معرفی گیاه فریبنده شوکران کبیر
شوکران کبیر گیاهی است که با وجود زیبا بودن سمّی است و در این نوشته به شوکران کبیر- گونه و شرح سمیت شوکران کبیر می پردازیم.
به فارسی «شوکران» گویند و در کتب سنتی «شوکران» و «حفوظه» نامبرده می شود. در کتب قدیم فارسی با نام های «شیکران» و «سیکران» و «دورس تفتی» و «بیخ کوهی» و «باریقون» و «قونیون» و «جقوطه» و «شوکران آتنی» آمده است(دهخدا).
به فرانسوی Grand cigue و Cigue tachetee و Gigue de socrate و به انگلیسی Hemlock و Conium گویند. گیاهی است از خانوادۀ Umbelliferae نام علمی آن .Conium maculatum L و مترادف آن Cicuta officinalis Crantz است.
در ادامه به شوکران کبیر- گونه و شرح سمّیت آن می پردازیم.
شکل ظاهری شوکران کبیر
شوکران کبیر گیاهی است علفی 2 ساله. این گیاه که همان شوکران معروف قدیم است که طبق گفتۀ تاریخ به سقراط خورانده شده است، گیاهی است بلند که تا یک متر و یا بیشتر ارتفاع دارد.
ساقه: ساقۀ آن استوانه ای تو خالی و قوی با شاخه های منشعب. در قسمت فوقانی ساقه و اغلب در قسمتهایی از ساقه بخصوص زیر چتر گلها لکه های ارغوانی بنفش دیده می شود.
برگ: برگهای آن متناوب و در بعضی قسمتهای ساقه متقابل، به رنگ سبز تیره با بریدگی زیاد. شبیه جعفری منتهی با رنگ سبز تیره تر با یک بوی قوی سمّ بخصوص اگر آن را لای انگشتان بمالند بوی آن خیلی بیشتر می شود.
گل: گلهای سفید به صورت گروهی مانند چتر در راس ساقۀ گل دهنده ظاهر میشوند.
میوه: میوۀ آن گرد خیلی کوچک و دارای تعدادی برجستگی با سطح خارجی ناصاف است.
سمّی بودن شوکران کبیر
تمام اعضای گیاه سمّی است و سمّیت آن در شرایط اقلیم های متفاوت مختلف است.
سمّی بودن در شمال اروپا
شوکران کبیر که در مناطق شمال اروپا که سرد است می روید تقریباً سمیّت ندارد و سمّیت آن خیلی کم است به طوری که حیوانات علوفه می خورند و خطر ندارد، ولی ارقامی که در جنوب اروپا، آسیا و در ایران در آب و هوای گرم می روید خیلی سمّی و خطرناک هستند.
شوکران کبیر در ایران در مناطق شمال و جنوب ایران و در سایر مناطق مانند فارس و خراسان می روید. در شمال ایران در دامنه های سنگی پوشیده از درختان سرو کوهی در ارتفاعات 2000 متر و بالاتر دیده شده است.
بطور کلی این گیاه در اراضی سنگلاخ و متروکه و مرطوب می روید و گلهای آن معمولاً در تیر و مرداد ماه سال دوم ظاهر می شوند. معمولاً برگ و میوۀ شوکران کبیر مصرف دارویی دارد.
در توضیحات دیگر متن با شوکران کبیر- گونه و شرح سمّیت این گیاه بیشتر آشنا می شویم.
ترکیبات شیمیایی شوکران کبیر
ترکیبات شیمیایی گیاه شوکران کبیر عبارتند از:
- آلکالوئید های دی – کونی ئین[1](سابقاً آن را سیکوتین[2] و یا کونی سین[3] نیز می نامیده اند])
- گاما –کونی سئین[4]،
- کونیدرین[5]،
- اِن – متیل کئنی ئین[6]،
- هسپریدین[7]
- اسانس
نسبت به درصد مدار آلکالوئید ها در اعضای مختلف گیاه به شرح زیر است:
- در ساقه ها و شاخه ها (0/06-0/01) درصد.
- در برگها (0/8-0/03) درصد.
- در گلها (0/24-0/09) درصد.
