همه چیز درباره آفات و بیماری های برنج

برنج یکی از محصولات پرمصرف است که نقش مهمی در رونق بخشیدن به سفره‌های هر خانوار ایرانی دارد. با این حال، مزارع برنج همواره در معرض تهدیدات متعددی از جمله آفات و بیماری ها قرار دارند که می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بر کمیت و کیفیت محصول تأثیر بگذارند. شناخت این آفات و بیماری های برنج و به‌کارگیری روش‌های طلایی، برای حفظ و افزایش تولید این محصول ضروری است.

آفات رایج در مزارع برنج

در ادامه به معرفی مهمترین آفات مزارع برنج اشاره می‌کنیم:

کرم ساقه‌خوار نواری برنج (Chilo suppressalis)

حشرات بالغ ماده به رنگ زرد روشن یا قهوه‌ای روشن و حشرات نر مایل به خاکستری و کمی تیره دیده می‌شوند. ماده‌ها از نظر اندازه بدن کمی درشت‌تر از حشرات نر هستند. تخم‌ها به رنگ زرد روشن به صورت دسته‌جمعی روی برگ در ردیف‌های چندتایی گذاشته می‌شوند. لاروها دارای سر بزرگ و به رنگ قهوه‌ای روشن هستند.

لاروها با نفوذ به داخل ساقه برنج از بافت‌های داخلی تغذیه می‌کنند که منجر به خشک شدن جوانه مرکزی و کاهش عملکرد محصول می‌شود. ​

مقابله با کرم ساقه خوار نواری برنج

1 – روش‌های زراعی

• شخم عمیق پس از برداشت: انجام شخم عمیق در پاییز و غرقاب کردن زمین برای از بین بردن لاروهای زمستان‌گذران.​
• مدیریت بقایای گیاهی: جمع‌آوری و از بین بردن بقایای گیاهی آلوده به‌منظور کاهش منابع آلودگی در فصل بعدی.​

2 – روش‌های مکانیکی

• نصب تله‌های نوری: استفاده از تله‌های نوری برای جذب و شکار شب‌پره‌های بالغ.​

3 – روش‌های بیولوژیکی

• رهاسازی زنبور تریکوگراما: این زنبور با تخم‌گذاری در داخل تخم‌های کرم ساقه‌خوار، از تفریخ آن‌ها جلوگیری می‌کند.​

4 – روش‌های شیمیایی

• استفاده از حشره‌کش‌های مناسب: در صورت لزوم و با مشاوره کارشناسان، از حشره‌کش‌های تأییدشده استفاده شود.​

کرم سبز برگ‌خوار برنج (Naranga aenescens)

لاروهای این آفت به رنگ سبز روشن بوده و در بسیاری از کشورهای آسیایی گسترش دارند. ​
لاروها از پارانشیم برگ تغذیه کرده و با ایجاد سوراخ‌های متعدد، فرآیند فتوسنتز را مختل می‌کنند که می‌تواند منجر به کاهش رشد و عملکرد گیاه شود. بیشترین انتشار این آفت در استا‌های گیلان و مازندران گزارش شده است.

روش‌های مقابله با کرم سبز برگ خوار

1 – روش‌های زراعی

• مدیریت آبیاری: خشک کردن موقت خزانه به مدت 24 ساعت برای کاهش جمعیت لاروها.

2 – روش‌های بیولوژیکی

• استفاده از شکارچیان طبیعی: حفظ و تقویت جمعیت شکارچیانی مانند زنبورها و مگس‌ها که به‌طور طبیعی لاروهای این آفت را شکار می‌کنند.​

4 – روش‌های شیمیایی

• کاربرد حشره‌کش‌های مناسب: استفاده از حشره‌کش‌های توصیه‌شده برای کنترل لاروهای فعال.​

مگس خزانه (Ephydra afghanica)

این مگس که دارای طولی حدود 4 میلی متر است در مزارعی که آبیاری می‌شوند زندگی کرده و از برگ‌های گیاه تغذیه می‌کند. ​لاروها این افت پس از حمله به نشا برنج از گیاهچه‌های برنج تغذیه کرده و باعث زردی، پژمردگی و مرگ آن‌ها می‌شوند که می‌تواند به کاهش تعداد نشاهای سالم منجر شود. ​

