درختچه و گیاه مازریون زیبا
درختچه مازریون درختچه ای زیبا می باشد که در اکثر نقاط جهان می روید و به شدت مسهل می باشد که اگر اصلاح نشود فرد را به هلاکت می رساند. این درختچه دارای گونه های متنوعی نیز می باشد که در ادامه به معرفی مازریون و خواص و مضرات و گونه های مازریون پرداخته می شود.
در کتب طب سنتی با نامهای «مازریون» و «هفت برگ» و «خامالا» و «خامالیوس» و «زیتون الارض» نامبرده می شود. نام محلی آن در ارتفاعات نوشهر «مَرخا» می باشد.
به فرانسوی Daphne و Bois de Garou و Daphne morillon Le و Mezerron و Bois Joli و Bois Gentil و به انگلیسی Mezerum و Mezereon و February daphne و Dwarf Laurel و Spurge Olive گفته میشود. گیاهی است از خانوادۀ Thymelaaceae نام علمی آن Daphnemezerum L و مترادف های آن Thymelaea praecox Gilib و .Thymelaea mezereum Scop می باشد.
در ادامه به خواص و مضرات و گونه های مازریون می پردازیم.
مشخصات گیاهشناسی و ساختار مازریون
مازریون درختچه ای کوتاه است که بلندی آن تا 1/5 متر می باشد در حد درختچه سماق می باشد.
مشخصات برگ: برگهای آن بیضی دراز از دو سر باریک، رنگ زیر برگ سبز غباری است که سفید به نظر می رسد.
مشخصات گل: گلهای آن قرمز ارغوانی و بندرت سفید، معطّر که به طور مجتمع در امتداد قسمتهای انتهایی محور شاخۀ گل دهنده. در اواخر زمستان و اوایل بهار ظاهر می شود. برگها معمولاً پس از ظهور گلها می رویند. این درختچه به سبب گلهای زیبا و در عین حال زودرس خارج فصل که دارد، در گل کاری و باغچه کاشته می شود.
مشخصات میوه: میوۀ آن قرمز کوچک تخم مرغی شکل و سمّی است.
روش تکثیر: تکثیر آن از طریق قلمه های تابستانی نارس است که در ماسه و پیت[1] کاشته می شود و ریشه می دهد. آن را از طریق کاشت تخم مرغ نیز تکثیر می کنند.
محل رویش: این گیاه در ارپا و آسیا به طور خودرو می روید. در ایران در مناطق مختلف شمال غرب کشور و در جنگلهای طالش و کلاردشت و دینوچال و گلندرود و زیر آب به طور وحشی دیده می شود. ضمناً در شهر ها برای گل زیبای آن پرورش داده می شود.
معمولاً به قطعات پوست نازک درختچه دافنه «گارو» گفته می شود. خیلی سخت است در سطح آن خالهای سفید کوچکی دیده می شود، رنگ چوب داخل آن زرد مایل به سفید است.
ترکیبات شیمیایی موجود در مازریون
از نظر ترکیبات شیمیایی در پوست درختجه مازریون وجود نوعی رزین به نام مِزرئین[2] و دافنین [3] و یک قند متبلور گزارش شده است[کاریونه و کیمورا].
خواص و کاربرد مازریون در درمان بیماری ها
بعد از تشریح مشخصات مازریون به خواص و مضرات و گونه های مازریون پرداخته می شود.
1.مازریون درمان کننده دردهای روماتیسم
در ژاپن پوست درختچه را به عنوان یک جزء محرّک در داروهای معالج روماتیسم وارد می کنند زیرا سرخ کنندۀ پوست است. ضمناً در استعمال داخلی نیز به عنوان داروی محرّک و مدّر برای معالجۀ روماتیسم مصرف دارد.
2.بهبود اختلالات پوستی با مصرف آن
در تعدادی از اسناد علمی طب سنتی ایرانی از جوشانده و شربت آن در مصرف داخلی برای دفع عوارض سیلفیس و اختلالات جلدی استفاده شده است.
تهیۀ جوشانده و شربت مازریون
جوشاندۀ پوست مازریون درمان سلفیس: 5 گرم پوست مازریون را در 1500 گرم آب آنقدر باید جوشاند که پس از صاف شدن در حدود 1000 گرم باقی بماند. پس از آن 10 گرم مغز ریشۀ شیرین بیان در آن بجوشانند و صاف کنند و در عرض روز فنجان فنجان برای معالجۀ سلفیس بیاشامند.
عصارۀ اتری پوست مازریون(گارو): پوست درختچه 1 واحد، الکل 80 درجه 7 واحد و اترسولفوریک 1 واحد. پوست را نیمکوب کرده و با الکل در ظرف دپلاسمان ریخته و صاف شده را در حمام ماریه تقطیر کنند تا الکل آن خارج گردد.
محصول را در صراحی با اتر مخلوط نمایند و مدت 24 ساعت بگذارند بماند و صاف روی آن را برداشته برای گرفتن اتر مجدداً آن را در حمام ماریه تقطیر نمایند و عمل تبخیر را تا حد غلظت عصاره ادامه می دهند. این عصاره تاول آور است و در ساختن پماد سزخ کننده و تاول آور گارو و کاغذ آن کاربرد دارد.
شربت مازریون: 1 دسی گرم عصارۀ الکلی مازریون را در 50 گرم شربت ساده مخلوط کنند و در موارد سیفیلیس از 60 -40 گرم در روز بخورند.
جوشانده برای معالجۀ بیماری هرپس[4]: 60 گرم عشبه، 4 گرم پوست مازریون، 5 گرم تخم گشنیز و 5 گرم ریشۀ شیرین بیان را در 1000 گرم آب بجوشانند و صاف کرده، در عرض روز فنجان فنجان میل کنند.
موارد منع مصرف برگ مازریون
در عین حال که در اکثر مدارک کهن پوست درختچه از نظر طبی مورد توجه می باشد. در معدودی از اسناد از جمله در مخزن الادویه آمده است که اطبای سنتی ایران از نظر خواص دارویی توجه به برگ گیاه نیز داشته اند. نوشته شده که برگ آن از نظر مسهلی خیلی قوی است. پس از خوردن آن عوارض شدید غیر قابل کنترلی ایجاد می شود. لذا باید قبل از خوردن اصلاح و تعدیل شود و پس از آن خورده شود.
اصلاح مضر بودن برگ مازریون
برای این اصلاح دستور این است که برگهای آن را به مقدار مورد نظر گرفته و تمیز کرده و 48 ساعت در سرکه بخیسانند. در این مدت 3-2 بار سرکه آن را عوض کنند. سپس خشک کرده و کوبیده و با روغن بادام چرب و آغشته نمایند.
در مواردی که به عنوان مسهل مواد سوداوی مصرف می شود با تُربُد تعدیل شده و افتیمون، پوست هلیله سرد، گل سرخ، ربّ ریشه شیرین بیان و زیره کرمانی و نمک هندی با آن مخلوط کرده و بخورند.
در مواردی که به منظور مسهل زرد آب و بلغم خورده شود با موادی نظیر ایرسا و آسارون، عصارۀ غافث، افسنطین، سنبل الطیب، مصطکی، مرّمکی، سکبینج، نمک هندی، هلیله زرد و تخم کرفس مخلوط کرده و بخورند بسیار مؤثر است. عوارضی ایجاد نمی کند.
تدبیر اصلاح مازریون از نظر طب سنتی
در مورد ضرورت تدبیر و اصلاح مازریون داستانی در کتب طب سنتی نقل می کنند که چون نشانه ای از روشهای تحقیق عملی حکمای طب سنتی است برای اطلاع علاقمندان محقق عیناً در اینجا می رویم.
داستانی جذاب از شفای بیماری استسقا به نوشته حکیم احمد تبتی
شخصی در بصره مبتلا به بیماری استسقا بوده (البته چه نوع استسقا ذکر است) و پس از سالها معالجه سرانجام بهبود نیافت و تمام اطبا منطقه او را جواب کردند. این مرد که از ادامه زندگی قطع امید کرده بود گفت حال که می روم چه بهتر است در این مدت کوتاه باقیمانده از عمر هر چه می خواهم بخورم و پرهیز خرد کننده هایی را که سالهاست به من تحمیل شده بشکنم.
این مرد آزاد گذارده شد و اطبا نیز که از معالجۀ او مایوس بودند به او اجازه دادند هر چه می خواهد بخورد. آن مرد گفت که او را در کوچه و کنار محل عبور عمومی بگذارند تا از چیزهایی که در بازار برای فروش عرضه می شود آنچه که دلش می خواهد انتخاب کرده بخرد و بخورد و چنان کردند.
اتفاقاً اولین فروشنده ای که از آن محل عبور می کرد ملخ پخته می فروخت و در مرد میل وافری بخوردن ملخ پخته ایجاد شد و از این ملخ پخته خرید و خورد. پس از ساعتی معده او منقلب شد و شروع کرد به کار کردن و این اسهال ادامه یافت و تا چندین ساعت در اثر این اسهال آنقدر آب زرد متعفن از شکم او بیرون آمد که هیچکس باور نمی کرد آن همه مایع در شکم او بوده است. پس از آن بتدریج و بسرعت استسقای او شفا یافت و نجات پیدا کرد.
