معرفی درخت منحصر به فرد سرو کوهی
سروکوهی و پیرو درختان یا درختچه هایی هستند از رده سوزنی برگان با تحت گونه های فراوان که از نیمکره شمالی تا آفریقا و آمریکا و خاور میانه و … گسترده می باشد.
رده های مختلف سرو کوهی، درختی و درختچه ای و زمینی می باشند که در ایران نیز این گونه ها وجود دارد. سرو کوهی درخت مقاومی می باشد به همین دلیل برخی از گونه های سروهای کوهی عمر طولانی دارند که حتی عمر تعدادی از آنها به 1000 -2000 سال می رسد.
در کتب طب سنتی انواع آن را با نامهای«عرعر» و «شجره الابهل» و در کتب فارسی قدیم انواع آن را با نام فارسی «کوکلان»، «ناژون»، «سرو کوهی»، «وُروس»، «آوَرس»، «سندروس»، «اّروس» و تعدادی نامهای دیگر آمده است. به فرانسوی به طور کلی جنس آن را Genevrier و به انگلیسی Juniper و Geneva گویند. درختان یا درختچه هایی هستند از ردّه سوزنی برگان Coniferae تیره Cupressceae جنس Juniperus و دارای انواع و گونه های متعددی است.
گونه های سرو کوهی و پیرو که از نظر خواص دارویی مورد توجه هستند در این نوشته مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
گونه های سرو کوهی در ایران
دو تحت گونه درخت سرو کوهی که در ایران می رویند:
1.Juniperus communis sub communis Riedl به نام پیرو
2.Juniperus communis sub nana Syme به نام لمبیر
در این نوشته به توضیحات در خصوص سرو کوهی و پیرو پرداخته می شود.
نام های متعدد درختچه پیرو
درختچه پیرو یکی از گسترده ترین گونه های سرو کوهی و دارای دو نوع راست و زمینی می باشد. در ایران با نامهای محلی مختلفی شناخته می شود. از جمله در گرگان «پیرو»، در درفک و شیرکه گیلان «اَربَس» و «اَربَز»، در دیلمان «اَبرَسک»، در نور و کجور «ریس»، در رودسر «اُرس» در سوادکوه «لمبیر»، در ارسباران «چَتَنَه»، در قطور آذربایجان «چَچَم»، در آذربایجان «آردوش، سلوآغاجی» می نامند.
در کتب طب سنتی با نامهای «عَرعَر» و «سرو جبلی» و « شیزی» آمده است. به هندی نیز«عرعر» و در مناطقی از هند «اَبهَل» نامند. به فرانسوی Cenevrier ومیوه آن Genievre و Baie de genievre و به انگلیسی درختچه را Gommon juniper و Juniper bush گویند. گیاهی است از سوزنی برگان تیره Cupressaceae نام علمی آن Juniperus communis L می باشد که بومی اروپاست.
مشخصات گیاهشناسی درختچه پیرو (سَرو زمینی)
پیرو درختچه ای است کوچک یک پایه یا دو پایه بلندی آن در بعضی نقاط تا 12 متر می رسد. اغلب به صورت درختچه کوتاه و گسترده روی زمین است که با پنجه زدن و خوابیدن ساقه مرتباً تکثیر می شود. بتدریج قطعه ای از زمین را مفروش می کند. به همین دلیل یکی از نامهای انگلیسی آن سرو زمینی (Ground juniper) است.
مشخصات پوست درختچه پیرو: پوست ساقه آن در ابتدا تیره رنگ و بعداً خاکستری و قهوه ای می شود.
مشخصات برگ پیرو: برگهای آن سوزنی، راست، نوک تیز مانند سوزن، روی برگ شیاردار و در طول آن خطی کبود رنگ دیده می شود. ابعاد برگ 18-4*1 میلی متر است.
میوه درختچه پیرو: میوه آن تقریبا گرد و کروی، کبود رنگ به قطر 96 میلی متر و معمولاً دارای 3 عدد دانه سه وجهی است که در سال دوم می رسد. میوه این درخت را که از دارو ها می باشد «جوزال سرو» گویند.
طبیعت پیرو: سروکوهی و پیرو از نظر طبیعت طبق رای حکمای طب سنتی ایران خیلی گرم و خشک است.
