معرفی گیاه تاتورۀ علفی و مزایا و خواص درمانی آن

معرفی کلی گیاه تاتورۀ علفی

به فارسی «گوزمائل»، «تاتوره»، «تاتوله»، «بَقَم»، «طلانور» (در مازندران) و در کتب طب سنتی با نامهای «تاتوره» و لغات عربی آن «جوزامائل» و «جوزمائم» و « جوزمائا» آمده است. به فرانسوی Endormie و Datura stramoine و Pomme du diable و Datura و Stramoine و Pomme epineuse و Herbe aux sorciers و به انگلیسی Datura و  Jimson weed و Stramonium و Thorn apple گفته می شود.گیاهی است از خانوادۀ Solanaceae نام علمی آن L. Datura stramonium و مترادف آن L. Datura tayula می باشد.

 

مشخصات گیاه تاتورۀ علفی

 

 

تاتوره علفی گیاهی یکساله و بسیار سمّی است. بلندی گیاه تاتورۀ علفی در حدود یک متر و یا کمی کمتر است. ساقۀ آن استوانه ای، برگهای آن ناصاف، پهن به طول 15-10، به پهنای 8-7 سانتی متر و به شکل مثلث نوک تیز است. در اطراف برگ بریدگی ها و شکستگی های نامنظم وجود دارد. گل های آن درشت و منفرد، به شکل شیپور و به رنگ سفید یا بنفش است.

در اواخر بهار ظاهر می شود. به علت اینکه این گیاه گل هایی زیبا و درشت دارد، جزو گیاهان زینتی می باشد و در باغها و گل کاری ها کاشته می شود. میوۀ گیاه تاتورۀ علفی حالت سرپوش مانند دارد و به شکل تخم مرغ است. خارج آن خاردار و داخل آن به 4 محفظه تقسیم می شود و حدوداً 400 عدد دانه های آن در این چهار محفظه قرار دارند.

تکثیر آن از طریق کاشت تخم گیاه در فروردین ماه در خزانه و انتقال آن در اردیبهشت به باغچه می باشد. این گیاه بومی هندوستان و سواحل دریای خزر است ولی اکنون اغلب در مناطق اروپا وامریکا و آسیا منشتر می شود. در ایران در مناطق اطراف تهران، کرج، ری، راه تهران-فیروز کوه، مناطق غیر مزروع اراک، آذربایجان، بلوچستان، مازندران، راه غازیان به چوکام، و رودبار رشت به صورت خودرو دیده می شود.

 

ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه تاتورۀ علفی

 

 

از نظر شیمیایی گیاه تاتوره علفی دارای انواع متعدد و آلکالوئید است. آلکالوئیدهای مهم آن آتروپین، هیوسین و هیوسامین می باشد. مقدار آلکالوئیدهای موجود در برگهای گیاه در حدود 33/0 -22/0 درصد است و تاتوره های اهلی پرورشی دارای آلکالوئیدهای بیشتری هستند. تخم های دیپلوئید I دارای 42/0 درصد آلکالوئید است ولی تخم های تتراپلوئید II دارای 69/0 درصد آکالوئید است.

در دانه های خشک آن 33/0 درصد و در میوۀ آن 38% درصد آلکالوئید است که 25 درصد آن آلکالوئید اسکوپولامین است. جمع آلکالوئید های گیاه در حدود 5/0-3/0 درصد است که قسمت عمدۀ آن هیوسامین که همراه آتروپین و هیوسین می باشد. در تخم تاتوره علفی علاوه بر آلکالوئیدهای مختلف در حدود 25 درصد روغن ثابت قابل استخراج شامل داتوریک اسید و یک اسید دیگر است.

از برگ تاتور در اثر فشار بین انگشتان بوی نامطبوعی ایجاد می شود، طعم آن تلخ و تهوع آور است اما به صورت تدریجی کمی شور می شود. دانه های له شده گیاه تاتورۀ علفی نیز بوی نامطبوعی دارند. در صنعت با بکار بردن امواج فراصوت مقدار استخراج آلکالوئید را افزایش می دهند. برای این که حداکثر مقدار آلکالوئید را از گیاه تاتوره استخراج کنند، رایج است که گیاه را 24 ساعت در تاریکی نگه می دارند.

 

خواص و مزایای درمانی گیاه تاتورۀ علفی

در هند از برگها و دانه های تخم تاتورۀ علفی به عنوان ضد درد، ضدعفونی کننده و به عنوان مسکن استفاده می شود. در مناطق خاور دور از جمله در چین و مناطق همسایه آن از نظر خواص دارویی فرق زیادی بین تاتوره علفی و تاتوره درختی نیست. در تاتورۀ درختی مادۀ عامل هیوسین بیشتر و در تاتورۀ علفی مقدار آتروپین بیشتر است.

مادۀ آتروپین نیز مردمک چشم را باز می کند و در ضمن موجب کاهش ترشح بزاق می گردد و به علاوه عضلات مثانه را سست کرده و درنتیجه دفع ادرار کنترل می کند. از تاتورۀ علفی در چین برای رفع نفخ، ترشح مفرط اسید، درد کبد، دردهای دوران عادت ماهیانه و همچنین برای قطع عرق های شبانه افراد مبتلا به بیماری سل در حد مجاز استفاده می شود. تاتوره علفی برای آرام کردن حمله های سیاه سرفه و همچنین تسکین آسم نیز تجویز می شود.

 

 

تاتوره از نظر طبیعت طبق رأی حکمای طب سنتی بسیار سرد و خشک و از نظر خواص مسکن و ضد درد است. تاتوره علفی ضد عفونی کننده است و برای التیام زخم ها مفید می باشد. عصارۀ  گل تاتوره برای رفع درد گوش نیز استفاده می شود. عصارۀ دانه و میوۀ گیاه تاتوره علفی را اگر به قسمتهای مودار سر که مبتلا به شوره است بمالند، برای رفع شوره سر و جلوگیری از ریزش مو مفید است. همچنین سر دردهای تنشی و التهاب مجاری صفراوی مزمن را تسکین می دهد و بسیار خواب آور است.

 

 

کاربردهای پماد برگ میوۀ تاتوره علفی

پماد برگ میوۀ تاتوره علفی یا مالیدن دم کردۀ آن را با سرکه برای تحلیل ورم ها، استسقاء و رفع تعریق بدن مفید است. گذاشتن برگ له شدۀ آن بر روی ورم ملتحمۀ چشم (غشا مخاطی نازک و شفافی است که سطح داخلی پلک ها را گسترش می دهد و بخش پیشین (قدامی) صلبیه را می‌پوشاند) باعث تحلیل ورم و تسکین درد چشم می شود و اگر برگ له شده را بر روی هر ورم یا دمل (آبسه) گذاشته شود، باعث تحلیل آن می شود.

تاتوره علفی برای التیام زخم ها نیز مفید است. پماد این گیاه برای التیام زخم های سرطانی و سوختگی ها و بواسیر دردناک مفید است. مقدار خوراکی از جرم یا گرد آن از 5 سانتی گرم تا 5/0 گرم است و از عصارۀ الکلی آن 30-5 قطره و از تنطور اتری آن نیز 30-5 قطره است.

 

 

برای عضویت در کانال تلگرام، اینستاگرام و آپارات پسته رفسنجان بر روی تصاویر زیر کلیک کنید: