تاثیر فشردگی خاک در کاشت گندم
برای بررسی مشکلات خاک در کاشت گندم باید توجه داشت عوامل فیزیکی خاک مانند فشردگی، به دلیل فشار زیاد ناشی از دانسیته بالای خاک بر رشد و توسعه ریشه اثر می‌گذارد. فشردگی خاک فرآیندی است که قسمت عمده خاک به داخل توده کوچکتری فشرده شده است. وقتی تراکم قسمت عمده خاک افزایش یابد و کمبود اکسیژن (در اثر کاهش تبادل گازی) باعث زیان رساندن به رشد ریشه گردیده و از نفوذ آب در خاک جلوگیری می‌کند.
معمولاً خطر فشردگی خاک بیشتر در خاکهای دارای بافت مناسب و خاکهای با مواد آلی کم مشاهده می‌گردد. کاهش رشد و تولید محصول می‌تواند بشدت تحت تاثیر زیان وارده به سیستم ریشه قرار گیرد. آثار چرخهای ماشینهای سنگین در سرتاسر فصل رشد گیاه ممکن است بطور آشکار مشاهده شود زیرا فشردگی خاک باعث شده که گیاهان کمتر و کوتاهتری با جوانه های کمتر دیده شوند.
خاکهای فشرده دارای گنجایش نگهداری کمتر آب و فضای کمتر برای هوا هستند و به آسانی فرسوده می گردند. لایه های خاکهای فشرده اغلب در زیر گاوآهن یا اعماق کشت یا مزارع واقع در نقاط دورافتاده و پرت مشاهده می‌شوند.فشردگی خاک را می‌توان با سه پارامتر توضیح داد: وزن مخصوص ظاهری، وزن مخصوص حقیقی و استحکام خاک.
وزن مخصوص ظاهری
وزن مخصوص ظاهری وزن در واحد حجم خاک خشک شده در آون است که معمولاً بر حسب گرم/سانتیمتر مکعب بیان می‌شود. وزن مخصوص ظاهری خاکهای رسی g/cm3 1-1/3 است. ولی برای خاکهای درشت بافت 1/3-1/8 g/cm3 می‌باشد هرچه درجه فشردگی بیشتر باشد، وزن مخصوص ظاهری بیشتر خواهد بود. در بیشتر خاکهای فشرده با وزن مخصوص بیشتر از 1/3 g/cm3 ، رشد گندم محدود می‌گردد. شخم یا مخلوط کردن بقایای گیاهان زراعی، افزایش مواد آلی به خاک و کشت عمیق باعث افزایش حاصلخیزی خاک می‌گردد. خاکهای غیر فشرده با فضای هوای زیاد ممکن است سریعاً خشک شده و در نتیجه گیاهان با استرس و کمبود آب و غذا و تاخیر ظهور گیاهچه مواجه و با مشکلاتی از جمله سرمازدگی در زمستان دچار گردند.
PH خاک در کاشت گندم
بسیاری از مشکلات مربوط به خاک، ناشی از غیر عادی بودن حد pH ناشی می‌شود. غلات عموماً در مقابل اسیدی بودن خاک حساس هستند. گندم در خاکهای با pH 7.5 – 5.5 سازگار می‌باشد. متوسط PH برای رشد رویشی زایی 6.8 – 6.2 می‌باشد.
خاکهای اسیدی تمایل به کاهش مقدار فسفر قابل دسترس و افزایش میزان آلومینیوم و منگنز محلول دارند به گونه ای که میزان عناصر آلومینیوم و منگنز در خاکهای اسیدی ممکن است به حدی برسد که باعث مسمومیت گیاه گردد. خاکهای بیش از حد اسیدی یا قلیایی به طور غیر مستقیم از طریق مواد غذایی موجود در خاک، تشکیل ازت و عوامل بیماریزا به گندم خسارت وارد می‌نمایند. کاربرد کودهای تجارتی مانند آمونیوم و عناصر سولفور باعث افزایش اسیدیته خاک می‌گردد.
خاکهای اسیدی ممکن است با افزودن آهک اصلاح گردند. براساس وزن گیری تقریباً سه واحد کربنات کلسیم برای خنثی کردن اثر اسیدی خاک با حضور چهار واحد نیتروژن مورد نیاز است.
