گل محمدی با نام علمی Rosa damascene از مهمترین انواع گل رز در دنیا و از مشهورترین گیاهان در تاریخ باغبانی است. این گل به علت داشتن رایحه فوقالعاده و تنوع ارقام، در بسیاری از مناطق دنیا کشت میشود.
این گل زیبا، نه تنها به واسطهی عطر و بوی دلانگیز و رنگ صورتی چشمنوازش، در زمرهی محبوبترین گلها قرار گرفته، بلکه دارای خواص درمانی بیشمار بوده است.
در این مقاله از وبلاگ پسته رفسنجان، قصد داریم تا به طور جامع، به بررسی همه چیز درمورد گل محمدی بپردازیم. از خصوصیات گیاهشناسی این گل دوستداشتنی و نحوهی کاشت و پرورش آن، تا خواص دارویی و کاربردهای متنوع آن در صنایع مختلف، همگی در این مقاله مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
خصوصیات گیاهشناسی گل محمدی
گل محمدی درختچهای پرپشت، دارای خارهای ریز، زیاد و فشرده، پهن، قلابی شکل و یکنواخت است.
گلها صورتی رنگ، پرپر و معطر که گاهی نیز سرخ رنگ است. دمگلبرگها خزی و نمدی است و با کرکهای غدهای پوشیده شده و تا انتهای جام گل کشیده شده است.
شاخههای گلدهنده تیغدار، استوانهای شکل و بدون شیار هستند.
برگها مرکب شانهای که دارای 3-5 برگچه متقابل دندانهدار میباشد. رگبرگهای پشت برگ مشخص و بهم رفته، برگچه چرمی و بیضی شکل، نوک تیز و به طول 3-5 سانتیمتر و روی برگها صاف و سبز و پشت آنها سبز کمرنگ است.
کاسبرگها به تعداد 5 عدد که حداقل سه تای آنها دارای زوائد بزرگی در لبهها هستند.
پرچمها زردرنگ به تعداد 100 عدد در ترکیب گل وجود دارند.
میوه، گلابی شکل و پس از ریزش گلبرگها گوشتی گرد و یا تخممرغی به طول 1.5 سانتیمتر که در داخل برجستگی کوزهای شکل زیر گلبرگها قرار دارند.
چه زمانی گلهای گل محمدی باز میشوند؟
زمان باز شدن گلها در اوایل اردیبهشت تا اوایل تیر ماه میباشد. در هر منطقه مدت زمان باز شدن گلها 20-30 روز طول میکشد. دوام گل حداکثر یک روز بوده و بعد از آن رنگ صورتی خوشرنگ گلبرگها به سفید میگراید و با اندک نسیمی گلبرگها پرپر شده و میریزند.
چه کشورهایی گل محمدی را تولید میکنند؟
در حال حاضر، کشورهای تولید کننده گل محمدی در دنیا عبارتند از: بلغارستان، ترکیه، ایران، هند، اوکراین، آمریکا، کانادا، فرانسه، انگلستان و ژاپن هستند. گفتنی است که چهار کشور اول جزو پیشگامان تولید گل محمدی در جهان بودهاند.
کشت گل محمدی در ایران
در حال حاضر کشت گل محمدی در 14 استان کشور صورت میپذیرد که مهمترین آنها استانهای فارس (میمند)، کرمان، اصفهان (کاشان) و آذربایجان شرقی است و در مابقی استانها کشت بیشتر به صورت پراکنده میباشد.
این استانها به ترتیب مقامهای اول تا چهارم سطح زیرکشت گل محمدی را در ایران به خود اختصاص دادهاند. از نظر میزان تولید در واحد سطح، استان اصفهان بالاترین رتبه را در بین این چهار استان دارد و از نظر تولید، استانهای اصفهان و کرمان به ترتیب مقامهای اول تا دوم را دارا هستند.
برای اینکه بدانید گل محمدی با چه شرایطی خود را وفق میدهد و به چیزهایی نیاز دارد، ادامه مقاله را مطالعه بفرمایید.
گل محمدی با چه شرایطی سازگار است؟
گل محمدی نسبت به شرایط محیطی سازگاری خوبی دارد. از نظر شاخصترین صفات گل محمدی (به خصوص گل محمدی کاشان) بقاء و سازگاری آن نسبت به خشکی است. با توجه به میزان بارندگی کم در منطقه (حدود 150 تا 200 میلیمتر)، این گیاه مقاومت خوبی نسبت به خشکی از خود نشان میدهد، گرچه کاهش عملکرد اقتصادی در آن مشاهده میشود.