روش‌های مقابله با مگس خزانه

1 – روش‌های زراعی

• مدیریت آبیاری: تنظیم مناسب سطح آب در خزانه برای جلوگیری از شرایط مساعد برای تخم‌ریزی مگس‌ها.​

2 – روش‌های مکانیکی

• پوشاندن خزانه: استفاده از پوشش‌های مناسب برای جلوگیری از دسترسی مگس‌ها به خزانه.​

4 – روش‌های شیمیایی

• استفاده از حشره‌کش‌های مناسب: در صورت مشاهده آلودگی، استفاده از سموم مناسب برای کنترل جمعیت مگس‌ها.​
  

زنجرک سبز برنج (Cicadella viridis)

یکی دیگر از آفات برنج زنجرک سبز است. حشره کامل زنجره دارای بدنی باریک، کشیده و معمولا به رنگ سبز می‌باشد. ​زنجرک سبز خرطوم خود را وارد گیاه کرده و از مواد غذایی آن تغذیه می‌کند و علاوه بر آن با وارد کردن سم خود در گیاه منجر به ضعیف شدن بوته‌ها و خشک شدن آن‌ها می‌شود. این آفت نیز بیشتر در شمال کشور دیده شده است.

روش‌های مقابله با زنجرک سبز برنج

1 – روش‌های بیولوژیکی

• حفظ شکارچیان طبیعی: حفظ جمعیت شکارچیانی مانند عنکبوت‌ها و سنجاقک‌ها که زنجرک‌ها را شکار می‌کنند.​

2 – روش‌های شیمیایی

• استفاده از حشره‌کش‌های فسفره: کاربرد حشره‌کش‌های حاوی ترکیبات فسفره برای کنترل زنجرک‌ها.​
  

ملخ آسیایی (Locusta migratoria)

ملخ آسیایی دارای ۵ سن پورگی بوده و معمولا حشره کامل آن به رنگ خاکستری متمایل به سبز می‌باشد. پوره‌ها پس از خروج از تخم از قسمت‌های مختلف گیاه تغذیه می‌کنند. ​

روش‌های مقابله

1 – روش‌های زراعی

• مدیریت پوشش گیاهی: حذف علف‌های هرز و گیاهان میزبان ملخ در اطراف مزارع.​

4 – روش‌های مکانیکی

• شکار دستی: جمع‌آوری و از بین بردن ملخ‌ها در مراحل ابتدایی تهاجم.​
  

3 – روش‌های شیمیایی

استفاده از حشره‌کش‌های مناسب: در صورت طغیان جمعیت، استفاده از حشره‌کش‌های توصیه‌شده برای کنترل ملخ‌ها.​

انواع بیماری های برنج

در ادامه‌ی مقاله‌ی آفات و بیماری های برنج به معرفی مهمترین بیماری های برنج می‌پردازیم؛ پس اگر تا به اینجا نتوانستید مشکلات مزارع برنج خود را پیدا کنید، پیشنهاد می‌کنیم تا آخر مقاله با ما همراه باشید.

بیماری بلاست برنج (Rice Blast) و راه‌های مبارزه با آن

از مهمترین بیماری های برنج می‌توان به بلاست ( Blast )  اشاره کرد؛ این بیماری معمولا“ به علت انتشار  وسیع و تاثیر مخربش در شرایط مناسب، بیماری اصلی به شمار می‌آید که به  عملکرد محصول خسارت قابل توجهی وارد می‌سازد. علائم این بیماری معمولا به شکل ظهور لکه‌های لوزی‌شکل با مرکز خاکستری و حاشیه قهوه‌ای روی برگ‌ها و در صورت گسترش، آسیب به خوشه و دانه‌های برنج است.

ویژگی‌های مهم بیماری بلاست برنج

۱- فرم جنسی این نوع بیماری برنج در طبیعت دیده نمی‌شود و تنها در آزمایشگاه قابل رویت است.

۲- پایداری به صورت میسیلیوم و کلیدی در بذر، بقایای گیاهی و یا کلش‌های انبار شده است.