خاکهای آهکی و قلیایی دارای PH بالاتر از 7.5 هستند. تمامی غلات از مقاومت یکسانی در مقابل شوری خاک برخوردار نبوده و اغلب نمی‌توانند شوری خاک را تحمل نمایند. معمولاً می‌توان به کمک زهکشی و شست و شوی خاک میزان نمک را کاهش داد.
مسمومیت خاک در کاشت گندم
افزایش بیش از حد بعضی از عناصر معدنی در خاک ممکن است باعث ایجاد مسمومیت گیاه شود. مسمومیت عبارت است از حساسیتی که از سوی یک عنصر به فرآیندهای نباتی القا می‌شود. در خاک غلظت های سمی عناصر روی، نیکل و مس یک امر عادی است ولی غلظت های سمی قلع، کبالت، بریلیوم و کادمیوم، فقط در شرایط غیر عادی حاصل می‌شوند.
عناصر قلع و کادمیوم از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند زیرا انباشته شدن آنها موجب می‌شود که در زنجیر غذایی وارد شوند. آلومینیوم، سلنیوم، مس و بر از جمله عناصری هستند که ممکن است میزان آنها در خاک تا حدی که برای گیاه سمی‌باشد افزایش یابد و عکس العمل ارقام مختلف گیاه در غلات نسبت به آلومینیوم اضافی خاک متفاوت است. چاودار و تریتیکاله نسبت به سایر غلات متحمل تر هستند. بعضی مواد مانند آهک و فسفر میزان سمیت آلومینیوم را در خاک کاهش می‌دهند. میزان جذب مس به وسیله گیاه با مصرف فسفات کلسیم کاهش می یابد.
تاثیرات منفی خشکی خاک در کاشت گندم
واژه خشکی یه اصطلاح هواشناسی بوده و بیانگر دوره ای است که در آن میزان بارندگی کمتر از مقدار تبخیر و تعرق بالقوه گردد. چون کمبود باران باعث تنش کمبود آب خواهد شد. لذا واژه تنش خشکی Drought stress را برای مواردی که تنش خشکی در اثر عدم وقوع بارندگی مفید ایجاد شده است بکار می برند.
تنش خشکی یکی از مهمترین و رایج ترین تنش های محیطی است که تولیدات کشاورزی را با محدودیت روبرو ساخته و بازده تولید را در مناطق نیمه خشک و دیم کاهش داده است. در مناطق نیمه خشک، بخش قابل توجهی از اراضی کشت گندم به صورت دیم است در این مناطق میزان بارندگی عمدتاً کم و توزیع سالیانه آن نامنظم است لذا تنش خشکی مهمترین محدودیت در تولید آن می‌باشد.
اثر خشکی در مراحل مختلف رشد
اثر خشکی در مراحل مختلف رشدی باعث کاهش عملکرد دانه گندم می‌گردد. فعالیت بذر بعد از جذب آب و خیس شدن شروع می‌شود. میزان جذب بوسیله بذر بستگی به میزان آب موجود در خاک و تناوب بین گونه های گیاهی دارد. حداقل رطوبت برای جوانه زنی 35-34 درصد وزن خشک دانه می‌باشد. جوانه ها در مراحل اولیه رشد مقاوم به خشکی هستند ولی این مقاومت با تشکیل اولین برگ به مقدار زیادی کاهش می یابد. بذور سبز شده با جوانه های خیلی جوان توانایی زیادی برای تنظیم جریان اسمزی دارند که شاید بدلیل مقاومت آنها در برابر استرس و خشکی می‌باشد.
معمولاً قبل از تأثیر بر روی فتوسنتز، توسعه و تقسیم سلولی بطور نسبی تحت تأثیر استرس خشکی قرار گرفته و اثر عمیقی بر روی توسعه برگها و ساقه های گیاه رشد یافته می‌گذارد. خشکی بطور نسبی تا مرحله پنجه زنی تأثیر شدیدی ندارد زیرا در زمان توسعه پنجه ها در مزرعه و در توزیع مجدد آب ذخیره شده در گیاه در زمان خشکی می‌باشد ولی استرس خشکی اثر قابل ملاحظه ای روی رشد بعدی پنجه ها دارد. تعداد پنجه های باقی مانده بستگی به موجودی آب دارد پس به طور کلی کمترین استرس آبی و حرارت در طی مرحله پنجه زنی و بیشترین آن در مرحله بین طویل شدن ساقه و مرحله ظهور پرچم می‌باشد (Jahnsonetal,1982).