خبر شفا یافتن بیمار مبتلا به استسقا
وقتی این خبر عجیب به گوش اطبایی که از علاج او دست شسته بودند، رسید همه حیران و متعجب که چه ارتباطی ممکن است بین ملخ پخته و خاصیت مسهلی شدید زرد آب باشد. زیرا اصولا ملخ پخته قابض است و قاعدتاً باید عکس این عمل رخ داده باشد و هیچ نوع ارتباط منطقی بین خاصیت ملخ پخته و رفع بیماری استسقا به نظرشان نمی آمد.
یکی از اطبا که اهل تحقیق و بررسی بود موضوع را دنبال کرد و به فروشنده ملخ پخته مراجعه نمود و از او پرسش هایی کرد که این ملخها را از کجا صید کرده است، شرایط آن منطقه و محله چیست.
فروشنده گفت این ملخها را از محلی صید کرده ام که تقریباً گیاه غالب آن منطقه درختچه های مازریون است و چیز دیگری نمی روید و خوراک این ملخها فقط برگهای مازریون بوده است.
طبیب محقق با شنیدن این اطلاعات به ریشه ماجرا پی برد. زیرا میدانست برگ مازریون خاصیت مسهلی دارد ولی خاصیت آن به قدری شدید و قوی است که اگر بدون اصلاح و تدبیر و تعدیل تا 4 گرم آن خورده شود، آنقدر اسهال ایجاد می کند که بند آوردن آن از اختیار خارج می شود. به همین دلیل برگ را قبل از خوردن اصلاح و تدبیر می کنند میل کنند و پس از آن می خورند.
برگهایی را که ملخها خورده بودند در جریان دو نوع اصلاح و تعدیل و کاهش شدت خاصیت مسهلی قرار گرفته اول اینکه در شکم ملخ در جریان تبدیل و تبدلات عصیر هاضمه ملخ قرار گرفته و مقداری از حدّت آن کاسته شده است. او پس از آن در مرحله پختن در آب جوش پخته شده و مجدداً تعدیل گردیده است. به این ترتیب خوردن ملخ پخته ها این چنین شکل شفا بخش بخود گرفته است.
طبیعت مازریون از نظر حکمای طب
از نظر طبیعت طبق رای حکمای طب سنتی مازریون خیلی گرم و خشک است.
سایر خواص دارویی درمانی مازریون
1.دافع کرم کدو: از نظر خواص معتقدند که دم کردۀ برگ آن اگر مزمزه شود، مسکن درد دندان است. مسهل زرد آب و دافع کرم کدو و کرم معده می باشد .
2.بهبود درمان درمان استسقا(بیماری کبدی): برای استسقاء لحمی[5]، استسقای زقی (نوعی استسقا که مایع در پرده صفاق شکم جمع می شود)، یرقان و ضعف کلیه نافع است. خصوصا برگ تازه آنکه در دوران گل درختچه چیده شود.
پس از تدبیر و اصلاح و خشک کردن اگر مقدار 1/5 گرم از آن را در 750 گرم آب جوش مخلوط با فودنج جیلی جوش دهند تا به ثلث برسد و صاف کرده و بیاشامند، دافع کرم شکم و بخصوص کرم کدو خواهد بود.
اگر 80 گرم آن را در 150 گرم سرکه رقیق مدت دو ما بخیسانند و آن را مالیده و صاف کنند. دو ماه دیگر بگذارند بماند و پس از آن بیاشامند برای استسقا و پاک کردن ترشحات پس از زایمان مفید است.
3.مسهل: اگر 24 گرم آن را در 750گرم آب بجوشانند تا به ثلث برسد و مالیده و صاف کنند و با 30 گرم روغن بادام شیرین مجدداً بجوشانند آنقدر که فقط روغن بماند امّا نسوزد، 4 گرم تا 20 گرم از این روغن مسهل مناسب و راحتی خواهد بود.
4.ادرار راحت: خوردن دم کردۀ آن برای عسرالبول یا سخت ادرار کردن نافع است. مقدار خوراک آن در 2-5/1 گرم می باشد.
منع مصرف خوراکی مازریون
مضر برای گرم مزاجان: خوردن برگ مازریون برای گرم مزاجها مضّر است و همچنین بای اطفال و اشخاص ضعیف نباید تجویز شود. در فصل گرما و مناطق حارّه خشک از خوردن آن باید اجتناب شود. به هر حال در مواردی که خورده می شود قبلاً باید طبق دستور نعدیل و تدبیر اصلاح شود.
- مازیون شدیداً برای کبد مضّر است و قی آور می باشد.
- غم و اندوه می آورد.
- قی آور و هلاک کننده
اگر 8 گرم آن بدون اینکه اصلاح شود خورده شود آنقد قی و اسهال آور است که هلاک می کند. برای معالجۀ این مسمومیت باید به طور مکرر شیر گاو تازه خورد و آب سرد بر بدن ریخت. همچنین با خوردن آش های چرب و داروهای خیلی سرد از خطر آن جلوگیری کرد.
سمی بودن شیره درخت
شیرۀ درختچه آن سمّی و مهلک است و مصرف داخلی اولاً ندارد و در استعمال خارجی مالیدن آن برای رفع لکه های پوست مفید است. مصرف این گیاه باید زیر نظر پزشک باشد.
نحوه تولید نمک هندی
نمک هندی که در شرح فوق به آن اشاره شد از حل کردن خاکستر حاصل از سوزاندن چند گیاه در آب و پس از آن تقطیر محلول و جدا کردن املاح آن، ادامه تبخیر آن تا آنجا که به صورت قوام درآید و در آخر منعقد و خشک شود، یک دست می آید. مادۀ خشک حاصل را می کوبند و با نام نمک هندی در بازار عرضه می شود. هر بار 4-6 گرم از آن را در ترکیب ها ریخته و مصرف می کنند.
تاکنون با خواص و مضرات مازریون آشنا شدیم و در ادامه گونه های مازریون شرح داده می شود.
گونه های مختلف و مهم گیاهی مازریون
از گونه های مختلف دافنه چند گونه دیگر که در طب سنتی مستعمل است. در ایران می روید که به ذکر دو گونه معروف مبادرت می شود.
گونه گیاهی توربید یا توربیت (Daphne oleoides Schreb. یا Daphne oleoides Lam. Var Kurdica Bor)
این گونه در ایران با اسامی محلی شناخته می شود. در جبال بارز کرمان با نام «توربید» و «توربیت» و در لرستان با نام «اَلف» و در برخی مناطق نیز «تورونگ» گفته می شود. درختچه ای است به بلندی یک متر با شاخه های پوشیده از کرک خزی پر پشت.
گیاهی است سمّی که برگها چرمی همیشه سبز پوشیده از ابعاد 12-3*45-10 میلی متر. گلها سفید رنگ. میوه آن نیز سرخ رنگ است. این گونه در ایران در سپید دشت لرستان، قلعه دختر و سیرجان و جبالبارز کرمان می روید.
مسهل قوی: در هند از ریشه آن به عنوان مسهل مؤثری استفاده می شود.
رفع ناراحتی پوستی: از برگها و پوست درخت در استعمال خارجی برای رفع ناراحتی های پوست به کار می رود.
کاهش ورم: دم کرده برگهای آن را در موارد سوزاک می خورند و روی آبسه ها و ورمها می ریزند و می مالند که ورم را کاهش دهد.
خاصیت میکروب کشی: آزمایش شیمیایی برگهای آن کمی خاصیت میکروب کشی در مقابل مایکروکوکوس پیوژنس واریته اورئوس نشان می دهد.
گونه گیاهی میخک هندی
این گونه به فارسی «میخک هندی» و به انگلیسی Winter daphne گفته می شود. نام علمی آن Daphne odora Thunb. Var alba Hemsl و متردف آن .Daphne indica Loisei.non L می باشد. درختچه ای است بومی چین و ژاپن. همیشه سبز، زیبا. در ایران به صورت گل داخل ساختمان پرورش داده می شود زیرا در مقابل سرما نابردبار است. درباغ های شمال ایران در خارج از گل خانه نیز دوام می آورد. باغبانها آن را میخک هندی می نامند.
برگ: برگهای تیره و یشمی رنگ.
گل: گلهای آن سفید و معطّر و در اوایل اردیبهشت شکفته می شود.
ترکیبات شیمیایی میخک هندی: از نظر ترکیبت شیمیایی دارای دافنین می باشد.
خواص و کاربرد میخک هندی
در چین از جوشانده ریشه وبرگ های درختچه میخک هندی برای معالجه، لارنژیت، ناراحتی حنجره[6][روا]، زخم گلو، به صورت شست و شو برای تاول های آبله به کار می رود[هوپره]. در التیام ورم پستان[7] کاربرد دارد[استوارت]. این گیاهان سمی هستند و در صورت ضرورت مصرف باید زیر نظر پزشک استفاده شوند.
مطلب فوق در خواص و مضرات و گونه های مازریون بود امید است مورد توجه قرار گرفته باشد.
برای خرید انواع گیاهان دارویی به فروشگاه ما مراجعه کنید!!
مشاهده تمامی محصولات فروشگاه
[1] Peat
[2] Mezerein resin
[3] Daphnin
[4] Herpes
[5] Anasarca
[6] Laryngitis
[7] Mastitis