علاوه بر این، گل محمدی نسبت به شرایط نامساعد محیطی از قبیل شوری، سرما و فقر موادغذایی خاک نیز سازگاری مناسبی دارد. با این حال، پاسخ این گیاه به حاصلخیزی خاک، آبیاری منظم و کوددهی، بسیار مثبت میباشد.
نیازهای اساسی گل محمدی
گل محمدی مانند تمام گیاهان به آب، خاک، رطوبت، باد، نور، کود و دمای مناسب نیاز دارد. در ادامه هر کدام از این نیازهای اساسی گل محمدی به طور کامل توضیح داده شده است.
آبیاری گل محمدی
آب از جمله عوامل مؤثر در تولید اقتصادی گل محسوب میشود. درختچههای گل محمدی به شرایط کم آبی بسیار مقاوم هستند. آبیاری گل محمدی در زمان غنچهدهی و گلدهی بسیار مهم است.
آبیاری به دو صورت سطحی و قطرهای انجام میگیرد. آبیاری قطرهای 62 درصد صرفهجویی نسبت به روش سطحی دارد، که در نتیجه باعث افزایش عملکرد 65 درصدی گل میشود. بارندگی با توزیع مناسب به علت عدم ایجاد استرس در گیاه، برای تولید گل و اسانس بیشتر، خصوصاً در بهار و اوایل تابستان بسیار مهم است.
نوع خاک گل محمدی
از نظر نوع خاک، کاشت این گیاه در زمینهای سنگین دارای بافت متوسط و در کوهپایههای دارای سنگریزه زیاد، سنگلاخی و فقیر موفق بوده است. گلستانهای موجود در ارتفاعات و شیبهای شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی، محصول بهتری تولید میکنند.
در مناطق کوهپایهای که امکان کشت بسیاری از گیاهان زراعی محدود است، این گیاه میتواند به عنوان یک گیاه راهبردی و اقتصادی مورد توجه قرار گیرد.
رطوبت و باد مورد نیاز گل محمدی
رطوبت نسبی 70 درصد، به تشکیل اسانس کمک میکند. بارندگی در زمان غنچهدهی، باعث خسارت به گل و کاهش محتویات اسانس میشود. دورههای آفتابی طولانی، گلدهی را تحریک میکند، اما وجود دورههای گرم و خشک در طول گلدهی، به سرعت محتویات اسانس را کم میکند.
بادهای شدید، از لحاظ فیزیکی به گل صدمه زده و بادهای سرد، خشک و گرم باعث کاهش اسانس گل میشوند.
نوردهی درخت گل محمدی
سایه، اثر خوبی بر گلدهی ندارد، اما در مناطقی که نور مستقیم خورشید شدید است، وجود سایه ضروری است. در مناطقی که گیاهان زیر آفتاب مستقیم قرار دارند، عملکرد اسانس گل، نسبت به گیاهانی که تحت شرایط سایه رشد میکنند، حدود نصف است.
نیازهای غذایی (کوددهی) گل محمدی
گل محمدی نیازمند موادغذایی و برنامه غذایی طولانیمدت میباشد. آنالیز برگ، روش قابل توصیهای است که میزان موادغذایی قابل دسترسی را تعیین میکند. کاهش عناصر و نیاز به بهترین کود برای گل محمدی برای تأمین عناصری چون نیتروژن (35 درصد)، پتاسیم (20 درصد) و فسفر (67 درصد) بین مرحله نمو جوانه و گلدهی اصلی به وجود میآید.
اضافه نمودن کود آلی، همچنین افزایش کود ازته باعث افزایش عملکرد گل میشود. گلکارانی که در اضافه نمودن کودهای دامی و شیمیایی دقت و تاکید دارند معمولاً میزان برداشت گل بسیار بیشتری را مشاهده میکنند. براساس نیاز هر درختچه میتوان از کودهای مایع و اسید هیومیک استفاده کنید.
به طور کلی از دلایل رویکرد جهانی به محصولات و فرآوردههای کشاورزی به ویژه گلاب و اسانس ایران، استفاده کمتر از مواد شیمیایی (کود، سم، تنظیم کننده رشد و مانند آن) است.