میوه مهمترین بخش دارویی انواع سروهای کوهی
مهمترین قسمت مورد استفاده دارویی سروهای کوهی از جمله پیرو، میوه آن است که در سال دوم وقتی رنگ آن بنفش تیره می شود استفاده می شود. در ماههای مهر و آبان چیده شده و در هوای آزاد گسترده و خشک می کنند. سطح خارجی میوه از یک قشر نازک مویی به رنگ غباری سفید پوشیده شده است.
میوه های معطّر، طعم آنها تلخ و کمی شیرین، شبیه طعم تربانتین است.
در مقطع میوه از خارج به داخل اولاً قشر خارجی میوه دیده می شود. ثانیاً گوشت داخلی میوه به رنگ سبز مایل به زرد و بالاخره مغز میوه که 3 عدد دانه با غشاء سخت در آن وجود دارد. به علاوه از چوب و سر شاخه ها و برگ آن نیز در جوشانده ها استفاده می شود.
محل رویش درختچه پیرو
این درختچه بومی اروپاست. در ایران از گرگان تا ارسباران و در ارتفاعات گدوک و هزار جریب و کندوان و پل زنگوله و در گیلان در ایسپیلی ییلاق و در آذربایجان در قره داغ و کوه میشو داغ و کَلیبر دیده می شود. در هند نیز در مناطق غربی هیمالیا انتشار دارد.
ترکیبات شیمیایی درختچه پیرو
1.ترکیبات شیمیایی میوه پیرو
در میوه های سرو پیرو اکسالیک اسید و به مقدار جزئی چند اسید دیگر و کمی قند و در حدود 1/20-0/8 درصد اسانس یافت می شود. علاوه بر اسانس، در میوه آن در حدود 8 درصد رزین و 0/36 درصد یک ماده تلخ جونیپرین مشخص شده است. بررسی های دیگری نشان می دهد که در میوه های آن در حدود 0/83 درصد اسانس مشخص شده است. که شامل دی -آلفا – پینن و به علاوه از میوه آن ماده مدّری به نام ترپینئول 4 جدا شده است.
2.ترکیبات شیمیایی پوست پیرو
روغنی که از پوست درختچه گرفته می شود دارای جونیپرول و جونیپرن است. در پوست درخت ترکیبات شیمیایی لونگی فلن، جونیپرول، بتا-سیتوسترول، استیگماسترول و دیترپن فنول و توتارول مشخص شده است. از اسانس میوه آن پس از اکسیده شدن رسوبی به دست می آورند به نام کافور میوه سرو. از عطر اسانس میوه آن برای معطّر کردن برخی آشامیدنی ها استفاده می شود.
خواص و کاربرد دارویی درختچه پیرو
درختچه پیرو دارای خواص و کاربرد دارویی زیادی می باشد که تعدادی از خواص قسمتهای مختلف پیرو به شرح ذیل می باشد:
1.درختچه پیرو مدّر قوی
دم کرده میوه درختچه پیرو از مدّر های خیلی قوی است. در هند از میوه و اسانس آن به عنوان مدّر، بادشکن و محرّک استفاده می شود. در موارد التهاب مجاری ادرار تجویز می شود. خوردن دم کرده 20 -8 گرم میوه پیرو در 1000 گرم آب موجب ازدیاد ترشح ادرار می شود.
2.بهبود بیماری های زنان با میوه پیرو
از دم کرده میوه پیرو در موارد قطع عادت ماهیانه که ناشی از ضعف باشد مصرف می شود. در موارد ترشحات زیاد رحم استفاده از آن بسیار مفید است. قاعده آور می باشد و نشستن در دم کرده آن برای رفع اختناق رحم مفید است. خوردن 5 گرم از میوه آن برای درد رحم خصوصاً اگر با سرکه انجیر خورده شود مفید است.
3. استفاده از اسانس میوه پیرو برای تصفیه خون
از عطر اسانس میوه پیروبرای معطّر کردن برخی آشامیدنی ها و حتی خوردنی ها استفاده می شود. همچنین اسانس پیرو جهت تصفیه خون و حتی برخی بیماری های پوستی مورد استفاده قرار می گیرد و از این باب اسانس آن علاوه بر عطر دلپذیر ارزش غذایی هم دارد.
4.درمان بیماری های گوارشی با میوه پیرو
پیرو باعث بهبود درد معده، ضعف معده، رفع دل پیچ و دفع سنگ کلیه می شود و برای اینکه تاثیر آن زیاد شود معمول است که در 2 لیتر آب در حدود 50 گرم جو سفید پوست کنده در حدود 30 گرم نیز میوه ریخته و جوشانیده و با مخلوط کردن با عسل یا قند به صورت جوشانده مطبوعی در می آورند.
