هوا رو به سردی می‌رود و خاطرات زیبای باغ در بهار و تابستان به تدریج محو می‌شوند. با این حال، نزدیک شدن زمستان به این معنا نیست که باغ شما باید به خواب زمستانی برود یا از بین برود.
بسیاری از گیاهان وجود دارند که حتی در سردترین روزهای زمستان نیز زنده می‌مانند؛ اما محافظت از گیاهان در برابر سرما یک چالش بزرگ برای کسانی است که در مناطق با زمستان‌های سرد زندگی می‌کنند.
با آغاز فصل سرد، بسیاری از گیاهان وارد حالت خواب می‌شوند و رشد آن‌ها کاهش می‌یابد. اولین سرمای ناگهانی و یخبندان‌های بهاری می‌توانند به گیاهان تازه رشد کرده آسیب بزنند و حتی آن‌ها را از بین ببرند.
اگر شما نیز جزو افرادی هستید که به گل و گیاه علاقه دارید و حتی به دلیل سود اقتصادی از آن‌ها استفاده می‌کنید، پیشنهاد می‌کنیم تا مقاله مراقبت از گیاه در مقابل سرما را از دست ندهید.
اهمیت محافظت از گیاهان در برابر سرما
سلامت و بقای گیاهان تحت تأثیر شدید شرایط آب و هوایی قرار دارد. دماهای پایین، به‌خصوص در فصول پاییز و زمستان، می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر روی فیزیولوژی و متابولیسم گیاهان داشته باشد.
بهتر است بدانید که تنش سرمایی می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی از جمله سوختگی برگ‌ها، ترک خوردگی ساقه‌ها و حتی مرگ گیاه شود.
در مواجهه با دماهای پایین، گیاهان واکنش‌های متفاوتی نشان می‌دهند. برخی از گیاهان ممکن است به‌طور کامل از بین بروند، در حالیکه برخی دیگر ممکن است دچار آسیب‌های طولانی‌مدت شوند که رشد و نمو آن‌ها را کاهش می‌دهد.
محافظت از گیاهان در برابر سرما به‌خصوص برای گیاهان زراعی و باغی که منبع درآمد برای کشاورزان هستند، بسیار حائز اهمیت است. از دست دادن محصولات گیاهی به دلیل سرما می‌تواند تأثیرات اقتصادی قابل توجهی داشته باشد. مثلا سرمازدگی درختان پسته می‌تواند تاثیر بسیار منفی بر زندگی کشاورزان بگذارد. چراکه این محصول برای بسیاری از کشاورزان به عنوان منبع درآمد سالانه به حساب می‌آید.
چطور گیاهان در برابر سرما مقاومت می‌کنند؟
بهتر است بدانید که محافظت از گیاه در زمستان راه‌های گوناگونی دارد. این توانایی‌ها بستگی به جایی دارد که گیاه در آن رشد کرده است. مثلاً گیاهان گرمسیری مثل ذرت و گوجه فرنگی اگر دما کمتر از 15 درجه سانتی‌گراد شود، دچار مشکل می‌شوند.
اما گیاهانی که در مناطق سردتر مثل کوهستان‌ها یا قطب‌ها رشد می‌کنند، می‌توانند دماهای خیلی سرد تا منفی 60 درجه سانتی‌گراد را تحمل کنند و نیاز شدیدی به مراقبت از این گیاهان در مقابل سرما نیست.
روش‌های مقاومت گیاهان در برابر سرما
- عایق‌بندی: بعضی گیاهان زیر زمین یا زیر برف یا برگ‌ها قرار می‌گیرند که از آن‌ها در برابر یخ‌زدگی محافظت می‌کند. بعضی‌ها هم پوست ضخیم یا پوششی از برگ‌های مرده دارند که مانند یک عایق عمل می‌کند.
- ذخیره گرما: برخی گیاهان گرمای روز را جذب و ذخیره می‌کنند تا شب از یخ زدن جلوگیری کنند. مثل گل‌های رز که شکل خاصی دارند تا گرما را بهتر جذب کنند.
- حفاظت از آب داخلی: برخی گیاهان آب را از قسمت‌های حساس خود دور نگه می‌دارند. این کار باعث می‌شود که آب دیرتر یخ بزند و گیاه بتواند در دمای نزدیک به صفر درجه سانتی‌گراد دوام بیاورد.
- از دست دادن قسمت‌های حساس: برخی گیاهان در زمستان برگ‌ها، گل‌ها، یا شاخه‌های جوان خود را از دست می‌دهند یا رشد نمی‌کنند. بعضی‌ها تقریباً کامل از بین می‌روند و فقط به صورت دانه یا پیاز زمستان را می‌گذرانند.