برای تهیه انواع کود برای گل محمدی میتوانید به سایت پسته رفسنجان مراجعه کنید.
دمای مناسب برای گل محمدی
درجه حرارت در حدود 15-20 درجه سانتیگراد برای غنچهدهی لازم است. درجه حرارت زیاد و بادهای گرم و خشک، باعث رسیدن و باز شدن پیش از موعد گلها و کاهش دوره گلدهی و کم شدن ترکیبات اسانس گل میشود.
درجه حرارت 5-15 درجه سانتیگراد، تعداد گلهای دارای اسانس خوب را تضمین میکند. درجه حرارت بسیار کم در شب مانع گلدهی میشود و حرارت بالای 20 درجه سانتیگراد، سنتز و تولید اسانس را افزایش میدهد.
یخبندان در هنگام تشکیل جوانه گل یا رشد رویشی اولیه، باعث خسارت میشود. به طور عمده قسمتهای بالغ گیاه، به سرما و یخبندان مقاوم هستند.
قبل از کاشت گل محمدی باید به مواردی مانند ارتفاع مناسب برای کشت و آمادهسازی زمین توجه ویژهای داشت. با ما همراه باشید تا به این موارد بپردازیم.
ارتفاع مناسب برای کشت درختچه گل محمدی چقدر است؟
گلستانهای موجود در ارتفاعات و شیبهای شمالی، در مجموع از نظر کمی و کیفی محصول بهتری تولید میکنند. در مناطق گرمسیری، کشت گل محمدی فقط در ارتفاعات بالاتر موفق بوده است.
این گیاه در ارتفاع 1600 متری اصفهان و تا ارتفاعات بیش از 2300 متر از سطح دریا نیز رشد خوبی دارد. مناطق تولید نبوه آن به طور عمده در ارتفاعات بیش از 1900 متر واقع است. اسانس گلها در ارتفاعات بالاتر، از کیفیت بیشتری برخوردار است.
آمادهسازی زمین قبل از کاشت گل محمدی
یکی از مهمترین عملیات پیش از شروع کشت گل محمدی، شخم عمیق است. شخم، لایههای فشردهای را که باعث محدود شدن رشد ریشه میشوند، میشکند.
فواصل ردیفها و بوتهها بستگی به اهداف کاشت دارد. اگر هدف، احداث پرچین اطراف باغ باشد، فاصله ردیفها 2-2.5 متر و فاصله بین بوتهها 1-1.5 متر در نظر گرفته میشود. در صورتی که هدف، احداث گلستان باشد در کشت کرتی فاصلهها را 2.5×3.5 متر و در جوی و پشته 2×3 متر در نظر میگیرند.
روشهای تکثیر گل محمدی به چه صورت است؟
گل محمدی را میتوان به روشهای مختلفی از جمله؛ خوابانیدن، پیوندزدن، قلمهزدن و ازدیاد از طریق پاجوش، تکثیر کرد. در کشور ما دو روش قلمه زدن و استفاده از پاجوش رایج است.
تکثیر گل محمدی در باغچه
تکثیر گل محمدی در باغچه با دو روش قلمهزدن و پاجوش انجام میگیرد، که در زیر به آنها اشاره شده است.
تکثیر به روش پاجوش
از آبان ماه تا اوایل اسفند ماه، پاجوشها را به محل مورد نظر انتقال داده و میکارند. پاجوشها به فاصله 3 متر از یکدیگر بر روی پشتههایی به فاصله 4 متر و در چاله (حفره) به تعداد 2-3 عدد کاشته میشوند.
تکثیر به روش قلمه
قلمههای سخت (خشبی) و قلمههای نیمه سخت (نیمه خشبی) بیشترین مقدار ریشهزایی را دارند. قلمه باید به ضخامت یک مداد و به طول 20 سانتیمتر باشد و از بخشهای چوبی شده و در حال خواب، انتخاب شود.
در ادامه باید جوانههای انتهایی را حذف کرد. بهتر است انتهای قلمه را در یک پودر هورمون ریشهزایی فرو برد و سپس قلمه را در عمق 7.5-10 سانتیمتری زمین کاشت.
تکثیر گل محمدی در گلخانه
ازدیاد گل محمدی گلخانهای بیشتر از طریق قلمه شاخه است. تهیه قلمه بعد از بالغ شدن شاخهها و رسیدن برگها به اندازه نهایی انجام میگیرد. به خاطر اینکه گیاهان مادری در داخل گلخانه در تمام طول سال در حال رشد دائم هستند، بنابراین میتوان در تمام طول سال از آن قلمههای برگدار تهیه کرد.
قلمهها با 1 تا 3 گره برداشت شده و تنها برگ انتهایی نگهداشته میشود و برگهای تحتانی حذف میشود. ته قلمهها را میتوان برای ریشهزایی بهتر با پودرهای حاوی هورمون تیمار کرد.
تکثیر گل محمدی با پیوند
بیشتر تولیدکنندگان گل محمدی گلخانهای در جهان از ارقام پیوند شده بر روی پایههای مناسب استفاده میکنند. پایه Rosa manetti در کشور آمریکا و پایههای R. canina و R. indica در کشورهای اروپایی مرسوم هستند. پایه کانینا در شرایط نور کم و سرما به حالت رکود میرود. پایههای مانتی نیز رکود زمستانه نداشته و در آمریکا زیاد استفاده میشود.
چرا گل محمدی را با پیوند تکثیر میکنند؟
از دلایل تکثیر با روش پیوند میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد و نمو بهتر پیوندک و افزایش قدرت رشد
- تحمل اسیدیته و شوری خاک
- تحمل رطوبت نسبی خاک و محیط
- مقاومت به آفات و بیماریها
- افزایش عمر و دوره زندگی گیاه
- سازگاری با شرایط محیطی و مقاومت به سرمای زمستانه
انواع گل محمدی
گل محمدی معمولاً به دو نوع، گل محمدی بهاره و پاییزه تقسیم میشود.
گل محمدی بهاره: گلها به رنگ صورتی کم رنگ میباشد و این گل در فصل بهار برداشت میشود.
گل محمدی پاییزه: گلبرگها صورتی یا قرمز رنگ میباشند و قطرهای آنها معمولاً به 9 سانتیمتر میرسند و بیشتر در مناطق گرم نیز پرورش مییابند. این گل را در آخر تابستان یا اوایل فصل پاییز برداشت میکنند.
علاوه بر تکثیر گل محمدی به روشهای مختلف این گیاه نیاز به هرس کردن و کنترل آفات، بیماریها و علفهای هرز دارد. برای یادگیری ادامه مقاله را بخوانید.
هرس گل محمدی چگونه صورت میگیرد؟
گل محمدی برای گلدهی احتیاج به هرس ندارد. معمولاً هرس به دو منظور انجام میشود:
- حذف شاخههای خشک شده، آفتزده و مزاحم
- جلوگیری از به وجود آمدن شاخههای بلند که چیدن گل را مشکل میکند
هرس اولیه برای فرمدهی درختچهها و تحریک شاخهزایی و هرس فصلی برای حذف بخشهای مرده و بیمار انجام میشود. میزان هرس به شیوه مدیریت، شرایط منطقه و نژاد گل بستگی دارد. هرس منطقی درختچهها، باعث تداوم گلدهی و افزایش طول مفید زندگی گیاه میشود.
هرس شدید گل محمدی
از سال پنجم به بعد، گاهی به علت رکود رشد گل محمدی، شیوع آفات و بیماریها، افزایش شاخههای خشک و ارتفاع زیاد شاخهها، گلستان را کفبر میکنند. این هرس شدید، به علت ایجاد توازن و تنظیم رشد گیاه، باعث تحریک و تولید پاجوشهای قوی و متعدد در باغ میشود.
عوامل خسارتزای گل محمدی چه هستند؟
از جمله عواملی که به گل محمدی خسارت وارد میکنند میتوان به آفات، بیماریها و علفهای هرز اشاره کرد.
آفات گل محمدی
گل محمدی دارای آفات مشترک با دیگر رزها است.
آفت جوانهخوار برگ: با نام علمی Acleris variegana از خانواده Lepidoptera قبل از باز شدن جوانهها، برگهای داخل آن را مورد تغذیه قرار میدهد.
آفت جوانهخوار گل: برای اولین بار در سال 1379 در ایران گزارش شده است. این آفت با نام علمی Ucnaemidophorus rhododactylus از خانواده Lepidoptera میباشد، که قبل از باز شدن جوانه گل از داخل آن تغذیه میکند.
