همه چیز درباره گیاهان علوفه ای

شناخت گیاهان علوفه ای

گیاهان علوفه ای به کلیه رستنی هایی اطلاق می شود که خوراک احشام به حساب آید. نباتات علوفه ای از نظر نوع استفاده ای که از آنها می گردد به شرح زیر تقسیم می گردد

 الف) نباتات علوفه ای یکساله:

 نباتات علوفه ای یکساله به گیاهانی اطلاق می شود که بعد از برداشت یک چین یا چند چین رشد و نمو آنها خاتمه می یابد. معمولا اینگونه نباتات علوفه ای یکساله را به صورت اصلی یا به صورت فیمابین در زراعت اصلی دیگر کشت می کنند. نباتات علوفه ای یکساله یا پاییزه و یا بهاره می باشد. نباتات علوفه ای یکساله پاییزه عبارتند از : گیاهانی که در پاییز کاشته و در بهار یا در طول سال بعد مورد استفاده قرار می گیرند و انواع آنها عبارتند از:

• شبدردورگ (hybridumTrifolium)،
• شبدر ایرانی (Trifolium esupinatum)،
• یونجه گل زرد (hupulina Medicago)،
• منداب (Evuca sativa) ،
• ماشک گل خوشه ای (Vicia villosa).
• 

 نباتات علوفه ای بهاره یکساله عبارت از گیاهانی است که در بهار کاشته شده و در تابستان و در پاییز مورد استفاده قرار می گیرند و انواع آن عبارتند از

• یونجه گل زرد(Medicag lupupina)،
• ذرت (Zea mays).
• شبدر (Trifolium spp)،
• ارزن (Panicum sp)،
• ذرت خوشه ای (Sorghum sp)،
• ماشک گل خوشه ای (Sativa.(Vicia

ب) نباتات علوفه ای چندساله: 

نباتات علوفه ای چندساله به گیاهانی اطلاق می شود که دارای دوره ی رشد و نمو چندین ساله بوده و بتوان در سال چندین نوبت محصول از آنها برداشت نمود. کاشت این نوع نباتات علوفه ای چند ساله از نظر اقتصاد زراعی دارای مزایای مهمی است که عبارت است از: صرفه جویی در بکار بردن وسایل کار و تهیه ی زمین. گیاهان چندساله ریشه های عمیق دارند که می توانند در برابر خشکی مقاومت نموده و از آبهای تحت الارضی استفاده نماید. لذا این گیاهان می توانند محصول مطمئن و زیادی تولید نمایند. نباتات چند ساله مهم علوفه ای عبارتند از :

یونجه، اسپرس، شبدرشیرین، شبدر قرمز. هر یک از نباتات علوفه ای یکساله و چندساله به دو دسته بهاره و پاییز تقسیم می شوند.

 نباتات علوفه ای یکساله یا چندساله پاییزه 

عبارت از گیاهانی که در پاییز کاشته شده و در بهار سال بعد مورد استفاده قرار می گیرند و انواع آن عبارت است از جو، یولاف، چاودار، خردل، ماشک گل خوشه ای گل بنفش (یکساله)، شبدر ایرانی (یکساله)، شبدردورگ، یونجه ی معمولی (یکساله) و بالاخره انواع کلم های علوفه ای.  

دسته ی دوم نباتات علوفه ای یکساله یا چندساله بهاره می باشند و عبارتنداز: گیاهانی که در بهار کاشته شده و در بهار همان سال یا تابستان و یا پاییز مورد استفاده می گیرند. مانند ذرت، ذرت خوشه ای، ارزن، اسپرس، یونجه و بالاخره شبدر قرمز.

