بیماری نماتد درخت پسته یکی از مهم‌ترین بیماری‌های گیاهی است که درختان پسته را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نماتدها گروهی از کرم‌های ریشه‌ای هستند که در خاک زندگی می‌کنند و می‌توانند با قرار گرفتن در ریشه‌های درخت پسته، مشکلات جدی را ایجاد کنند. در این مقاله از مجله کشاورزی پسته رفسنجان، به بررسی علل، علائم و روش‌های کنترل بیماری نماتد درخت پسته می‌پردازیم. ابتدا به معرفی نماتدها و نحوه زندگی آن‌ها پرداخته، سپس علائم بیماری و روش‌های مبارزه با نماتد را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

محتوا پنهان

1 بیماری نماتد ریشه را می شناسید؟

2 آشنایی با انواع نماتد

3 مورفولوژی نماتد درخت پسته

4 عوامل مؤثر بر رشد نماتد

5 علائم نماتد در درخت پسته

6 روش‌های کنترل و مبارزه با بیماری نماتد ریشه در پسته

6.1 مصرف کودهای شیمیایی

6.2 خاک سبک و سنگین

7 سم نماتدکش پسته

8 مشکل اساسی در نماتدکش‌ها

9 درمان نماتد پسته با کود دهی

9.1 مبارزه با بیماری نماتد ریشه با کود سولفات پتاسیم

9.2 مبارزه با بیماری نماتد ریشه با کود اوره فسفات

بیماری نماتد ریشه را می شناسید؟

نماتد گروهی از جانوران بی‌مهره و کرمی شکل که بسیار نازک بوده و شکل نخ دارند، به شمار می‌روند. ساختمان بدن این کرم‌ها بندبند نبوده بلکه گرد، بدون حلقه، میکروسکوپی و شکل آن‌ها دوکی است. به این معنی که دو انتهای آن‌ها باریک‌تر از مرکز بدن آن‌ها می‌باشد.

بدن نماتدها دستگاه تنفسی و دستگاه گردش خون ندارد. اکسیژن بدن نماتدها از طریق نفوذ به دیواره تأمین می‌شود. نماتدها بسیار کوچک هستند به‌طوری‌که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند و دارای انواع مختلف هستند.

زمانی که نماتد به ریشه درخت پسته حمله کند، با نیش زدن به ریشه و مکیدن محتویات سلول‌ها، غده‌هایی با اندازه‌های مختلف روی ریشه‌ها ایجاد و باعث ضعیف شدن درخت می‌شود.

فرآیند مکیدن با اجزای دهانی به شکل نیزه که سوزن یا Style نام دارد، انجام می‌شود. نماتدها داخل این غده‌ها از مواد غذایی سلول‌های مجاور تغذیه می‌کنند.

آشنایی با انواع نماتد

محققی به نام وستردال کودیرا در کالیفرنیا در سال 2000 چهار گونه نماتد در باغات پسته جمع‌آوری کرد. در بین این چهار گونه یکی از آن‌ها یعنی نماتد مولد غده ریشه برای اولین بار در سال 1345 در شهرستان رفسنجان گزارش شد. انواع مختلف نماتد عبارت‌اند از:

نماتد سنجاقی (Paratylenchus hamatus)
نماتد مولد زخم ریشه (Paratylenchus neglectus)
نماتد خنجری (Xiphinema americanum)
نماتد مولد غده ریشه (Meloidogyne spp)

مورفولوژی نماتد درخت پسته

گونه نر در نماتدهای مولد غده ریشه به شکل کرم و در اندازه حدود 0.8 تا 2 میلی‌متر می‌باشد. کرم‌های نر به حالت آزاد در خاک زندگی می‌کنند. افراد ماده پس‌ازاینکه حالت کرمی اولیه را گذراندند و وارد دوره پورگی شدند، در داخل ریشه موادی را ترشح می‌کنند.

این مواد ترشح‌شده موجب تحریک سلول‌های اطراف شده و موجب تشکیل غده روی ریشه می‌شوند. سپس کرم ماده داخل غده‌ها تغذیه انجام می‌دهد تا اندازه طولی آن به حدود 0.5 تا 1 میلی‌متر و عرض 0.4 تا 0.5 میلی‌متر برسد.

عوامل مؤثر بر رشد نماتد

بیماری نماتد از طریق مختلف می‌تواند وارد باغ شده و گسترش یابد. یکی از راه‌هایی که می‌تواند باعث انتشار نماتدها شود، انتقال و جابجایی نهال آلوده به زمین‌های سالم است.

به همین دلیل رعایت نکات بهداشتی در امر کشت و زرع بسیار مهم می‌باشد. همچنین استفاده از ادوات و ابزارآلات آلوده می‌تواند موجب گسترش نماتد در باغ شود.

ادوات با جابجا کردن و حمل‌ونقل خاک آلوده به سایر نقاط زمین می‌توانند باعث انتقال محل زندگی انگل شوند. آبیاری نیز اگر به‌صورت جاری از مزارع و باغات آلوده باشد، می‌تواند آلودگی را به باغات و مزارع سالم و بدون آلودگی منتقل کند.

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که خاک‌های سنگین بافت و رسی در شدت آلودگی نماتد مؤثر می‌باشند، درصورتی‌که این تصور اشتباه است.

رشد و فعالیت نماتدهای مولد غده ریشه در خاک‌های سبک بافت و شنی زیاد خواهد بود؛ بنابراین خسارت‌های ناشی از بیماری نماتد و تعداد زیاد غده‌های تولیدشده در ریشه در خاک شنی موجب پوسیدگی ریشه‌ها، ضعیف شدن گیاه و درنهایت خشک شدن کامل درخت بارده پسته می‌شود.

پایه‌ها و ارقام مختلف پسته در برابر نماتد موردتحقیق و بررسی قرارگرفته‌اند. در این تحقیق ارقام پسته معمولی، بنه کوهی و پسته بادامی زرندی و غیره موردبررسی و آزمایش‌های گوناگون قرار گرفتند.

نتایج این تحقیقات نشان داد که پسته بادامی زرندی و بنه کوهی نسبت به سایر ارقام پسته در برابر بیماری نماتد مقاوم‌تر بوده و رقم پسته معمولی حساسیت بیشتری دارد.

علائم نماتد در درخت پسته

نشانه‌های موجود در روی زمین و اندام‌های هوایی درخت برای تشخیص نماتد کافی نیست. برای تشخیص دقیق نماتد باید نمونه‌های ریشه و خاک را در آزمایشگاه موردبررسی قرار داد.

به‌طورکلی علائم آن شبیه به علائم ناشی از کمبود مواد غذایی است، اما روی ریشه باعث تشکیل غده می‌شود. علائم کلی بیماری نماتد عبارت‌اند از:

بروز نشانه‌های کمبود عناصر غذایی در برگ
گره گره و غده‌ای شدن ریشه درخت
کوتاه‌تر شدن ریشه‌های آلوده نسبت به ریشه‌های سالم
عدم جذب آب و مواد غذایی توسط ریشه‌های آلوده
کاهش رشد درخت نسبت به حالت طبیعی (کوتاه شدن رشد رویشی شاخه‌ها)
تغییر رنگ برگ‌های جوان به سبز روشن و زرد
کاهش باردهی و محصول
خشک شدن درخت یا به عبارتی حاشیه خشکی در برگ (ضعف شدید و خشک شدن تدریجی درخت)

روش‌های کنترل و مبارزه با بیماری نماتد ریشه در پسته

مصرف کودهای شیمیایی

بیماری نماتد ریشه ازجمله بیماری‌هایی است که حدود 2 تا 3 سال طول می‌کشد تا از باغات رفع شود.

یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای حذف و مبارزه با بیماری نماتد ریشه، استفاده از کودهای حیوانی پوسیده همراه با پتاس یا فسفات است (کودهایی مانند سولفات پتاسیم، سولفات فسفات، سوپر فسفات ساده، تریپل، اسید فسفریک برای نماتد، اوره فسفات).

بهتر است مخلوط این کود به‌صورت چالکود مورد مصرف درختان پسته قرار گیرد. بهتر است چالکود عمیق باشد تا ریشه‌ها عمقی‌تر گسترش پیدا کنند.

خاک سبک و سنگین

بافت خاک نیز در رشد و فعالیت نماتد مؤثر است. خاک‌های سبک و شنی نسبت به خاک رسی استعداد بیشتری در تکثیر نماتد دارند.

بنابراین سنگین‌تر کردن بافت خاک و تقویت و رشد ریشه‌ها به سمت عمق در کنترل نماتد تأثیر بسزایی دارد. مصرف کودهای پتاسه برای درختان پسته می‌توانند مقاومت درخت را نسبت به انگل نماتد افزایش دهند.

سم نماتدکش پسته

یکی از نماتدکش‌هایی که برای مبارزه با بیماری نماتد استفاده می‌شود، نماتدکش ” راگبی ” است. این نماتدکش سیستماتیک نیست و وارد اندام هوایی درخت نمی‌گردد. تأثیر آن از طریق تماس با ریشه‌های درخت پسته در خاک است. این نماتد کش با مهار آنزیم استیل کولین استراز در سیستم عصبی نماتد اختلال ایجاد می کند.

مشکل اساسی در نماتدکش‌ها

نماتدکش‌های بسیاری برای کنترل و مبارزه با نماتد مورداستفاده کشاورزان قرارگرفته است، استفاده از این مواد نماتدکش، مشکلات زیادی ازجمله سمی بودن آن‌ها به دنبال داشت که مناسب باغات پسته نبود. همچنین سموم این مواد برای مصرف‌کنندگان نیز خطرات جبران‌ناپذیری به همراه داشت.
نماتدکش‌هایی که کشاورزان استفاده می‌کردند حالت سیستماتیک داشتند. به این معنی که با مصرف آن‌ها، توسط ریشه جذب‌شده و به تمام بخش‌های برگ، شاخه‌ها و حتی میوه درخت منتقل می‌شوند.
مواد نماتدکش عمر طولانی (دوره کارنس بالا) دارند و مدت‌زمان زیادی در شاخ و برگ درختان پسته باقی خواهند ماند. آزمایشات نشان داد که بقایای مواد سمی و پرخطر نماتدکش در هنگام برداشت محصول در برگ و پسته وجود دارد.
یکی دیگر از مشکلات استفاده از نماتدکش برای کنترل و حذف نماتدهای مولد غده ریشه پسته، گران بودن آن‌ها می‌باشد؛ بنابراین استفاده از این روش جنبه اقتصادی ندارد و مقرون‌به‌صرفه نیست.

درمان نماتد پسته با کود دهی

همان‌طور که در بالا ذکر شد، یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای کنترل و مبارزه با بیماری نماتد ریشه در پسته استفاده از کودهای حیوانی پوسیده و همچنین کودهای زیستی نظیر کود باکتولند پسته است.

در ادامه دو نمونه از کودهایی که برای از بین بردن نماتد مناسب می‌باشند معرفی‌شده‌اند.

مبارزه با بیماری نماتد ریشه با کود سولفات پتاسیم

پتاسیم یکی از عناصر ضروری برای رشد گیاه است. کود سولفات پتاسیم یا سولوپتاس می‌تواند منبع خوبی برای تأمین پتاسیم و گوگرد گیاه باشد. این کود کریستالی و به رنگ سفید بوده که حلالیت بالایی دارد.

کود سولفات پتاسیم را می‌توان به‌صورت محلول‌پاشی و همچنین کودآبیاری استفاده کرد.

کود سولفات پتاسیم هلیو پتاس اثرات مثبت زیادی روی گیاهان می‌گذارد. این کود باعث افزایش کیفیت و عملکرد محصول می‌شود. همچنین اسیدیته خاک را کاهش می‌دهد تا آهن و فسفر بهتر جذب گیاه شوند.

پس از نیتروژن، پتاسیم عنصری پرمصرف برای تغذیه گیاه است. این کود علاوه بر تأمین نیاز غذایی درخت پسته، سبب افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری می‌شود.

توصیه می‌شود از کود سولفات پتاسیم ( نوع زمستانه) به‌صورت چالکود عمیق در کنار درخت پسته استفاده شود.

از محلول‌پاشی کود سولفات پتاسیم (سولوپتاس) در زمان گرده‌افشانی و گلدهی گیاه خودداری نمایید.

مبارزه با بیماری نماتد ریشه با کود اوره فسفات

کود اوره فسفات دارای 17 درصد نیتروژن و 44 درصد فسفات و محلول در آب است. این کود منجر به اسیدی شدن خاک شده و باعث می‌شود تا حلالیت عناصر ریزمغذی افزایش یابد.

کود اوره فسفات Dyaxan یک نوع کود فسفره است که سبب افزایش ریشه زنی، کمک به پنجه‌زنی و استقرار بهتر گیاهان می‌شود.

کود اوره فسفات موجود مزایای زیادی برای گیاهان کشت‌شده دارد. یکی از مزایای این کود ضخیم شدن شاخه‌ها بوده و از ریزش جوانه‌ها و کوتولگی بوته‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین سبب رشد رویشی و زایشی شده و درصد تبدیل گل به میوه را بالا خواهد برد.

یکی دیگر از ویژگی‌های کود اوره فسفات اثر آن روی افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری نماتد ریشه در پسته است. توصیه می‌شود از این کود در زمان استارت و شروع رشد درختان استفاده شود.

فسفر می‌تواند در تقویت سلول‌ها و بافت‌های گیاهی نقش داشته باشد و این تقویت باعث می‌شود که نماتدها به سختی بتوانند وارد بافت‌های گیاه شوند. فسفر، رشد ریشه‌های گیاه را تقویت می‌کند. گیاهی با ریشه‌های قوی‌تر و بافت مقاوم‌تر در برابر حمله نماتدها می‌شود.

بهترین زمان برای مصرف کود اوره فسفات برای درخت پسته در زمان آخرین آبیاری قبل از بیدار شدن درخت است.