زنجرک، سوسک سرشاخهخوار، شتهها و تریپسها نیز از دیگر آفات خسارتزا میباشند.
کنترل آفات گل محمدی
خسارت آفات گل محمدی شدید است و در صورت شیوع، نیاز به مهار و سمپاشی دارند. انجام مراقبتهای زراعی از قبیل؛ دفع علفهای هرز، هرس، حذف پاجوشها، کوددهی و آبیاری منظم، نه تنها روی عملکرد گل محمدی تأثیر مثبت دارند، بلکه در راستای مدیریت مهار آفات گل محمدی، نقش مهمی را ایفا میکنند.
بیماریهای گل محمدی
مانند دیگر رزها عوامل بیماریزای متعددی ممکن است به گل محمدی خسارت وارد کنند، اما مهمترین بیماری سفیدک سطحی در منطقه کاشان میباشد، که در اثر فعالیت قارچ Pannosa Sophaerotheca بر روی جوانه، غنچه و دمگل گیاه گل محمدی به وجود میآید و گاهی به صورت نمدی سفید رنگ، این اندامها را میپوشاند.
کنترل بیماری سفیدک سطحی گل محمدی
بیماری سفیدک سطحی، خسارت شدیدی به گلستانها وارد نموده و در برخی سالها تا 50 درصد محصول را نابود میکند، در نتیجه اسانس و گلاب نیز از کیفیت پایینی برخوردار هستند. طبق آزمایشات انجام شده در بین قارچکشهای گل گوگرد، دینوکاپ، الوزال و توپاس، قارچکش توپاس نسبت به سموم دیگر در کنترل این بیماری برتری نشان داده است.
علفهای هرز گل محمدی
انگل سِس با نام علمی .Cuscuta sp از خانواده Cuscutaceae یکی از مهمترین و خطرناکترین علفهای هرز گلستانها است. توانایی گیاه سِس به تولید بذر فراوان و تکثیر غیرجنسی، داشتن میزبانهای متعدد، رشد بسیار سریع و حفظ قدرت رویش قطعات تا 6 روز، قدرت تهاجمی خوبی به این انگل داده است.
از معضلات اساسی تولید گل محمدی در منطقه کاشان وجود این انگل خطرناک است. در مواردی گلکاران مجبور به سوزاندن سرتاسری گلستان و یا خشکاندن درختچهها با سموم میشوند.
کنترل علف هرز سِس
چند راه عملی برای مبارزه با سِس پیشنهاد میشود که عبارتند از:
- استفاده از کودهای دامی کاملاً پوسیده
- سوزاندن بوتههای آلوده
- سوزاندن قطعات سِس جداشده
- حذف علفهای هرزی که میتوانند میزبان سِس باشند
- استفاده از مالچ کاه به ارتفاع 15-20 سانتیمتر برای ممانعت از استقرار سِس روی ساقههای گل محمدی.
از جمله علفهای هرز دیگر نیز میتوان شیرین بیان و شوکران را نام برد. جوندگانی نظیر خرگوش و خارپشت نیز به درختچههای گل محمدی خسارت میزنند که این خسارت در فصل زمستان تشدید میگردد.
برداشت گل محمدی چگونه است؟
برداشت گل از مهمترین، حساسترین و پرهزینهترین عوامل تولید گل محمدی است. زمان برداشت گل محمدی در کاشان، حدوداً از اوایل خرداد ماه تا اواسط تیر ماه است. این کار در هر منطقه 20-30 روز طول میکشد.
گل محمدی پس از باز شدن، دوام کمی روی شاخه دارد. در صورت تأخیر، طی 24 ساعت رنگ آن سفید شده و میریزد. بنابراین لازم است قبل از طلوع آفتاب و ترجیحاً در هوای خنک بامدادی، اقدام به برداشت روزانه گلهای باز شده نمود.
با گرم شدن هوا، گلهای برداشت شده به سرعت پژمرده میشوند. به دلیل اینکه معمولاً گلها روی هم انبار و فشرده میشوند و فعالیتهای تخمیری شدت مییابند.