نباتات علوفه ای یکساله یا چندساله بهاره یا پاییزه خود به دو قسمت نباتات علوفه ای مصرف کننده و ذخیره کننده ی ازت تقسیم می گردند. در بین نباتات علوفه ای یکساله مصرف کننده ی ازت می توان جو، یولاف، چاودار، گندم پاییزه، چغندر علوفه ای، شلغم و نباتات علوفه ای تیره ی گندمیان دیگر از قبیل ذرت، ذرت خوشه ای، علف باغ، علف گندمی و غیره را نام برد. برای رشد و نمو بیشتر و برای بدست آوردن عملکرد علوفه ای زیادتر لازم است که برای گیاهان محرک مخصوصی مانند کودهای ازت دار را در نظر گرفت. نباتات علوفه ای تیره ی گندمیان برای رشد و نمو و تولید عملکرد بیشتر به ازت احتیاج دارند و روی این اصل به نام گیاهان علوفه ای مصرف کننده ی ازت شناخته می شوند. در بین نباتات علوفه ای چند ساله مصرف کننده ی ازت می توان انواع نباتات علوفه ای تیره ی گندمیان مانند علف باغ، انواع علف گندمی و انواع علف پشمکی را نام برد.

 

نباتات علوفه ای یکساله یا چندساله ی ذخیره کننده ی ازت

به آن دسته از نباتات علوفه ای اتلاق  می گردد که قادرند بعد از چند هفته که از رشد و نمو شان گذشت روی ریشه های خود گره های ذخیره کننده ی ازت تشکیل دهند. این گره ها می توانند بعد از تثبیت ازت موجود در هوا در روی ریشه های خود علاوه بر تأمین ازت مورد نیاز کیا ازت زمین را هم اضافه نمایند. بدین سبب به نام نباتات ذخیره کننده ی ازت معروفند از. نباتات علوفه ای یک ساله ذخیره کنندهی ازت میتوان شبدرایرانی و شبدر برسیم را نام برد. شبدر ایرانی گیاهی است یکساله پاییزه و شبدر برسیم یا شبدر مصری کیاهی یکساله بهاره می باشد. از بین نباتات علوفه ای چند ساله ذخیره کننده ی ازت می توان انواع یونجه، اسپرس و شبدر قرمز را نام برد.

نباتات علوفه ای مصرف کننده ی ازت خود به سه دسته نباتات علوفه ای که از دانه، شاخه و برگ و غده ی آنها استفاده ی تغذیه ای می شود تقسیم می گردند. گیاهان مصرف کننده ی ازت که از دانه ی آنها جهت تغذیه ی دام و طیور استفاده می گردد و شامل جو، ذرت خوشه ای، ارزن، یولاف می باشند. شاخ و برگ بعضی از نباتات علوفه ای مصرف کننده ی ازت را برحسب مناسب بودن کیفیت و کمیت آنها برای تغذیه ی دام انتخاب می نمایند. ذرت و ذرت خوشه ای گیاهانی هستند که از شاخ و برگ آنها برای تعلیف استفاده می شود. چغندر علوفه ای، شلغم و هویج جزو نباتات علوفه ای مصرف کننده ازت می باشند که از غده ی آنها جهت تغذیه استفاده می گردد.

نباتات علوفه ای ذخیره کننده ی ازت به دو دسته ی نباتات علوفه ای که از شاخ و برگ آنها استفاده می شود و گیاهانی که از دانه ی آنها استفاده به عمل می آید تقسیم می شود. یونجه، اسپرس و شبدر و انواع دیگر بقولات از جمله نباتات علوفه ای ذخیره کننده ی ازت می باشند. که از شاخ و برگ آنها جهت تغذیه استفاده میشود.