خشکی در طی مراحل اولیه ایجاد سنبله می‌تواند تعداد سنبله های تشکیل شده را کاهش دهد و طی 12 هفته آخر قبل از ظهور سنبله باعث کاهش تعداد دانه ها در هر سنبله می‌گردد. این حالت در نتیجه کاهش آسیمیلاتهای قابل دسترس جهت توسعه گلدهی می‌باشد. در طی پر شدن دانه در صورت عدم وجود خشکی ممکن است بواسطه افزایش اندازه بذر، چند درجه از کمبود جبران گردد.
چنانچه در اثر خشکی هوا، رطوبت داخلی گیاه کمتر از 50 % مقدار عادی خود شود می گویند گیاه دچار کمبود آب یا از دست دادن آب شده است (water Desiccation) و چنانچه رطوبت گیاه کمتر از میزان عادی خود ولی بالاتر از 50 % مقدار عادی باشد پسا بیدگی (Evaporation Dehydration) گویند. به حالتی که تنش خشکی موجب از دست دادن آب بصورت مایع شود، تنش اسمزی می گویند.
انواع خشکی
- پیوسته بوده و شدت آن دائماً زیاد شود.
- فقط در اوایل فصل باشد.
- فقط در اواخر فصل مصادف با دوره دانه بندی گندم باشد.
عملکرد دانه بر اساس میزان رشد و استفاده از آب قبل و بعد از ظهور برگ پرچم متفاوت است. در خشک ترین شرایط بیش از 60 % وزن خشک از ذخایر موجود در مرحله ظهور پرچم تأمین می‌شود. بعد از ظهور برگ پرچم حساسیت توسعه دانه گندم به کمبود آب کاهش می یابد (Masick etaly, 1980) .
بعد از مرحله باروری زمانیکه ماکزیمم تعداد دانه تثبیت شد استرس آب در تعداد نهایی اندازه بذر که عملکرد را مشخص می‌کند، تأثیر می‌گذارد. بیشترین اثر خشکی در طی این مدت باعث کاهش ذخائر آسیمیلات به علت کاهش میزان فتوسنتز و کوتاه شدن دوره رشد بذر می‌باشد.
انواع مکانیسم مقاومت به خشکی
- مقاوم به خشکی
- فرار از خشکی: توانایی گیاه در بالغ شدن پیش از آنکه تنش آبی تبدیل به عامل محدود کننده جدی شود.
- اجتناب از خشکی: گیاه در طول دوره خشکی خود مقادیر بالای آب را حفظ کند.
- تحمل خشکی
- بهبود: توانایی گیاه برای از سر گیری رشد و عملکرد بعد از استرس خشکی
مکانیسم گریز از خشکی
- زودرسی یا دوره رشد کوتاه
- حساسیت به طول رزو
مکانیسم های اجتناب از خشکی
- سیستم ریشه توسعه یافته
- هدایت روزنه ای
- اندازه و فراوانی روزنه ها
- تجمع آبسسیک اسید
مکانیسم های تحمل به خشکی
- تنظیم فشار اسمزی
- تجمع پرولین
- جابجایی مواد پرورده
فعالیتهای ژنتیکی محدودی درباره ارقام مقاوم به خشکی صورت گرفته است.
رعایت اصول صحیح زراعی به منظور حفظ رطوبت خاک و به کارگیری روشهای مناسب فرار از خشکی مانند استفاده از ارقام زودرس، تعیین تاریخ دقیق کشت و غیره تأثیر زیادی بر افزایش محصول بویژه در مناطق خشک خواهد داشت.