- تولید گرما: برخی گیاهان مثل کلم مرداب می‌توانند گرمای خودشان را تولید کنند تا حتی در دماهای پایین‌تر نیز مقاوم بمانند.
آماده‌سازی گیاهان برای مقابله با سرما
قبل از ورود به فصل سرما، استفاده از کودهای حاوی پتاسیم و اسید آمینه برای محافظت از گیاهان در برابر سرما بسیار مهم هستند. پتاسیم به تقویت دیواره سلولی گیاهان کمک می‌کند.
در حالیکه اسیدهای آمینه نقش کلیدی در افزایش تحمل گیاهان به تنش سرما دارند. این مواد مغذی به گیاهان کمک می‌کنند تا ساختارهای خود را تقویت کنند و بهتر بتوانند در برابر دماهای پایین مقاومت کنند.
تغذیه مناسب قبل از کاشت گیاهان زراعی
برای گیاهان زراعی، تغذیه مناسب قبل از کاشت به منظور محافظت از گیاه در زمستان حیاتی است. این امر شامل تأمین مواد مغذی کلیدی و کوددهی متناسب با نیازهای گیاه است. تغذیه مناسب از زمان کاشت به گیاه کمک می‌کند تا ساختارهای قوی و سیستم ریشه‌ای مستحکمی توسعه دهد که در برابر شرایط سرما مقاومت بیشتری دارد.
اهمیت تاریخ کاشت
تاریخ کاشت برای گیاهان زراعی بسیار مهم است. کاشت باید به گونه‌ای انجام شود که گیاه قبل از رسیدن فصل سرما به مرحله‌ای از رشد برسد که بتواند دماهای پایین را تحمل کند. این بدان معناست که گیاهان باید قبل از اینکه با چالش‌های دمایی روبرو شوند، زمان کافی برای رشد و تقویت داشته باشند.
انتخاب ارقام مقاوم
هنگام کاشت، انتخاب رقم مناسب برای شرایط آب و هوایی و محیطی مورد نظر بسیار مهم است. به عنوان مثال، نمی‌توان همان رقم گندمی که در شمال کشت می‌شود را در مناطق گرمسیری مانند خوزستان کاشت. انتخاب ارقامی که به طور خاص برای مقاومت در برابر شرایط آب و هوایی محلی پرورش یافته‌اند، کلیدی است.
7 راهکار مهم برای محافظت از گیاهان در برابر سرما
در این بخش، به بررسی مجموعه‌ای از روش‌ها و استراتژی‌های کلیدی می‌پردازیم که به کشاورزان و باغبانان کمک می‌کند تا با چالش‌های ناشی از سرما و محافظت از گیاه در زمستان به شیوه‌ای مؤثر مقابله کنند.
1- هرس به موقع
هرس به موقع یکی از مهم‌ترین اقدامات در محافظت از گیاهان در برابر سرما است. انجام هرس زودهنگام می‌تواند زخم‌هایی را روی چوب و پوست درخت ایجاد کند که قبل از شروع سرمای شدید بهبود نمی‌یابند.
این امر می‌تواند باعث حساسیت بیشتر گیاه به سرما شود؛ بنابراین بهتر است هرس در زمانی انجام شود که خطر سرمازدگی کمتر بوده و در عین حال گیاه هنوز در خواب زمستانی قرار داشته باشد.
2- انتخاب گونه‌های مقاوم برای مقابله با سرما
برای حفاظت از گیاهان در برابر شرایط سرد زمستانی، انتخاب گیاهانی که به طور طبیعی تحمل بالایی به سرما دارند، امری حیاتی است. این انتخاب به سلامتی و بقای گیاهان در طول دوره‌های سرما کمک کرده و بر کیفیت و بازدهی محصول تأثیر می‌گذارد.
برای مثال، گیاهانی مانند کاج‌های بومی مناطق سردسیر یا برخی از گونه‌های برف‌پوش مانند جنس رودودندرون که در مناطق کوهستانی رشد می‌کنند، طبیعتاً تحمل بیشتری به دماهای پایین دارند.
گیاهانی با دیواره‌های سلولی قوی مانند برخی از انواع سوزنی‌برگ‌ها یا گیاهانی با سیستم ریشه‌ای گسترده مانند برخی از درختان بومی مناطق سرد، در برابر سرما مقاومت بیشتری دارند. این گیاهان به دلیل ساختارهای خود توانایی بهتری برای ذخیره‌سازی مواد غذایی و تحمل دماهای پایین دارند.
