جلوگیری ازخسارت سرمازدگی در باغات پسته

خسارت سرمازدگی دیررس بهاره در باغات پسته:

در مناطقی كه سرمای بهاره در اكثر سالها موجب از بین رفتن یا صدمه زدن به محصول درختان میوه می شود، باغداران به طریق مختلف برای كم كردن اثر سرما و یا جلوگیری از
خسارت وارده تلاش می كنند. این مسئله بخصوص در مناطق كشت درختان میوه زود گل مانندبادام و زردآلو از اهمیت خاصی برخوردار است.

بطوری كه در اكثر سالها میلیون ها تومان خسارت به باغداران این مناطق وارد می شود. به قدری این مسئله مهم است كه بروز یا عدم بروز سرما در قیمت بین المللی این قبیل محصولات بخصوص بادام و زردآلو اثر می گذارد. در سال 1376 ، 50 درصد از محصول پسته در اثر سرما از بین رفت. همچنین در سال 1383 نیز بطور متوسط 30 درصد محصول پسته در استان كرمان و برخی از مناطق پسته خیز از بین رفت.

اگر چه پسته مانند بادام و زردآلو زودگل نیست ولیكن سرمای وارده و تغییرات جوی ایجاد شده در چند سال اخیر نشان داد محصول پسته نیز یكی از محصولات حساس به سرمای بهاره بوده و احتمال سرمازدگی بالا در چند سال آینده بنا به تغییرات جوی دور از انتظار نخواهد بود. بنابراین نظر به اهمیت محصول پسته در كشور از لحاظ اقتصادی و ارز آوری آن، لزوم اعمال روش هایی جهت جلوگیری از سرمای بهاره ضروری می باشد.

بطور کلی در نقاط مختلف دنیا از این روش ها به منظور پیشگیری از سرمازدگی استفاده می کنند:

در نقاط مختلف دنیا جهت جلوگیری از سرمازدگی از موارد زیر استفاده می شود :

1. استفاده از ماشین های مولد مه
2. استفاده از سیستم چاهک مخصوص
3. استفاده از دود از طریق روشن کردن لاستیک
4. آبیاری بارانی و ایجاد پوشش یخ بر روی تاج درختان
5. جابجایی هوای سرد و فشرده سطح پایینی باغ با هوای گرمتر سطوح بالایی باغ با استفاده از فن های قوی یا پرواز هلیکوپتر بر روی سطح باغ
6. استفاده از بخاری های باغی
7. استفاده توأم بخاری باغی و فن های قوی

استفاده از ماشین های مولد مه در باغات پسته:

در بین روش های مكانیزه كنترل سرما، استفاده از ماشین های مولد مه، نسبت به دیگر روش ها بیشتر مورد توجه بوده است و چندین شركت خارجی این چنین ماشین هایی را طراحی و به بازار عرضه كرده اند.

ایجاد مه مصنوعی به عنوان یكی از روش های مقابله با یخ زدگی گیاهان از زمان های گذشته مطرح بوده است. بطوری كه مه باعث كاهش از دست رفتن گرما از سطح خاك و گیاه به جو می شود.

ایجاد مه مصنوعی به عنوان سدی در برابر هدر رفتن گرما از طریق تشعشع عمل می كند و از این نظر مشابه لایه های ابر می باشد. به هنگام سرد شدن تشعشع هوا، مه می تواند تا حدود 4 درجه سانتی گراد گرما تأمین نماید و از این طریق باعث حفاظت گیاه در برابر سرما شود.

مزیت هایی كه در روش استفاده از ماشین های مولد مه نسبت به روش های دیگر، مخصوصاً روش كنترل سرما با پاشش آب بر روی جوانه دارد به این شرح است:

1. ضخامت لایه حفاظتی (ابر مصنوعی) ایجاد شده به راحتی قابل تنظیم است.
2. مصرف آب بسیار كمتر از آبیاری بارانی و غرقابی است.
3. مصرف انرژی خیلی پایین تر از روش های حفاظتی دیگر است. در مقایسه با بخاری های باغی، آبیاری بارانی و ماشین مولد باد، مصرف انرژی ماشین های مولد مه به ترتیب 50 ، 25 و 12 درصد می باشد.
4. فشرده شدن خاك اتفاق نمی افتد، چرا كه آب روی خاك مستقیماً سقوط نمی كند.
5. امكان شكستگی شاخه ها در اثر یخ زدن آب بسیار كمتر است، چرا كه در این روش ضخامت لایه یخ زدگی نسبت به آبیاری بارانی كمتر است.
6. افزایش مه باعث افزایش رطوبت هوا و در نتیجه جلوگیری از تغییرات شدید دما می شود. ماشین مولد مه به صورت كششی و با نیروی پی تی او تراكتور حركت می کند. دور فن مولد باد 2000 دور در دقیقه و دبی ورودی این فن 479 متر مكعب در ساعت بوده و بادی در حدود 120 كیلومتر در ساعت در محل خروجی ایجاد می نماید. سطح پوشش این ماشین با سرعت 5 كیلومتر بر ساعت تراكتور، حدود 6 هكتار در مدت 45 دقیقه بود.