فرآوردههای گل محمدی
فرآوردههای اصلی که از گل محمدی به دست میآید، شامل گلاب، اسانس، گلبرگ، غنچه خشک، کانکریت و ابسولوت میباشد. گلاب از گذشته تاکنون در مراسم مذهبی، در تهیه انواع شیرینی، شستشوی اماکن مقدس و به علت اثرات آرامبخش و معطر بودنش، در مراسم عزاداری (در فرهنگ ایرانیان) جایگاه ویژهای داشته است. مزاج گل محمدی، مرکب القوی و در بعضی انواع آن سرد و خشک ذکر شده ولی در کل این گیاه دارای مزاجی معتدل میباشد.
خواص گل محمدی
گل محمدی دارای خواص فراوانی است که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
خوابآور
گل محمدی حاوی اجزای متعددی مانند فلاونوئیدها و ترپنها است، که این ترکیبات دارای اثر خواب آور هستند. فلاونوئیدها دارای فعالیت ضد اضطراب یا ضد افسردگی نیز هستند.
ضد درد
آنتی اکسیدانها و فلاونوئیدهای موجود در گل محمدی میتوانند اثر ضد درد داشته باشند که درد را کاهش میدهند یا از بین میبرند.
ضد تشنج
اسانس گل محمدی که دارای مواد فلاونوئیدها، ژرانیول و اوژنول هستند که اثر ضد صرع در بیماران مبتلا به تشنج دارد.
تأثیر بر سیستم تنفسی
عصارههای اتانولی و آبی و مواد بازدارنده تاکیکینین که در گل محمدی موجود هستند، اثر گشادکننده برونش و ضدسرفه دارند.
تأثیر بر قلب و عروق
ترکیبی به نام سیانیدین-3-O-β-گلوکوزید از جوانههای گل محمدی به طور قابل توجهی فعالیت آنزیم مبدل آنژیوتانسین را سرکوب میکند، که این آنزیم برای بهبود عملکرد قلب و عروق موثر میباشد.
ضد دیابت
گل محمدی دارای یک مهار کننده قوی آنزیم α-گلوکوزیداز است. بنابراین، اثر ضد دیابتی این گیاه ممکن است با مهار آلفا گلوکوزیداز باشد که جذب کربوهیدرات از روده کوچک را سرکوب کرده و میتواند سطح گلوکز پس از غذا را کاهش دهد.
علاوه بر خواص گفته شده، گل محمدی برای سلامت و تقویت مو، کاهش وزن و لاغری، کاهش علائم یائسگی و یا دردهای پریودی، گرمازدگی، درمان اسهال خونی، بوی بد دهان، سلامت چشم، مبارزه با عفونتها از جمله عفونت دستگاه ادراری، پاکسازی کبد، تقویت سیستم ایمنی بدن، درمان یبوست و برای کلیه و سنگ کلیه مفید میباشد.
مصارف گل محمدی
مصرف گلاب، بیشتر در ایران و کشورهای همجوار رایج بوده و اسانس این محصول به طور گسترده در کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا مصرف میشود.
مصارف عمده اسانس به شرح ذیل میباشد:
- استفاده در صنایع عطرسازی و مواد آروماتیک
- استفاده در فرآوردههای بهداشتی-آرایشی شامل انواع کرمهای آرایشی، لوسیونها و صابونها، شامپو، شیر پاککن و حمامهای زیبایی
- استفاده در صنایع غذایی شامل شیرینیها، نوشیدنیها، پودینگ، ژله و غیره.
- استفاده در تزیین سبدهای گل خشک و گلآرایی
- استفاده در صنایع داروسازی
- به عنوان چای گیاهی و گل خشک
کلام پایانی
گل محمدی، گیاهی با ارزش اقتصادی بالا است که کشت و پرورش آن میتواند سودآوری قابل توجهی برای کشاورزان داشته باشد. این گیاه، دارای خواص و فواید متعددی برای سلامتی انسان است و میتواند در درمان بسیاری از بیماریها مورد استفاده قرار گیرد.
از گل محمدی میتوان فرآوردههای مختلفی با ارزش اقتصادی بالا تولید کرد. با توجه به کمبود آب در ایران، توسعه کشت گل محمدی به دلیل مقاومت این گیاه به کم آبی، بسیار حائز اهمیت است. امید است که این مقاله، نگاه جامعی به موضوع گل محمدی ارائه داده باشد و مورد استفاده علاقهمندان قرار گرفته باشد.
سلام حدود ۵ سال است پاجوش گل محمدی کاشته ام ولی تا کنون گل نداده است . علت آن چیست و چه باید کرد ؟