بادام گونهای از درختان بومی ایران و کشورهای اطراف آن است، اما بهطور گسترده در سایر نقاط دنیا نیز کشت میشود. بادام همچنین نام دانه خوراکی و پر محصول این درخت است. بهترین نوع بادام درختی را میتوان ازنظر عطر و طعم، مقاومت در برابر آفات، محصول دهی و کاربرد آن بررسی کرد.
میوه بادام از یک پوسته خارجی و یک پوسته سخت همراه با دانه درون آن تشکیلشده است، که با پوست سخت و چوبی یا بدون پوست به فروش میرسد.
در ابتدای مقاله بهترین نوع بادام درختی، ویژگیهای درخت بادام و میوه دهی آن را بررسی کرده و سپس به بررسی انواع مختلف بادام در کشورهای تولیدکننده، ازجمله ایران میپردازیم.
ویژگیهای درخت بادام و میوه دهی بادام چگونه است ؟
بادام درختی برگریز است، با ارتفاع 10-4 متر (قطر 13-33 فوت) و قطر تنه آن که به 30 سانتیمتر (12 اینچ) میرسد. شاخههای جوان ابتدا سبز هستند و در معرض نور خورشید به رنگ بنفش درمیآیند و سپس در سال دوم خود خاکستری میشوند. برگها 8–13 سانتیمتر (3-5 اینچ) طول با حاشیه دندانهدار و دم برگ آنها 2.5 سانتیمتر (1 اینچ) است.
آشنایی با شکوفه های سفید و میوه های درخت بادام
گلها سفید تا صورتی کمرنگ به قطر 3-5 سانتیمتر (1-2 سانتیمتر) با پنج گلبرگ، بهصورت منفرد یا جفت هستند و در اوایل بهار قبل از برگها ظاهر میشوند. بادام در آبوهوای مدیترانهای با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای معتدل و مرطوب بهترین رشد را دارد. دمای مطلوب برای رشد آنها بین 15 تا 30 درجه سانتیگراد (59 و 86 درجه فارنهایت) است و برای جوانه زدن در فصل بهار، جوانههای درخت به 200 تا 700 ساعت ماندن در دمای زیر 7.2 درجه سانتیگراد (45.0 درجه فارنهایت) نیاز دارند.
بادام، باردهی محصول اقتصادی را در سال سوم پس از کاشت آغاز میکند. درختان پنج تا شش سال پس از کاشت به تکامل میرسند. میوه در پاییز، 7–8 ماه پس از گلدهی بالغ میشود.
مشخصات مغز بادام از برداشت تا فرآوری و درب مغازه ها و منزل شما
گاهی اوقات دو دانه درون یک میوه تولیدشده، وجود دارند یا به عبارتی میوه دوقلو است. طول میوه بادام 3.5-6 سانتیمتر است. خارجیترین لایه میوه درخت بادام ( یا پوسته تازه اولیه بادام ) ضخیم و به رنگ سبز مایل به خاکستری و پرزدار است که بدنه نامیده میشود. در داخل بدنه پوستهای مشبک، سخت و چوبی قرار دارد به نام اندوکارپ.
درون پوسته بذر خوراکی است که معمولاً مغز خوانده میشود. بهطورکلی، یک مغز وجود دارد، اما گاهی اوقات دو مغز نیز ممکن است وجود داشته باشد. پس از بلوغ میوه، پوست بدنه سبز شکاف مییابد و از پوسته چوبی جدا میشود و یک لایه بین ساقه و میوه ایجاد میشود تا میوه از درخت بیفتد.
خاستگاه و تاریخچه بادام
بادام بومی ایران و کشورهای اطراف است.بادام در دوران باستان توسط انسانها در امتداد سواحل مدیترانه به شمال آفریقا و جنوب اروپا پخش شد و اخیراً به سایر نقاط جهان، بهویژه کالیفرنیا، ایالاتمتحده آمریکا منتقلشده است. شکل وحشیِ بادام اهلی در مناطقی از سوریه نیز رشد میکند.
انتخاب نوع شیرین از انواع تلخ در طبیعت، آغاز اهلی شدن بادام است. مشخص نیست که کدامیک از اجداد وحشی بادام گونههای اهلی را ایجاد کرده است. گونه Prunus fenzliana ممکن است بهاحتمالزیاد جد وحشی بادام باشد. اینگونه از بادام، بومی ارمنستان و آذربایجان غربی است.