۳- هر قدر مقدار آب موجود در خاک بیشتر و رطوبت هوا کمتر باشد، تولید اسپور و میزان خسارت کمتر است (در سیستم های غرقابی، برنج در برابر بلاست مقاوم است)

۴- در مناطق مرطوب، اندام‌های هوایی خسارت می بینند؛ ولی در مناطق خشک، خسارت متوجه طوقه و گره‌های پایینی که درون آب هستند می‌شود.

۵- در شرایط دیم، بیماری مهم تر است و بیشترین خسارت مربوط به بلاست گردن است.

راه های مبارزه با بیماری بلاست برنج (Rice Blast)

۱- تهیه‌ی بذر سالم و استفاده‌ی بهینه از ازت (به صورت تقسیط و به فرم آمونیوم).

۲- آب سرد (آب سد) باعث تشدید بیماری می‌شود. بهتر است از آب چاه که گرمتر است استفاده کرده و یا آب سد را وارد حوضچه‌هایی کرده و بعد از چند روز آبیاری کنیم.

۳- کنترل شیمیایی با استفاده از محلول پاشی به صورت تری سیکلازول (بیم)، ادیفنفوس (هینوسان)، کارپروپامید(وین)، تیوفانات متیل- تری سیکلازول (ویستا) است.

 بیماری باکانه، رشد احمقانه و پوسیدگی طوقه (Foolish Seedling) و راه‌های مبارزه با آن

بیماری باکانه برنج ناشی از باکتری Xanthomonas oryzae pv. oryzae است که باعث بروز تغییرات قابل توجهی در بافت‌های گیاه می‌شود.

ویژگی‌های مهم بیماری باکانه (Foolish Seedling)

۱- در خزانه، گیاهچه‌های بیمار زرد رنگ، روشن و به طور غیرعادی دراز هستند و در مزرعه مشخص ترین علامت، ظهور پاجوش‌های دراز و نازک و غیر عادی در گیاه می‌باشد.

۲- بیمارگر در خاک‌های خشک و با ۹=pH تولید اسید فوزاریک (کوتولگی) و در شرایط مرطوب و با ۴-pH ۳ تولید هورمون جیبرلین (قد کشیدگی) و با توجه به کشت برنج در خاک‌های اسیدی علائم به صورت قد کشیدگی دیده می‌شود.

۳- بیماری بذر زاد است و در خاک به صورت ماکرو کنیدی، پریتسیوم و ریسه با دیواره‌ی ضخیم بقا دارد؛ ولی عمر آن در خاک کوتاه است.

۴- بذرها قبل از برداشت محصول و از طریق آسکوسپورهای هوازاد و در هنگام برداشت نیز از طریق کنیدی‌ها، آلوده می‌شود.

۵- درون گیاه سیستمیک می‌شود؛ ولی خوشه را آلوده نمی‌کند. گیاه از طریق ریشه و یا طوقه آلوده می‌شود.

راه های مبارزه با بیماری باکانه، رشد احمقانه و پوسیدگی طوقه (Foolish Seedling)

۱- ارقام مقاوم، استفاده از بذر سالم

۲- تیمار بذر با قارچ کش‌های سیستمیک؛ مانند فلودیوکسونیل (سلست)، تری فلومیزول(تریفمین)، کاربوکسین تیرام، (ویتاواکس تیرام) و تیوفانات متیل- تیرام (همای کت). با استفاده از آب نمک می توان بذرهای سبک آلوده را جدا کرد.

۳- خزانه گیری به صورت جوی و پشته‌ای، تهویه مناسب و مرتب خزانه‌ها زیر پوشش پلاستیکی، عدم کاشت نشانه‌های آلوده، وجین بوته‌های آلوده در مزرعه و از بین بردن آن‌ها قبل از گلدهی و جلوگیری از جریان آب از مزراع آلوده به مزراع دیگر.

بیماری سوختگی غلاف برنج یا بلایت ساقه (Sheat Blight) و راه‌های مبارزه با آن

ایجاد لکه‌های بیضی‌شکل با مرکز روشن یا سفید و حاشیه قهوه‌ای روی غلاف برگ‌ها که می‌تواند به ساقه نیز سرایت کند.

 ویژگی های مهم بیماری غلاف برنج یا بلایت ساقه (Sheat Blight)

۱- خاکزی، دامنه‌ی میزبانی وسیع و انتشار به وسیله‌ی آب و خاک است.

۲- پس از انتقال برنج به زمین اصلی، اسکلرت‌هایی که در تماس با غلاف‌های گیاه هستند، تندش کرده و ایجاد میسیلیوم چند هسته‌ای آلوده کننده، می‌کنند.

۳- سوختگی غلاف برگ برنج تا اواخر مرحله پنجه زنی یا در اوایل زمان طویل شدن فاصله‌ی میان گره‌ها ظاهر نمی‌شود.

۴- اینو کلوم اولیه شامل اسکلرت‌های خاکزاد و میسیلیوم موجود در بقایا می باشد.

۵- انتشار بیماری توسط آب و جابجایی خاک در موقع تهیه‌ی زمین و کاشت انجام می‌شود.

راه های مبارزه با بلایت ساقه (Sheat Blight)

1- ارقام پاکوتاهی که دارای برگ‌های وسیع و قدرت پنجه زنی زیادی هستند، نسبت به رقم‌هایی که پابلند و قدرت پنجه زنی کمتری دارند، حساس ترند (تراکم و رطوبت).

2- بیمارگر، خاکزی است.

3- مزارعی که زیر کشت برنج هستند غالبا به صورت تک محصولی کشت می شوند و حتی تناوب با سویا، لوبیا، ماش و سورگوم نیز موثر نبوده (دامنه ی میزبانی وسیع)

4- محلول پاشی به وسیله ی ایپرودیون – کاربندازیم (رورال TS)، پروپیکونازول (تیلت)، مانکوزب (دیتان ام ۴۵)

بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Rice Stem Rot) و راه‌های مبارزه با آن

در این بیماری در ابتدا لکه‌های سیاه رنگ کوچکی روی غلاف خارجی برگ ایجاد می‌شود. این لکه‌ها در ادامه بزرگتر می‌شوند و به غلاف داخلی برگ می‌رسند. با پیشرفت بیماری غلاف آلوده از بین می‌رود و به صورت پوسته پوسته می‌شود. در ادامه این ساختار باقی مانده از قارچ‌های پوسیدگی ریشه که به صورت معلق روی آب قرار دارند به غلاف برنج می‌چسبند. پس از چسبیدن به سمت بخش تو خالی ساقه گیاه حرک می‌کنند و بدین ترتیب باعث نابودی ساقه می‌شوند.

ویژگی‌های مهم بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Rice Stem Rot)

۱- سیستماتیک قارچ، در قسمت مربوط به بیماری بلاست گفته شده است.

۲- بقا به صورت اسکلرت (یک نوع قارچ است که توانایی زنده ماندن به مدت طولانی در خاک را دارد)، در خاک یا بقایای گیاهی است.

3- چون اسکلرتها همراه با بقایا می‌باشند، سوزاندن و جمع آوری و یا در معرض تجزیه قراردادن بقایا، جمعیت این اسکلرتها را کاهش می‌دهد. مدفون کردن بقایا در عمق کم ممکن است اینوکلوم را در حالت مناسبی قرار دهد.

۴- قارچ روی گیاهان آلوده ایجاد کنیدی و آسکوسپور می‌کند.

۵- کنیدیوم‌ها؛ سوسیسی شکل، خمیده و سه حجره ای هستند که روی استریگماهای خمیده و نوک دار قرار دارند.

۶- شدت بیماری به تعداد اسکلرت های واقع در سطح بالایی خاک و مقدار کود شیمیایی از ته افزایش می یابد.

۷- حساس ترین مرحله، مرحله‌ی طویل شدن فاصله‌ی میانگره‌ها است.

راه‌های مبارزه با بیماری پوسیدگی ساقه برنج (Rice Stem Rot)

۱- ارقام مقاوم، مدیریت بقایا و کوددهی صحیح، در مهار بیماری موثر است.

بیماری لکه قهوه‌ای برنج (Rice Brown Spot) و راه‌های مبارزه با آن

بیماری لکه قهوه‌ای برنج، یک بیماری قارچی ناشی از Bipolaris oryzae است که در شرایط محیطی گرم و مرطوب به‌طور جدی بر عملکرد محصول تأثیر می‌گذارد. قارچ از طریق استوماتا (سوراخ‌های برگ) یا زخم‌های موجود روی برگ وارد گیاه می‌شود. شرایط مرطوب و دمای بالا سبب فعالیت و تکثیر سریع قارچ می‌شود.

ظهور لکه‌های کوچک قهوه‌ای یا زردکمر به صورت پراکنده روی برگ‌ها با پیشرفت بیماری اتفاق می‌افتد، این لکه‌ها بزرگ‌تر شده و به هم می‌پیوندند. در مراحل پیشرفته، ممکن است برخی از بخش‌های برگ به‌طور کامل پژمرده شوند. این علائم منجر به کاهش توانایی گیاه در انجام فتوسنتز و در نهایت کاهش عملکرد دانه‌های برنج می‌شود.

ویژگی‌های مهم بیماری لکه قهوه ای برنج (Rice Brown Spot)

۱- در نواحی معتدل منبع اصلی اینوکلوم، بذر آلوده و مقدار کمی بقایا است؛ ولی در مناطق گرمسیر، مایهی بذر زاد اهمیت کمتری دارد (در مجموع بیمارگر بذرزاد محسوب می‌شود)

۲- نقش آسکوسپورها در بیماری شناخته نشده است

۳- تصور برخی بر این است که افت عملکرد در این بیماری اساساً در اثر کمبودهای غذایی است که گیاه را مستعد بیماری می کند.

راه‌های مبارزه با بیماری لکه قهوه‌ای برنج (Rice Brown Spot)

۱- مهم ترین عامل در کنترل این بیماری کاربرد صحیح مواد غذایی در حد صحیح و جلوگیری از تنش آب است بنابراین می‌توان علت اصلی بیماری را تنش محیطی به حساب آورد. این بیماری بیشتر فیزیولوژیکی است تا انگلی.

۲- استفاده از ارقام مقاوم.

۳- مصرف متعادل کود ازته و توجه به حاصلخیزی خاک.

۴- جلوگیری از تنش آبی و از بین بردن علف‌های هرز و بقایا

۵- تیمار بذر به وسیله‌ی بنومیل و کاربوکسین تیرام.

بیماری نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Rice White Tip) و راه‌های مبارزه با آن

گونه‌ای مانند Aphelenchoides besseyi به عنوان عامل اصلی این بیماری شناخته می‌شود. این نماتد به‌طور مستقیم با بافت‌های حساس برگ‌ها تعامل کرده و با تغذیه از آن‌ها علائم ویژه‌ای ایجاد می‌کند. ظهور لکه‌های سفید یا کم‌رنگ در نوک و لبه‌های برگ‌ها از اولین علائم این بیماری است. با پیشرفت بیماری، لکه‌ها به سمت داخل برگ گسترش یافته و باعث خشک شدن، پژمردگی و در نهایت افت عملکرد گیاه می‌شوند.

کاهش توانایی گیاه در انجام فتوسنتز به دلیل از دست رفتن قسمت‌های سبز فعال برگ و ایجاد زون‌های خالی در نواحی مبتلا از تاثیر کلی این بیماری است. شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، به ویژه در فصل‌های رشد برنج، زمینه تکثیر و فعالیت نماتدها را فراهم می‌کند. پس از ورود به گیاه، نماتدها به سرعت در بافت‌های برگ منتشر شده و با تغذیه از سلول‌های حساس باعث بروز علائم می‌شوند.

ویژگی های مهم بیماری نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Rice White Tip)

۱- نماتد به صورت بالغ و به مدت سه سال روی بذر، بقا دارد.

۲- عامل گسترش نماتد در مزرعه، آب آبیاری است. بیماری پلی سیکل و نماتد هر ۱۵ روز یک نسل دارد.

راه‌های مبارزه با بیماری نماتد نوک سفیدی برگ برنج (Rice White Tip)

۱-برای مبارزه، بذر مشکوک را به مدت ۲۴ ساعت خیس می‌کنیم (فعال شدن نماتد)؛ سپس به مدت ۵ دقیقه در آب با دمای 52 قرار می‌دهیم.