3- استفاده از مالچ برای محافظت از گیاهان در برابر سرما
مالچ کردن، یکی از روش‌های مؤثر برای مراقبت از گیاهان در برابر سرما و دیگر تنش‌های محیطی است. این روش شامل پوشاندن خاک اطراف گیاهان با موادی مانند کاه، برگ خشک، چوب پوسیده، یا سایر مواد آلی است که به عنوان یک لایه عایق عمل می‌کنند.
انتخاب نوع مالچ بستگی به نوع گیاه، شرایط آب و هوایی و خصوصیات خاک دارد. برای مثال، مالچ‌های آلی مانند برگ خشک برای گیاهانی که نیاز به خاک حاصلخیز دارند، مناسب است، در حالیکه مالچ‌های معدنی مانند سنگ‌ریزه ممکن است برای گیاهانی که نیاز به خاک خشک‌تر دارند، بهتر باشد.
4- آبیاری گیاهان برای محافظت در برابر سرما
آبیاری مناسب پیش از ورود به فصل سرما به حفظ رطوبت خاک کمک کرده و می‌تواند از یخ‌زدگی ریشه‌ها جلوگیری کند. خاک مرطوب گرما را بهتر نگه می‌دارد و در نتیجه از ریشه‌ها در برابر یخ‌زدگی محافظت می‌کند.
در فصل زمستان، به دلیل کاهش رشد گیاهان و نیاز کمتر به آب، میزان آبیاری باید کاهش یابد. این کار از ایجاد شرایط مرطوب بیش از حد که می‌تواند به ریشه‌ها آسیب برساند، جلوگیری می‌کند.
بهتر است آبیاری در روزهای گرم‌تر و زمانی که خطر یخ‌زدگی کمتر است، انجام شود. آبیاری در اوایل روز به گیاهان کمک می‌کند تا رطوبت لازم را دریافت کرده و در شب که هوا سردتر است، از یخ‌زدگی محافظت شوند.
5- کوددهی متعادل گیاهان برای مراقبت از سرما
کوددهی متعادل و به موقع یکی از عوامل کلیدی در محافظت از گیاهان در برابر شرایط سرد زمستانی است. تغذیه صحیح گیاهان قبل از ورود به فصل سرما به تقویت ساختارهای گیاهی و افزایش تحمل آن‌ها به دماهای پایین کمک می‌کند.
- کوددهی پاییزی: اعمال کودهای پتاسیم و فسفر در اواخر تابستان یا اوایل پاییز به گیاهان کمک می‌کند تا ساختارهای محکم‌تری برای محافظت از گیاهان در برابر سرما توسعه دهند.
- پرهیز از کوددهی ازته دراواخر پاییز و زمستان: در اواخر پاییز و زمستان، به دلیل کاهش رشد گیاهان و خطر یخ‌زدگی، باید از دادن کودهای ازته اجتناب شود.
- استفاده از قارچ‌کش بردفیکس: این ماده، باکتری‌هایی که باعث ایجاد هسته یخ می‌شوند را نابود می‌کند.
نکته: کاهش میزان نیتروژن در فصل پاییز مهم است؛ چرا که نیتروژن بیش از حد می‌تواند به رشد سریع گیاهان منجر شود که این امر آن‌ها را در برابر سرما حساس‌تر می‌کند.
6- استفاده از مواد ضد یخ‌زدگی
محلول‌های ضدیخ معمولاً حاوی ترکیباتی هستند که نقطه انجماد آب در بافت‌های گیاهی را کاهش می‌دهند. در نتیجه، حتی در دماهای زیر صفر درجه سلسیوس، آب داخل سلول‌های گیاهی یخ نمی‌زند و بافت گیاه حفظ می‌شود.
- محلول‌های مبتنی بر گلیکول: این نوع محلول‌ها معمولاً برای گیاهان زینتی و محصولات کشاورزی در مناطق با سرمای شدید استفاده می‌شوند.
- محلول‌های طبیعی: برخی محلول‌های ضد یخ‌زدگی از مواد طبیعی مانند عصاره‌های گیاهی تهیه می‌شوند که اثرات محافظتی مشابهی دارند.
بهتر است به این موضوع نیز توجه کنید که استفاده از مواد ضد یخ‌زدگی برای محافظت از گیاه در زمستان باید با دقت انجام شود. محلول‌ها باید به صورت یکنواخت روی گیاهان پاشیده شوند تا پوشش کاملی ایجاد کنند. همچنین، زمان‌بندی کاربرد این مواد بسیار مهم است و باید مطابق با پیش‌بینی‌های هواشناسی و شروع دماهای یخبندان انجام شود.
نکته: برخی کشاورزان به صورت تجربی از مواد ضد یخ، از جمله آن‌هایی که برای اتومبیل‌ها استفاده می‌شوند، برای محافظت گیاهان در برابر سرما استفاده کرده‌اند. گرچه این روش در مواردی رضایت‌بخش بوده است؛ اما تاکنون نتایج آن به صورت علمی بررسی و تأیید نشده است.