بادام به دلیل روش کشت و پرورش از دانه، یکی از اولین درختان میوه اهلی بود. بادام اهلی در اوایل عصر مفرغ (3000-2000 سال قبل از میلاد) در مکانهای باستانی اردن، یا احتمالاً زودتر ظاهر شد. یکی دیگر از نمونههای معروف باستانشناسی بادام، میوهای است که در مقبره توتانخامون در مصر (حدود سال 1325 قبل از میلاد) یافت شده و احتمالاً از شام واردشده است. مقالهای در مورد کشت درخت بادام در اسپانیا در قرن دوازدهم و در کتاب کشاورزی ابن العوم آورده شده است.
انواع بادام ازنظر پوسته و طعم و کاربرد
دو نوع بادام را میتوان تشخیص داد، انواع پوسته نرم که عمدتاً در کالیفرنیا تولید میشوند و آنهایی که پوسته سخت دارند، مانند انواع اسپانیایی مارکونا و دسمایو یا بسیاری از محصولات تولیدشده در پرتغال.
انواع مختلف بادام را میتوان با توجه به طعم و کاربرد آنها تشخیص داد. بادام شیرین «که بهعنوان میوه خشک یا آجیل مصرف میشود ممکن است پوسته نرم یا سخت داشته باشد.» بادام تلخ به دلیل وجود گلوکوزیدی به نام آمیگدالین، دارای طعم تلخ شدید است (در بادام شیرین با بلوغ این طعم تلخ تقریباً بهطور کامل از بین میرود). از بادام تلخ در صنایع غذایی و کشاورزی برای به دست آوردن روغن استفاده میشود.
بهترین نوع بادام درختی در اسپانیا
طبقهبندیها بر اساس سختی پوسته است؛ بنابراین، در اسپانیا بادامهایی با پوسته نرم مانند “Mollar de Tarragona” و “Fitas” در شهر ایبیزا وجود دارد که به دلیل عطروطعم، رنگ عالی و ارائه آنها در بازارهای اروپا بسیار موردتوجه قرار میگیرند. مهمترین انواع تجاری پوسته سخت Marcon، Planeta، Llargueta، Rumbeta، Doble Fina و Desmayo هستند.
در اسپانیا، انواع محلی بسیاری در هر منطقه تولید میشود که در میان آنها مارکونا و دسمایو لارگوتا برجسته است. بااینوجود، انواع خارجی دیگر با گل دیررس مانند “Tuono” ایتالیایی و “Cristomorto” یا “Ferragnès” و “Ferraduel” فرانسوی گسترشیافته است. انواع مختلفی بدون نام خاص وجود دارد که از دانههای با نام عمومی “Comunes” میآیند. برخی از گونههای جدید بهدستآمده در برنامههای اصلاح در اسپانیا نیز گسترشیافته است و برجستهترین آنها Masbovera و Guara است.
بهترین نوع بادام درختی در فرانسه
در فرانسه، بادامهای دارای پوسته نرم از قدیم بهعنوان Princess” یا “Penalty” شناخته میشوند. انواع نیمه نرم “amandes des dames” و آنهایی که پوسته سخت دارند “beraudes”، “molières” یا “caillasses” نامیده میشوند. برخی از انواع کشتشده در فرانسه عبارتاند از Ai، Ardechoise، Sultana، Beautiful of Aurons، Ferragnès، Ferraduel، Ferralise و Ferrastar.
بهترین نوع بادام درختی در ایتالیا
درخت بادام کشتشده در پرتغال معمولاً بادام با پوسته سخت تولید میکند.این ارقام ازنظر گلدهی زودرس یا دیررس تفاوت دارند. برخی از انواع این گیاهان عبارتاند از: Boa Casta (تقریباً زودرس)، Pretty (دیررس)، Pretty St. Bras (زودرس)، Casa Nova (خیلی دیر)، Duro Amarello (کاملاً زود)، Duro de Entrada (کاملاً زود)، Gama (کاملاً زود)، خوزه دیاس (تقریباً زودرس)، مارسلینا گرادا (خیلی زود)، موریسکا (خیلی زود)، پارادا (خیلی زود) و وردال (تقریباً زودرس).
بهترین نوع بادام درختی در ایتالیا
در ایتالیا، انواع مختلفی ازنظر محل تولد طبقهبندی میشوند: گونههایی که از پولیا و از سیسیل، مکانهای اصلی تولید درخت بادام در ایتالیا میآیند. انواع Puglia عبارتاند از Tuono، Filippo Ceo، Genco، Cristomorto، Fragiulio، Rachele و غیره. انواع سیسیلی عبارتاند از “Avola Pizzuta، Fasciuneddu، Romana، Avola R. 40، Cavaliera و Bonifacio n 1.
بهترین نوع بادام درختی در کالیفرنیا
در کالیفرنیا، بیشترین نوع بادام تولیدی، بادام با پوسته نرم است. برخی از انواع از قدیمیترین تا جدیدترین آنها Nonpareil، IXL، Ne plus ultra، Texas، Davey، Tardy Nonpareil، Thompson، Ballico، Merced، Ruby، Carmel، Butte، Price و غیره هستند. برخی از آنها ترکیبی از چند نوع مختلف هستند،به عبارتی آنها را هیبریدی می نامند.
مالورکا دو آلمندرا، بینقصترین بادام در دنیا
Almendra de Mallorca بادامی است که در جزیره مایورکا اسپانیا تولید میشود. این نوع کاملاً بزرگ و پهن هستند و رنگ قهوهای تیرهای دارند. آنها میتوانند بهصورت خام یا بوداده، با پوست یا بدون پوست فروخته شوند. این آجیلها از کیفیت استثنایی برخوردار بوده و بهسختی آزمایش میشوند. آنها نباید کوچکتر از 12 میلیمتر باشند و یا نقص قابلمشاهده داشته باشند.
بافت آنها ترد و ازنظر طعم کمی شیرین است و نباید تلخ باشد مگر اینکه بوداده شوند. تمام مراحل تولید، ازجمله بستهبندی، باید در جزیره مایورکا انجام شود.
مارکونا، بهترین نوع بادام درختی در اسپانیا
Marconas یک بادام کاملاً بزرگ، به شکل گرد با کمی برجستگی است. در هر گلدهی عملکرد 25-28 تایی دارد. بادام دوتایی در آن وجود ندارد. گلدهی در آغاز ماه مارس و پایان بلوغ آن در ابتدای ماه اکتبر است. اصل آن از استان آلیکانته (اسپانیا) میباشد.
مارکونا بومی اسپانیا است. این رقم بادام، میوهای صاف و سفیدرنگ دارد که بهطور مشخص گرد تر و پر تر از سایر انواع بادام رایج است. این مغز با یک بافت فوقالعاده نرم و مرطوب متمایز میشود که اغلب با مغز ماکادمیا مقایسه میشود، درحالیکه طعمها بهشدت شیرین، لطیف، کَرهای و ملایم هستند.
اعتقاد بر این است که بادام مارکونا یکی از بهترین بادامهای جهان است که منبع بسیار خوبی از روغنهای مفید است. از آنها در تهیه بسیاری از غذاهای لذیذ استفاده میشود و بهصورت های خام، سرخشده یا بوداده با نمک دریا یا موادی مانند ترافل، پاپریکای دودی، چیلی یا رزماری تهیه میشوند.
آمندوئا دورو (Amendoa Douro)، بهترین نوع بادام درختی در میزان پروتئین و چربی
این بادامهای پرتغالی از گونههای Casa Nava، Parada، Pesianeia و Duro Italiano تهیه میشوند. هرساله، بین فوریه و مارس، شکوفههای سفید و صورتی خیرهکننده بادام، دامنههای ناهموار ناحیه دورو را پوشانده و بدین ترتیب پایان زمستان را اعلام میکند و رسیدن بهار را بشارت میدهد.
این منطقه هنوز هم بهصورت سنتی و در هماهنگی با مردم و زمین بادام تولید میکند. اگرچه بادام بهتر است در آبوهوای گرم و خشک پرورش یابد، اما ارقامی که در دورو کشت میشوند با شرایط آبوهوای محلی سردتر سازگار شدهاند. بادام دورو به دلیل دارا بودن چربی و پروتئین فوقالعاده زیاد، از کیفیت و عطروطعم بینظیری برخوردار است.
مندورلا دی توریتو (Mandorla di Toritto)، بهترین نوع بادام درختی در مقاومت
بادام توریتو یک محصول غذایی کشاورزی سنتی از منطقه آپولیا است که به نام شهر همنام واقع در تپههای مورگیا نامگذاری شده است. درختان آنها ممکن است بهاندازه ارقام کالیفرنیایی ثمر ده نباشند، اما آنها بسیار مقاوم هستند. قادر به رشد بدون کود یا تیمارهای خاص هستند، درحالیکه دانهها دارای روغن بسیار بالا و طعم و عطر متعادلی هستند.
نام این نوع بادام از تولیدکنندگان و شهروندان مختلف توریتو گرفتهشده است. رایجترین آنها فیلیپو Cea، آنتونیو دی ویتو و گنکو هستند. از بادام توریتو میتوان بهتنهایی و یا با نان تستشده لذت برد. بادام یک ماده غیرقابلاجتناب در شیرینیهای محلی است، مانند شیر بادام که با دانههای برنج سرو میشود و یا یک کیک سنتی به نام روزاتا ماندورل.
ماندورلا دی آولا (Mandorla di Avola)
اگرچه منشأ بادام از آسیا است، امروزه برخی از بهترین نوع بادام درختی در اطراف آوولا، شهری در استان آفتابی سیراکوز، پرورش می یابند. آنها میتوانند شیرین و تلخ باشند – از انواع شیرین آن در شیرینی سازی بهطور گسترده استفاده میشود، درحالیکه مقدار کمی از بادام تلخ، طعم منحصربهفردی به انواع خاصی از بیسکویت و مشروبات الکلی میبخشد.
فقط سه نوع با نام معتبر mandorle di Avola در آوولا رشد میکند: Pizzuta، Fascionello و Romana، نیز بهعنوان Corrente d’Avola شناخته میشوند. Pizzuta پوسته سختی دارد که یک دانه متقارن، قهوهای مایل به قرمز را در برمیگیرد و بیشتر از آن برای محصولات قنادی باکیفیت بالا مانند بادام قندی و ماکارونی استفاده میشود. Fascionello، نوع کمی ظریفتر، اما به همان اندازه خوشمزه است. درحالیکه Romana اغلب دانههای دوقلو به شکل نامنظم در داخل پوسته پنهان میشوند و معمولاً برای پخت شیرینی استفاده میشود.
ماندورل سیسیلی (Mandorle Sicilia)، بهترین نوع بادام درختی در ایتالیا، بزرگترین تولیدکننده بادام
بادام بیشترین آجیل مصرفی در جهان است و ایتالیا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آن است. بهخصوص ازنظر عطر و طعم آنهایی که در سیسیل بهطور آفتابی کشت میشوند، عالی هستند. در سیسیل درخت بادام بعد از زیتون بیشترین میوه را میدهد. انواع مختلفی وجود دارند که همگی مربوط به prunus amygdalus میشوند و به نام های Pizzuta، Fascionello Romana، Cavaliera و Bonifacion معروف هستند.
آنها میتوانند شیرین یا تلخ باشند. از انواع شیرین آن بهطور گستردهای در شیرینیپزی استفاده میشود، درحالیکه مقدار کمی از انواع تلخ آن به برخی از انواع بیسکویت و مشروبات الکلی طعم مطبوعی میبخشد. بادام سیسیلی در ماه ژوئیه برداشت میشود. بیشتر باغات در استان سیراکوسا، بهویژه در اطراف شهرهای Noto و Avola واقع شدهاند.
کوفتا آمیگدالو، یک نوع خوراکی شیرین از بادام
Koufeta Amygdalou Geroskipou بادام قندی سوخاری است که طبق دستورالعمل خانگی سنتی توسط Sophocles Athanasios و از سال 1895 ساختهشده است. بادامهای محلی بعد از بو دادن در شربت قند پوشش داده میشوند و دارای سطح خشن مشخصی هستند.
روشهای تولید و دانش تولیدکنندگان Geroskipou برای تهیه این خوراکی بسیار مهم است. کل فرآیند پوشش باید کنترل شود تا در صورت نیاز به تنظیم مقدار شربت یا درجه حرارت، بلافاصله مداخله شود.
بادام مامایی (Mamra)، بهترین نوع بادام درختی در عطر و طعم
بادام Mamra نادرترین و گرانترین بادام در میان انواع دیگر بادام است، که طعم بینظیر و شیرینی دارد.این بادام بومی کشور ایران است. خوشطعمترین بادامهای جهان و بهترین نوع بادام درختی در ایران کشت میشود.
معمولاً مغز بادام مامایی جفت است (دو مغز در یک پوسته)، کاملاً ارگانیک و بدون هیچگونه افزودنی میباشد. ب طعم بادام میتواند شیرین یا تلخ باشد (بستگی به نوع بادام دارد).
در ایران 3 نوع درخت بادام وجود دارد. یکی از آنها بادام شیرین تولید میکند درحالیکه سایرین بادام تلخ تولید میکنند.
میوه درخت بادام مامایی، زودرس است و به شکل تازه دارای پوستی به رنگ سبز پرزدار است که پس از برداشت میتوان پوسته سبز آن را جدا کرد و به پوسته سخت و چوبی رسید. پوست چوبی بادام مامایی سخت است و باید با ابزار مناسب باز شود.
برداشت محصول بادام مامایی
منبع بادام مامایی شهر نجفآباد و سامان در حوالی استان چهارمحال و بختیاری است. زمان برداشت بادام معمولاً تأثیر مستقیمی بر کیفیت و اندازه این میوه دارد، بنابراین باغداران باید ارزش زمانبندی مناسب را بدانند.
هنگامیکه پوست سبز بادام خشک میشود و ترک میخورد، زمان مناسب برداشت میوه است. بادام مامایی معمولاً در ماه مهر (سپتامبر) برداشت میشود.
شرایط نگهداری بادام مامایی، بهترین نوع بادام درختی در جهان
باغداران و تولیدکنندگان بادام میتوانند تا 8 سال پس از برداشت، بادام با پوسته چوبی را ذخیره کنند. بهطورمعمول از روش بلانچ (روشی برای جلوگیری از رشد قارچ و سیاه شدن) برای محافظت از مغز بادام در برابر فساد و آفات استفاده میشود.
مغز بادام را میتوان به مدت 1 سال در دمای اتاق و بهصورت پوستکنده حفظ کرد.بهتر است آنها را برای نگهداری طولانیمدت در جای خنک و یا یخچال قرار دهید.
بهترین نوع بادام درختی در ایران وجهان، برخی دیگر از انواع بادام را میتوانید در جدول زیر ببینید.
انواع بادام | خصوصیات |
دسمایو لارگوتا | منبسط، نوکتیز و پوسته سخت، گل خیلی زودهنگام و بلوغ بسیار دیررس. این گیاه در تمام دره ابرو، از ساراگوزا تا تاراگونا و در استانهای مرزی لریدا و تروئل (اسپانیا) کشت میشود. |
Tuono | پوسته سخت، 30-40 درصد باردهی، 15-30 درصد مغز دوتایی، گلدهی دیرهنگام و بلوغ زودرس. محل کشت ایتالیا |
Ferragnès | میوههای کاملاً بزرگ، رنگ پوسته نسبتاً قهوهای، گلدهی و بلوغ بسیار دیررس و در اواخر سپتامبر در منطقه نیمس (فرانسه). |
فرادوئل | پوستهای سخت، پهن، با پوستی نازک و قهوهای تیره. گلدهی و بلوغ بسیار دیررس در اواخر سپتامبر در منطقه نیمس (فرانسه). |
Ferralise | بادام کوچک، ضخیم، شفاف و بسیار صاف. پوسته سخت، عملکرد 30 درصد در باردهی. گلدهی بسیار دیر. |
بونیتا | اندازه متوسط ، ضخیم، رنگ کمرنگ، بسیار جذاب. عملکرد 23 درصد در باردهی. کشت در پرتغال. |
Casa Nova | عالی، صاف، کاملاً خشن. عملکرد 20 درصدی در باردهی. گلدهی دیرتر از سایر انواع پرتغالی. |
Parada | بادام کاملاً بزرگ، پهن، قهوهای تیره، کمی خشن به دلیل شکل در پرتغال بسیار مورد استقبال قرارگرفته است. عملکرد 19-22 در باردهی. گلدهی خیلی زود. |
وردال | کاملاً بزرگ، صاف و با طعم بسیار خوب. عملکرد 24 درصدی در باردهی. گلدهی زودهنگام. |
Nonpareil | بادام کمی ضخیم، کشیده و پوستی بسیار کمرنگ و نازک. پوسته نیز بسیار نازک است. عملکرد 60-65 در باردهی. بلوغ خیلی زود. این یک نوع کلاسیک کالیفرنیایی است. |
Ne plus ultra | معروف به نپلوس. ظاهر این میوه در پوسته جذاب، کشیده و شفاف است، اما بادام بلند و صاف است، معمولاً دارای چینوچروک است. عملکرد 55-60 در باردهی. گلدهی زودرس و بلوغ آن در مدتزمان طولانی. از انواع کالیفرنیایی. |
تگزاس | گلدهی و بلوغ در اواسط ماه اکتبر، در نیمس (فرانسه). اصل آن کالیفرنیایی است. |
کلام آخر
به پایان مقاله بهترین نوع بادام درختی در ایران و جهان رسیدیم. با توجه به اینکه بادام بومی کشور ایران است، بهترین و خوشمزهترین نوع آن نیز در ایران یافت میشود. نوع شیرین بادام در ایران با اسم مامایی شناخته میشود و ازنظر عطر و طعم بینظیر است.
نویسنده: سرکار خانم بهاره رمضانلو
منابع: