معرفی گیاه دارویی شیرین بیان
گیاه دارویی شیرین بیان در ایران در شهر های مختلف از جمله در بوشهر و فارس بنام «مَهک» و ریشه آن را «بیخ مَهک» و در اطراف تهران و شمال ایران «شیرین بیان» و در کرمان «مُتکی» و در اصفهان «میجو و مژو» نامیده می شود.
در کتب طب سنتی با نام «سوس» و ریشه آن را «اصل السوس» می نامند. گیاهی است که به انگلیسی آنرا Licorice, Liquorice, Liquorish نامند و نام علمی آن Glycyrrhiza glabra نام دارد. گیاهی است از خانواده Leguminosae.
گیاه شیرین بیان را شیرین بان هم می گویند که با احتمالی همان شیرین بان یا شیرین بن می باشد و همه به معنی ریشه شیرین است. به یونانی آنرا Glukurrhiza می گویند که به معنی ریشه شیرین است.
چند گونه مهم از گیاه دارویی شیرین بیان در ایران می روید که دارای نام های علمی زیر هستند:
- Glycyrrhiza glabra و مترادف آن .G .hirsuta L می باشد. این گونه دارای واریته های مختلفی است که یکی از آنها به نام .G glabra var typica Reg .et Herd به طور کلی در منطقه مدیترانه در آرال، افغانستان و در ایران می روید. در ایران در تمامی نواحی شمال و جنوب و مشرق و شمال غرب می روید. از جمله در آذربایجان غربی، اطراف تبریز، کرمان، پل جاجرود، منجیل در کنار سفیدرود، هریرود، اراک، لرستان و در خراسان بین شیروان و بجنورد و مراوه تپه دیده میشود.
- .Glycyrrhizia echinata L که در مناطق غرب و شمال ایران در جنگل های جلگه ای گیلان و مازندران و بندر گز و در آذربایجان و اراک دیده می شود.
- Glycyrrhizia glandulifera Waldst .Ki که در خراسان بین بجنورد و مراوه تپه می روید. انواع شیرین بیان در افغانستان، سوریه و به حد وفور در مجارستان، در جنوب روسیه، ترکیه و در مناطق مختلف خاور دور می روید.
- .G .asperima L که در همدان، قزوین، آذربایجان، کوه خرقان دیده می شود.
مشخصات گیاه شناسی شیرین بیان
شیرین بیان گیاهی علفی و چندساله.
ساقه: دارای ساقه هوایی دراز و علفی.
برگ: دارای برگ های مرکب، تعداد برگچه های فرد و اغلب 11 عدد و برگچه ها بیضی با کناره صاف به رنگ سبز غباری می باشند.
گل: گل های آن آبی، بنفش، سفید و زرد می باشد.
ریشه: ریشه این گیاه خیلی عمیق در زمین فرو میرود و چوبی است، پوست آن قهوه ای سیر تا سیاه می باشد که مصرف پزشکی و دارویی ندارد و باید قبل از مصرف ریشه، این پوست برداشته شود.
مناطق انتشار: گیاه دارویی شیرین بیان بومی تمامی مناطق معتدل با آب و هوای مدیترانه ای است. در ایران تقریبا در تمام مناطق شمال، شرق، غرب، مرکز و جنوب کشور به وفور می روید.
مهم ترین بخش گیاه شیرین بیان، مغز ریشه زردرنگ با مزه شیرین آن است. ریشه شیرین بیان دارای عصاره ای است که در طب گیاهی مصرف وسیعی دارد.
تکثیر شیرین بیان با ساقه زیرزمینی
گیاه دارویی شیرین بیان را با استفاده از ساقه های زیرزمینی آن می توان تکثیر کرد. بهتر است از ساقه هایی استفاده شود که حداقل 2 یا 3 گره داشته باشد. ابتدا در زمینی که از قبل شخم زده شده است و آماده کاشت می باشد، در فصل پاییز آنها را می کارند و در اواخر زمستان، قبل از رسیدن گرمای بهاره، آنها را به زمین زراعت اصلی که شخم عمیق زده شده است، منتقل می کنند.
ردیف های کاشت هم به این صورت هستند که با فاصله 80 سانتی متری قرار دارند و فاصله بین بوته ها هم 50 سانتی متر می باشد. شخم عمیق و خاک غنی و قوی قادر است رشد گیاه و رشد ریشه عمیق را تامین کند.
گاهی می توان از تخم گیاه شیرین بیان هم برای تکثیر استفاده کرد. ولی در روش اول زودتر به نتیجه خواهیم رسید.