 

ترکیبات و ارزش غذایی نباتات علوفه ای

 از زمانی که کشت و کار نباتات علوفه ای شروع شد بیشتر توجه به ارزش غذایی این نباتات جلب گردید. جهت پیش بینی غذای لازم دام کافی است که میزان زیادی علوفه خورانده گردد تا بتوان به حد انرژی لازم پی برده شود. البته میزان انرژی مورد لزوم دام جهت اعمال مختلف معیار کاملا صحیحی جهت ارزش غذایی مواد تعلیف شده می باشد. انرژی یک پایه ی اساسی جهت جیره ی دام و حتی انسان است و البته این بدان مفهوم نخواهد بود که پروتئین گیاهی در وهله ی دوم اهمیت قرار می گیرد و یا مواد غذایی با ارزش لازم دیگر فراموش گردد. از نقطه نظر استفاده ی عملی باید اشاره نمود که ارزش غذایی نباتات علوفه ای در وهله ی اول مربوط به میزان پروتئین و هیدراتهای کربن و موجود بودن عناصر غذایی قابل جذب می باشند.

کربوهیدراتهای موجود در گیاهان علوفه ایی و نباتات

کربوهیدراتهای ساده

نظیر مونوساکاریدها ودی ساکاریدها که به آسانی در آب حل می شوند و به آسانی هم مورد بهره وری حیوان قرار می گیرند.

کربوهیدراتهای مرکب

مانند الیاف خام که شامل سلولز، لیگنین و پنتوزان است که در آب اصلا حل نمی شوند و حیوانات هم نمی توانند مستقیما آنها را تجزیه کنند، بلکه آنزیمهای مترشحه از باکتریهای موجود شکمبه نشخوار کنندگان و روده ی قطور درخوک و سایر حیوانات می تواند این مواد را مورد بهره وری قرار دهد.نشاسته که یک پلی ساکارید است به سختی در آب قابل حل است ولی به آسانی مورد مصرف حیوانات قرار می گیرد. مواد عاری از ازت که در تجزیه ی شیمیایی مواد غذایی به طریق محاسبه بدست می آید به طور عمده شامل قندهای ساده و نشاسته است. درصد قابل هضم مواد عاری از ازت مشتمل بر قسمت قابل حل هیدراتهای کربن و همچنین اسیدهای آلی (اسید لاکتیک، اسید استیک می باشد. قسمت اعظم مواد عاری از ازت قابل هضم می باشد.

نباتات علوفه ای به طور تقریب حاوی ۶۰ تا ۸۵ درصد هیدارت های کربن بوده که بستگی به مرحله ی رسیدن و ترکیب گونه ی نباتات علوفه ای دارد. قریب ۸۵ تا ۹۰ درصد از ازت سلولی نباتات علوفه ای را پروتئین خام تشکیل میدهد. که از اسید آمینه های مختلف تشکیل شده است. ازت موجود در پروتئین نباتات علوفه ای از ازت خاک و از ازت تثبیت شده در گره های گیاهان لگومینوز مشتق می گردد. میزان اسید آمینه در پروتئین علوفه کاملا متناسب بوده و اختلاف فاحش کیفی در بین گونه های علوفه مشاهده نشده است. نتایجی که از تجزیه شیمیایی نباتات علوفه ای بدست آمده حدود ۳ تا ۲۵ درصد پروتئین خام گزارش شده است. مرحله ی رسیدن نباتات علوفه ای بر روی ارزش غذایی آنها بیش از هر فاکتور دیگری تأثیر دارد.

ارزش علوفه قبل و بعد از رسیدن علوفه

نباتات علوفه ای قبل از مرحله ی رسیدن ارزش علوفه ای زیادی داشته با رسیدن به میزان الیاف خام یا لیگنین اضافه می گردد. در زمان رسیدن کامل یا گل کردن، این نباتات دارای حداکثر لیگنین و حداقل انرژی قابل هضم و پروتئین است. نباتات علوفه ای نسبت به مراحل رسیدن حاوی ۳ تا ۲۰ درصد لیگنین می باشند. نباتات علوفه ای لگومینوز در زمان رسیدن معمولا دارای الیاف کمتر و پروتئین خام بیشتری نسبت به نباتات علوفه ای گرامینه هستند. چنانچه نباتات علوفه ای گرامینه را در مرحله ی مناسبی از رشد برداشت نمایند به طور متوسط الیاف و لیگنین کمی داشته وحدود ۴ درصد الیاف و ۲۲ درصد لیگنین در ترکیب وزن خشک خواهد داشت. یک چنین علوفه ای خوش خوراک و حاوی مقدار مناسبی انرژی قابل هضم می باشد.