۲-ضدعفونی ریشه‌ی نشاها با نماتدکش‌ها یا پاشیدن نماتدکش در آب خزانه در موقع نشاکاری نیز موثر است.

بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Bacterial Leaf Blight) و راه‌های مبارزه با آن

بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج از مهم‌ترین بیماری های برنج محسوب می‌شود که در شرایط گرم و مرطوب به‌ویژه در دوره‌های بارانی، شیوع گسترده‌ای دارد. این بیماری با ایجاد لکه‌های نواری و حالت سوختگی در برگ‌ها، به کاهش عملکرد و کیفیت محصول منجر می‌شود. Xanthomonas oryzae pv. oryzae عامل اصلی این بیماری است. این باکتری از طریق استوماتا (سوراخ‌های برگ) یا زخم‌های موجود وارد بافت‌های گیاه شده و پس از ورود، به سرعت در برگ گسترش پیدا می‌کند.

در ابتدای بروز بیماری، لکه‌های آبکی و زردکمر در حاشیه‌های برگ ظاهر می‌شوند. این لکه‌ها به صورت نواری در طول برگ گسترش یافته و در نهایت به رنگ قهوه‌ای تغییر می‌کنند، به طوری که برگ‌ها حالت سوختگی پیدا کرده و خشک و پژمرده می‌شوند. از دست رفتن بخش‌های فعال سبز برگ موجب کاهش توانایی گیاه در انجام فتوسنتز و کاهش عملکرد دانه‌های برنج می‌شود.

ویژگی‌های مهم بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Bacterial Leaf Blight)

۱- در شرایط آب و هوایی گرم دیده می شود. علائم به صورت سیستمیک است (وارد آوند چوبی می شود).

۲- پایداری در سطح بذر (نه به طور یقین)؛ همچنین روی میزبان‌های وحشی جنس Oryzae (در خاک و بذر دوام کمی دارد)

۳- باکتری‌ها اصولا بیمارگرهای فعالی نیستند و برای نفوذ به میزبان به زخم (زمان نشاکاری، قطع برگ‌ها، برخورد قطرات باران به سطح برگ‌ها، عمق زیاد کاشت، باد شدید، مصرف زیاد ازت) و منافذ طبیعی (روزنه‌ها، هیداتودها و غیره) وابسته هستند که در مدیریت باید در نظر گرفته شوند.

4- استفاده از سیستم‌های آبیاری که باعث ماندن طولانی‌مدت رطوبت بر سطح برگ می‌شوند، ورود و رشد باکتری را تسهیل می‌کند.

راه های مبارزه با بیماری سوختگی باکتریایی برگ برنج (Bacterial Leaf Blight)

۱- ارقام مقاوم و استفاده از بذر سالم.

۲-دقت در جلوگیری از زخمی شدن نشاها هنگام انتقال به زمین اصلی، خودداری از مصرف غیر ضروری ازت، رعایت عمق کاشت، شخم زدن و از بین بردن علف‌های هرز.

بیماری لکه نواری برگ برنج (Leaf Stripe Spot Bacterial) و راه‌های مبارزه با آن

باکتری Xanthomonas oryzae pv. oryzicola عامل اصلی این بیماری است که از طریق آسیب‌های مکانیکی یا از طریق قطرات آبی (باران یا شبنم) وارد گیاه می‌شود. در مراحل اولیه، نوارهای باریک و شفاف (آبکی) بر روی برگ ظاهر می‌شوند. این نوارها به تدریج به رنگ زرد و سپس به رنگ قهوه‌ای تغییر می‌کنند. نوارها معمولاً به صورت عرضی در طول برگ‌ها دیده می‌شوند و در مراحل پیشرفته، ممکن است بخش‌هایی از برگ خشک و پژمرده شوند.

ویژگی‌های مهم بیماری لکه نواری برگ برنج (Leaf Stripe Spot Bacterial)

۱- پایداری و مبارزه، مانند بیماری قبلی است با این تفاوت که علائم سیستمیک نبوده و به صورت نواری دیده شود.

۲- این باکتری بذر زاد می‌باشد. این دو باکتری می‌توانند توام با هم باشند؛ بنابراین تفکیک آن‌ها از طریق علائم در این حالت امکان پذیر نیست.