زمان مناسب برداشت ریشه ها یا ساقه های زیرزمینی گیاه برای مصارف دارویی در سال سوم در فصلی که برگها در حال ریختن هستند بهتر است انجام شود، زیرا در این مرحله از رشد گیاه، ریشه آن دارای حداکثر ماده عامل گلیسیریزین است.
در زراعت خوب از هر هکتار حدود 7 تن و کمی بیشتر می توان ریشه برداشت نمود و اغلب اراضی زراعتی در سال آیش از این گیاه پوشیده است و برای این گیاه نقاط مرطوب کنار نهرها و چمنزارها بهتر از اراضی خشک است.
شیرین بیان از چه ترکیبات شیمیایی تشکیل شده است؟
ترکیبات شیمیایی که در ریشه گیاه شیرین بیان وجود دارد و سبب شیرینی آن می شود گلیسیریزین، گلیسیرتینیک اسید و گلیسیریزیک اسید می باشند.
ریشه شیرین بیان تجارتی دارای 2/2 درصد ایزولیکیریتین و یک آنتوکسانتین گلیکوزید که رنگ کمی زرد به مغز ریشه می دهد. به علاوه یک فلاوونوزید و یک لیکیریتوزید با میزان سمیت محدود و کم که فقط فعالیت عضلات نرم را کند می کند، در آن وجود دارد.
در این گیاه مفید یک ماده لیکیریتی ژنین چالکون وجود دارد که دارای خاصیت رفع کننده گرفتگی عضلانی (اسپاسم) می باشد. عمل و اثر گلیسریزیک اسید و گلیسیرتینیک اسید موجود در شیرین بیان شبیه اثر هورمون های آدرنال، دزوکسی کورتیکوسترون و هایدروکورتیزون است.
در گیاه همچنین وجود چالکون گلی کوزید، ایزولیکیریتین و نئوایزولیکیریتین تأیید شده است. گزارش شده که دانه های گیاه نیز دارای خواص دارویی است.
کاربرد درمانی شیرین بیان در ملل مختلف
در کشورهای مختلف نحوه استفاده از این گیاه مفید که در کنترل بیماری ها همیشه یار و یاور بشر بوده است، متفاوت است.
در چین به چه صورت از شیرین بیان استفاده می کنند؟
در کشور چین مرسوم بوده است که ریشه های گیاه شیرین بیان را در بهار یا پاییز از خاک بیرون آورده سپس بشویند و تمیز کرده و به طور طبیعی و یا با کمی عسل گرم می کنند تا حدی که به دست نچسبد و سپس مصرف می کنند.
دو محقق بنام های استوارت و رید در یادداشت های خود نوشته اند که شیرین بیان پس از جینسینگ از مهمترین و پرخاصیت ترین داروهای چینی بوده است و عملا در تمام داروخانه ها عرضه می شود و در تعداد زیادی از نسخه های دارویی به عنوان تعدیل کننده و اصلاح کننده وجود دارد.
آنها معتقد هستند که از داروهای جوان کننده بوده و اثرش برای مدت طولانی باقی می ماند. تونیک و ضد سم قوی و نیرو بخش است و برای نرم کردن سینه مفید است. استوارت معتقد است که خواص دارویی در شاخه ها و گل آن چندان فرقی با ریشه آن ندارد.
در طب جدید از ریشه پودر شده و ساقه های زیرزمینی آن برای رفع ناراحتی های طحال و جراحت گلو استفاده می کنند. همچنین برای نوزادانی که دارای جوش و کورک و ناراحتی های پوستی هستند نیز تجویز می شود.
خوردن عصاره مایع ریشه (آب حاصل از خیس کردن ریشه در آب و یا دمکرده ریشه) در 90 درصد موارد برای معالجه زخمهای اثنی عشر و زخم معده اثر رضایت بخش داشته است و عوارض جانبی آن کمی پس از قطع خوردن دارو رفع شده است.
ریشه شیرین بیان ضد سم قوی بوده و در موارد مسمومیت های حاصله از تاتوره درختی کاربرد دارد.
در ژاپن به چه صورت از شیرین بیان استفاده می کنند؟
ژاپنی ها به منظور بررسی تأثیر مصرف داروی طبیعی خام به صورت گیاه در مقایسه با مواد شیمیایی موجود در گیاه شیرین بیان که در آزمایشگاه ساخته شده باشد، آزمایش هایی را انجام داده اند.
آنها به این نتیجه رسیده اند که به کار بردن ترکیب مخلوطی از هر سه مواد عامل گلیسیریزین، گلیسیرتین و گلوکورونیک اسید از نظر رفع ناراحتی های پوستی و جلدی روی پوست حیوانات بیماری که اختلالات کبدی نیز داشته اند خیلی مؤثرتر از این بوده که هر یک از سه ماده فوق جداگانه و به تنهایی و یا مخلوطی از هر دوی آنها خورده شود.
در تحقیق دیگری که توسط ایتو اینابا انجام گرفت، دریافت که اگر عصاره آبی شیرین بیان روی برخی التهاب ها و تاول های پوستی ریخته و مالیده شود، اثری شبیه کورتیزون یا شبیه ACTH دارد با این تفاوت که سمیت آن کمتر از کورتیزون و ACTH است.(ACTH یک نوع هورمون است که پوست غده آدرنال را تحریک می کند.)
در هندوچین معمولا پودر شده مغز ریشه شیرین بیان را به عنوان ملین، مدر و معرق مصرف می کنند.
در اندونزی ریشه را میجوند تا التهاب و زخم دهان را رفع کند.
در هندوستان از ریشه شیرین بیان به عنوان تونیک، ملین و برای رفع ناراحتی های مجاری ادرار، سرفه، زخم و ورم گلو و گزیدگی عقرب استفاده می شود.
11 خواص شیرین بیان در طب سنتی ایران
گیاه زیبا و مفید شیرین بیان دارای خواص متعددی است که در اینجا به 11 خاصیت مهم آن می پردازیم:
1.اثر شیرین بیان بر بیماری های قلبی و عروقی
عصاره شیرین بیان قادر است با خواص آنتی اکسیدانی که دارد بیماری های قلبی و عروقی را بهبود ببخشد. وجود فلانوئید در ریشه های گیاه دارویی شیرین بیان باعث حفاظت از قلب و عروق می گردد. همچنین اجازه نمی دهد پلاک در رگ ها تشکیل شود.
2.اثر شیرین بیان بر مشکلات گوارشی
ریشه شیرین بیان را برای متعادل کردن غلظت اخلاط و تسکین تشنگی و رفع التهاب معده استفاده می کنند. پوست ریشه آن را گرفته و سپس مغز آن را از طول شکاف داده و قطعه قطعه نموده می خیسانند و سپس خیسانده آن را مصرف می کنند. رفع کننده نفخ است. درمان کننده سؤ هاضمه می باشد.
معمولا پودر ریشه شیرین بیان را مخلوط با دم کرده های مسهلی دیگر می خورند، ضمن مطبوع کردن طعم آن تأثیر مسهلی آن دمکرده را نیز بیشتر و عوارض احتمالی جانبی آنها را نیز مرتفع می کند.
3.اثر شیرین بیان بر مشکلات تنفسی
مصرف محلول حاصل از خیساندن مغز ریشه شیرین بیان تا 20 گرم برای نرم کردن سینه، رفع خشونت حلق و سینه، تنگی نفس، رفع کننده انواع سرفه ها مفید و موثر است.
4.اثر شیرین بیان بر سیستم عصبی
تقویت کننده اعصاب است. درمان کننده امراض عصبی و تب های کهنه است. رفع کننده اکثر سردردها و ناراحتی های شقیقه و در ازدیاد نور چشم مفید می باشد.
5.اثر شیرین بیان بر مشکلات جنسی
این گیاه معجزه گر دبرای نیروی جنسی بسیار نافع است.
6.اثر شیرین بیان بر مشکلات مجاری ادراری
رفع کننده سوزش مجاری ادراری بوده و ازدیاد کننده ترشح ادرار می باشد. در فصل بهار اگر هر روز تا چندین روز روزانه 2 گرم از ریشه پوست گرفته شیرین بیان را با 1 گرم شکر و رازیانه در آب خیسانده و بخورند برای رفع مشکل مجاری ادراری مفید است.
7.اثر شیرین بیان بر سیستم ایمنی
گیاه شیرین بیان به بهبود مکانیزم دفاعی بدن کمک زیادی کرده و سطح اینترفرون را بالا برده و سبب فعال شدن سلول های ایمنی در بدن می گردد. همچنین با دارا بودن عامل ضد ویروسی همراه با اسید گلیسیریزین در برابر ویروس ها و باکتری های عفونی موثر عمل می کند.
8.اثر شیرین بیان در درمان عفونت ها
همانطور که گفته شد اسید گلیسیریزین موجود در شیرین بیان قادر است بیماری های ویروسی، باکتریایی و قارچی را درمان کند. درمان کننده عفونت های ریوی می باشد. در درمان بیماری ویروسی تبخال نیز موثر است.
9.اثر شیرین بیان در افزایش باروری زنان
شیرین بیان قادر است مشکلات باروری در زنان را که به دلیل اختلالات هورمونی بوجود آمده است، درمان کند. تنظیم کننده هورمون استروژن است. قاعدگی نامنظم را در زنان را منظم و درمان می کند. قادر است بارداری را تقویت کند.
10.اثر شیرین بیان در درمان بیماری های پوست
درمان کننده بیماری های پوستی مثل اگزما، پسوریازیس و… می باشد. تسکین دهنده خارش های پوستی است. عصاره آنرا برای روشن کردن پوست استفاده می کنند.
11.اثر شیرین بیان بر بیماری هپاتیت
درمان کننده بیماری ویروسی هپاتیت از نوع B و مزمن است. قادر است عملکرد کبد را بهبود بخشیده و کارایی آنرا افزایش دهد.
سایر مصارف شیرین بیان در طب سنتی
شیخ الرئیس ابو علی سینا معتقد است که آشامیدن هر روز 16 گرم آب خیسانده شده ریشه پوست گرفته شیرین بیان در آب (سک بینج) و (فراسیون) و یا در آب پنیر برای رفع قولنج های سرد، مؤثر است.
همچنین مالیدن دم کرده آن به چشم برای رفع زردی چشم و درخشان کردن سفیده چشم و ازدیاد بینایی مؤثر است و ضماد ریشه آن با آب خالص برای جلوگیری از ریزش مو نافع است.
ضماد برگ تازه شیرین بیان برای رفع بوی زیر بغل و بوی میان انگشتان پا بسیار مؤثر است. عصاره کمی غلیظ ریشه شیرین بیان، در تمام موارد فوق از خیسانده و شربت آن بیشتر مؤثر است. مقدار خوراکی ریشه شیرین بیان تا 20 گرم و جانشین آن در مورد رفع درد سینه تا 20 گرم کتیرا می باشد.
روش تهیه شربت ریشه شیرین بیان
در ابتدا ریشه شیرین بیان را گرفته پوست آن را برداشته و قطعه قطعه کرده و 10 گرم از آن را در یک لیتر آب گرم به مدت 6 ساعت بخیسانند و صاف نمایند. این شربت از عوامل ملین و در ضمن مدر می باشد.
طرز تهیه عصاره ریشه شیرین بیان
ابتدا یک واحد ریشه شیرین بیان را پوست گرفته و قطعه قطعه کرده و 8 واحد آب مقطر را به آن افزوده، ریشه را به مدت 12 ساعت در 5 واحد آب بخیسانید و سپس با فشار صاف نمایید و تفاله آنرا را در باقیمانده آب خیسانده و آن را هم با فشار صاف نمایند و دو قسمت صاف شده را مخلوط نموده و بگذارند ته نشین شود و صاف کنند و روی آن را با کج کردن ظرف بردارند و آن را در حمام ماریه در حد غلظت عصاره نرم تبخیر نمایند.
رب شیرین بیان حاصله، ملین و کمی مدر است.
تهیه عصاره آبی شیرین بیان طبق روش فارماکوپه فرانسه
ابتدا 5 گرم پودر ریشه بدون پوست شیرین بیان را در یک صد سانتیمتر مکعب آب سرد ریخته و مدت 24 ساعت بگذارند تا به حال خود بماند و گاه گاه به هم بزنند، پس از 24 ساعت آن را صاف کنند. محلول صاف شده را گرم و تبخیر کنند تا مقدار آن به 20 سانتیمتر مکعب برسد. مایع حاصله عصاره آبی شیرین بیان است.
تهیه عصاره خشک شیرین بیان (فارماکوپه فرانسه)
در ابتدا پودر ریشه شیرین بیان را در آب آمونیاکی خیسانده سپس صاف کرده و مایع صاف شده را با حرارت کم تحت فشار قرار دهید تا تبخیر و خشک شود.
این پودر را به همراه پودر برگ های سنا به نام پودر شیرین بیان برای درمان کولیک نافع است.
در فرانسه معمول است که مغز ریشه شیرین بیان را به میزان 50-30 گرم در یک لیتر آب له کرده به مدت 5 ساعت می خیسانند و 4-3 فنجان در روز می خورند. برای تسکین سرفه بسیار نافع است.
برای خرید انواع گیاهان دارویی به فروشگاه ما مراجعه کنید!!
مشاهده تمامی محصولات فروشگاه