ویتامین های ضروری موجود در گیاهان علوفه ای

نباتات علوفه ای حاوی ویتامین، هورمون و آنزیم های لازم برای زندگی احشام وحتی خود گیاه می باشند. تأمین نباتات علوفه ای در تغذیه ی دام نقش بسیار مهمی دارد. ویتامین های ب کمپلکس، E ، C و K وکاروتن یا پروویتامین A به میزان متنابهی به خصوص در برگ نباتات علوفه ای وجود دارد. ویتامین D در علوفه هایی که به وسیله ی نور خورشید خشک شده یافت می گردد. حیواناتی که تحت تابش اشعه ماوراء بنفش نور خورشید قرار گرفته باشند پروویتامین D آنها در انساج پوست به فعالیت واداشته می شود. میکروارگانیسم های شکمبه نشخوارکنندگان ویتامین های ب کمپلکس و به خصوص ویتامین ۱۲B را تولید می نمایند. تجربیات و آزمایشات مختلف نشان داده است که ویتامین های موجود در نباتات علوفه ای تحت تأثیر گونه، واریته مرحله ی رسیدن، تغییرات کمی یا شدت نور، حرارت، رطوبت خاک و بالاخره عناصر غذایی میکرو و ماکرو انساج گیاهی قرار می گیرند.

خاک مناسب برای کاشت گیاهان علوفه

.حاصلخیزی خاک بر روی مواد محتوی انساج و همچنین رشد و نمو و تکامل گیاهی اثر کرده و در نتیجه منجر به صرفه جویی در مصرف علوفه می گردد. معمولا نباتات علوفه ای در خاک های نسبتا غنی از کود که حاوی فسفر، پتاس و کلسیم کافی باشد می تواند احتیاجات دام را برطرف نماید. نباتات علوفه ای در حالت عادی معمولا محتوی 0/ ۱۸ تا ۳۵/ ۰ درصد فسفر در ماده خشک می باشند. میزان فسفر خاک یا شاخ و برگ نباتات علوفه ای به ندرت از ۰/ ۵ درصد بالاتر می گردد. حداقل / ۰۷ و حداکثر ۰/ ۷۴ درصد نباتات علوفه ای را فسفر تشکیل می دهد. وجود پتاسیم در خاک به گیاه اجازه می دهد که حدود ۱/۲ تا ۱/۵ درصد پتاسیم در خود ذخیره نموده و این حد را که متناسب رشد و نمو می باشد به دست آورد.

مقدار کلسیم در شاخ و برگ نباتات علوفه ای بر حسب فصول و مناطق مختلف  متغییر است. معمولا نباتات علوفه ای لگومینوز حاوی ۱ تا ۱/۵ درصد کلسیم می باشند در حالیکه نباتات علوفه ای گرامینه حاوی ۰/ ۱۸ تا ۰ / ۴۸ درصد کلسیم در پایه ی مواد خشک هستند. البته گاهی میزان کلسیم گیاه تا ۲/ ۵ درصد می رسد) مواد نادر یا کمیاب از قبیل کبالت، مس، کلر، ید، آهن، منگنز، مولیبدن، سدیم و روی، علاوه بر اینکه برای احشام به منظور رشد و نمو و زاد و ولد لازم می باشد به مقدار متنابهی در نباتات علوفه ای وجود دارد. در خاک های بیش از حد آهکی ممکن است کمبود مواد نادر مانند منگنز، روی و آهن را در گیاه باعث گردد.

کمبود این مواد را میتوان با اضافه نمودن به زمین یا به غذای حیوان در تغذیه برطرف کرد. میزان آب موجود در نباتات علوفه ای نسبتا زیاد بوده و درصد آن در مراحل مختلف رشد و نمو و رطوبت خاک متغیر می باشد. شاخ و برگ نباتات علوفه ای تقریب حاوی ۸ درصد آب است. سلنیوم، مولیبدن و منگنز به میزان متنابهی که اثر سمی داشته باشد گاهی در شاخ و برگ نباتات علوفه ای وجود دارد. این مسمومیتها محدود به مناطق مخصوص بوده و موجب بروز عوارض ناشی از سوء تغذیه می گردد.

نیترات آزاد در طول مدتی که رطوبت خاک کم و درجه حرارت بالاست ممکن است در نباتات علوفه ای جمع شده باشد و باعث کاهش تولید شیر، سقط جنین یا مرگ ناگهانی گردد که نتیجه سمیت نیترات است.قیاق و سودان گراس در اثر وجود دهورین (Dhurrin) ممکن است تا حدودی تولید مسمومیت نماید. این مسمومیت در نتیجه وجود اسید هیدروسیانیک است که به خصوص در شرایط خشکی زیاد تولید می گردد. برخی از علف های هرز حاوی گلوکوزید، آلکا لوئید و یا ساپونین های مخصوص بوده که موجب مسمومیت دام میگردند.

 

تیره های اصلی گیاهان علوفه ای

الف – گیاهان گرامینه (گراس ها)

تیره ی گرامینه یکی از تیره های بزرگ و فراوان عالم گیاهان است که دارای مشخصات مخصوص خود می باشد. کلیه گیاهان تیره ی گرامینه دارای یک میوه ی مخصوص هستند که به گندمه یا (caryopsis) معروف و شناخته می شوند. هر یک از گونه های مشخص شده ی تیره ی گیاهان گرامینه مخصوص آب و هوایی می باشد، مثلا یولاف و چاودار دو گیاه تیره ی گرامینه ای است که بیشتر در مناطق سردسیر، گندم و جو غالبا در مناطق نسبتا گرم، در صورتی که برنج، ذرت و ارزن مخصوص نواحی گرم دنیاست.

مشخصات عمومی گیاهان تیره گرامینه (گراس ها)

 در حالت رویشی یعنی قبل از آنکه هیچ گونه علامت گلدهی وجود داشته باشد، گیاهان گندمی از مجموعه انشعاباتی موسوم به پنجه تشکیل شده است. هر پنجه از تعدادی برگ تشکیل شده که هریک مرکب از یک پهنک و یک غلاف می باشند. برگها از گره های موجود در قاعده ی پنجه ی مربوطه ظاهر می شوند. میان گره ها خیلی نزدیک به هم قرار گرفته اند به طوریکه ساقه ی حقیقی فوق العاده کوتاه بوده و در حقیقت از بیرون قابل رؤیت نیست. آنچه برای بیننده ی عادی به عنوان یک ساقه به نظر می رسد، در واقع مجموعه ای از پهنک ها و غلاف هایی است که به طور فشرده و تنگاتنگ در داخل یکدیگر پیچیده یا تا خورده اند. از داخل این ساختمان مرکب است که برگهای جدید ظاهر می شوند و از حالت تا خوردگی باز می گردند.

در محور هر برگ (واقع در هر گره) یک جوانه ی محوری وجود دارد که تحت شرایط مناسب ممکن است به صورت پنجه ی جدیدی رشد نماید. در بسیاری از گراس ها در محل اتصال پهنک و غلاف برگ زبانکی وجود دارد که از صفات مرفولوژیکی قابل توجه است. زبانک که دارای ساختمان غشایی است از لحاظ اندازه و شکل در گونه های مختلف گراس متفاوت می باشد. در بعضی از گراس ها قاعده ی پهنک به صورت دو برآمدگی چنگال مانند به نام گوشوارک طویل می گردد. تشکیل گل با طویل شدن سریع میان گره های فوقانی همراه می شود و این امر منجر به ظهور ساقه ی گلزای طویلی می گردد که بر خلاف ساقه ی رویشی کاملا قابل رؤیت است.