5.میوه پیرو بازکننده انسداد مجاری
خواص آن گرم کننده و باز کننده انسداد مجاری و قابض و بسیار مدّر است. خوردن 5 گرم از میوه آن برای باز کردن گرفتگی مجاری، سرفه، درد سینه، طحال، مفید است خصوصاً اگر با سرکه انجیر خورده شود.
6. پیرو تقویت کننده سیستم بدن
ضماد آن برای قطع عرق و تقویت بدن مفید است. پیرو بدن را در مقابل سموم مقاوم می نماید.
7. درمان روماتیسم با دود میوه پیرو
میوه پیرو 250 گرم گرفته منقلی را از زغال پر کرده و میوه را روی آن ریخته و در بستر مریض دود دهند. این دود برای رفع رماتیسم و دردهای نقاط مختلف بدن مفید است.
8.خاصیت خلط آوری محلول پیرو
دم کرده زوفا 150 گرم، عصاره میوه عرعر 10 گرم و سکنجبین عنصل 10 گرم . اینها را مخلوط کرده با قاشق کوچک بتدریج بیاشامند.
9.استفاده از پیرو به عنوان ادویه
در بیشتر کشور ها از میوه پیرو به عنوان ادویه برای تسریع در پخت و پز خصوصا در خصوص پخت گوشت قرمز استفاده می شود.
طرز تهیه عصاره و دم کرده پیرو
1.تهیه عصاره میوه پیرو یا عصاره ژانیور
میوه که تازه خشک شده باشد 1 واحد، آب مقطر با حرارت 30 درجه 6 واحد. ابتدا میوه ها را در هاون مرمر نیم کوب کرده و در نصف مقدار آب 24 ساعت بخیسانند. با کمی فشار از پارچه بگذرانند، و نصف باقیمانده آب را روی تفاله یخته و بعد از 12 ساعت آن را نیز صاف کنند. هر یک از دو صاف شده را مجددا جداگانه از پارچه ابریشمی بگذرانند.
سپس صاف شده اول را در حمام ماریه تبخیر نمایند تا به غلظت شربت در آید. بعد صاف شده دوم را روی آن بریزند و تبخیر کنند تا به غلظت عصاره نرم در آید. مقدار خوراک از این عصاره 2/5 گرم است. محرّک معده است و سایر خواص را نیز دارا می باشد که در مطالب قبل ذکر شده است.
2.طرز تهیه دم کرده میوه پیرو
20گرم میوه عرعر را در 1000 گرم آب جوش دم کرده صاف کنند با شربت تُلو آن را شیرین کنند و فنجان فنجان میل کنند.
مروری بر تاریخ تحول خواص دارویی سرو کوهی
تحقیقات قرون مختلف در خصوص خواص درمانی سروکوهی و پیرو به شرح زیر است:
1.قرون وسطی (درمان جذام و ضد عفونی بیمارستان)
- طی قرون وسطی در اروپا معتقد بودند که دود سرو کوهی برای درمان جذام مؤثر است.
- پس از آن در جنگ بین المللی دوم پرستارهای فرانسوی از دود میوه سرو کوهی در بیمارستانها برای ضد عفونی کردن بیمارستان استفاده می کردند.
2.قرن هفدهم (مدّر – دران بیماری قلبی -بهبود سرفه-تسریع زایمان و ..)
- در قرن هفدهم کارشناسان گیاه درمانی جوز السرو را به عنوان مدَر تجویز می کردند،
- بنابراین در مورد استسقا بخصوص جمع شدن آب در ریه در بیماری های قلبی توصیه می شد.
- کارشناس گیاه درمانی معروف انگلیسی به نام نیکولاکولپپر جوزالسرو را علاوه بر موارد فوق برای درمان سرفه، کوتاهی تنفس، سل و برای تحریک و ازدیاد عادت ماهیانه و تسریع زایمان مصرف می کرد.
- سرخ پوستان امریکایی قبل از اینکه با مهاجران اروپایی تماس پیدا کنند خودشان به خواص درمانی این گیاه واقف بودند.
- از میوه سرو برای کمک به تسریع زایمان نوزاد استفاده می کردند.