نحوه کار دستگاه مولد مه در باغات پسته:

با حركت این دستگاه در زمان سرما از 23 / 1تا 9/ 1 درجه سانتی گراد تعدیل دما و 36 / 9 تا 11/3 درصد تعدیل رطوبت نسبی انجام گرفت. بنابراین با توجه به سرعت 5 كیلومتر در ساعت تراكتور، با این دستگاه می توان در هر ساعت 5 الی 6 هكتار از باغات پسته را حدود 5/ 1 درجه سانتی گراد تعدیل نمود.

علاوه بر دما، میزان رطوبت نسبی محیط را نیز بطور میانگین حدود 10 درصد بالا برد كه این افزایش رطوبت از تغییرات شدید دما جلوگیری می كند.

درشب های ابری یا پوشیده از مه، چندین پدیده برای جلوگیری از کاهش دما کمک می کند. ابرهای طبیعی و مه محتوی تعداد زیادی ذرات آب می باشند که این ذرات باعث انعکاس انرژی حاصل از تشعشع زمین و گیاهان در شب های سرد می گردد.

یک لایه ابر به اندازه کافی این ذرات را در بر خواهد داشت که در نتیجه کمتر از 10 درصد انرژی را که از سطح زمین برخورد می کند را منعكس و به سمت فضا پراکنده خواهد کرد. اگر در آسمان به اندازه کافی ابر باشد، تفاوت ها قابل توجه می باشند.

وقتی که فقط ابر روی سطح زمین است، بعضاً موارد دیگری را نیز جهت کمک به جلوگیری از کاهش دما انجام می دهد. مواردی که یک ابر سطح بالا برای کاهش تشعشعات از دست رفته صورت می دهد، مه به تنهایی تمامی آنها را انجام می دهد.

حفاظت از سرمازدگی باغات پسته با هزینه های عملیاتی بسیاركم:

آزمایش های انجام شده، ثابت می كند زمانی كه یك سیستم مه پاش به طور مناسب طراحی شده باشد، حفاظت از سرمازدگی را به بهترین نحو و با هزینه های عملیاتی بسیاركمتر نسبت به هر گونه سیستم قابل دسترس حفاظت از سرما زدگی انجام خواهد داد.

در مقایسه ی جز به جز با دستگاه های تولید باد در طول شرایط سرمازدگی شدید، جایی كه دما به زیر 8- درجه سانتی گراد ( 18 درجه فارنهایت ) سقوط می كند، تحت روش حفاظتی دستگاه های تولید باد، درختان 15 ساله ی باغ های مركبات از بین خواهد رفت در صورتی كه ا گر با مه حفاظت شوند، فقط با خسارت ناچیزی كار صورت می پذیرد.

مقایسه هزینه تجهیزات مه پاشی با دستگاه های تولید باد و دستگاه گرماده(بخاری):

هزینه ی تجهیزات در طرح هایی به ابعاد متوسط برای سیستم مه پاشی در مقایسه با دستگاه های تولید باد و دستگاه های گرماده (بخاری ) تقریباً یكسان می باشد. تجهیزات سیستم مه پاشی در طرح های بزرگ می تواند به طور قابل توجهی كمتر از سایر سیستم های حفاظت از سرما زدگی باشد.

به كار گیری مه مصنوعی جهت حفاظت از سرمازدگی در مرحله ی آغازین می باشد و بدون شك هنوز سوال های بسیاری درباره ی به كار گیری عملی این روش حفاظت از سرما زدگی وجود دارد.

اگر چه اصل فیزیكی این روش بی عیب و نقص است و به لحاظ صرفه جویی در هزینه، به تنهایی كافی است كه این روش مورد توجه قرار گیرد. هزینه ی عملیاتی سیستم مه پاش بیش از 200 برابر كمتر از یك سیستم گرماده (بخاری) است كه حفاظت مشابهی را انجام می دهد.

سیستم چاهک معکوس در باغات پسته:

سیستم چاهک معکوس این سیستم بر این اساس عمل می نماید كه با چرخش پروانه ای در داخل یك چاهك فلزی یا سیمانی، هوای سرد تجمع یافته در سطح باغات را به لایه های بالایی و خارج از تاج درختان حركت می دهد.

