیدگی در هندوانه ضربه زدن به میوه هندوانه: میوه رسیده صدایی خفه و مات دارد در حالی که صدای هندوانه نارس زنگ دار است.

فشردن میوه رسیده در بین دست ها

در صورت رسیده بودن به راحتی صدای فشرده شدن گوشت شنیده می شود. در حالی که در هندوانه نارس میوه سفت بوده و به سختی فشرده میشود.

تغییر رنگ آن قسمت از پوست میوه که روی خاک قرار دارد. در حالت نارس سفید رنگ و در حالت رسیده به رنگ زرد روشن تغییر می یابد.

خشک شدن پیچک مقابل میوه، این روش بهترین راه تشخیص هندوانه رسیده در مزرعه می باشد.

توصیه های پیشنهادی برای انبار کردن هندوانه

در دمای 2، 7 – 6، 15 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 80 – 90٪ برای 2 هفته.
در دمای 5 – 2، 4 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 85 – 90 ٪ برای2 تا3 هفته.
در دمای 2 ، 4 – 2 ، 4 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 85 – 90٪ برای 2 تا 3 هفته.
در دمای 4 ، 10 – 4 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 80 – 85 ٪ برای 2 تا 3 هفته.
در دمای 15 – 8 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 80 – 85 ٪ برای 2 تا 3 هفته.
در دمای 6 – 5 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 80 – 85 ٪ برای 16 – 20 روز.
در دمای 15 – 10 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 90 ٪ برای 2 تا 3 هفته.
دردمای 12 – 10 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 90 ٪ برای 2 تا 3 هفته.
در دمای 1 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 85 – 90 ٪ برای14 تا 21 روز.

منبع :

راهنمای جامع و مصور کشت و پرورش صیفی جات

به نوشته :مهندس کیهان خسروی

و مهندس اسد اله فتحی هفشجانی، 1395

کاشت، داشت و برداشت هندوانه