- زمانی که کاشفان اسپانیایی اولین بار در سال 1540 به نقطه ای در آمریکا که حالا نیومکزیکو نامیده می شود وارد شدند. مشاهده کردند زنهای مامای سرخ پوست که Zuni نامیده می شدند. از میوه سرو برای بهبود زائو پس از زایمان مصرف می نمایند و به علاوه برای ضد عفونی زخمها و درمان ارتروز نیز به کار می برند.
3.قرن نوزدهم (تسریع زایمان -بیماران قلبی -بهبود عفونتها و ..)
- در قرن نوزدهم پزشکان در امریکا به خاصیت سرو برای تسریع تولد نزاد توجهی نداشتند.ولی آن را در ابعاد گسترده ای برای درمان استسقا و جمع شدن آب در موارد بیماری های قلبی مصرف می کردند.
- و به علاوه به صورت مصرف خارجی برای درمان اکزما و سودا و در مصرف داخلی برای درمان سوزاک و عفونتهای مثانه و کلیه و سایر بیماری های مجاری ادرار و تناسلی توصیه می کردند.
4.قرن معاصر (ضدعفونی عفونت ها- نقرس -بهبود بیماری پوستی و ..)
- کارشناسان گیاه درمانی معاصر امریکا جوزالسر و یا میوه سرو را در مصرف خارجی به عنوان مایع ضد عفونی و در مصرف داخلی برای رفع عفونتهای مثانه، کنترل آرتروز، رفع گرفتگی های روده ای و نقرس توصیه می نمایند.
- برخی از آنها برای رفع بوی بد ادرار در موارد عدم تخلیه کامل ادرار تجویز می کنند زیرا این گیاه ضمن مدّر بودن بوی مطبوع بنفشه دارد.
- عده ای نیز معتقدند که جوزالسرو انواع قارچهای پوستی را از بین می برد.
موارد شفابخش مجرّب سرو کوهی
1.سرو کوهی و تصفیه کلیه ها
در اسانس سرو کوهی یک ماده شیمیایی مدّر به نام ترپینئول 4 وجود دارد که قدرت تصفیه کنندگی مایعات در کلیه را افزایش می دهد. این کشف، خواص دارویی و گونه های سروکوهی و مدّر بودن سرو کوهی را تأیید می کند.
2.میوه سرو کوهی برای بهبود فشار خون
پزشکان اغلب برای کاهش فشار خون داروهای مدّر تجویز می کنند. فشار خون یکی از شرایط سخت و جدّی است و مستلزم مراقبتهای پزشکی دقیق می باشد.
اگر تصمیم گرفته شود از خاصیت مدّر بودن میوه سرو برای کاهش فشار خون استفاده شود حتما باید زیر نظر پزشک باشد. زیرا مواد مدّر بدن را از ماده مهم و لازم پتاسیم تخلیه می کنند. باید به موازات داروهای مدّر نظیر سرو کوهی از خوراکی های غنی از پتاسیم نیز استفاده شود.
3.سرو کوهی کنترل ناراحتی ناشی از جمع شدن مایع در ریه در موارد بیماری های قلبی
البته دکتر نیکلاس کالپپر انگلیسی در قرن نوزدهم در اظهار این نظر که سرو کوهی معالج قطعی این بیماری است کمی اغراق کرده است. ولی به هر حال چون میوه سرو کوهی مدّر است می تواند یکی از عوامل کمک به درمان این بیماری باشد.
بیماری های قلبی پیچیده هستند و تنها با خوردن داروهای مدّر درمان نمی شود و سایر جوانب امر را نیز با دقت زیر نظر پزشک مورد توجه قرار داد.
4.میوه سرو کوهی دارویی برای رفع ناراحتی های زنانه
پژوهشهایی که در مورد جانوران آزمایشگاهی به عمل آمده، نشان می دهند که میوه سرو کوهی انقباض رحم را تحریک می کند. البته بجز در موارد استثنایی که پزشک برای تسریع و تحریک و شروع عادت ماهیانه نیز از آن استفاده کرد.
به علاوه چون مواد مدّر در رفع ناراحتیهای قبل از عادت ماهیانه که به علت تراکم مایع به شکل نفخ شدید ایجاد می شود مؤثر هستند. زنانی که از ناراحتی نفخ شدید قبل از عادت ماهیانه رنج می برند ممکن است در روزهای قبل از عادت ماهیانه از میوه سرو استفاده کنند.
مورد منع مصرف: زنان باردار باید از خوردن آن اجتناب کنند.