در محل گره های این ساقه پهنک ها و غلافهای دیگری دیده می شود و در انتها به گل آذینی ختم می گردد. اصولا در گیاهان گراس دو نوع گل آذین وجود دارد یک نوع آن گل آذین سنبله است که غیرمنشعب می باشد و نوع دیگر گل آذین خوشه است که منشعب شده است. روی محور گل آذین سنبله و بر روی انشعابات گل آذین خوشه دسته های گل یا سنبلچه ها قرار دارند. در قاعده ی هریک از سنبلچه ها معمولا یک جفت برگه یا گلوم (پوشینه) وجود دارد.

یک یا تعدادی گل منفرد یا به عبارت دیگر گلچه تشکیل یک سنبلچه را می دهند. هر گلچه توسط یک جفت پوشینک به نام لما (پایین) و پالئا (بالایی) احاطه می شود. گلچه ها توسط ساقه ی کوتاهی موسوم به محور سنبله به همدیگر متصل می گردند.

گل

هر گل شامل سه پرچم، دو خامه منتهی به کلاله ی پر مانند و یک تخمدان با یک تخمک می باشد. در قاعده ی گلچه دو برآمدگی نازک موسوم به گل پوشک (Lodicule) وجود دارد که بر اثر متورم شدن باعث شکفتن گل می گردند و موجب ظهور کیسه های بساک و کلاله ها می شوند. علیرغم وجود این عامل، بسیاری از گراس ها معمولا خود گشن بوده، گرچه تعداد زیادی از آنها هستند که دگر گشن می باشند و گرده افشانی توسط باد انجام می گیرد.

گندمه

در گراس ها آنچه معمولا بعنوان بذر یا دانه نامیده می شود در حقیقت میوه ای است که به گندمه معروف است. میوه متشکل از یک اندوخته ی نسبتا زیاد کربوهیدراتها موسوم به آندوسپرم می باشد که توسط قشر سپر مانندی اسکوتلم (Scutellum) از جنین دانه جدا می شود.درست در داخل پوسته ی بذر بافت پروتئین کم ضخامتی با نام لایه ی آلورون قرار دارد که نقش زیادی در پدیده های بیوشیمیایی جوانه زنی و نیز در کیفیت دانه غلات ایفا می کند. در دوره ی جوانه زدن گندمه آب جذب نموده و متورم می شود.

ریشه

نخستین نشانه ی خارجی رشد، ظهور ریشه ی اولیه یا ریشه چه (Radicle) می باشد که به سرعت از داخل یک پوشش محافظ به نام ریشه پوش (Cleorhiza) خارج می گردد. پس از آن دو جفت ریشه چه کناری یا جانبی به صورت متوالی ظاهر می گردد و در این فاصله ساقه ی اولیه طویل شده و به وسیله ی غلاف بی رنگی موسوم به کولئوپتیل محافظت می گردد و نخستین برگ در میان آن ظاهر شده و پس از حالت تا خوردگی باز می شود.

ریشه های اولیه یا به عبارت دیگر ریشه های بدوی دستگاه جذب اصلی گیاه نیستند. جذب اصلی مواد محلول توسط ریشه های نابجا (Adventitious) صورت می گیرد که از روی پایین ترین گره های اولین ساقه و پنجه ها ظاهر می گردند. اگر بذر در زیر سطح خاک کاشته شده باشد، دو سیستم ریشه ی مذکور، در ضمن طویل شدن یک یا تعداد زیادی میان گره که نوعی از ریزوم به نام مزوکوتیل را می سازند، از هم جدا می شوند.