این سیستم به مدت 10 سال در كشورهای مختلف شامل: شیلی، ایتالیا، آمریكا و اسپانیا در مورد محصولات مختلف اعم از مركبات، فندق، هلو، آلو و درختان انگور مورد آزمایش قرار گرفت. در این باغات هر دستگاه بین 5 تا 15 هكتار از باغات را از خطر سرمای بهاره نجات داد.

این سیستم شامل یك چاهك استوانه ای عمودی است كه از جنس آجر و یا فولاد است . دو پره در داخل این چاهك به طول 220 سانتی متر تعبیه شده و این پره ها با یك موتور الكتریكی و یا با نیروی پی تی او تراكتور می چرخد. این سیستم در مقایسه با سیستم های دیگر حفاظت سرما، بسیار كاراتر و سرمایه كمتری نیاز دارد.

بر اساس مطالعات انجام شده با توجه به اندازه دستگاه این سیستم، هر چاهك می تواند 5 تا 12 هكتار از محصولات مختلف زراعی و باغی را از خسارت های سرمای بهاره نجات دهد. این سیستم نسبت به دیگر سیستم های حفاظت سرمای بهاره، انرژی كمتری مصرف می كند. همچنین عاری از آلودگی های محیطی و مدیریت ساده تری دارد.

در سیستم چاهك معكوس انتخابی چرخش پروانه ای در داخل یك چاهك فلزی یا سیمانی، هوای سرد تجمع یافته در سطح باغات را به لایه های بالایی و خارج از تاج درختان حركت می دهد.

در شب های آرام كه وزش باد وجود ندارد و آسمان صاف و غیرابری است، حرارت زمین با طول موج بلند متصاعد می شود و به علت عدم وجود موانعی كه سبب برگشت آن به زمین
شوند، منجر به سرد شدن هوای مجاور زمین می شود.

در نتیجه هوای مجاور زمین به علت از دست دادن حرارت، سردتر از هوای بالاتر از خود می شود كه اصطلاحاً گفته می شود شرایط وارونگی دما رخ داده است.

شدت وارونگی دما در باغات پسته به چه عواملی بسنگی دارد:

شدت این وارونگی به اختلاف درجه حرارت هوای سطح زمین و بالای لایه وارونگی بستگی دارد. اما این شرایط وارونگی دما در سطح یك دره یا در سطح یك دشت و منحصراً در هنگام شب به وقوع می پیوندد. بالا رفتن نسیم ملایم شدت این وارونگی را کم می كند.

زیرا باعث می شود كه هوای گرم بالای لایه وارونگی با هوای سرد زیرین این لایه تركیب شود. دستگاه چاهك براساس چگالی های متفاوت هوا در دماهای مختلف کار می کند.هوا هر چه سردتر باشد، چگالی از مقدار بیشتری برخودار می باشد.

نحوه کار چاهک ها در باغات پسته:

سیستم چاهك با انجام كار و صرف انرژی بهینه بر خلاف نیروی جاذبه عمل كرده و با جمع كردن كل هوای سرد كف باغ و فرستادن آن به بالا ( 15 تا 90 متر)، لایه های هوای گرم را جایگزین لایه های سرد می كند و از این طریق دمای محیط را كمی تعدیل نموده و از خسارات سرمای بهاره می كاهد.

البته لازم به توضیح است كه این سیستم فقط در زمانی كه سرمازدگی و یخبندان از نوع تشعشعی (در این نوع یخبندان، لای های از هوا كه دارای دمای صفر و زیرصفر است دارای ضخامت چندانی نمی باشد) می باشد، می تواند تأثیر گذار باشد و از خسارت های سرمای بهاره بكاهد.

سرمازدگی جبه های به علت جابجائی توده های هوای سرد، مثل تود ههای هوائی كه از سمت شمال (سیبری) منشاء می گیرد، حادث می شود. ضخامت لایه های هوای سرد در این نوع یخبندان ممكن است چندین كیلومتر باشد. لذا در سرمازدگی های جبهه ای سیستم چاهك نمی تواند تأثیرگذار باشد.

راه های کاهش سرمازدگی در باغات پسته

1-استفاده از کودهای پتاسیمی در باغات پسته:

استفاده از کودهای پتاسیمی بصورت کودآبیاری و محلولپاشی برگی در اواخر دوره رشد، منجر به خشبی شدن رشدهای جدید و افزایش تحمل به سرما می شود. مهمترین نقش پتاسیم افزایش غلظت شیره سلولی می باشد که با افزایش آن نقطه انجماد سلول گیاهی کاهش می یابد.

ازکودهای ازته بدلیل تحریک رشد رویشی و افزایش حساسیت به سرما در اوایل پائیز استفاده نشود.

2-استفاده از ترکیبات با میزان بالای آمینو اسید آزاد ( به ویژه پرولین)در باغات پسته :

استفاده از ترکیبات با میزان بالای آمینو اسید آزاد ) به ویژه پرولین( قبل از بروز سرما به طور قابل توجهی مقاومت درخت را در برابر سرما و یخبندان افزایش می دهد. در اکثر موارد خسارت ناشی از یخبندان با از دست دادن آب سلول همراه است.

پرولین به عنوان یک اسمولیت طبیعی با تنظیم کردن پتانسیل اسمزی سلول نقش کلیدی در جلوگیری از هدر رفت آب درون سلولی در شرایط تنش، نقش ایفا می کند.

3 -کنترل باکتری های تشکیل دهنده هسته یخ در باغات پسته:

به طور طبیعی فعالیت باکتری های یخ ساز در دمای مشابه ای که در آن آسیب یخبندان به گونه حساس به سرما ایجاد می شود، صورت می گیرد. به عبارتی دیگر هر چه جمعیت
باکتری های تشکیل دهنده هسته یخ در بافت گیاهی بیشتر باشد احتمال تشکیل هسته یخ در سلول و آسیب ناشی از خسارت سرما افزایش می یابد.

این باکتری ها دمای نقطه انجماد را بالا برده به طوری که سلول گیاهی که در حالت معمولی در دمای منهای 5 درجه سانتی گراد دچار آسیب یخبندان می گردد با وجود باکتری های یخ ساز در دمای منهای 2 درجه دچار آسیب یخبندان می گردد.

به طور معمول استفاده از قارچ کش های مسی مدت کوتاهی قبل از بروز سرما و یخبندان به منظور از بین بردن و یا کاهش جمعیت باکتری یخ ساز و در نهایت کاهش آسیب یخبندان احتمالی ضروری بنظر می رسد.

4 -عدم انجام هرس زودهنگام در باغات پسته:

اصولا اگر قبل از بروز سرما و یخبندان عملیات هرس انجام گیرد، فعالیت فیزیولوژیکی سلول ها در ناحیه برش افزایش یافته و حساسیت به سرما بالا می رود. از این رو حتی المقدور عملیات هرس به بعد از فصل یخبندان موکول شود.

5- عدم انجام عملیات خاک ورزی در باغات پسته:

عملیات خاکورزی قبل از یخبندان منجر به ایجاد خلل و فرج های بزرگ و فراوان در خا ک می شود. از آنجایی که هوا هادی و هدایت ضعیف گرمایی دارد، خا ک های با خلل و فرج بزرگ تر و بیشتر، پتانسیل ضعیف تری برای هدایت و ذخیره گرما در خود دارند.

از این رو توصیه می شود با ممانعت از عملیات خاکورزی و فشرده بودن خاک، زمینه افزایش انتقال و ذخیره گرما در خاک فراهم گردد.

6-عملیات آبیاری در خاک های خشک باغات پسته قبل از یخبندان:

خاک های خشک در مقایسه با خاک های مرطوب دارای خلل و فرج بیشتر (ورود هوای بیشتر) می باشند و قابلیت ذخیره و انتقال گرما در آن ها کمتر می باشد.

بنابراین در سالهای خشک، آبیاری زمین قبل از یخبندان مفید به نظر می رسد، به طوری که با حفظ رطوبت خاک در حد ظرفیت مزرعه، پتانسیل انتقال و ذخیره گرما در عمق 30 سانتی خاک با توجه به ظرفیت گرمایی ویژه آب افزایش می یابد.

از طرفی مرطوب کردن خاک های خشک منجر به تیره تر شدن خاک می شود و این خود منجر به جذب بیشتر انرژی خورشید توسط خاک و گرم شدن آن می شود.

7 –حذف علف های هرز باغات پسته:

حذف علف های هرز از کف باغ و پای درختان منجر به جذب بیشتر انرژی نور خورشید توسط خاک می شود.

منابع علمی مورد استفاده:
آشنایی با آفات و بیماری های مهم پسته (1378 ) بخش گیاهپزشکی موسسه تحقیقات
پسته کشور
 آمار نامه کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی( 1394 ) معونت برنامه ریزی و امور اقتصادی
وزارت جهاد کشاورزی. اسماعیل پور، علی ( 1380 ) بررسی و مقایسه عملکرد کمی و کیفی 28
رقم پسته در رفسنجان، موسسه تحقیقات پسته کشور
اسماعیل پور، علی و راحمی، مجید( 1375 ) بررسی اثرات هرس سربرداری و تنظیم
کنند ههای رشد بر شاخ هزایی، گلدهی و عملکرد درختان پسته. پایان نامه کارشناسی ارشد،
دانشگاه شیراز.

کتاب: آشنایی با عملیات کاشت و داشت باغات پسته

نگارش: دکتر محمدرضا نایئینی