7- مدیریت استفاده از کاور و محافظ
در میان تکنیک‌های مختلف مدیریت استفاده از محافظ، استفاده از کاورهای پلاستیکی و سایر جنس‌ها برای محافظت نهال‌های کوچک از سرما روشی مؤثر است. این کاورها که غالباً به شکل مخروطی طراحی می‌شوند، بر روی نهال‌ها قرار گرفته و محیطی محافظ برای آن‌ها ایجاد می‌کنند.
باید اطمینان حاصل شود که کاورها برای محافظت از گیاهان در برابر سرما تهویه کافی برای جلوگیری از ایجاد رطوبت بیش از حد و بیماری‌های قارچی فراهم می‌کنند.
نکات ویژه برای مراقبت از گیاه در مقابل سرما (گیاهان خاص)
- گیاهان گرمسیری مانند ارکیده‌ها، بروملیادها، و بسیاری از گیاهان آپارتمانی نیاز به محافظت دقیق در برابر دماهای پایین دارند. استفاده از گلخانه‌ها یا اتاق‌های دارای کنترل دما می‌تواند برای این گونه‌ها مفید باشد.
- برخی گیاهان مانند رزماری، لاواندولا و برخی از انواع سوزنی‌برگ‌ها تحمل بالایی به سرما دارند. این گیاهان می‌توانند در دماهای پایین‌تر بدون نیاز به محافظت خاص رشد کنند.
- گیاهانی مانند نیلوفرهای آبی و دیگر گیاهان باتلاقی باید از یخ‌زدگی آب اطرافشان محافظت شوند. این می‌تواند شامل استفاده از سیستم‌های گرمایشی زیر آب یا پوشاندن سطح آب با مواد عایق باشد.
محافظت از نهال در زمستان
فرآیند سازگار و قوی شدن مربوط به قرار گرفتن نهال‌ها در فضای باز است. آن‌ها را هر روز چند ساعت در سایه قرار دهید و آن‌ها را به آرامی از محل سایه به مکان آفتابی منتقل کنید. به تدریج زمان حضور آن‌ها در بیرون را افزایش دهید و در شب‌های گرم، حتی می‌توانید آن‌ها را یک شب بیرون بگذارید.
این بیشتر در اوایل بهار موثر است؛ اما می‌توان آن را در هر زمان انجام داد. سازگار شدن نهال‌ها به آن‌ها شانس بیشتری برای زنده ماندن در خارج از خانه می‌دهد؛ بنابراین اگر در پاییز نیاز به کاشت نهال دارید، سازگار شدن ضروری است.
کدام گیاهان می‌توانند در برابر یخبندان زنده بمانند؟
گیاهان همیشه سبز، چه پهن برگ و چه سوزنی برگ‌ها به دلیل توانایی خود در زمستان شناخته می‌شوند؛ اما آن‌ها تنها گیاهان مقاوم به سرما نیستند! سبزیجات برگ‌دار مانند کلم، کاهو، کلم پیچ می‌توانند یخبندان را تحمل کنند.
گل‌های شکوفه‌ای مانند کروکوس، گل برفی و گل پامچال می‌توانند در زمستان زنده بمانند. بنفشه‌ها، هوچرا، زنبق، زنبق دره، سیکلامن و فلوکس همچنین یخ زدگی را تحمل می‌کنند.
درختان مخروطی، درختچه ها، بوته‌های بالارونده و گیاهان پوشش‌دهنده زمین نیز در برابر سرما مقاوم می‌باشند.
به عنوان یک قاعده کلی، گیاهان بالغ که چند ساله هستند و دارای برگ‌های متعدد و ضخیم و ریشه‌های ضخیم یا عمیق هستند، بهتر از سایر گیاهان از سرمازدگی جان سالم به در می‌برند. با این حال، اکثر گیاهان بالغ می‌توانند از یخبندان جان سالم به در ببرند.
کلام پایانی
محافظت از گیاهان در برابر سرما یک جزء حیاتی در کشاورزی و باغبانی است که نیاز به توجه دقیق و برنامه‌ریزی منسجم دارد. همانطور که در این مقاله بررسی شد، روش‌های متعددی از جمله هرس به موقع، انتخاب گونه‌های مقاوم، استفاده از پوشش‌های محافظ، آبیاری مناسب، کوددهی متعادل، استفاده از مواد ضد یخ‌زدگی و مدیریت سایه‌بان‌ها وجود دارد که می‌توانند به مراقبت از گیاه در مقابل سرما آن هم در دماهای پایین کمک کنند.