تاثیر رطوبت زیاد خاک در کاشت گندم
تجمع آب که در نتیجه زهکشی ضعیف حاصل می‌شود به طرق مختلف تولید محصولات غلات را کاهش می‌دهد. کاهش اکسیژن قابل دسترس، کاهش جذب مواد غذایی، کاهش درجه حرارت خاک و توسعه بیماریهای خاکزی، از جمله عوامل اصلی هستند که با افزایش رطوبت خاک در ارتباط هستند. تجمع مازاد آب باعث افزایش میزان نمک در لایه های سطحی خاک می‌شود. زهکشی مناسب بهترین وسیله کنترل تجمع آب است.
تأثیر سوء مواد شیمیایی و بقایای سموم در خاک
آفت کشهایی که برای حفاظت گیاهان در مقابل علفهای هرز، حشرات و بیماریها استفاده می‌شود، اغلب دارای آثار سوء جانبی بر روی محصولات گیاهی است.
معمولاً در مواقعی که سموم به مقدار زیاد یا در مواقع نامناسب (مراحل حساس گیاه) استفاده شود، خسارت شدید می‌شود. تجمع سوم در خاک نیز ممکن است مشکل آفرین باشد.
آترازین از جمله علف کشهای مؤثری است که در مزارع ذرت مصرف می‌شود، اما باقیمانده آن در خاک ممکن است به سایر غلات دانه ریز صدمه بزند. پاشیدن مستقیم کودهای شیمیایی بر روی شاخ و برگ گیاه (در موقع مصرف کود سرک) با روی بذرها (در موقع کاشت) می‌تواند به جوانه و سایر اندامهای حساس گیاه صدمه بزند و باعث کندی رشد گیاه شود.
خسارت سرما و یخبندان
پدیده سرمازدگی و یخبندان و خسارتهای ناشی از آن نه فقط در کشور ما بلکه در اکثر کشورهای جهان وجود داشته و غالباً با پیش بینی بموقع و دقیق زمان وقوع آن می‌توان با بکارگیری شیوه های مقابله با این پدیده جوی، خسارت آن را در بخری محصولات به حداقل میزان ممکن رسانید.
میزان خسارت ناشی از سرما در گیاهان به عوامل متعددی بستگی دارد که عبارتند از شرایط فیزیولوژیکی گیاه در موقع بروز سرما، قدرت تحمل گیاه در برابر سرما و مرحله رشد گیاه. یخبندان به رویدادی گفته می‌شود که درجات حرارت پایین سبب خسارت به بافتهای گیاهی شده و موجب ضایع شدن کم و بیش اندامهای گیاهی می‌شوند.
محصولات کشت شده در پائیز قبل از اینکه بتوانند یخبندان شدید را تحمل کنند باید در درجه حرارت نزدیک به صفر درجه سانتیگراد سفت شوند. قدرت تحمل سرما و یخبندان در چاودار و گندم بیشتر از جو و یولاف است. غلات دانه ریز بعد از مرحله خوشه دهی، بخصوص در مرحله شیری شدن دانه خیلی به سرما حساس هستند و در طی مرحله پنجه زنی کمترین حساسیت را دارند. خسارتهای سرما، غلات را در مقابل انواع سوختگی خوشه، ساقه و برگ حساس می‌کند مخصوصاً سوختگیهایی که بوسیله باکتریها و گونه های سپتوریا ایجاد می‌شود.
حفاظت گیاهان از سرمازدگی
حفاظت گیاهان از سرمازدگی عمدتاً به دو بخش عمده تقسیم می‌شوند:
- روشهای حفاظت فعال (Active) : این سیستم نیاز به مخارج نسبتاً زیاد و زمان محدود دارد (حفاظت بوسیله بخاری، ماشینهای مولد باد، غرقاب کردن، آبیاری بارانی و …)
- روشهای حفاظت غیر فعال (passive): در این روش می‌توان در فرصت های مناسب با اقداماتی از قبیل تغذیه مناسب، انتخاب اراضی مناسب (زمینهای شیب دار که جریان هوا بخوبی در آن امکانپذیر باشد)، ارقام مقاوم و غیره نسبت به حفاظت محصول و نباتات اقدام نمود. هزینه های این روش کمتر بوده و اثرات آن نیز کم اهمیت تر از روشهای فعال حفاظتی نمی‌باشد.
-_1_350x350.jpg)
11-(1)_350x350.jpg)