- در میوۀ نارس و سبز آن (0/98 -0/73) درصد[G.I.M.P]
در گزارش دیگری در مورد ترکیبات شیمیایی گیاه شوکران کبیر چنین آمده است. در گیاه وجود کونی ئین[8]، متیل کونی ئین[9]، کونیدرین، پزو دو کونیدرین[10]، کونی سئین و روغن ثابت تائید شده است[یونگ کن].
خواص و کاربرد شوکران کبیر
در کتب طب سنتی حکمای ایران چنین آمده است که شوکران از نظر طبیعت خیلی سرد و خیلی خشک است.
خواص درمانی شوکران کبیر
معالجه سرطان: در چین و هندوچین از گیاه شوکران کبیر در استعمال خارجی برای معالجۀ ناراحتی های جلدی و گرفتگی های غدد و سرطان استفاده می کنند. معمولاً شوکران کبیر را برای درمان اقسام سرطان تجویز می نمایند و در اقسام تومورهای خنازیری نتایج خوب داده است.
آرامبخش: این گیاه را به عنوان داروی ضد اسپاسم، آرام بخش، ضد هاری[11]، و ضد کزاز[12]، می شناسند. از آن دارو به عنوان تریاق یا ضد سم در مورد مسمومیتهای ناشی از استریکنین[13] به کار می برند. ولی به هر حال میوه ها، برگها و ریشه خلاصه تمام قسمتهای گیاه سمّی است[پروت و هریر و کروست و پتلو].
خیلی مخدر و خیلی مسکر است و از نظر دارویی بیشتر استعمال خارجی دارد. برای استعمال داخلی، با مقدار خیلی کم و خیلی با احتیاط تجویز شود.
بهبود آسم: برای کنترل آسم و سیاه سرفه و سرفه های شدید و بیشتر اختلالات عصبی سودمند است.
درمان سل: در رفع سل ریه نیز تجویز می شود.
مقدار خوراکی: مقدار خوراکی این گیاه و عصارۀ آبی آن 0/2 گرم است که عصارۀ آبی را می توان به صورت قرص مصرف کرد. از عصارۀ الکلی و تنطور آن 30-10 قطره ممکن است در داخل یک پوسیون خورده شود.
موارد منع مصرف شوکران کبیر گیاه زیبای کشنده
چون سمّی است در مواردی که مصرف داخلی آن لازم می شود، حتماً باید زیر نظر پزشک و با نظر پزشک باشد. مقدار کم آن از عوامل مؤثره در تسکین دردها می باشد. شوکران اگر به مقدار بیش از حد مجاز مصرف شود موجب بروز مشکلات زیر می شود:
- تهوع
- سردرد
- سرگیجه
- فلج کردن عضلات اراده
- فلج کردن عضلات تنفسی سینه
- فلج کردن عضلات دیافراگم
- ایجاد حالت اختناق و در نهایت موجب مرگ می شود
خواص دارویی شوکران کبیر در دختران و پسران جوان
اگر خوشۀ دانه بستۀ آن را قبل از آنکه تخم آن کامل و خشک شود گرفته و بکوبند. عصارۀ آن را گرفته در آفتاب خشک کنند، داروی بسیار نافعی است، برای تسکین دردهای چشم خیلی مفید است. اگر بر پستان دختران گذارده شود مانع بزرگ شدن بیش از حد متعارف پستان می گردد.
اگر ضماد آن بر بیضۀ پسران و بر کشاله ران پسران گذارده شود مانع احتلام و مانع نغوظهای دردناک شدید می شود. اگر بر قضیب گذارده شود نیروی جنسی را ضعیف می کند و مانع بزرگ شدن خارج از حد متعارف قضیب می گردد. اگر بر زهار یا هر عضوی که بخواهند مو بر آن نروید بگذارند مانع رویش مو می شود.
اگر ضماد آن را بر شکم بگذارند اسهال را قطع می کند. روی هر عضوی بگذارند مانع خونریزی آن می شود. اگر ضماد یا عصارۀ آن را بر پیشانی بمالند خونروی از بینی را قطع می کند .
خواص شوکران کبیر از نظر حکیم میر محمد مؤمن
که اگر 20 گرم از ریشۀ آن را گرفته. با 20 گرم بک دانه با هم کوبیده با 750 گرم آب مخلوط و 150 گرم مویز درشت نیز در آن بریزند و روی آتش بگذارند تا آب آن بکلی تبخیر شود، بعد مویز ها را از داروها جدا کرده و نگهدارند.