۳- هر دو باکتری در تمام مراحل رشد گیاه قادر به ایجاد خسارت هستند که در هنگام کاشت بذر در خزانه بیشترین خسارت را وارد می‌سازند.

بیماری سیاهک دروغی یا گالزای برنج یا سیاهک سبز (Rice False Smut/ Green Smut) و راه‌های مبارزه با آن

بیماری سیاهک دروغی برنج یکی از بیماری‌های نوظهور و مهم در کشت برنج است که به واسطه تولید توده‌های قارچی (سُمات) روی دانه‌های در حال شکل‌گیری، هم از نظر کیفیت و هم از نظر کمیت محصول خسارات قابل توجهی به بار می‌آورد. عامل این بیماری، قارچ Ustilaginoidea virens است. این قارچ معمولاً از طریق آلودگی بذر یا از محیط‌های آلوده به مزارع وارد گیاه می‌شود.

در ابتدای عفونت، توده‌های کوچک و سفید رنگی در داخل خوشه برنج ظاهر می‌شوند که به تدریج رشد کرده و به توده‌های سیاه یا تیره رنگ تبدیل می‌شوند. این توده‌ها باعث تغییر شکل و افت کیفیت دانه‌های برنج می‌شوند و در نهایت عملکرد کلی محصول را کاهش می‌دهند. عفونت اغلب ابتدا در خوشه‌های برنج رخ می‌دهد و سپس به دیگر قسمت‌های گیاه گسترش پیدا می‌کند.

شرایط مساعد بروز

• آب و هوا: شرایط گرم و مرطوب به‌ویژه در دوره‌های رشد حساس برنج، محیط مناسبی برای تکثیر قارچ ایجاد می‌کند.
• آلودگی بذر: استفاده از بذرهای آلوده یا عدم رعایت بهداشت در مراحل کاشت و برداشت می‌تواند به افزایش شیوع بیماری منجر شود.
• تنظیم نامناسب آبیاری: آبیاری‌های نامناسب و نگهداری طولانی‌مدت رطوبت بر روی گیاهان، شرایط مساعدی برای رشد قارچ فراهم می‌آورد.

ویژگی‌های مهم بیماری سیاهک دروغی برنج

۱- این قارچ جزء اسکومیست‌ها است. به همین دلیل به آن سیاهک دروغی گفته می شود. ( سیاهکهای حقیقی جزء بازیدیومیست‌ها می‌باشند).

۲- روی برنج ایجاد گال و روی خوشه ایجاد اسکلرت می‌کند که این بیماری از نظر سیکل بیماری و محل حمله بیمارگر، شبیه ارگوت غلات است.

۳- تخمدان را در مراحل اولیه ی گلدهی آلوده می‌کند؛ ولی قادر است، دانه های رسیده نیز آلوده کند.

۴- به صورت اسکلرت یا اندام اسپورزایی سخت به نام Pseudomorph بقا دارد.

۵- جهت کنترل بیماری باید در زمان خوشه دهی محلول پاشی کرد.

پرسش و پاسخ

کلام آخر

در مجموع، آفات و بیماری های برنج از مهم‌ترین چالش‌های کشاورزی این محصول ارزشمند به‌شمار می‌آیند که می‌توانند به طور قابل‌توجهی عملکرد و کیفیت محصول را تحت تأثیر قرار دهند. استفاده از روش‌های مدیریتی مناسب شامل انتخاب ارقام با مقاومت بالا، تنظیم صحیح آبیاری و بهبود بهداشت زراعی از کلیدهای کنترل مؤثر این مشکلات هستند.
به کارگیری راهکارهای مکانیکی، بیولوژیکی و در مواقع ضروری شیمیایی به کاهش فشار آفات و بیماری‌ها کمک می‌کند. پایش مستمر مزارع و مشاوره تخصصی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و در پیشگیری از گسترش بیماری‌ها نقش حیاتی دارند. این رویکرد جامع به افزایش بهره‌وری و حصول محصولی سالم و با کیفیت منجر می‌شود.

منبع: بیماری های زراعی ایران و راهنمای تشخیص در مزرعه (محسن امانی مهر)