5.میوه سرو کوهی درمان موثر کنترل آرتروز
سرو کوهی ممکن است در مواردی اثر ضدالتهاب داشته باشد و برای درمان آرتروز مؤثر می باشد. کاربرد میوه سرو کوهی برای درمان آرتروز از روش های کهن هندی است که هنوز هم رواج دارد. در آلمان مرسوم است، پزشکان فرآورده های سرو کوهی را برای درمان آرتروز و نقرس تجویز می کنند.
برای خرید انواع گیاهان دارویی به فروشگاه ما مراجعه کنید!!
مقدار و نحوه مصرف سرو کوهی در درمان بیماری ها
به عنوان مدّر و برای درمان التهاب های ناشی از آرتروز و یا برای رفع انسداد عادت ماهیانه می توان از دم کرده میوه سرو کوهی استفاده نمود. برای تهیه دم کرده یک قاشق مربّا خوری میوه خرد شده سرو کوهی در یک پیمانه (220گرم) آب جوش ریخته و 20 دقیقه خیس کنید و 2 پیمانه در روز بخورید.
مدت و منع مصرف سرو کوهی در درمان بیماری ها: توجه شود که مصرف این دم کرده بیش از 6 هفته طول نکشد. این گیاه به کودکان زیر دو سال نباید داده شود. در مورد کودکان بزرگتر و اشخاص بزرگتر از 65 سال دم کرده با مقدار کمتر سرو کوهی آغاز و بتدریج تا حد مجاز افزایش داده شود.
نکاتی که باید در مصرف میوه سرو کوهی و پیرو رعایت کرد
آسیب به کلیه ها مهترین عارضه مصرف سرو کوهی
مصرف مقدار زاید بر حد مجاز یعنی مصرف دم کرده غلیظ تر از حد مجاز کلیه ها را تحریک می کند. ممکن است به کلیه ها آسیب برساند. اشخاصی که دارای سابقه عفونت و ناراحتی های کلیه هستند نباید سرو کوهی مصرف کنند. و حتی مقدار مجاز سرو کوهی نیز اگر در مدت دراز بیش از 6 هفته مصرف شود مضّر است.
در مواردی که اشخاص دچار التهاب کلیه هستند باید از خوردن آن پرهیز نمایند. اگر بخورند و کمی هم اسراف کنند احتمال دارد خون در ادرار آنها دیده شود. نظر کارشناس آلمانی دکتر رادولف فریتز این است:«هیچوقت سرو کوهی را بیش از 6 هفه متوالی مصرف نکنید».
ممنوعیت مصرف سرو کوهی و پیرو در زمان تب یونجه
طبق پژوهشی که در مرکز آبرژی های کلینیکی انجام شده است. در حدود ثلث اشخاصی که مبتلا به تب یونجه هستند در تماس با میوه سورو کوهی احساس آلرژی می کنند. بنا بر این اگر مبتلا به تب یونجه هستید از خوردن سرو کوهی و پیرو اجتناب کنید.
سایر عوارض زیاد خوردن میوه سروکوهی
علاوه بر آسیب به کلیه سور کوهی دارای عوارض اسهال، دردهای روده ای، درد کلیه، پیدا شدن پروتئین در ادرار، قرمز شدن رنگ ادرار، تند شدن ضربان قلب و افزایش فشار خون نیز می باشد. به هر حال اگر در جریان خوردن سور کوهی کوچکترین ناراحتی از انواع فوق پیدا کردید فوراً خوردن را متوقف کنید.
نظریه سازمان نظارت بر دارو آمریکا در خصوص سرو کوهی و پیرو
سازمان نظارت بر خوراک و دارو در امریکا سرو کوهی و پیرو را در ردیف گیاهان به طور کلی بی خطر طبقه بندی کرده است. به استثناء زنان باردار، مادران شیرده، اشخاصی که سابقه ناراحتی کلیه دارند، اشخاصی که داروهای مدّر دیگری مصرف می نمایند. برای سایر اشخاص مصرف آن را در حد مجاز و زیر نظر پزشک بلامانع اعلام کرده است.
در این مطلب در خصوص فواید بیشمار تیره سرو کوهی و پیرو نوشته شده است امید است که مورد استفاده قرار گرفته باشد.
مشاهده تمامی محصولات فروشگاه
منبع:
کتاب معارف گیاهی- کاربرد گیاهان در پیشگیری و درمان بیماری ها نوشته آقای حسین میر حیدر – تیم تحقیقات پسته رفسنجان