 

برداشت گیاهان علوفه ای

گراس ها به خوبی به چرا یا برداشت (قطع علوفه) سازگار می شوند زیرا تا قبل از مرحله ی گل دهی، تشکیل برگ در ضمن هر برداشت یا پس از آن ادامه می یابد. این امر بدان علت است که در خلال دورهی رویشی، نواحی مریستمی نزدیک سطح خاک قرار گرفته و دور از دسترس دام و ماشین آلات برداشت می باشند. حتی اگر مقداری از مریستم مذکور بر اثر برداشت علوفه از بین برود، این قبیل مریستم ها امکان دارد، به طور منظم و پیوسته با ظهور پنجه های جدید جایگزین شوند. تعداد کمی از گیاهان دیگر وجود دارند که از یک چنین مکانیسم موثری از رشد ترمیمی برخوردار باشند. از این رو تعجبی ندارد که گراس ها یک چنین موقعیت ممتازی را به عنوان گیاهان علوفه ای به خود اختصاص داده اند.

ب – گیاهان لگومینوز (بقولات)

 فراوان جنس و گونه های گیاهان لگومینوز به تعداد جنس و گونه های گیاهان گرامی نمی رسد ولی تقریبا در حدود ۷۵۰ جنس و حدود ۲۰۰۰۰ گونه از گیاهان لگومینوز را تا به حال شناخته اند. الگوم از کلمه ی لاتین (Legumen) منشأ یافته و به معنای بذرهایی است که در داخل غلاف یا نیام (Pod) تشکیل می شوند. به گونه های علفی آنها که به مصرف خوراک دام می رسند، مانند یونجه، شبدر و غیره لگوم علوفه ای (Forage Legume) گفته می شود. لگومها از قدیمی ترین گیاهان کره ی زمین هستند که در اواخر دوره ی ژوراسیک و در زمان کرتاسه (گچی) توسعه و تنوع یافته اند.

تیره ی بقولات به سه زیر تیره (خانواده) تقسیم شده است که عبارتند از خانواده های گل ارغوان، گل ابریشم و پروانه آسا.

مشخصات عمومی گیاهان لگومینوز (بقولات)

مشخصات عمومی گیاهان تیره ی لگومینوز (بقولات) از ویژگی های مشترک تیره ی بقولات میتوان به وجود تخمدان یک برچه و آزاد، که پس از رسیدن تشکیل میوه ای به نام لگوم یا غلاف (نیام) را می دهد، اشاره کرد. در این تیره برگها مرکب و متناوب بوده دارای بن برگ یا گوشوارک (Stipule) و یک یا چند برگچه هستند. گلها به طور معمول دو جنسی، نا منظم (دارای تقارن دو طرفه)، به ندرت منظم (در خانواده گل ابریشم)، پرچم ها ۱۰ عدد که اغلب ۹ پرچم در قسمت میله به یکدیگر چسبیده و ناودانی را تشکیل داده و مادگی را احاطه می کنند و پرچم دهمی در قسمت بالای گل آزاد است (Diadelphous). در برخی از گیاهان تیرهی بقولات هر ده عدد پرچم به هم چسبیده و لوله ی کاملی را تشکیل می دهند (Monodelphous). سایر مشخصات  گیاهان این تیره به حسب جنس و گونه متغیر است.

الگوم های یکساله بیشتر خوراکی و لگوم های دو یا چند ساله اغلب از گونه های علفی و مهم در سراسر دنیا به شمار می روند.

ریشه (Root):

 ساختمان ریشه در اغلب حبوبات به صورت راست (Tap root) بوده و بسته به شرایط فیزیکی و رطوبت خاک میتوانند تا اعماق زمین نفوذ کنند. به علاوه تعدادی ریشه ثانویه نیز از ریشه ی اصلی منشعب میشوند. در روی ریشه ی اغلب گیاهان لگوم گرهکهایی (Nodules) تشکیل می گردد که در داخل آنها باکتری های ریزوبیوم (Rhizobium spp) قرار گرفته که با همیاری گیاه میزبان به تثبیت نیتروژن هوای اطراف ریشه در داخل گرهکها می پردازند.

 

ساقه (Stem):

 ساقه ی حبوبات نرم و علفی بوده و به ندرت در آنها ساقه ی جور مشاهده می شود. ساقه در محصولاتی چون نخود، عدس و باقلا چهار گوش و زاویه دار بوده و حالات قرار گرفتن آنها به فرم های ایستاده، نیمه رونده و خوابیده (خزنده) است. در لوبیا چشم بلبلی، سویا و بعضی از ارقام لوبیا حالات بوته ای، نیمه رونده و بالارونده مشاهده می شود. گونه هایی از حبوبات که دارای فرم رشد بوته ای هستند، رشد رویشی آنها با پیدایش گلها (آغاز گلدهی) در انتهای ساقه ی اصلی و فرعی متوقف می گردد. این نوع فرم ساقه دهی را رشد محدود و یا گل انتهایی (Determinate growth) می گویند. در گونه هایی که فرم رشد ساقه ی آنها نیمه رونده یا رونده است رشد رویشی پس از آغاز گلدهی و حتی به هنگام غلاف دهی همچنان ادامه می یابد که به آن فرم رشد نامحدود یا گل غیرانتهایی (Indeterminate growth) گفته می شود.

گل و گل آذین (Inflorescence): 

گل آذین در اغلب حبوبات شامل چند گل با یک دمگل مشترک (محور مرکزی است. در بعضی از گونه ها گل ها به صورت تک (مانند نخود) یا گروهی در محور برگها (مانند لوبیا، لوبیا چشم بلبلی، لپه هندی) و یا در راس ساقه اصلی (مانند لوپین) به صورت خوشه (Raceme) یا خوشه سنبل (cluster) ظاهر می شوند. گل های حبوبات کامل و اغلب خودگشن هستند ولی در بسیاری از گونه های خوراکی یا لگوم های علوفه ای دگرگشنی وجود دارد که لقاح گل توسط حشرات صورت می گیرد. در گیاهان خانواده ی بقولات گلبرگها به رنگ های مختلف سفید، آبی، قرمز، صورتی، ارغوانی، زرد و بنفش دیده میشوند.

میوه و دانه:

 میوه ی بقولات به شکل غلاف (نیام) است که در دیواره ی داخلی و خارجی داشته و از حاشیه به هم متصلند. هنگام رسیدن میوه در دیواره ی علا طور یکسان خشک نمی شوند و همین امر سبب می شود که غلاف ها شکفته شوند و بذرهای داخل آنها بیرون بریزند. نا شکوفایی میوه به دلیل کاهش ریزش دانه – نظر زراعی صفت مطلوبی محسوب می گردد.

نحوهی جوانه زدن بذر:

 لپه ها (cotyledons) مواد ذخیره برای رشد اولیه ی جنین بذر هستند که از دو قسمت بزرگ تشکیل شده و تقریبا تمام حجم دانه را شام می شوند. لپه ها مشابه آندوسپرم غلات نمی باشند، زیرا بذرهای لگوم دارای یک آندوسپرم نیز هستند که در مراحل اولیه توسعه و نمو باقی مانده و در بذرهای رسید فقط بقایای آن وجود دارد.

لپه ها در حقیقت دو برگ اولیه هستند که از اولین گره در ساقه ی اولیه خارج می شوند. آنها در ابتدا حفاظت جوانه را به عهده دارند و به هنگام خروج جوانه از داخل خاک به آن کمک می نمایند. همین طور در عمل فتوسنتز گیاهچه ها، قبل از ظهور برگ های حقیقی مؤثرند. اما وقتی برگ های حقیقی ظاهر شدند و یا بعد از مدت کوتاهی پس از ظهور گیاهچه ها لیه ها پژمرده شده و از بین خواهند رفت. گیاهک (جنین) در قسمت تحتانی دانه بین دو لپه و متصل به آنها قراردارد

برای مشاهده اخبار روز صنعت پسته و مطالب مفید کشاورزی و پسته به کانال پسته رفسنجان بپیوندید 

برای عضویت در کانال بر روی تصویر زیر کلیک کنید: