معرفی گیاه تاتورۀ درختی و شناخت مزایا، خواص درمانی و مضرات آن

معرفی کلی گیاه تاتورۀ درختی

گیاه تاتورۀ درختی با نام محلی آن در بندر عباس «پرمنگناس» و در بلوچستان «داتوره» شناخته شده است. نام عربی این گیاه «صغیر السطان» می باشد و در برخی از کتاب ها به آن «بَنج» نیز گفته می شود.

گیاه تاتورۀ درختی در زبان فرانسوی Datura fastueuse و به انگلیسی Purple flowered thorn apple نام دارد. تاتورۀ درختی گیاهی است از خانوادۀ Solanacae با نام علمی Datura metel و مترادفهای آن L. Datura alba Nees و L. Datura fastuosa می باشد.

شایان ذکر است که در مورد نام های مترادف علمی تاتورۀ درختی، بین گیاه شناسان دنیا توافق مشترکی نیست و عده زیادی دو نام مترادف D.alba و D fastuosa را مربوط به دو گیاه مستقل می دانند و مترادف D.metel ذکر نمی کنند، اما از نظر خواص کاملاً مشابه هستند.

مشخصات و ویژگی های ظاهری گیاه تاتورۀ درختی

تاتورۀ درختی درختچه ای به همراه گل هایی بزرگ، که بزرگتر از گل های گیاه تاتورۀ علفی می باشد. گل های گیاه تاتورۀ درختی به شیپوری شکل و به رنگ ارغوانی و  میوۀ آن به شکل کپسول، ناصاف و سطح آن پوشیده از خار است. این گیاه در ایران و در منطقه بندر عباس و بلوچستان می روید. همچنین به احتمال زیاد این گیاه از خارج از از کشور وارد شده است و بومی ایران نیست.

ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه تاتورۀ درختی

گیاه تاتورۀ درختی حاوی ترکیبات شیمیایی از جمله آلکالوئیدهای هیوسین، هیوسامین، آتروپین، و اسکوپولامین می باشد. در برگهای این گیاه حدود 426/0 درصد جمعاً از انواع آلکالوئید ها موجود است. در دانه های گیاه تاتورۀ درختی در حدود 4262/0 درصد انواع آلکالوئید ها وجود دارد که در قسمت عمدۀ آن هیوسامین است.

در ریشۀ این گیاه در حدود 356/0 درصد هیوسامین وجود دارد. مقدار آلکالوئیدهای گیاه اگر همه بر حسب هیوسامین حساب شود در گیاه خشک، در ریشه در حدود 35/0 درصد، در دانه ها 33/0 درصد و در برگهای گیاه  23/0 درصد است.

دانه های این گیاه حاوی حدوداً 12 درصد روغن ثابت و آلانتوان است. در برگهای تاتورۀ درختی ویتامین C نیز یافت می شود. گیاه تاتورۀ درختی رومانی، 45 درصد کل آلکالوئید ها را مادۀ اسکوپولامین تشکیل می دهد که بیشترین نسبت آلکالوئیدها در گل های این گیاه می باشد.

خواص و مزایای درمانی گیاه تاتورۀ درختی

اگر برگهای گیاه تاتورۀ درختی را خشک کرده و آن ها را کوبیده و مانند توتون و تنباکو استعمال شود، برای تسکین بیماری آسم بسیار مؤثر و مفید می باشد. اگر مصرف دارویی این گیاه چه از طریق داخلی به مقدار خیلی کم و یا استعمال آن باعث ایجاد مسمومیت شود، فوراً مصرف آن باید قطع شود.

در چین، گل های باز شده تاتورۀ درختی را در هنگام صبح به محض خشک شدن شبنم صبحگاهی، جمع آوری کرده و در آفتاب یا با حرارت کم خشک می کنند. این دارو، تند، سمّی، گرم، بی حس کننده، ضد آسم و ضد سرفه است.

در استعمال خارجی جوشاندۀ گرد گل های گیاه تاتورۀ درختی برای انواع بیماری های پوستی مفید است. اگر گرد گل ها این گیاه را دود کرده و استعمال کنید، برای رفع سرفه و تنگی نفس موثر می باشد.

دکتر استوارت (پژوهشگر و متخصص آمریکایی) در یادداشتهای خود می نویسد که گل ها و تخم گیاه تاتورۀ درختی برای دست و پای ورم کرده و پایین افتادگی و بیرون افتادگی رکتوم (بخش انتهایی رودۀ بزرگ) و همچنین برای سرماخوردگی و اختلالات اعصاب مفید است.

از مخلوط کردن تاتوره درختی و گیاه شاهدانه به نسبت مساوی در سرکه رقیق محلولی بدست می آید که به عنوان یک محلول مسکن و بی حس کننده استفاده می شود. این محلول در عمل های جراحی جزئی و یا در موارد سوزاندن با یک ماده سوزان میتواند عمل را بدون درد انجام داد. برگ های گیاه تاتورۀ درختی در موارد زیادی به عنوان مسکن، ضد درد، بهبود ورم و آبسه های پوستی بکار برده می شود.

مضرات و خطرات گیاه تاتورۀ درختی

تمامی قسمت های گیاه تاتورۀ درختی سمّی و حتی کشنده می باشد. مادۀ آلکالوئید هیوسین در تخم و برگ این گیاه موجود است. این آلکالوئید موجب باز شدن و اتساع (گشاد شدن) مردمک چشم می شود و اگر زیادی از حد مصرف شود، موجب هذیان، اغما و سر انجام منتهی به مرگ می شود.

در مورادی که از برگهای تاتوره درختی به عنوان مسکن استفاده می شود اگر به علت کمی بی احتیاطی و عجله کردن در مصرف بیش از حد مجاز باعث ایجاد مسمویت می شود. برای رفع این مسمویت می توان از مغز ریشه شیرین بیان استفاده نمود، زیرا ضد سم مؤثری برای این گونه مسمومیت می باشد.

علائم مسمومیت گیاه تاتورۀ درختی گرفتگی عضلات، اغما یا بیهوشی، هذیان و فلج سیستم مرکزی ریوی است.