خوردن 3-1 عدد از این مویز ها مسکر قوی است و ترشح اسپرم را قطع می کند و اگر بیشتر از 3 دانه بخورند خواب آور است.
گونه های غیر معروف شوکران کبیر
دو گونۀ دیگر از جنس شوکران نیز وجود دارد. در ایران تا بحال شناسایی نشده ولی در اروپا و سایر مناطق نیمکرۀ شمالی بخصوص در هندوستان و چین و ژاپن می روید.چون به عنوان دارو مصرف دارند مختصراً به ذکر انها می پردازیم.
اهمیت شوکران آبی در طب سنتی
در کتب مختلف طب سنتی با نامهای «شوکران آبی»، «شیکران مائی»، «چقوطه»،«فیروزا»، «قاتل البقر» و «شیکران آبی» آمده است. به فرانسوی Cicutire و Gigue vireuse و به انگلیسی Cow bane و European water hemlock گفته می شود. گیاهی است از خانوادۀ Ummbelliferae نام علمی آن .Cicuta virosa L و مترادف آن C. angutifolia Kit می باشد.
مشخصات گیاه مرموز شوکران آبی
به طوریکه در شکل ملاحظه می شود این گیاه نیز بطور کلی شبیه شوکران کبیر است، با این تفاوت که دارای ریشه های گوشتی و ضخیم و خیلی سمّی است و کوتاهتر از شوکران کبیر می باشد. این گیاه دارای بوی خیلی متعفنی است.
در مورد این گیاه ریشۀ ضخیم آن خاصیت دارویی دارد. خواص ریشۀ آن تا حدود زیادی مشابه خواص و برگ و میوۀ شوکران کبیر است. این گیاه معمولاً در مردابها و نهرهای آب سریناگار اطراف کشمیر فراوان است. در ایران تا بحال شناسایی نشده است.
ترکیبات شیمیایی شوکران آبی
تمام اندامهای گیاه دارای مادۀ سیکوتوکسین [14] که سمّی است. مراکز اعصاب را تا آن حد تحریک می کند که منجر به تشنج و تسریع ضربان نبض و سخت شدن تنفس و گاهی مرگ می شود [کاریونه و کیمورا]. در اسانس روغنی فرّار میوه های گیاه سیمول[15] و کومین آلدئید[16] یافت می شود.[کاریونه و کیمورا].
خواص و کاربرد شوکران آبی
خواص ریشۀ آن شبیه خواص برگ و میوۀ شوکران کبیر است.
شوکران صغیر(جعفری زهری) در طب سنتی
در کتب سنتی با نامهای «شوکران صغیر»، «کزبره الثعلب»، «شوکران بستانی»، «شوکران باغی» و «بقدونس کاذب» آمده است.
به فرانسوی Ptite cigue و Ethuse و Gigue des jardins و چون برگهای آن کمی شبیه برگ جعفری است Faux persil گفته می شود. گیاهی است از خانوادۀ Ummbelliferae نام علمی آن .Aethusa cynapium L می باشد.
مشخصات ظاهری شوکران صغیر
گیاهی است علفی در مزارع و باغها می روید. خیلی کوتاه و از یک وجب نیز کوتاهتر است و در برخی مکانها که مساعد باشد تا یک متر نیز می رسد. از نظر میزان سمیت این گیاه اختلاف نظر است. در مدارک علمی قدیم یعنی مدارک و اسنادی که قبل از 50-40 سال قبل تهیه شده آن را خیلی سمّی نوشته اند. ولی در سالهای اخیر بررسی های جدید دانشمندان شیمی این سمّیت را نشان نمی دهد.
محل رویش شوکران صغیر
این گیاه در اروپا می روید و در ایران تا بحال شناسایی نشده است. به هر حال آنچه که به نام شوکران مطلق مورد نظر است و از نظر خواص قابل توجه می باشد. همان شوکران کبیر است که از اعصار قدیم از زمان سقراط تا کنون تمام بررسی ها و تجربیات در مورد آن متفق القول می باشند که در این مطلب به شوکران کبیر- گونه و شرح سمیت آن پرداختیم.
مشاهده تمامی محصولات فروشگاه
با سلام
میزان مصرف مجاز بذر این گیاه برای استعمال داخلی چقدر است؟
سلام لطفا در این خصوص با متخصص مشورت کنید